Evangelische Schat van Christus Jesus ontdeckt
(1621)–Joannes Stalpaert van der Wiele–
AuteursrechtvrijDertiende gedicht.Van de zevende vrucht Mammonis ofte der Riickdommen, dat is, van de magt ende gelegentheid van veel goede vvercken. Mids-vvelcken een VViis ofte Godvrezend man, oock zomtiids plaets verleendt aen de Riickdommen vvanneer ze hem toevloeyen; doch met groot onderscheid, ende niet anders als tot gebruick van veelderlei deugden. Verschil van de dvvaze ende vvize Riicken int gebruick der goederen, ende met vvat lofsicheid de deze de zelve bezitten. Dan alzoo de Slag van dusdanige menschen zeer raer ende zeldzaem is, zoo is voor den gemeenen man prizelicker ende zeeckerder de middelmatigheid als den Riickdom, naer uitvvizen het gebed Salomonis ende de andvvoorden Senacae en Epicteti; Iae de reden ende ondervindinge zelfs mids de verblindheid ende onmagticheid des gemoeds die de Riickdommen plegen mede te brengen. Maer nu vereischt de reen dat ick oock aen moet toeren
| |
[pagina 47]
| |
Voort sevende genot de lest' en beste vrucht
Die hier den Riickdom baert; als dat z'oock totte tucht
Dat is om goed te doen end eerelick te leven
Op alderlei manier groot' oorsaeck schiint te geven.
Het bliickt; want sonder geld en werdter niet gesticht,
Geen Tempelen geboudt, geen Gasthuis opgericht;
Den armen werdt verswiimt, De Wesen gaen verloren,
Men maect geen Arsenael, men timmerter geen Tooren
Om 'tviandlick beloop en diergeliicke pest
Te weeren vanden hals van't al gemeene best.
Tis waer 'kontken dat niet; Iae daerom is te wenschen
Als datter in een Land siin Princen ende Menschen
Van Riickdom en van staet, niet tot het wangebruick
Van elboog of van hand, van keelgat of van buick,
Maer om des Heeren dienst met Tempelen en Kercken,
Maer om 'tgemeene best met treffelicke wercken
Bi nood soo wel van kriig als peis te houden staen.
En niet te minder oock om eens te siin ontfaen
In Godes eeuwig Huis wanneerze hier ontbreecken,
Door middel van den genen die zi wat toe gesteecken
Hier hebben al te met van't tiidtelicke goedt,
Het welcke min noch meer dan als hetGa naar margenootl water doedt
Het vlammig vier vergaen, de sonde doedt versterven.
Midsdezen hebben wi gesien oock eenig werven
Dat mannen van verstandt aen Schatten end' aen munt
Van silver en van goud oock hebbenGa naar margenootm plaets gegundt
Wanneer de goe fortuiin die t'heurwaerts deede sluisen;
Dan doch een plaets alleen van buiten in haer huisen,
Het hart bleef ongeraeckt: want sommig eerlick man
Weerstaet den Riickdom niet alsz' hem gebeuren kan
| |
[pagina 48]
| |
Behoudens deugd end' eer. En seecker een Rechtvaerdig
En acht sich selven niet het goed te siin onwaerdig;
Noch daer en heeft noch oit soo wre'en Tyran geleeft
Die int gemeen de deugd vant goed verbannen heeft.
Hi geeftze dan een plaets van buiten en ter ziden.
En waerom soud' hi haer een goede plaets beniden?
Die onverscheiden siin, en die haer goed of quaed
Ontfangen uit het hart, verkrigen vande staet
Zoo daenig alsze is, van hen die haer logeren.
Dan des soo'n sal hi weer geen geld of goed begeren
Als waer het oock bi nae het grootste Koningriick
Als met een anders schae of bloed of ongeliick
Op hem te komen stondt, of daer van dat de vruchten
Een ander man met recht mogt komen te versuchten.
Dit is ziin gading niet int meeste noch int minst.
Hi vlucht oock Wouckeri, hi haet besmeerde winst:
Hi wil geen goed altoos dan van alsulcken soorte
Daer over hi gestaeg mag openen ziin poorte
En seggen:Ga naar margenootn Komt vri in 'tsi burger het si vreemt,
Ick wil wel dat ghi siet, Ick wil wel dat ghi neemt
Indiender iet van't uw' hier binnen is gekomen.
Dan dit's hem niet genoug, maer souckt voor al te vroomen
Door't wel verkregen goed de luister van de deugd;
Want daerom ist dat hem het geld alleen geneugdt
Om dat hi nu ziin hart in wercken van verscheyen
Of sonderlinge deugd' veel beter uit kan spreyen
Als hi te vooren wel in d'armoe konde doen.
Hier in en mogt hi noit den hongerigen voen,
Den burgerlicken dienst beleefdelicken loonen,
Ziin mildheid laten sien, ziin matigheid betoonen,
| |
[pagina 49]
| |
Grootdadigheid veel min; hem was alleen genoug
Dat hi met lange moed ziin arremoe verdroug.
Maer nu geliick een lamp door d'oli komt te lichten
Zo komt oock min noch meer den vroeden man te stichten
Tot alderhande tucht de wereld door het geld,
Want hi en heeft dat niet dan onder ziin geweld
Heel anders als wel doen doorgaens de dwaze RiickenGa naar margenoot+
Die henlui de voogdi vant goed af laten striicken,
En werden anders niet (foei haer verwurpe moed!)
Als dienaers van haer geld en slaven van haer goed.
Aldus den Wisen niet, hi sal het metten sotten,Ga naar margenoot+
Of metten snooden oock niet rommen of niet pottenGa naar margenoot+
Geliick of hi daer voor beschroomt waer en vervaert,
Of dat hiit hoger hiel alst is te houden waerd.
Maer sal daer van voor eerst bequamelicken leven;Ga naar margenoot+
En van de reste wel beradelicken geven
Doch niet aen ider die hem bi geval ontmoetGa naar margenoot+
Maer aen den geen die siin of willen werden vroed.
Hier op soo sietmen hem wel ripelick beraden,
Als eenen die wel weet dat hi van all' ziin daden
Moet reeckeninge doen 'tsi willig 'tsi door dwang
En namentlick soo wel van uit geef als ontfang:
Zoo dat hi niet en geeft aen quistig of hovaerdig,
Dan aen hem die soo leeft dat hi ziin gift is waerdig.
Behalven dat de schoot daer inne hi ziin Schat
Bewaerdt soodaenig is dat zi van boven rad
Is voor ziin milde hand, maer onder dicht met allen
Soo dat daer niet een miit verquist'lick uit kan vallen.
DusGa naar margenooto scheelt den Wisen man dan van den Riicken sot
Dat daer de desen dient ziin Koffer en ziin pot
| |
[pagina 50]
| |
Met vuile slaverni niet anders schier als Goden,
Daer werden zi weerom van d'anderen geboden,
Gedwongen en geheerscht: en vorders daer het geld
Den dwaes al wat hem lust in ziin vermogen steldt,
Daer wil den Wisen heer ziin geld weer niet toe laten:
Maer stelt het sulcken wet, en past het sulcke maten
Als ziin gemoed getuigt en rechte reden eischt.
Daer eindtelick den dwaes voor seecker houdt en peist
Of immers hem soo draegt als of hem sonder twiiffel
Sou eeuwig bliven staen de aengedraide Riiffel,
Daer denckt den vroeden weer, beducht oft goed geval
Te nemen quam ziin keer, hoe hi hem dragen sal.
Iae heeft in't grootste goed de arremoe voor oogen,
Daer d'ander onbehoed soo dickmael werdt bedrogen.
En hoe en soud' hi niet? Want stort hem selven uit
Op d'ongestaege min van d'ongetrouwe bruid,
'Kwil seggen stelt ziin hoop op't Rad van Avontuiren,
Recht of haer losse loop soud' eeuwig bliven duiren;
Als of hem 'thoog Palleis altiid sou bliven staen,
Als of hem door geen vier of water kon' vergaen
Ga naar margenoot+Het erffelick besit. Helas! noch meer noch minder
Dan de Barbaren doen die onbevreest van hinder
Wanneerze siin benauwt in haer bewalde Stad
Van verr' haer viand sien, en vragen niet eens wat
Of waer toe strecken mag het woelen van de knechten,
Ter wiil ze huiden dit, en morgen dat op rechten,
Eer dat ze tasten aen de omgeringde muir,
Tot dat hem overvalt het leste avontuir.
Zoo spelen evelleens de Riicken mette beelden
Van haer onvaste goed end' ongestage weelden
| |
[pagina 51]
| |
Onachtsaem van't geval twelck hen van langer hand
Op veelderlei manier becingelt t'allen kant;
Soo lang dat hen te lest wanneerzer minst op hoeden
De wereld eens berooft van d'aengename goeden,
Iae van het leven schier, twelck hen door't groot verdriet
Van d'afgenomen Schat bi nae de keel uit vliedt.
Van desen siin bevriidt die geen die nu voor heenen
Het opgekomen goed niet anders als voor Leenen
Gehouden hebben hier, en die 'tgrootdadig hart
Gedragen hebben heel ontwortelt end' ontwart
Van al wat hier beneen den Hemel heeft bescheenen.
Maer dit getal is klein, end' hi moet sterck van beenenGa naar margenoot+
Ziin, nae't gemene woord, die weelden dragen kan.
Midsien bevind' ick dat denGa naar margenoot+ Alderwiisten man
Hier vooren was beducht; geliickerwiis noch heden
Kan bliicken uit het geen hi eertiids heeft gebeden;
Geeft mi geen Riickdom Heer, sprack hi, noch armoed groot
'Ken wensch van u niet meer, dan dat ick voorden nood
Genoug te leven hebb', op dat ick t'avond morgen
Als ick sal siin versaedt en buiten alle sorgen
U niet t'ontkennen kom en vrage wie is God?
Of weer aen d'ander zi door al te harden lot
Van arremoede, mi niet wetende waer keeren,
Te steelen oft' oock selfs uw' naem kom te versweren
Dus badt den wiisten Vorst Iae oock deGa naar margenootq Philosooph
Die hier een wiil geleen niet verr' was vant geloof;
Hoe vroed dat hi oock was, en met wat scharpe wette'
Dat hi ziin groote goedGa naar margenootr bepaelde en besette,
Wanneer hi nochtans vraegt: Ga naar margenootsof iemand wel soo groot
Sou kunnen siin van hart dat hi ziin eigen schoot
| |
[pagina 52]
| |
Van Schatten wel voorsien, van Riickdom wel geladen
Met een oprecht gemoed weersien sou en versmaden?
Soo andwoordt hi alsoo ziin Iae-woord, dat nochtans
Hi oock te kennen geeft dat geen gemene mans,
Soo't meerendeel wel is, die deugd toe is te schriven.
Tis alte grooten saeck, seit hi, te kunnen bliven
In't middel van het goed met onbedurven aerd.
O wat een kloucke moed, wat eer is hi wel waerd
Die als hi oversien ziin Schat nu heeft int hondert,
Iae selver oock een wiil gestaen heeft als verwondert
Van waer hem soo veel goeds mag wesen toe gespoelt,
Ziin Riickdom eens belacht, en niet soo seer en voelt
Dat zi hem eigen is, als hi het wel hoort seggen?
Lofwaerdig is die man, men kan't niet wederleggen.
Maer seeckerder nochtans is die den Riickdom derft.
Ze werdt alleen toch hier gewonnen of geerft,
En daer en is noch geen die oit heeft kennen hooren
Dat iemand, wiet oock is, met riickdom wierdt geboren.
Al die ter wereld komt met arme naecte leen,
Moet houden hem met melck en laken wel te vreen.
Dit heeft Natuir belast, dit siin onz' eerste Schatten,
En van dit klein begin soo'n kunnen ons nau watten
De werelden met all' de Riicken die daer siin.
Dus sprack den Philosoop te Romen int latiin,
Wanneer ter selver tiid, Iae schier ter selver stede,
In't Griecks de wiisteGa naar margenoott slaef oock van geliicken dede.
Ziin woorden doch int lanck wil ick verhalen niet,
Maer ben ten vollen danck vernougt als ghi maer siet
Dat van, die'ck heb getelt, des Riickdoms seven vruchten,
De ses heel siin mismaect en d'leste te beduchten;
| |
[pagina 53]
| |
Om dat het quaed getal hier 'tminder overtreft;
En dat behalven dien den Riickdom soo verheft
Het menschelicke hart, dat dick de wiiste sinnenGa naar margenoot+
Hier door haer gans verwardt en heel vertwiiffels vinnen;
Soo dat z'of niet altoos of weinig kunnen sien
Waerom, op wat manier, wanneer, waerin, aen wien,
Of waerze haer lui goed nae reden sullen deilen.
Of komt haer het verstand hier inne niet te feilen
Zoo is hen dan de wil soo aerdsch en soo verkeert,
Dat haer lui meeste Schat misbruickt werdt en verteertGa naar margenoot+
In eersucht, in wellust van buicken en van kaecken,
In pracht, in pomperi, in breecken en in maecken,
In Paerden, in Gediert in snode Schilderi
En dier geliicke meer; dat niet dan sotterni
Of vuiligheid en is; van reden en van Gode
Op peine hier van eer, en daer van Hel verbode'.
Siet waer de Riicke Schat den mensch hier toe gediidt?
En wat hier voor de Siel int ander leven liidt.
|
|