Evangelische Schat van Christus Jesus ontdeckt
(1621)–Joannes Stalpaert van der Wiele–
AuteursrechtvrijTwaelfde gedicht.Zeven vruchten Mammônis, dat is, der vvereldsche Schatten. Vande vvelcke dezes eerste alhier aengevvezen ende kortelick beschreven vverden. Namentlick de VVellusten, Eeren, Pluimstriickers, Lagen, Perikel van d'Eeuvvige Zaligheid, ende occasie ofte gelegenheid van veel quade vvercken. Siet nu ten derden eens met aendacht soo't betaemt
Wat vrucht en wat genot den Riickdom nae't vergaren,
Soo lang als zi volhardt, haer meester komt te baren.
Daer siinder (en voorwaer 'tis waerd dat ghii't onthout)
Die seggen dat Mammon van vrucht is sevenvoud.
| |
[pagina 40]
| |
Ick sal z'u tellen aen van d'eerst tot de leste:
Kiest ghi dan uit den hoop het geen u dunckt het beste.
Ga naar margenoot+De eerste is Wellust: maer van alsulcken aerd
Dat zi soo niet den mensch als wel 'tgediert is waerd.
'tGediert twelck anders geen vermaeck en kan gebruicken
Dan dat in 'tvleesch bestaet en 'tladen vande buicken.
De redelicke Mensch die God geschapen heeft
Recht op, vougt al veel bet dat hi nae reden leeft.
Dat hi nae reden leeft, en tracht nae die wellusten
Daer hi int hoogste goed te beter mag door rusten;
Vant welcke t'elcke reis ziin siel soo veel verliest,
Als hi tot lust vant vleisch lichamelicks verkiest.
Ga naar margenoot+Behalven dat hiit noch ten dierste moet bekopen
Soo dick als hi hem komt hier inne te verlopen.
Och! wat al Flereciins? wat hoofd-sweers, en gequels?
Wat al bedurve maegs? wat leep-suchts en geswels.
Verdraegt den armen bloed? met wat vertrocken vuisten,
Met wat gebuilde knien, met wat beschaemde puisten
Gebersten uit het vel, Iae met wat vuilen drop
En wellust van ziin bed? Helas! daer was noit Taeffel
Hoe seer ze was voorsien met Venesoen of Waeffel,
Met Muscadelle wiin, en Siculaensche weit;
Daer was noit Ledikant hoe sacht het was gespreidt
Met Ciperse Cattoen, of Camerickse laecken
tWelck op het tiende nae soo immermeer vermaecken
Al duirden't noch soo lang hem kond' het vlesig hart,
Als is die hi verdraegt de pinelicke smart.
Voorwaer het waer hem nut, veel liever mogt hi wenschen
Te wonen in een Hut, en met de Armste menschen
| |
[pagina 41]
| |
Te eten Gersten brood, te slapen op het Stroo,
Of middel inden Ougst te velde op een Zoo,
Als met ziin groet goed in alderhande pinen
Van Venus te vergaen, van Bacchus te verdwinen.
Zoo soud hi immers eens beprouven al te met
De weelde vanden Disch de wellust van het Bed,
Die d'Arremoede geeft en d'Arrebeid doedt rapen
Soo uit de grofste spiis, als uit het hardste slapen.
En 'twaer bi avontuir hem oock veel levens waerd:
Want meer vermoordt denGa naar margenootc buick als wel vermoordt het swaerd
Als dat den Riicken werdt gestelt ter hoogster stede,
Geeert werdt en gevolgt, geweecken en gegroet.Ga naar margenoot+
Dan is dit om ziin geld alleen soo magh den bloed
Veel eer met goede reen hier over sich verbolgen:
Want dus soo plegen oock de Mieren 'tgrein te volgen,Ga naar margenoot+
De muggen naer het soet te vliegen van 'tSiroop,
De Gieren nae de Kreng. want seecker dezen hoop
En volgt niet soo ghi meint den Riicken tziinder eeren,
Maer slechts om dat zi iet tot beuit van hem begeren.
Een seecker wel te recht, want geen ding oft, u heugt,
Seit d'alderwiiste Grieck is eer waerd als de deugd.Ga naar margenoot+
Het goed en geeft geen deugd, maer doet, so claer mag bliiken,
Veel eer d'onvroeden mensch van alle deugden wiicken.
Tis Averecks genomt, danck heb 'tonwiise volck,
'tWelck hier in is geweest een Avereckse Tolck.
Doch wildi dat ick 't u wat duidiger bescheide?Ga naar margenoot+
Het is noch goed noch quaed, maer iet wes tusschen beide.
Zoo dat het meer noch min in d'eige selve staet
Daer in 't den mensch bevint, den mensch oock bliven laet.
| |
[pagina 42]
| |
Komt het dan bi geval hem deugdelick te vinnen,
Zoo laet het hem de eer, en doedt hem meer beminnen
Doort deugdelick gebruick van d'opgekomen Schat.
Maer komt het weer, helas! te vallen in een Vat
Dat ongebonden si bedurven en onaerdig,
Geliick't is sonder deugd, zoo'n werdt het oock niet waerdig
Naer het verkregen goed, de alderminste eer;
Maer bliift soo't was, Iae valt van 't een int ander zeer.
Want soo oockGa naar margenootd Epicuir wel eertiids selfs bekende,
Soo'n is het goed geen eind maer mangel van ellende.
Doch dat g'het wel verstaet ten schort niet aen het goed,
Dan tis het smenschen hart dat dit dus beuren doedt:
Het hart dat eerstmael wiedt door d'Armoe neer geslagen,
Kan weerom niets te meer den Riickdom nu verdragen.
Ga naar margenoot+Geliick het niet en scheelt waer ghi den Siecken lecht,
Op een vergulde Koets, of eene die maer slecht
Van plancken is gewrocht, om meer of min te woelen;
Soo sal de krancke ziel haer min of meer gevoelen,
Wanneer haer de Fortuin verheft tot hoger staet:
Want waer dat z'haer oock stelt ze draegt alom haer quaed,
Ga naar margenoot+Alom haer sieck gemoed, 'twelck geliick een Koffer,
En niet als Heer van 'tgoed bewaert den riicken Offer,
Tot dat ze die geheel aen Plutis wederkeer.
Wie sou beniden dan, of wat manier van eer
Sou iemand aen een Kist of Koffer willen toonen?
Neen, neen gelooft mi vri, hoe seer z'hen oock verschoonen,
Ga naar margenoot+All'die sulcks doen siin niet dan 'sRiickdoms derde vrucht:
Dat is Pluimstrijckers, want het bliickt wel aen de vlucht
Die men hen nemen siet soo rasch de man verlaten
Vant gunstig avontuir, hen niet meer en kan baten.
| |
[pagina 43]
| |
O schadelicke vrucht! veel beter waerGa naar margenoote een wond
Uws vrinds als sulcken kus gegeven aen uw mond'
Met reden zeider eenGa naar margenootf: Ick wil dat miin gebreecke'
Den God bevruchten man bestraffe en verspreecke
Met een medogent hart, maer des Pluimstriickers smout,
Als een die daer bemint niet mi maer slechs miin goud,
En sal ick hengen niet dat mi het hooft bestriicke.
Voorwaer hi hadt geliick. God gaef dat all' de Riicken
Oock waeren soo gesindt! want als g'her maer op let,
Zoo'n is het anders niet als dit bedurve vet,
Hoe sacht oock dat het streelt, daer me haer vuile wonden
Hen werden niet geheelt, maer slechts alleen verbonden,
Gescholen, en bedeckt: In vougen datter nietGa naar margenoot+
Van hen gesproocken werdt, of metter daedt geschiet,
Hoe vuil oock dat het si, hoe idel het mag wesen,
Oft 'twerdt terstond besmeeckt verheven enGa naar margenootg geprezen
Iae ganschelick vervormt door dit betovert Smout.
Zoo dat oock Circe zelf, hoe kundig en hoe stout
Zi was op haer feniin, noch noit met al al smeeren
Den menschelicken schiin verzetten of verkeren
Zoo kond' in een gedaent van Tiger of van Hond,
Als zi wel met dit Vet het wezen van de zond
In alderlei fatçoen van deugdelicke wercken
Verdrayen. Siet maer toe; ghi zult het licht bemercken.
Haer op geblasen borst, is mannelicke moed.
Haer ongebluschten dorst van't tidelicke goed
(Ze spreecken op ziin Hoofs) en is niet dan Menagie.
Begeerte totte wraeck, niet anders als Couragie.
Hoe hoog den Riicken teert, hi is maer Liberael.
Hoe dat hi oock Hoereert, niet dan een Gioviael.
| |
[pagina 44]
| |
Int kort, al watmen mi oit tot gebreck sou nommen,
Dat weetmen metten Rock van deugden te vermommen
Alst maer den Riicken doedt. Iae 'talder sotste woord
Werdt uit ziin botte muil met wonderGa naar margenooth aengehoort,
Als of 'tApollo had van ziin Drievoet gesproocken.
Daer vooren datmen weer de tanden sal sien stoocken
Met d'alder wiiste reen, wanneerze maer en komt
Uit een die slechts alleen van deugden is beromt.
Dat al de geen die nu wil bliven in ziin sonden,
Vri neme ziin vermaeck in deze soete monden,
Als in een lieve vrucht die hem den riickdom baert:
Wanneer hi maer weerom beducht is en vervaert
Ga naar margenoot+Dat hem de vierde spruit van ziin beminde Schatten,
Als hi daer minst om denckt niet eens en kom te vatten.
Tis oorber dat ick u voor al van dit fatsoen,
Of ghii't noch noit en saegt, oock d'opening gae doen.
Dit siin, o lieve vrind! de Listen en de Lagen,
Die uw beseten goed gestadelick nae iagen:
Alleen niet bide nacht int ruisschen vande windt,
Wanneer de soete slaep u met haer smeeckig lint
De oogen alle bei opt sterckste heeft verbonden,
Maer oock op schoonen dag; Iae die u staeg omronden
Met vrindelick gelaet siin't dickwils aldermeest
Dier wenschen naer uw dood, en 'tgeven van uw geest.
Hoe dick ist wel geschiet dat deze snoode spruiten
Nu door bedeckt Regael, of mengsel van Cicuiten
Nu door moerdadigh stael gegeven in de hand
Van eenig stoudt verraer of bloedbedrope Quant
Van d'aerde nemen d'een haer Vader ofte Moeder,
Of dat noch meer gebeurt haer Suster ofte Broeder?
| |
[pagina 45]
| |
Voorwaer 'tis al te dier het erffelicke goed
Te kopen met de priis van ziin vergoten bloed.
En wat langmoedig mensch sou zich te recht niet quellen
Den tiid van ziin besit hem nae te hooren tellen
Soo nauw van Iaer te laet? Helas! bi deze piin
En kan geen weeld' altoos van't goed geleecken siin.
Doch waert noch maer alleen 'tverganckelicke levenGa naar margenoot+
Daer voor het riick Thresoor genoodsaeckt waer te beven,
Men sou noch eenigsins sich stellen tot verdrag:
Dan dit ist niet alleen; Den ongemeten dag
Die niet en werdt verdeilt in Avond en in Morge',
Maer eeuwelicken duirt, staet hier in groote sorge.
Och dat ghi dit verstondt! of immers grondig wist
De redenen waerom miin meester Iesus Christ
Het goed soo heeft verzucht, iae oock met wee beroupen,
Gh'en soudt niet siin belust den Riickdom te besnoupen.
Wee uGa naar margenooti ghi Riicken, wee! Riep hi, die hier met troost
Van alderlei vermaeck u leven hebt verpoost.
Wee u die hier te Land versaet hebt uwe Magen:
Den tiid komt dat ghi weer eens honger sult verdragen.
Wee die't u hier verlacht, want ghi sult uw genucht
Verboeten t'zijnder tiid met jammer en gesucht.
HoeGa naar margenootk moeijelicken ist den Riicken nae ziin sterven
Te gaen in Godes huis en 'tHemelriick te erven!
Veel eer sou door een naeld passeren een Kameel
Als hi int riicke Goods. och! wie sou sulcken deel
Om weinig goeds alhier daer eeuwig willen missen?
Die sulcks verkiesen wou, sou seecker hem vergissen.
'tVerschil is al te groot! want daer het een vergaet
Geliick een roock, daer heeft het ander eind noch maet.
| |
[pagina 46]
| |
Ga naar margenoot+Dan waer komt dit van daen? (dit moet ick u doen mercken)
'Tis om de reede magt tot straffelicke wercken
Die biden Riickdom is; want door 'tbehulp van't goed
Soo valt hem licht te doen al wat het heete bloed
Het si door Venus-kind, of door Alect ontsteecken
Hem ingeeft hier of daer te vuilen of te wreecken.
Twelck niet gebeuren sou, indien bi fout van geld
Weerhouden wierdt de wil, of immers het geweld,
Van naer het quaed begrip, die uit te kunnen voeren.
|
|