Gulde-Jaer Ons Heeren Jesu Christi

⁺ 't Bedonge werck.
Op den Sondagh van Septuagesima.⁺

1

Weest naerstigh mensch, ghedachtigh dat ghy zijt

Geroepen in den wijngaerd om te wercken
Hoordt wat u hier op d'alderjuyste tijdt
Gehouden voor in 't middel werd⋆ der Kercken:

+ 24

+ Bron: Mt. 20, 1-16.

Titel: Bedonge: afgesproken.

[p. 125]

 

Als datter een uyt vaderlijcke sorge

 

Bekommert voor sijn wijngaerd, is ghegaen

 

Ten huysen uyt, van d'aldervroeghste morghe

 

Tot 's avonds toe, om volck te nemen aen.

2

Maer na dat hy, met d'eersten had ghemaeckt

Compact van een Reael⋆ des daeghs te winnen^2,2
En niet⋆ te min weer anderen gheraeckt³
Ter derder uer, had hy met soete sinnen
Aen hen belooft, ghelijck wy moghen lesen,
Te gheven 't gheen 't welck hy bevinden sou⁶
Na⋆ tijd en werck, behoorelijck te wesen.
Sy souden d'hand maer steken uyt de mouw.

2,2 Compact: contract; winnen: verdienen.

3 gheraeckt, versta: had: had aangesproken.

6 't gheen 't welck: datgene wat.

3

Men wrocht vast aen, en d'alder-rijcksten Heer

Ging efter⋆ uyt om noch meer volcks te hueren.
En sulcks⋆ hy had gedaen de tweede keer,
Soo deed' hy noch te ses, te neghen uren:
Ja 't elfster oock, noch even goed en sedigh,^3,5
Een g'heele schaer ghevonden kloeck en sterck,⁶
Sey mannen, hoe, den gantschen dagh dus ledigh?⁷
Gaet heenen noch een uertjen in mijn werck.

3,5 sedigh: vriendelijk.

6 absolute constructie.

7 Sey: zei hij.

4

Sy gingen: Maer als nu de Son gheraeckt

De blauwe zee had met sijn gulde stralen
En d'avond-ster den arbeyd had gestaeckt,^4,3
Gebood de man de werck-luy te betalen.

4,3 arbeyd, nl. der mensen.

[p. 126]

 

Hof-meester gheeft, sprack hy met koele sinnen,⁵

 

Elck een reael, soo als ick heb belooft.

 

Maer sult my van den lesten af beginnen

 

Tot d'eerste toe en gaen van hoofd te hoofd.

5 met koele sinnen: rustig, weloverwogen.

⁺ 5

't Gheschiede soo, maer als de eerste nu

Noch min⋆, noch meer, en kreghen als de leste,
Onstelden sich d'onredelijcke luy^5,3
En seyden hoe? sal m'ons dan met de reste
Ghelijcken, die de koude en de hette
Versenght heeft van den vroeg' en laten dagh.
En hy tot hen: Wilt ghy my dan beletten
Te willen doen het ghene dat ick magh.⁸

+ 25

5,3 ‘waren de onredelijke mensen verstoord.’

8 willen, overbodig en eigenlijk onjuist; magh: graag doe, verkies.

6

Neemt ghy-luy 't uw' en laet my met het mijn

Gewerden, als na⋆ recht. want 't is geen rede⋆^6,2
Dat u luy oogh sal quaed of nijdigh zijn.
Om dat mijn hand goed is, soo sullen mede
(Sprack Iesvs ons tot waerschou van te voren)
De lesten eerst, en d'eerste komen lest.
Want veel gheroepen, weynigh uytverkoren.
Dit is den text, bedenckt ghy nu de rest.

6,2 gewerden: geworden, doen.

7

Maer boven al, soo lact de diere prijs^7,1

U nimmermeer⋆ toch gaen uyt uw' memorij,
Die Godt u heeft belooft van 't Paradijs:
Wat is u werck voor een alsulcken glorij?

7,1 prijs: beloning, bepaald door van 't Paradijs (vs. 3).

[p. 127]

 

Ach! min als niet. want by die Koninghrijcken

 

Die ghy verwacht, en⋆ is hier op ter aerd

 

Al wat men lijdt, of doet te verghelijcken,⁷

 

Hoe swaer 't oock zy, niet eens de pijne waerd.⁸

7 te verghelijcken: om te vergelijken.

8 pijne: moeite.

8

Dan⋆ Gods gena (schickt⋆ dat g'hem altijdt lof

Daer over gheeft, en tuchtelijcken wandelt)
Heeft met den mensch, en met de kranckste stof
Sijns hande-wercks, soo heuschelijck⋆ gehandelt,
Als dat hy sich, indien wy maer de sonden^8,5
En⋆ laten, en uyt kracht van sijn gheboon
Wat deughds en⋆ doen, te geven heeft verbonden
Sijn eyghen huys tot een verdienden loon.

8,5 als dat: dat.

9⁺

Dit tuyght ons hier den Alderhooghsten soon.^9,1

Sict eens wat eer bewijst hy aen sijn slaven,^2-8
Dat hy op 't hoofd hen steld soo⋆ dieren kroon
Voor wercken die niet dan sijn eyghen gaven
En zijn, o Heer! o goedheyds eerste ader!
Gh'en soudt ons geen rechtvaerdigh Rechter zijn
In 't kroonen, waert g' ons geen ghenadigh Vader
In 't gheven eerst! riep hier Sint Augustijn.

+ 26

9,1 tuyght: getuigt.

2-8 een geliefde gedachte in de polemiek tegen de protestantse beschuldiging van werkheiligheid, ontleend aan Sint Augustinus, Epistolae 194, 19. De termen Rechter en Vader komen hier echter niet voor; rechtveerdigh in A. en T.

10

Wy zijn aen u met al⋆ te vasten band

En met een schuld verknocht te menighvuldigh.
Maer ghy zijt weer van een soo milde hand,
Dat ghy oock schult betaelt aen niemant schuldigh.^10,4

10,4 aen niemant schuldigh: die Gij aan niemand schuldig zijt.

[p. 128]

 

Soo dat wy nu, hoe slaeflijck en hoe snode⋆

 

Wy waren eerst, u moghen segghen Heer:

 

Wy hebben schier⋆ ghedaen na⋆ uw' gheboden:

 

Doet ghy ons nu na⋆ uw' beloften weer.

11

Dit heeft ons dus besproken en verdient^11,1

Uw' liefsten Soon (sijn' goedheyd zy ghepresen!)
Die aen den mensch hem⋆ toonde sulcken⋆ vriend,
Dat by hem oock den Hemel waerd wou wesen^4-5
Een dronckjen bors, in sijnen naem ghegheven.
Des⋆ wy door hulp uws goedertieren handts
Begheerigh hier om deughdelijck te leven,
Verwachten daer de toe-gheseyde krans.

11,1 besproken: beloofd.

4-5 ‘dat Hij wilde dat een dronk water, in zijn naam gegeven, voor de gever de hemel betekende’; hy, verbetering van ons: hy in 1^e druk; bors, 2^e naamv. van bor: (bron)water.

⁺ 12

Hier dringht ons toe de gunst die ghy ons biedt.

Want al-hoewel wy zijn onnutte knechten
En uyt ons selfs⋆ vermoghen min als niet^12,3
In deughd te doen, oft ondeughd te bevechten:⁴
Om dat het u nochtans heeft uyt ghenade⁵
Met ons belieft te treden in accoort,⁶
Ghevoelen w'ons (wy kennen⋆ 't) tot de daden
Van alle tucht⋆, seer sonderlingh⋆ ghespoort.⁸

+ 27

12,3 min als niet: absoluut niets.

4 In: inzake, wat betreft.

5 heeft, hulpwerkw. bij belieft van vs. 6.

6 treden in accoort: vrede sluiten.

8 ghespoort: aangespoord.

13

Neemt dese wil ten lieven dank⋆, en gheeft

Dat wy-luy in den wijngaerd uwer Kercken
Geroepen, daer⋆ alleen den wijnstock leeft,
Soo naerstigh tot den avond blijven wercken

[p. 129]

 

Dat het verdingh ons niet en gae verlooren^13,5

 

Van 't Hemelsch loon uyt kracht van dit verband.

 

Maer waerdigh zijn met d'and're uytverkoren⁷

 

De rijcke munt te krijghen in de handt.

13,5 verdingh: overeenkomst, contract.

7 Maer, versta: maar dat wij.