Gulde-Jaer Ons Heeren Jesu Christi

't Gesmvyckte onkrvyd.⁺
Op den vijfden Sondagh na Drie-Koninghen.⁺

1

Wilt ghy de waerheyd lijden,^1,1

So seght dat 'sHemels rijck,
Sprack Iesvs in dien tijden,
Een Saeyer is ghelijck,
Die 't land van sijnen acker,
Na dat hy 't omghespaed
Eerst had wel flucks en wacker,
Besaeyd heeft met goed saed.

+ 20

+ Bron: Mt. 13, 24-30. Dit sterk polemisch getinte lied richt zich met name tegen degenen die het oude geloof niet meer aanhangen.

Titel: gesmuyckte. verborgen sluipend.

1,1 lijden: belijden.

2

Maer als de bouknechts sliepen

Of seker na⋆ haer wil
Nu hier, nu ginder liepen,
Soo quam de vyand stil

[p. 116]

 

Met onkruyd, en met biesen,

 

Om teghens alle reen⋆^2,6

 

Het saed te doen verliesen:⁷

 

En gingh weer druypen heen.⁸

2,6 ‘om tegen alle redelijkheid in’.

7 doen verliesen: bederven, verknoeien.

8 druypen heen: ‘afdruipen’, heimelijk weggaan.

3

't Gewas quam op te samen,

Maer met quaet kruyd geklit:^3,2
't Welc als de knechts vernamen,
Heer, seyden sy, wat 's dit!
En hebdy niet uw' aerde
Met kooren doen beslaen?
Waer komen dese kaerden⋆
En biesen dan van daen?

3,2 geklit: één geheel vormend, vermengd.

4

Waer op den Heer hen diende:^4,1

Ick sal 't u doen verstaen.
Dit heeft, o goede vrienden,
Den vyand my ghedaen.
En sy: is 't u behagen
Dat wy 't gaen roeyen uyt?
Neen, sprack hy, 't sou doen wagen⁷
Misschien het goede kruyd.

4,1 diende, nl. van antwoord.

7 doen wagen: in gevaar brengen.

5

Om 't koren niet 't ontschoeyen^5,1

En 't landt te maken woest,
Soo laet het beyde groeyen
Tot den volwassen oest.⁴

5,1 ontschoeyen: uittrekken.

4 oest: oogst.

[p. 117]

 

Wat ick dan kom te vinden

 

Van onkruyd op mijn land,

 

Sal ick te gaer doen binden

 

En werpen in den brand.

6

En daer na 't goede kooren

Doen mennen in mijn schuer.^6,2
O mensch, o uytverkooren,³
Tracht na⋆ dit avontuer.⁴
Gaet u by tijdts bereyden
Een wel-ghelade schoof;
En leerdt hier onderscheyden
De doolingh van 't gheloof.

6,2 mennen: rijden.

3 Hier herneemt de dichter het woord.

4 ‘Laat uw gedachten gaan over dit verhaal’. (WNT. 17, 1770 i.v. trachten; - 2, 1, 781 sub 3 i.v. avontuur).

7

Neemt hier een seker teken^7,1-8

Om aen te kennen klaer
Wie recht, of onrecht preken.
Houd dat geloof voor 't waer
't Welc God u heeft doen leeren,
Als hy d'Afgoderij^6-7
Uw's lands eerst dee bekeeren.
De rest is kettery.

7,1-8 een bekend motief in de contrareformatorische literatuur: altijd is eerst het ware geloof gebracht, daarna pas kwam de ketterij.

6-7 ‘toen Hij de afgodendienst van uw land deed wijken voor het christelijk geloof’.

8

Waer wierdt oyt man gevonden

Soo deemstigh van verstand^8,2
Of quistigh van sijn ponden,³
Die 't versch bereyde landt

8,2 deemstigh: duister.

3 van sijn ponden: met zijn geld.

[p. 118]

 

Besaeyde met qua kruyden?

 

Neen, neen: dit 's geen bescheyd.⁶

 

Wie sou dan derven duyden⁷

 

Op Gode sulcken⋆ feyt⋆.

6 geen bescheyd: niet redelijk.

7 derven duyden op: durven toeschrijven aan.

⁺ 9

Men kon daerom bevinden

Tot noch toe ghenigh Rijck
Bekeert⋆ van⋆ Nieuw-gesinden;^9,3
Maer daer 't nu Catholijck
Geworden langh te vooren
Was door de Roomsche Kerck,
Daer schenden sy wel 't kooren.
Want dit 's alleen haer werck.

+ 21

9,3 Bekeert, nl. uit het heidendom.

10

Ontvout eens uw' Cronijcken

En als ghy siet dat die
U klarelijck doen blijcken
Wanneer, hoe, en van wie
Den Heer u eerst dee preken
Sijn saligh-makend woord,
Soo'n laet u niet versteken⋆
Van uwen Willeboord.

11

'k Segh Willeboord, die wijlen⋆,

Schier duysend jaer gheleen,
Met reden⋆ en met bijlen
Uw' Goon van hout en steen

[p. 119]

 

Quam breken t'uwer landen.

 

Houdt als u hooghste goed

 

Sijn les met bey uw' handen

 

Wel vast, dan zijdy vroed⋆.

12

Doch wil ick u oorkonden⋆

Voort-aen⋆, van waer hy quam?
En wie hem hadt ghesonden?
Van Romen was sijn stam.
Van daer is hy ghekomen.
Seght nu op dese schreef:^12,6
Will'brordus quam van Romen,
Calvinus van Geneef.

12,6 op dese schreef: in deze lijn, op dit punt.

13

Maer op verscheyde tijden

En met verscheyden sin.
Soo dat men moet belijden
Dat d'een of d'ander in
Het swaerste stuck moet doolen.
Wilt ghy dan missen niet,
Soo'n laet u niet te schoolen^13,7
Met die⋆ ghy d'eerste siet.

13,7 ‘verzuim dan niet u te verenigen’.

14

En gaet dan dus besluyten:

Soo'n kan des anders saed
Niet wesen als Cicuyten⋆,
Niet anders sijn dan quaed.

[p. 120]

 

't Is soo, en 't moet soo wesen

 

Na⋆ d'alderjuysten yck;^14,6

 

Is 't waer 't welck u doet lesen

 

Met Lucas uw' Cronijck.⁸

14,6 yck: waarborg van echtheid.

8 Lukas moet een vergissing zijn voor Mattheus, waaraan het evangelie ontleend is. Bij de eerstgenoemde ontbreekt de desbetreffende parabel; uw' Cronijck behoeft niet op een bepaalde kroniek te slaan, maar zal algemeen bedoeld zijn (vgl. 10,1): geschiedenis (WNT. 8, 1, 335 i.v. sub 3).

15

En of⋆ ghy my noch krommen

Wout dese rechte baen,
Soo sullen u de stommen
De waerheyd wijsen aen.
Is u Gods-dienst verlooren,^15,5-8
De Tempels⋆ tuyghen noch
U eerst-ghesacyde kooren
U eerst ghesoghen soch.⁸

15,5-8 ‘Al is uw liturgie verdwenen (t.w. de openlijke uitoefening van de eredienst), de kerkgebouwen leggen er nog getuigenis van af wat u het eerst gezaaid is, welke moedermelk gij in het begin gezogen hebt’ (vgl. 1 Petr. 2, 2).

8 soch, verbeterd om het rijm: de 1^e druk heeft sock, een vorm overigens die buiten rijm ook in de inleiding en in GJF. blz. 182, 13 wordt aangetroffen. Een dergelijke assonantie hebben we bij Stalpart echter niet gevonden.

16

Oorlof⋆, o beste vrinden,

Oorlof, mijn liet is uyt.
Maer schout⋆ doch 't bussel binden,^16,3
Maer laet toch 't quade kruyd.⁴
Op dat u oock doe schueren⁵
Heer Iesvs in die rust
Daer⋆ eeuwelijck sal dueren
Sijn Hemelsche wellust.

16,3 Versta: vrees toch het eindoordeel over de bozen.

4 laet: vermijd, houd u verre van.

5 doe, naar A. en T.: C. heeft de; schueren: (in de schuur) brengen.