Gulde-Jaer Ons Heeren Jesu Christi

[p. 45]

[Gulde-Jaer Ons Heeren Jesu Christi]

GVLDE IAER⁺

ONSES HEEREN

IESV CHRISTI

CANTVS
ALTVS
〈QVINTVS〉
TENOR
〈BASSVS〉

+ 〈a〉

[p. 46]

[p. 47]

Gulde-Jaer⁺

Ons Heeren

IESV CHRISTI

EE[E]RSTE DEEL

Op alle de

ZONNEN-DAGEN

Des Iaers

S' Hertogen Bosch

by Janzoon Scheffer

In t' Jaer 1628

+ 〈a ij〉

[p. 49]

Op-schrift⁺ des boecks.

Gunstigen Sangher ofte Leser, wie ghy zijt, op dat ghy de voet aen den dorpel deses wercks, 'k wil seggen, aen den tijtel van desen boeck, niet en komt te stoten, soo heeft het my goedt gedacht u⋆L. voor den aenvang des selfs daer van kortelijck te onderrechten. Den naem dan van 't Gulde Iaer, daer⋆ dit boeck mede geintituleert is, en is niet ghenomen van 't jaer van Iubilee oft het Gulde jaer des ouden Testaments (daer⋆ van gesien kan werden⋆ het XXV. Capittel Levitici,) noch oock van 't Gulde jaer der Kerckelijcker Aflaten, van 't welcke ghelesen mogen⋆ werden⋆ de Controversi-Schrijvers¹ van desen tijdt; maer is genomen van het Koninghlijcke goudt, daer⋆ den Koningh der Glorien Christvs Iesvs ghebenedijdt, door middel van sijne menschwordingh, leeringh, leven, lijden, doodt, verrijsenisse, ende alle 't ghene daer aenklevende is, de wereld mede verguldt, ende sijne Kercke gherijckt⋆ heeft.

Tot welcken propooste² u believen sal te ghedencken sekere twee Prophetijen, daer⋆ mede sulcks⋆ van Christo, veel honderden van jaren, eer hy de wereldt verscheen, voorseydt is gheweest; ende dat tot versekeringh, niet alleen van de Ghe-

+ a iij

1 Controversi-Schrijvers: polemisten tegen het protestantisme. Men vindt er een aantal uit onze eigen streken bij P. Polman, O.F.M., Stalpart en zijn Roomsche Reijs (serie studies 5-6 Historisch Tijdschrift, Tilburg 1938) blz. 27 vv. Voor verschillende, in deze inleiding genoemde personen en werken zie men onze eigen inleiding, die Stalparts Op-schrift des Boecks vaak op de voet volgt. Dezelfde opmerking geldt voor de lofdichten.

2 Tot welcken propooste: te dezer zake, voor dit onderwerp.

[p. 50]

loovighen, maer oock van de ongheloovighen. Voor den 〈a iij^v〉 gheloovighen, dat is, den Ioden, hadde desen aengaende ghepropheteert Isaias cap. 61 vers. 1. in deser manieren:¹ Den Geest des Heeren is over my: mids dat den Heer my ghesalft heeft, ende gesonden tot vertroostingh van den armen, tot ghenesingh van de ghekneusde herten, ende om te verkondighen een jaer van versoeninghe; dat is, een jaer van quijtschelding, van Aflaet, een Gulde jaer, een waerachtigh jaer van Iubilee. Voorwaer een merckelijcke Prophetije van Christo; ende over² sulcks wel waerdigh, van de welcke hy, na⋆ de ghetuyghenisse Lucae 4 vers. 16. sijn aldereerste Sermoon soude beginnen in de Synagoge van Nazareth.

⁺ Hier op hadden niet-te-min⋆ het oogh de Propheten Aggaeus ende Malachias; van de welcke d'eerste, willende verstercken het Ioodsche volck in de weder-opbouwinge van den vervallen Tempel, na de ghevanghenisse van Babylonien, de welcke ten aensien van den eersten, geen waerde altoos³, ende als niet⋆, scheen te wesen, sprack in deser voeghen: Dit seydt den Heer der heerscharen; Noch een weynigh tijdts, ende ick sal bevveghen hemel ende aerde, vvater ende landt, Ende ick sal bevvegen alle volcken. Ende tot u sal komen de verlanghde van alle Natien: Ende ick sal dit huys vervullen met heerlijckheyt, seyt de Heere der Heerscharen. VVant mijne is het silver; ende mijne is het goudt; spreeckt den Heer der Heerscharen; vvant grooter sal vvesen de heerlijckheyd van dit laetste huys, dan des eersten ghevveest is. Ende ick sal vrede gheven in dese plaets, seydt de Heere. Dus verre Aggaeus.

Malachias mede, voorseydt hebbende met sonderlinge⋆ klare woorden de toekomste⋆ ons Heeren, eyndighde aldus: VVie sal kunnen voldencken den dagh sijnder toe-komste; Ende vvie sal staende blijven om hem te aenschouvven? vvant hy is als een smeltende vyer, ende als een volders-kruyd. Ende hy sal sitten om te smelten, ende te reynigen het silver, ende om te suyveren de kinderen van Levi; ende hy salse louteren als goud ende silver.

1 De vertaling van deze en andere bijbelteksten is blijkbaar van Stalpart zelf. In geen der bekende vertalingen van die tijd hebben we ze in deze vorm aangetroffen.

2 over...welcke hy: daarom wel waard dat Hij ermee.

+ Cap. 2. 9
Cap. 3. 3

3 geen waerde altoos: volstrekt (van) geen waarde.

[p. 51]

Nademael dan de Propheten de gaven, ghenaden ende⁺ gratien, daer⋆ Christvs den Kerckelijcken stand¹ sijns nieuwe Testaments mede beschencken ende vercieren soude, vergeleken hebben by een schoon ghesuyvert, klaer-blinckendt ende wel-geloutert goudt, soo en is niet te verwonderen dat wy dese onse Lof-sanghen, als innehoudende de bysonderste mysterien van de leeringhe, ende het leven ons Heeren Iesv Christi, ende sijnder liever vrienden, sulcks⋆ de selve van oudts by de voorsienighe dispensatie² der heyligher Kercke, door alle de behoorlijcke dagen³ des jaers zijn verdeylt, toegeschreven hebben den tijtel van 't Gulde Jaer.

Wat nu belanght de Prophecy voor den ongeloovighen, dat is, Romeynen, Griecken, ende andere Heydenen: die ons mede tot desen geen kleyne oorsaeck en heeft ghegeven: is gheweest de voorsegginge van Sybilla Cumana. Midts-welcken⋆⁺ soo⋆ weet, dat de goedertierenheydt Godts, om alle menschen te brenghen tot de kennisse des waerheydts, ende tot het salighmakende geloof ons liefs Heeren Iesv Christi, ghelijckerwijs hy tot dien eynde den Ioden bereydt hadde door figuren⋆ ende Prophecijen: dat hy alsoo oock de Heydenen daer toe allenskens ghedisponeert heeft door middel van Teyckenen, Orakelen, ende eyghene Prophecijen, gelijck als doorgaens⁴ de Oud-Vaders oorkonden⋆; ende namentlijcken⁵ Eusebius libro De praeparatione Euangelica. Hier inne doende⁶ na⋆ sijne gewoonelijcke voorsichtigheydt⋆, door de welcke hy alles, wes⋆ sijne almogentheydt sterckelijck uyt werckt, soetelijck plagh⋆ te schicken ende te middelen⁷.

Aldus getuyght Suetonius in 't leven van den Keyser Octavius,⁺ (onder wiens regeeringhe Christvs onsen Heer ter wereldt ghekomen is) als dat weynigh maenden voor de ge-

+ 〈a iiij〉

1 stand: leven, wezen (WNT. 15, 658 sub 2).

2 voorsienighe dispensatie: zorgvuldige schikking.

3 door alle de behoorlijcke dagen: over al de dagen waar zij bij behoren.

+ 1. ad Timot. 2. 4.

4 doorgaens: herhaaldelijk, geregeld.

5 namentlijcken: met name.

6 doende, nl. God.

7 middelen, hier synoniem met schicken: ordenen.

+ In Octav. cap. 94.

[p. 52]

boorte desselfs Octavij, binnen Romen openbaerlijck gheschiedt is een al⋆ te vreemden ende onghehoorden teycken,⁺ waer op de Priesters, Augurij-soeckers ende Wonder-duyders gevraeght zynde, uyt eene mondt eendrachtelijck hadden gheantwoordt: Dat de Natuer arbeyde, omme voor 't Roomsche volck eenen Koningh te baren. Derhalven de Senaet verschrickt wesende, ghekeurt¹ hadde, als datmen dat gantsche lopende jaer geenighe versch-gheborene kinderen soude opvoeden. Doch dat by eenighe van de grootste Senateuren², die hunne huysvrouwen bevrucht hadden, ende over sulcks de hoop van 't Augurium tot hen schenen te trecken, soo vele te weghe werde ghebracht, dat de publicatie van de besloten keur achter is ghebleven. Aldus Suetonius. De welcke, al hoe wel ons niet uytghedruckt en heeft, wat dit voor teyckenen gheweest zyn, soo is 't nochtans dat wy de selve beschreven vinden by Dion Cassius, hystor. Romanae lib. 37. Namentlijck, dat de Statuten ofte Beelden die op het Capitolium van Romen opgerecht stonden ter eeren van de Goden, van⋆ den Hemel gheraeckt, eenighe ghesmolten, andere ter aerden gheworpen zyn geweest. Dat daer-en-boven de letteren, daer⋆ mede in de marmere colomnen eenighe eeuwighe Edicten, ofte altyd blyvende wetten, ghehouwen waren, te samen gheloopen, ende haer⋆ selven ghecasseert³ hebben. Alles voorbeeldende⁴ de gheboorte van den Koningh der Koninghen, die de Afgoden vernielen, nieuwe wetten stellen, ende de vervallene wereldt tot sijnder tydt⁵ gantschelyck soude versmeden ende verbeteren.

Voeght hier by een menighte van meer andere deser gelycke teyckenen, die door-gaens niet alleen by de Kerckelycke, maer selfs oock by de Roomsche Hystori-schryvers te lezen zyn. Ende in 't bysonder:

+ 〈a iiij^v〉

1 ghekeurt: verordend, een verordening opgesteld.

2 Suetonius spreekt zonder meer van verzet van de senatoren wier vrouwen in verwachting waren. Stalpart wil een nog grotere overtuigingskracht en laat de tegenactie gevoerd worden door de ‘grootste’ senatoren.

3 ghecasseert: vernietigd.

4 voorbeeldende: voorafbeeldende.

5 tot sijnder tydt: te zijner tijd.

[p. 53]

De drie Sonnen, die Plinius ende Dion, hier vooren ghenoemt,⁺ schryven dat binnen Romen gheschenen hebben in 't eerste jaer van Trium-viraet Octavi Augusti, onder de Borghemeesteren Lepidus ende Plancus. Ende dat buyten twyffel⁺ tot een voorbodig¹ teycken, dat mids⋆ de Menschwording van den soone Gods, ende de komste vanden heyligen Geest, de wereld voordaen⋆ beschenen soude worden van⋆ het heldere licht des H.Drievuldigheydts.

Item⋆, de Oly-fonteyn, die ex taberna meritoria, dat is, uyt de herberghe van de oude ende uytgediende Soldaten, staende binnen Romen over den Tiber, miraculeuselyck ontspronghen, een geheelen dagh sonder ophouden tot in den Tiber toe, langs de straten ghevloeyt heeft; tot een versekeringh², dat voor handen was den Gesalfden des Vaders, ofte soo⋆ hem Isaias noemt: Filius olei, den Soone des olys, dat is, den geolyden⁺ soon; die als eenen waerachtighen Samaritaen de ongheneselijcke wonden van 't menschelijcke gheslacht, door den oly van sijne ongemeten bermhertigheydt soude komen cureren. Siet Eusebium in Chronico, ende Paulum Orosium lib. 6.⁺ hist. cap. 20. Ia sonder dese Schryvers, ghetuyght het de herberghe selfs, de welcke al van het jaer ons Heeren CCXXIV. door den Paus Calixtus primus, by ooghluyckingh van Alexander den Keyser, verandert zynde in een bid-plaets der Christenen, op den naem van S.Maria trans Tiberim, noch op den dagh van huyden binnen haer muren besluyt de memory⋆ van dese miraculeuse fonteyne, met de fondacy³ van een eeuwig brandende lampe die daer voren is lichtende: te weten, om door de verteeringh van een weynigh aerdschen olys, te erkennen het weldaed van den Hemelschen oly, daer ons den Heere Christvs mede ghesalft, genesen ende verblydt heeft.

Item de mondstoppingh van Apollo Delphicus, die te lesen

+ Plin. li. 2. cap. 31. Dion. hyst. Rom. l. 47

+ b

1 voorbodig: een voorbode zijnde, van tevoren aankondigend (zie Leuv. Bijdr. 1960 blz. 54).

2 versekeringh: onderpand, bewijs, zekerheid.

+ Isa. c. 5. 1.

+ Damas l. De Rom. Pontif.

3 fondacy: fundatie, stichting.

[p. 54]

is by Suidas verbo Augustus, Cedrenus in compendio hyst. ende Nicephorus Calixtus lib. 1 cap. 17. by⋆ namen, als dat den voorghenoemden Keyser Octavius Augustus begeerigh zynde op⁺ 't eynde van sijne daghen te verstaen, wie dat na hem de Roomsche Scepter soude komen te draghen; ghetrocken is na⋆ Griecken-landt, omme hier op het Orakel van den Afgod Apollo te bevraghen. Ende na dat hy den selven tot desen eynde vereerdt hadde met een sacrificie van honderdt Runderen, ghenaemt Hecatombe, wesende het grootste van alle de sacrificien; dat hem nochtans Apollo geen antwoordt en hadde gegeven. Waer over alsoo⋆ hem⋆ den Keyser seer verwonderde, ende de selve offerhande van Hecatombe noch eens hadde doen vervatten⋆, eyndlijck voor antwoord gekreghen heeft, als hier na volght:

Me puer Hebraeus, Divos Deus ipse gubernans,

Cedere sede iubet, tristemque redire sub Orcum.
Aris ergo dehinc tacitus abscedito nostris.

Dat is:

Een kindt gheboren uyt de Ioden,
Als zynde Godt, en vooght der Goden,
Ghebiedt my door sijn hoogh bevel
Van hier te gaen, en na de hel
Met groot verdriet te keeren weer.
Dus wacht van my gheen antwoordt meer.

Dit ontfanghen Orakel getuyghen de voor-gemelde Auteuren, den Keyser beweeght te hebben, om, weder-ghekeert wesende binnen Romen, aldaer op het Capitolium op te rechten eenen nieuwen autaer, met opschrift: Ara primogeniti Dei. dat is: Autaer van den eersten gheboren Godts. Hoe wel datter anderen zijn die d'opbouwinghe van den selvigen autaer toe-schryven sekere openbaringhe van de H.Moeder Godts Maria; haer met het kindt Iesvs in hare ermen verschynende aen den Keyser in de lucht boven den Tempel van Ara coeli.

+ 〈b^v〉

[p. 55]

Dan⋆ het zy hoe dat het zy, de voorsichtigheydt⋆ Gods, die⁺ na⋆ het spreeck-woord van den Wysen-man¹, de herten der Koningen in de handt heeft, omme de selve te buyghen na⋆ de wille-keur van sijne alder-diepste Raden, en⋆ heeft met desen autaer niet anders voor ghehadt binnen Romen, als 'tgene den Apostel Paulus, een wyle tydts daer na, door occasie van een ghelycken autaer, opgerecht Ignoto Deo, quam catechiseren⁺ binnen Athenen; 'k wil segghen, omme door middel van dien onder de Heydenen het pad te banen tot de kennisse van den soone Godts ende sijn heyligh Euangelie.

Hier toe hebben buyten alle twyffel noch ghestreckt gehadt, 't zy wetende, 't zy onwetende, sekere drie uytstekende daden van den voorseyden Keyser Octavius; d'eerste, dat hy⁺ het Register ofte het Schuld-boeck van de Domeynen des Rycks heeft doen verbranden. Ten tweeden, dat hy de gantsche Roomsche wereld bevredight hebbende, den Tempel van Ianus tot drie-mael toe heeft gesloten. Ende eyndelyck, dat hy den naem van Dominus geweygert, ende op den sesten dagh Ianuarij den tytel van Augustus aenghenomen heeft. Alles tot eene sekere Prognosticatie², dat den waerachtighen Dominus soude komen, die op den sesten Ianuarij van den Heydendom, als den geboren Koningh der Ioden aengebeden, ende van den Hemelschen Vader, over de Iordaen, voor sijnen eenighen ende wel-beminden soon soude werden⋆ verklaert. Van den welcken al de volckeren des werelds hadden te verwachten de blyschap van een eeuwige vrede, na dat het schuldboeck haerder sonden by⋆ hem verbrant soude zyn in 't vyer van sijne Goddelycke liefde.

Van geen minder bemerckinghe³ en zyn by den Heydendom geweest de voorsegginghen der geenre, die by hen-luyden vermaerdt ende bekendt gheweest zyn voor Propheten ende Prophetersen, als van Hydaspes, Mercurius, Trismegistus, de thien Sybillen, ende insonderheydt van Sybilla Cumana.⁺

+ b ij

1 Spreuken 21, 1.

+ Actor. c 17. 27.

+ Sueton. in Octav. cap. 32. et 22

2 Prognosticatie: voorspelling.

3 bemerckinghe: beschouwing, consideratie, hier m.i. gewicht.

+ 〈b ij^v〉

[p. 56]

De welcke van de komste Christi, geboorte, leven, lyden, dood, verrysenisse, ende uyterste oordeel soo klaerlyck ghepropheteert heeft, dat d'alderoudtste Leeraers in 't beginsel der Christen Kercke, door middel van dese Prophecyen de dolinghen van veel Heydenen, als met haer eyghen swaerdt ghedoodt, ende een menighte van zielen hebben ghewonnen.

Ia den H. Augustinus lib. 18. cap. 23 van de Stadt Godts, geeft ons een Latynsche copye van een Sybillijns gedicht, in het welcke de Hooft-letteren van 't Griecksche Origineel mede brenghen dese woorden: Ιησοῦς Χριστος Θεοῦ υἱὸς Σωτηρ; dat is, Iesvs Christvs Godes soon Salighmaker. In voeghen, dat⁺ oock den Apostel Paulus selfs, na⋆ ghetuyghenisse Clementis Alexandrini, zich niet vermydt¹ en heeft sijn Euangelische predicatie by wylen met de Orakelen van Sybilla te bevestighen. Derhalven niet te verwonderen en is, dat de hardneckighe onder de Heydenen, uyt de menighvuldighe allegatie² der Sybillynsche prophecyen, de Christenen, als door spyt⁺ Sybillisten ghenoemt: ende mids⋆ de daghelycksche bekeeringhe, haer op pene³ van de doodt de handelinghe van de boecken Sybillae hebben verboden; ghelyck te sien is in de Apologie die den Martelaer Iustinus, sich hier over beklaghende, aen den Keyser Antoninus Pius behandight⁴ heeft.

Nu soo is 't kennelyck dat dese Sybilla Cumana onder andere hare gedichten een seer besonder vermaerdt ende uytstekendt Geschrift na-ghelaten heeft, op het mysterie vande Geboorte Christi. Wiens inhoudt (ghelyck wy terstondt sullen doen blijcken) geweest is, als hier na volght.

Eerst ende alvooren verdeyldt hebbende de eeuwen ofte de ouderdommen des werelds na de verscheydentheydt der metalen, yser, koper, silver, etc. verghelijcket sy de laetste⁺ eeuw, overmits⁵ de Gheboorte Christi, die daer inne soude

+ Clem. Alex. Stromatum lib. 5.

1 zich niet vermydt: er niet tegenop gezien.

2 allegatie: aanhaling, (het) aanhalen.

+ Origen. cont. Cellib. 5.

3 op pene: op straffe.

4 behandight: overhandigd.

+ b iij

5 overmits: vanwege.

[p. 57]

verschynen, by het goud, het dierste⋆ van allen; ten aensien van de menighvuldighe gaven, gunsten ende weldaden, daer⋆ mede desen Nieu-ghebooren Koningh ons van den Hemel ghesonden, ende uyt eene Maget gheboren, de wereld soude komen rijcken⋆, ende meer als tot haer oorspronckelijcke luyster verbeteren. In der voeghen dat van dier tydt af, door den gantschen aerdbodem op soude rijsen een vergulde nacy, verciert, midts de alderheylighste wetten, geboden ende raden Christi, met schoone ende Hemelsche manieren van leven.

Item⋆ dat het aerdtryck van selfs, ende sonder arbeydt van⁺ Landtbouwingh, soude voort-brenghen, Laurieren, Roosen, Lelien, Balsamen¹, Canelen², ende diergelycke wel-rieckende ende heylsame kruyden; tot op de onvruchtbare berghen ende poelachtighe dalen toe. In plaetse van Aconiten⋆, Cicuten⋆, ende andere venijnen, die daer pleghen te groeyen. Beteyckenende hier mede Sybilla den overvloed van gratien, daer⋆ mede Christvs, door de mildtheydt van sijnen heylighen Gheest, sonder, ende boven allen verdiensten, de zielen der ghelovighen soo soude beschencken, dat sy-luyden, te voren gheweest zynde niet anders als vergif, stanck ende schandael van een sondigh bedorven leven, voordaen⋆ ghedyen souden tot een soet reuck-werck Christi, op alle plaetsen.

Item⋆, dat tot desen selvighen eynde⋆ de dorre velden allenskens⁺ souden bestaen te geluwen³ van koren. De doornen te bloosen van druyven, ende de harde eycke-boomen te druypen van bedouden honigh.

Item, dat de schapen, oyen, ende melck-geyten, van selfs t'huys souden komen brenghen hare volle gespanne uyders, om een soet aenghenaem ende onbesorght voetsel te geven de menschen. Ende dat sonder eenighe vrees ofte anghst van⁺ Leeuwen ende wilde dieren. Tot een voorseggingh van de

+ Not. Den H. Geest, altijd ghedachtigh sijnder woorden, soo S. Ambrosius seyt, heeft ditselvige, ende onder de selve figuer van spreken gepropheteert door Isaiam cap. 35.

1 Balsamen, hier wel voor: kruizemunt (WNT. 2, 1, 940-941 sub 5); misschien echter is het synoniem met balsemien.

2 Canelen: kaneelbomen (eigl. de als specerij gebruikte binnenbast hiervan).

+ 2. Cor. 2. 15

3 bestaen te geluwen: gaan staan gelen.

+ 〈b iij^v〉

[p. 58]

neerstige, volbodighe¹, ende onvervaerde predicatie der Apostelen ende Apostelycke mannen.

Niet te min⋆ alsoo⋆ de Christelycke discipline, op haer alder-volmaeckste, niet al-omme even wel gheplant en soude konnen worden in de gemoederen der aerdsche menschen; Dat mede de ghenade van den Nieu-gebooren Koningh, de natuer ende de nooddruftighe behoeften desselfs, niet wegnemen en soude, maer verbeteren ende volmaken, soo⋆ souden daeromme van d'eene zyde noch efter⋆ overblyven eenige litteyckenen vande voorgaende quetsuren, als van oorlogen, vyandschappen, eergierigheyden², bemuringen van steden, etc. ende van d'andere, eenighe weynighe ende wel-ghematigde noodsakelyckheyden van landbouwingen, navigatien, verhandelingen ende dierghelycke eerlycke gheneringhen³, die in haer selven niet quaedt en zyn, maer door onse ongherymde tochten, quaed pleghen te worden.

Item⋆, datter ten tyde van desen gheboren Koningh, een tweeden Argo⁴, dat is, een seer uytghelesen schip, in zee ghebracht soude werden⋆, op de bestieringe van een anderen Tiphys, eenen seer ervaren Piloot⁵, daer⋆ inne dat varen ende overschepen souden alle de vrome ende uytgesochte Helden; te weten, alle de zielen der uytverkorenen, die met het schip der Kercke Christi op het roer Petri seylende dwars door de stormen van vervolgingen, ende zandt-platen van Ketteryen, sullen komen te winnen het Gulde Vlies van 't hemelsche Colchis.

Item, datter wederom eenen anderen grooten ende manhaftigen Achilles afghesonden soude werden⋆, om Troyen te vermeesteren; dat is, om de wereldt ende de Princen⋆ des selfs te bemachtigen⁶ door het wapen des heylighen Kruys.

⁺ Item, soo wanneer desen nieu-gebooren Koning gewor-

1 volbodighe: ten volle bereide, zich ter beschikking stellende, ijverige.

2 eergierigheyden: eerzucht.

3 eerlycke gheneringhen: eerzame neringen.

4 Argo, het schip der vijftig argonauten op zoek naar het gulden vlies van Colchis.

5 Piloot: stuurman.

6 bemachtigen: overmeesteren, overwinnen.

+ 〈b iiij〉

[p. 59]

den soude zyn eenen man van ghesetten ende volwassen ouderdom, dat alsdan de aerde niet meer ghebout, de zee niet meer bevaren, de wyngaerd niet meer gesnoeyt, de wol niet meer gheverruwt, noch gheenigerley arbeyd meer gedaen, ofte pyn gheleden en soude werden. Het welck ghebeuren sal na de leeringhe Pauli in 't landt der levenden, daer⋆ Christvs⁺ in zijn geestelyck lichaem der heyligher Kercke, bekomen sal sijn ghesetten ende volwassen ouderdom, als wy-luyden na de alghemeyne verrysenisse, aldaer malkanderen sullen komen te ontmoeten in een volmaeckte mannelycke stature, op de maet van den ouderdom Christi. Alhier is 't,⁺ dat voorts aen¹ gerust sal worden van allen arbeydt, en daer⋆ men sonder meer te vloeyen of te dryven door de onsekere⁺ golven van dit onstuymighe leven, ghestadelyck ghenieten sal d'onghemetene wellust van de eeuwighe saligheydt: Hemel ende Aerde vernieut, ende alle de creaturen die hier versucht hebben haer overgedrongen² slaverny, sich verblydende over haer verlossinghe, ende de heerlycke vrydom van de kinderen Godts.

Eyndelyck besloot sy hare prophecye met een Exstatique Apostrophe, ofte een uyt-borstighe³ verweckte aenspraeck tot den toekomenden gheboren Koningh, hem noemende den Wel-beminden soone Godts, ende den Grooten wasdom van den Alderhooghsten. Versoeckende nu voordaen⋆ eens te willen aensien de uyterste noodt van de bedorvene wereldt, legghende alomme te water ende te lande, van boven tot beneden toe, vertreden ende verplettert onder het onlydelijcke⁴ gewight van hare wel-verdiende ellende.

Ende hier hebt ghy het kort begrip⁵ van het prophetische Genethliakon, of Geboort-lied, daer⋆ Sybilla Cumana Christvm den Salighmaker mede vereerdt ende voorseydt heeft.⁺

+ ad Ephes. c. 4. 13. August. lib. 22. de Civ. c. 15.

+ Apoc. 21. 4.

1 voorts aen: voortaan.

+ 2. Petr. 3. 13. ad Rom. 8. 19.

2 overgedrongen: opgedrongen.

3 uyt-borstighe, eigenlijk wel bijv. naamw., maar in de combinatie met verweckte weer te geven door: (diep) uit de borst, uit innerlijke roerselen; samen met verweckte een vrije weergave van Exstatique: (als) in extase.

4 onlydelijcke: ondraaglijke.

5 begrip: inhoud.

+ 〈b iiij^v〉

[p. 60]

Vraeght ghy nu, waer uyt wy dusdanighen inhoud ghenomen ende bekomen hebben? dient voor antwoordt: uyt het vierde Scheper-lied van den ouden Poëet Virgilius; want alhoewel het Originele Ghedicht, benevens alle de andere vaersen ende boecken van de Sybillen, nu al twaelf-hondert jaren geleden, door den ondiscreten¹ yver Stiliconis² Hof-meester van den Keyser Honorius, te samen met de Afgoden Tempelen⁺ binnen Romen verbrandt is. Nochtans, terwyl Virgilius in die gheheele Eccloga niet anders en pooght te doen, als te vertoonen³ dat de voorsegginghe Sybillae Cumanae vervult is in de gheboorte van Saloninus, nieu-geboren kind van den Roomschen Borghermeester Asinius Pollio, ter eeren van den welcken hy de selvighe Eccloga gemaeckt ende toegeschreven heeft. Soo kan oock yder verstandigh ende aendachtig Lezer van woordt te woord lichtelyck onderscheyden, wat dat van Sybilla eertydts voorsproken, ende wat daer namaels uyt des Poëets koker by ghekomen is.

Ende al is't dat Constantinus den Grooten, Oratione ad sanctorum coetum.⁴ cap. 20. ter liefde, niet alleen van 't Christen gheloof, maer selfs mede van den Poëet Virgilius, den selvighen Poëet hier inne soeckt te verdedighen in alle schyn, als of hy onder decksel van Saloninus het kindt des Borghermeesters, gepresen soude hebben Christvm den soone Godts; op den welcken den goeden Keyser schier alle de vaersen vande Eccloga met groote besigheyd pooght te vervoeghen⁵; soo heeft hy nochtans dit ghevoelen, aen seer weynighe luyden van oordeel tot noch toe kunnen persuaderen⁶: die op den Text van Virgilius niet wel vatten en konnen soodanigen verdronghen glosse⁷ van Constantinus.

1 ondiscreten: onverstandige.

2 Stiliconis: van Stilico.

+ Zosimus 1. 5. hist.

3 vertoonen: aantonen.

4 De door Eusebius van Caesarea achter zijn Vita Constantini toegevoegde Goede-Vrijdagpreek van Constantijn als bewijs van diens welsprekendheid (Altaner, Patrologie blz. 197).

5 vervoeghen: voegen, passen.

6 persuaderen: overtuigend bewijzen.

7 verdronghen glosse: gezochte uitleg.

[p. 61]

Segghe daeromme met de desen: Voor eerst, dat Sybilla Cumana haer ghedicht oorspronckelyck gheschreven heeft ter eeren van Christvs Iesvs den soone Godts.⁺

Ten tweeden, dat Virgilius, als wesende een Hoofs Poëet, meer bekommert voor de gunst van de Princen, als voor den dienst van de Goden, de vaersen van Sybilla, die sy toegheschreven hadde Christo, ghepast heeft op den soon van Pollio.

Ten derden, dat hy het selve doende door vley-zucht, meer gheweldts ghedaen heeft aen het ghedicht van Sybilla; als Constantinus door goedertierentheydt oyt dede aen het sijne.

Eyndelyck, dat de Goddelijcke voorsichtigheydt⋆ op den⁺ negenden dagh des levens van de wereldt halende het Nieugheboren kindt des Borgher-meesters, soo hoogh ghepresen boven sijne verdiensten; daer mede het pluym-stryckende Gedicht Virgilij beschaemt, ende den oprechten sin van de Cumaensche Prophetije, ter eeren van sijnen eenigen soon, ende tot verlichtingh van de Heydenen, bevestigt ende verdedight heeft.

Blyven derhalven midts⋆ desen alhier wel te recht besloten dese twee navolghende conclusien; d'eene: dat Christvs Iesvs, die ons eyghentlyck van den hooghen Hemel ghesonden, uyt eene Maget gheboren, den wel-beminden soone Godts, het Even-beeldt, Glorie ende Wasdom is des Alderhooghstens; ende voorts alle de andere eer-namen van Sybilla, meer als t'over is verdienende; oock alleene is de ghene die de wereldt, achtervolghens² hare prophecye, soude vercieren met eene goude eeuwe, ende een verguldt volck.

D'andere is, dat wy dit teghenwoordighe Boeck, in het welcke begrepen zyn de Lof-sanghen van de leeringhe, leven, deughden, ende exempelen, daer⋆ den Heere Iesvs sijn Kerck⁺ mede gheryckt⋆, ja alle de daghen des jaers mede verguldt

+ c

+ Servius¹ in Commentar. loci.

1 Servius, een Latijnse grammaticus uit ca. 400 na Christus, beroemd om zijn commentaar op Vergilius.

2 achtervolghens: volgens, overeenkomstig.

+ 〈c^v〉

[p. 62]

heeft, met goede redenen den naem gegeven hebben van 't Gulde Iaer.

Ende of ghy schoon dit noch niet vatten en kondt door myn segghen, soo sult ghy het by avonturen¹ vroed⋆ werden⋆ door u singhen. Hier mede leeft wel, singt vrolijcken, ende bidt voor den Dichter.

1 by avonturen: bij geval, misschien.

1 Servius, een Latijnse grammaticus uit ca. 400 na Christus, beroemd om zijn commentaar op Vergilius.