Boekèt Mestreechs. Bloemlezing uit de Maastrichtse dialectliteratuur

[p. 99]

Fons Olterdissen (1865-1923)
Executies

'n Gooj haaf iew geleie is de doedstraof aofgesjaf*, meh versjeie Mestreechteneers zien nog ouggetuige gewees van de lèste twie executies en dao zalle veer 't noe ins euver höbbe.

Veer zien evels neet van plan um sommege lui hun nachrös te bederve en daorum waarsjouwe veer eder dee leiherteg* is en neet van get akelegs hèlt um dit artikel mer neet wijer te leze. Is me eimaol begós mèt get van d'n awwen tied te vertèlle, dan kaan me neet allein ophole van de plezeerkes allein, mer wèlt me 'ne zjuste kiek geve euver 't leve van toen, dan is me verpliech ouch de minder aongenaom zake te verhole.

't Waor dan in 't jaor 1857 tot 'ne zekere jónkmaan* oet d'n umtrèk 'n erm meidske, 't eineg keend van z'n awwers, had mishandeld en geduud en nog ie 't jaor um waor woort heer door 't Provinciaal Hof van Limburg ter doed veroordeild en mós opgehange weurde.

Ze verzeuk um gratie waor verworpe gewoorde en in aprèl van 't volgend jaor woort umtrint ach daog vanteveure zien aonstaonde executie in de Courrier de la Meuse aongekondeg. De zjusten daag waor 'n week vanteveure nog neet bekind.

De Courrier de la Meuse waor 'n deftege gezèt, gans in 't Frans gedrök. Ze stónt vol van de allerhoegste Europese polletiek. Es op 'n dörp drei lui ze leze kóste, dan waor 't väöl. (Trouwens in Mestreech zelf zaote dèks genóg hiere in 'ne kaffee mèt de gezèt 't underste bove). Aon plaotselek nuits doog ze bitter wieneg en zoe vint me in de gezèt van 29 Aprèl 1858 e kort verslaag van de terechstèlling. Mer in euzen tied zien nog lui genóg in de stad die ziech die tristege gebäörtenis nog good rappelere en ze van punt tot draod kinne vertèlle.

Op d'n daag zelf móste alle sjaolkinder op sjaol zien en dee dorf vórtblieve um te goon kieke woort veur good eweg gesjik. Toch waore nog koejonges debij die al zoe dèks waore weggejaog totse 'ne kier mie of minder wel draon riskeerde.

D'n daag teveure um haaf èlf waore ze veur 't stadhoes 't sjavot beginne te tummere. 't Waor e groet gevierte, zoe groet es de ierste statie* van 't stadhoes. 's Nachs woort traon doorgewèrk um op tied veerdeg te zien. 's Aovends um zès oor woort de veroordeilde door de Prokuräör-Generaol in gezèlsjap van keplaon Ingele, d'n directäör en d'n dokter van 't prezóng* mètgedeild, tot ze verzeuk um gratie door de Keuning

[p. 100]

waor aofgeweze en tot heer ziech mós veurbereie veur de iewegheid. De jong veel in 'ne kriet en wie de Prokuräör häöm vroog of heer kreet umtot heer sterve mós, gaof heer veur antwoord: daoveur neet, meh tot 't häöm leid doog wat heer gedoon had en tot heer väöl berouw dreuver had.

't Groetste deil van d'n daag heel 'm z'ne beechvaajer, keplaon Ingele, gezèlsjap en ouch versjeie ander geisteleke bezeukde häöm toen.

Tege middernach drónk heer e glaas beer en later ontvóng heer de lèste H. Sakkerminte. Daonao sleep 'r e paar ore. Um negen ore kwaome ze häöm zègke tot z'nen tied gekomme waor. In de straote boe heer langs kwaom, vanaof de Minnebreureberg, de Papestraot, Vriethof, Groete Staat en Nuistraot, waore aon alle hoezer de blinne touw en de gardijne aof. De karreljongs späölde neet en vaan wije en zije waore de lui gekomme um te kieke. Op weeg woort heer gesteund door de keplaon, dee neve 'm leep. De beul, dee oet Amsterdam gekomme waor, góng veur 'm op en eine van de beulsknechte leep drachter. E pikèt genderme en dragonders opende en sloot de stoet. In de poort ónder 't stadhoes tösse de trappe waor e kapelke opgeriech en dao bleef heer mèt ziene beechvaajer tot aon z'n lèste ougenblikke, ónderwijl tot ze dao de zije ströp um d'n hals en ónder z'n bein door rangeerde.

't Sjavot waor róntelum mèt rouw behange en de Hiere van 't Gerech stónte bove op 't ierste balkon.

Wie ze häöm hole kwaome, broch de keplaon 'm tot aon de trappe van 't sjavot, leet 'm nog ins 't kruus pune en zag tegen 'm: ‘Zeet, dat is eure Kalvarieberg’, en óndertösse tot de geistelek kneelde op de trappe van 't sjavot. ‘Iech bin bereid te sterve,’ zag heer, wie de beul de hand op z'n sjouwer lag en häöm nao bove brach. Op 't platform doge ze häöm z'n sjeun oet. Z'n han waore gebónde.

De galg zelf wèrkde mèt 'ne mikkenik. Door 't werk van 'n klik veel 't valluik ónder de veroordeilde oet. Bove drop aon de kant van de Nuistraot stónt 't beeld van de Gerechtegheid mèt 'n waog in häör han.

Zjus um tien ore doog de beul z'n pliech en veel 't luik ónder de veroordeilde oet. Mer... 't moot e vreiselek aonzeens zien gewees, want menute laank heet heer nog gesparteld ie heer doed waor. Versjeie lui vele dan ouch koelek, andere begóste helop te beie... Wie heer eindelek stèl hóng, drejde de beul häöm iers nao de Hiere van 't Gerech en toen nao de kant van de lui. 't Liek bleef tege alle regele en gebruke oonderhaaf oor hange en woort toen gekis in de zerk die op 't platform gezat waor.

[p. 101]

De volgenden daag stónt 'n sjerpe kritiek in de Courrier, umtot de geistelek neet de ‘surplis’ aon had, wat van aajdsheer gebruuk waor gewees. Es de rechterleke mach dao 'n inbreuk in zaog op de wèt op de godsdeenstege gemeintes, dan had ze zeker te väöl ier getuind. Bij de volgende en lèste executies droog de keplaon dan ouch weer de surplis.

Van keplaon Ingele weurt wijer vertèld tot deen hier 't ziech zoe had aongetrokke tot heer 'n kwijnende krenkde devan kraog en noets mie good gezónd is gewoorde.

Boe de beul gelogeerd had, wèt niemes. Wel tot ze häöm in gein ei logemint ónderdaak wouwe bringe.

Bij 't aofbreke van 't sjavot veel eine van de wèrklui aof en woort levensgevierlek nao Kalvarie gebroch. Zoewel aon 't opzètte es aon 't aofbreke doge wèrklui van Amsterdam en van Mestreech mèt en noe had me hei vreuger twie type ónder de zakkedregers, boevan d'n eine d'n Ingel en d'n andere d'n Duvel hètde. Wie die koppel later ins ruizing kraoge, verweet d'n Duvel, dee de naom had, aon d'n Ingel, dat dee had helpe de galg opzètte, boeveur ziech d'n Duvel nog te good heel.

E paar daog nao de executie gónge de kinder in Sint-Theunisstraot ‘ophengerke’ speule. Eine kraog 'n touw um z'ne nek, die door 'ne rink getrokke woort boe ze de peerd aon vasbónte. Ze hónge häöm parmanteg op en wie dee jong blauw begós te weure, lepe ze versjrik eweg. 'ne Sjeunmeker dee aon ze vinster zaot te wèrke, had dat speul zien aonkoume. Heer leep gaw drop aof en kwaom zjus bijtijds um d'n aap te redde.

E paar jaor later, in 1860, d'n daag veur Allerhèllege, had de lèste Mestreechter executie plaots. De misdiedeger*, dee z'n sjoenmoojer de kop had ingeslage, had zie verzeuk um gratie ouch zien aofwieze en woort op dezelfde meneer geriech es ziene veurgenger. Väöl versjèl waor neet in de twie executies, es tot bij de lèste alles mie puntelek op tied góng. De veroordeilde woort in z'n lèste ougenblikke bijgestande door 'ne keplaon van Oppen, dee weer volges de aw tradities van de stad bij die gelegenheid de surplis droog. De veurlèste góng kalm d'n doed in, meh de lèste waor al mie doed es leveteg ie heer bove kwaom. Heer mós door z'ne beechvaajer en eine van de helpers opgeleid weure. Op twie ore, van nege tot èlf, waor alles aofgeloupe. Bij 't aofbreke van 't sjavot kraog, zjus wie de veurege kier, eine van de wèrklui 'n óngelök doordat 'm eine van de twinteg trejje van 't sjavot op e bein veel.

[p. 102]

Aantekeningen

Uit: Alfons Olterdissen, Prozawerken (Maastricht 1961) 142-144.

Dit is een herdruk van de oorspronkelijke uitgave uit 1926.

de doedstraf aofgesjaf: Dat gebeurde in 1870.

leiherteg: weekhartig

jónkmaan: Petrus Geurts uit Blerick. Ook Henri Schuhmacher vertelt in zijn ‘Gedinksjrifte’ over deze executie. Zie Veldeke 10 (1935-1936) 574-575.

statie: hier: verdieping

prezóng: prison, gevangenis

misdiedeger: Johan Nathan uit Broeksittard

Andere teksten van Fons Olterdissen zijn gepubliceerd in:

Mestreechter Spraok, 68-97: drie prozaschetsen (D'n theater, Kommuniefieste, 'n Tristege historie) en de 1ste akte alsmede het slotkoor uit ‘Trijn, Kemikken Opera in drei akte’;

Mosalect, 137-144: drie prozaschetsen ('t Bezeuk van de dames van de ‘Charité’, De lieger sjaol, 't Perces-verbal);

Sjiek Klassiek, 39-44: de prozaschets ‘Pianolès’;

Mestreechs aajd, 26-32: de prozaschets ‘E zjubilei’.

[p. 103]