Boekèt Mestreechs. Bloemlezing uit de Maastrichtse dialectliteratuur

[p. 95]

Fons Olterdissen (1865-1923)
De Nuijaorsbreef

De sjaol had zeve klasse en drei ónderwijzers, in drei lokale. De drei liegste klasse stónte ónder eine meister, de twie volgende eder ónder eine vaan de twie andere. Este zès jaor waors, woorste beukentere nao sjaol gesleip en dao bleefste tot d'n daartiende, veertiende, vieftiende jaor. De lokale waore gewit mèt 'n zwarte lambrie ónderlangs. Mèt zevene zaotste in de zwarte baanke. 't Bord waos zwart en woort mèt witte lètters en getalle besjreve en becieferd. De lètters van de beuk stónte zjus wie die in d'ne kajee zwart op wit. De sjreefs witte lètters mèt d'n tósj* op 'n zwarte lei. Veur aofwisseling waore de loete inkpöt zwart, wie ouch de kachel, de kolebak en de latejje*. Hadste noe zeve of ach jaor op al dat wits en zwarts gestaard, daan kraogste 'ne brèl, de bijnaom van de sjele en de waos opgelierd (allewijl zien veer aofgestudeerd).

Gei blompötsje, geine vèskómp, gei beeldsje, gei printsje, gein wandplate, gei kleurke es 't geel geziech van de sjaolmeister en de blin kaart van Nederland. Speulplaotse waore ónbekind en van nege tot twelf of van twie tot haaf vijf zaotste rech of krómp in d'n baank.

Es veer twie jaor van de Spa-A hadde gelierd*, aon de lètterkas wäördsjes hadde samegezat en op eus leie gekribbeld, dan begóste veer in kajees te sjrieve mèt pen en ink. Dan móste veer eus ierste proof van bekwaomheid aoflègke veur eus awwers door 't sjrieve van d'n ierste nuijaorsbreef. Dat had get te beduie. Nouw jong!

Ach daog van teveure woort d'n inhaajd van dat epistel al op 't bord gesjreve en van boete gelierd, want heer mós later ouch vlot thoes veurgeleze weure. E paar daog later woort aongezag dat eder keend z'ne nuijaorsbreef mós mètbringe en noe óntstónt 'ne concours veur wee de sjoenste kós tuine. D'n eine brach e reusechteg vel pospepier mèt, mèt in d'n hook e plakprintsje van 'n hiel klein prótsingelke*.

Dee woort tamelek bekritiseerd. 'nen Andere kwaom mèt de kemissie aon van z'n meer dat ze dao gein cent veur gaof. 't Hoofde neet en 't waos toch mer allemaol flawweköl, zag ze. 'nen Derde, e joedejungske dat gaar gei nuijaor op deen daag had, meh wel 'ne rieke papa, brach 't magnefiekste exemplaar mèt. Dao stónt e printsje op dat opegóng! Dat hadde veer nog noets gezeen. Achter twie boekètte vergeet-me-nietjes, die vanein sjuifde es me aon e pepèrke trok, stónte twie han en daobove: Uit Vriendschap. Dee prachbreef woort mèt de nudege zjaloezei

[p. 96]

bewónderd en veural getaxeerd. D'n ónderwijzer naom al de breve mèt nao hoes en linieerde ze dao. Ouch sjreef heer, es beginlètter van d'n aonhef, bovenaon 'n sjoen gekrolde D.

Eindelek braok de mörge aon boe-op gesjreve zouw weurde. Wat veer sjrieve móste, woort iers nog ins van 't bord aofgeleze en toen klónk 't plechteg: ‘Neem de pen ter hand.’ Twinteg penne woorte in d'n ink gesop, meh al dalek klónk 'ne noedsjriew van 't joedejungske dat 'n groete klad op z'ne breef had laote valle. De meister vloog drop aof en in 'ne wup waor de vlek van 't pepier nao z'n tong verhuis. Wie heer evels d'n ink preufde, kraog 't juudsje 'n sóffel*.

Toen kwaom 't bevel: ‘Schrijf: “Dierbare Ouders”.’ Neet op eus gemaak door 't sjoen pepier of 'n häörke in eus pen kribbelde veer eus haoke en ouge. Óndertösse zeukde alvas de meister ze rete stekske en wie 't opsjrif veerdeg waor, begós de verbetering. Obbins kraog eine 'nen tik en mopperde heer: ‘Nouw schrijft die me hier “dierbare” met twee d's.’

Get wijer woort 'n pats oetgedeild en reep heer: ‘Wat heb jij er nou van gemaakt? Schrijft me die: “Dierbare Oders”. En dan dat aartsvarken hier heeft er “Dierbare Odders” van gemaakt.’ (Pats).

‘Wat heb jij nou aangevangen?’ zag heer bij 'n volgende baank. ‘Schrijft me dat satanskind “Dierbare Ouders” en hij heeft er maar één. Kon je daar nu niet “Dierbare Vader” van gemaakt hebben?’ (Pats).

‘Zeg eens, jij daarachter, Boonevink, heb je misschien ook de stommiteit begaan om hetzelfde te schrijven?’ Boonevink winkde vaan nein.

‘'s Kijken. Ja, dat zal wel, “Dierbare Maamaa”, met twee a's. (Pats, pats). Da's nou pas het begin. Kijk toch beter uit jullie kluisgaten, misselijke êtres. Babbelen gaat beter!’

Zoe leep de ierste runde aof. De haaf klas zaot jenkentere op häör doeme te zoeke. Die paar wäörd hadde draod gekos en wat eigelek ‘dierbare’ beteikende wis geinen eine en dat bleek al gaw genóg, wie de meister ónderins vroog: ‘Hupkes, waarom lach jij?’

‘Veekens zegt dat zijn moeder zeker een dier is,’ verklaorde Hupkes en wees op de jong dee geine breef had mètgebrach, umtot z'n meer vónt dat 't toch mer flawweköl waor en dee noe niks beters te doen wis es de ander jonges te ammesere. ‘Zoooo,’ grijnsde de meister toen, ‘zo, is jouw moeder een dier? Schrijf dan maar eens honderdmaal op je lei: “Mijn moeder is een dier”, en dan laat je haar dat eris thuis ondertekenen en je brengt me dat vanmiddag dan maar eens mee. Ik zal je dieren.’

[p. 97]

Veekens lag z'ne kop op z'n erm en begós benkelek te beuke. Óndertösse woort weer gecommandeerd: ‘Schrijf de eerste regel, maar pas op als ik weer fouten zie.’ De ein hèlf van de klas mèt blauw getóbde vinger, de ander bubbelentere van d'n angs, begós mèt wanhopege mood te sjrieve: ‘Reeds lang heb ik mij op de komst van deze heuglijke dag verblijd.’ Nao 'n tuurke kribbeles waor dee zin aof en begós de nui inspectie: ‘Hoe spelt men nu “reeds”, met een d of met een t? O, zo. Onthou 't dan, lamstraal.’ 't Woord ‘komst’ waor lesteg.

Drei medeklinkers achterein. ‘Jij ook alweer de t vergeten en jij natuurlijk bij hem afgekeken. Kijk op 't bord.’ Twie watsje um de oere volgde eve netuurlek. Toen kwaom heer aon e dik, vèt jungske van 'ne spekslachter. ‘Wat heb jij nou voor stommiteit verkocht? Schrijft me die: “Reeds lang heb ik mij op de kost van deze heuglijke dag verblijd!” Dat zal wel. Je ouwers de oren van de kop afvreten, dat ken jij.’ In 'n ummezeens sjriewde 't dikzekske wie eint van de mager verkes die z'ne peer slachde, want euze pedagoog had 'm sjroemelek aon z'n nekhäörkes getrokke.

't Joedejungske volgde. Obbins staok de meister z'n erm in de huugde, kruusde ze toen in de deepste verslagenheid en begós 't retestekske in z'n voes te kniepe. De ganse klas woort stèl devan. Dao begós heer: ‘Ezelsveulen! Een nagel aan mijn doodskist ben je. Daar heeft zich die op de kots van de heuglijke dag verblijd. Wat? Zou je er ook nog bij zitten grinniken? (Pats, pats, pats). Kijk zo'n brief eris uitzien.

Schandvlek van je hele familie, dat je daar zit!’ 'n Menuut later waor 't sjrieves* gaar neet mie leesbaar. Traone wie tute hadde dooreingeveeg wat al drop stónt. ‘Scheur die brief maar kapot,’ mopperde de meister, ‘en vraag thuis maar een nieuwe, dan kan je die morgen na schooltijd schrijven. Zo iets is toch niet toonbaar. Vuilik. Dat heet nou schoonschrift. Schrijf de volgende regel.’

Mèt horte en stu kwaom de breef aon z'n ind en mós eder drónder sjrieve: ‘Uw dankbaar zoontje’ (Jan). Zoe stónt 't es model op 't bord. Netuurlek versjreef ziech eine, dee Laurentius hètde, en zat, in de meining dat 't zoe mós zien, ‘Jan’ es ónderteikening. Dat waor d'n einegste dee tot noe touw neet gebeuk had en de lèste rammeling kraog.

Awwejaorsmiddag (want de keersvakantie doorde mer twie daog) in d'n haven duuster van de wintermiddag mós eder nog ins perbere um oet z'n haonepu wies te weurde. De foute waore ónderwijl droetgekrets en bijgewèrk.

[p. 98]

Daan woort us geweze wie veer 'ne salu móste make en zègke: ‘Dierbare Ouders, ik wens U een zalig Nieuwjaar,’ boe-op de lezing van eus ierste ‘schoonschrift’ kós volge. Meh, umtot de meiste al die gelierdheid mer neet kóste begriepe, zag veur alle zekerheid toch nog eine op Nuijaorsmörge: ‘Dierbare Ouders, ik wens U een zalig Nieuwjaar, en geer ouch, peer en meer.’

Aantekeningen

Uit: Alfons Olterdissen, Prozawerken (Maastricht 1961) 20-23.

Dit is een herdruk van de oorspronkelijke uitgave uit 1926.

tósj: griffel

latejje: raamkozijnen

Es veer twie jaor van de Spa-A hadde gelierd, d.w.z. Als we twee jaar leesonderwijs hadden genoten. De uitdrukking is ontleend aan de eerste les van de leesmethode van de onderwijskundige P.J. Prinsen (1777-1854), welke in de negentiende eeuw in Noord en Zuid algemeen gebruikt werd. De onderwijzer, die met de stok op de afbeelding van een spittende man wees, vroeg eerst:

‘Waarmede spit de landman den zwaren kleigrond om?’ Waarop de leerlingen antwoordden: ‘Met de spa... aa.’ Zo maakten zij kennis met de klinker aa en met het woord ‘spa’.

prótsingelke: petieterig engeltje

sóffel: klap

sjrieves: het geschrevene, de brief