Boekèt Mestreechs. Bloemlezing uit de Maastrichtse dialectliteratuur

[p. 59]

Coenraad Breuls (1838-1923)
Momus' creatie

't Is e bekind feit dat dichters en poëte
Dèkser hónger höbbe es volop te ete.
Mer es ze hei aon dees taofel waore gezete,
Dan zouwe ze gaw hunnen elend vergete;
En de wien zouw ze mesjien inspirere
Um us e klei meisterstökske te offrere.
Allewel iech miech* neet bij dichters maag klassere,
Wèl iech vanaovend toch ouch ins probere
Um get te geve van mien fabrikatie,
'n Historisch feit, 'n klein inspiratie
Zónder pretentie of väöl allegatie:
De geboorte van Momus oftewel z'n creatie.

't Is noe zoe wat 'n lómpe* zesteg jaor geleie,
Toen zag Louis Polis tot z'n vrun - ze waoze mèt dreie:
Naus en de gebreurs Stiel, Frens en Gérard,
De bereumde Kribbeler* en Knapjas*, de papa hei van Richard -
Terwijl ze op Sint-Pieter bij Sjrienemekers* zaote
En tot verzèt eder 'n koppel hel eier aote,
En ouch daobei e pötsje stein-aajd*
- 't Waos in 't naojaor windereg en kaajd*:
‘Verdrejd!’ zag Louis, ‘wat is 't toch 'n negerij
In Mastreech, 'n lebendege doojeboelspartij,
En 't weurt 'n gewoen door- en doorzegerij,
Es veer neet get leve bringe in de brouwerij.
Ver móste ins probere um hei get op te richte,
E soort vroleke club of sociëteit te stichte,
Woe get anders behandeld weurt es aajd beer en jónk vleis,
Woe distractie te vinden is veur minse van geis,
Want de wèts hei neet ins woe naotouw daste geis,
Of wieste d'nen tied en gedachte verdeis.
Wat tunks uuch wel, jónges? Is dat idee zoe slech?’
‘Jans en jaar neet, Louis, sapperment, doe has rech,’
Zagte de Stiels* vol van vuur. ‘Dien idee is famoos.
W'r sind 't jans mèt diech eins. Mer de moos
Ós noen ouch tejeliekertied vertille,

[p. 61]

 

Wie en wat-ste wel ejenlek zouws wille.’*

 

‘Wel eenvoudeg,’ zag Louis, ‘get wat hei neet besteit.

 

'ne Club, dee aon plezeer en leefdaodegheid deit.

 

'n Humoristische ech Mastreechse societeit,

 

Gewijd aon de gekheid en aon de chariteit.’

 

‘Wel, da's jood,’ zagte de Stiels, ‘w'r sind daomit akkoord.

 

Wer doon dao gaer aon mit. Hei haste oos woord.’

 

En zoe woort opins door veer lui, ónverwach,

 

Van dees sjoen sociëteit d'n ierste stein gelag.

 

En direk woort gekoze oet gans de Godenrij

 

De god der gekheid, Momus, patroen der Momezij*.

 

 

 

't Lot van dat sjoen werk bevónt ziech in gooj han.

 

't Waore flinke kerels, de gróndlègkers devan,

 

Lui van ei stök, vermakeleke gaste,

 

Vol geis en energie, oprechte Momuskwaste,

 

Die zónder vreis en angs op Pegasus* gezete,

 

Hun smikkesleeg aon eder wiste oet te mete.

 

Dat waos de glorietied van Momus' sjitt'rend leech,

 

Toen Momus ziech beminne, mer tevens vreize deeg.

 

En woort mèt hun satier rech hartelek gelach,

 

Ouch woort bij eder fles d'n erme good bedach.

 

Aon hun dank toch d'n erme hei de sopkokerij*,

 

De sjoenste pèrrel van eus braaf Momezij.

 

 

 

't Pasgebore kind, dat iers veer vaajers had,

 

Dat woort in korten tied de leveling van gans de stad

 

En maakde in eus land direk 'ne groete naom

 

Mèt 't devies: Gekheid mer neet boete de sjraom.

 

De Momusfieste woorde wied en breid bereump

 

En Momus euveral mèt volle ier geneump.

 

 

 

't Symbool der Momezij bestónt in 'n windmeule,

 

Woevaan nog eder lid bijtijds 'ne slaag moot veule;

 

En 't is neet um Laurent Polis hei te flejje,

 

Mer dee heet, wie z'ne nónk, dat dingske sjoen doen drejje.

 

Óng'lökkeg heet de maan 'ne meuleslaag beet,

 

Woe dat 'r nog altied get koppijn van heet,

 

Die häöm, tot euze spiet, dit jaor verplichtte*

 

Z'n demissie te numme en veur 't werk te zwichte,

[p. 62]

 

Zoedat 't aordeg keend euver zesteg jaor gebore

 

Op eimaol ónverwachs de kop noe heet verlore.

 

Polis I en Polis II, eve verdeenstelek, alle twie,

 

Helaas, Momusse, president zien ze neet mie.

 

Mer hun sjoen werk blijf in volle bleuj bestoon

 

De bereumde Momezij, die maag jao noets vergoon.

Aantekeningen

Deze tekst, die we meer om zijn cultuurhistorisch belang kozen dan om zijn poëtische kwaliteit, staat in de Momus-Almanak veur 't jaor 1899 (60ste Momus-jaor). Het gedicht werd door Breuls ‘veurgedrage op 't bankèt op 27 november 1898, aon d'n ierepresident geoffreerd in Momus-tempel’. Die ‘ierepresident’ was Laurent Polis, als zodanig benoemd nadat hij vijftien jaar (1883-1898) president was geweest. Laurent Polis was oomzegger van Louis Polis, Momus' eerste president (1840-1878).

Breuls behandelt in dit gedicht de stichting van Momus in het najaar van 1839 ‘op Sint-Pieter bij Schrienemekers’ door Louis Polis (1801-1878), Hubert Naus (1792-1870), François Stiel aîné (1807-1883) en zijn broer Gérard Stiel cadet (1812-1885).

Frans Laheij (Noonk Frans, Maastricht, vroeger en nu, Maastricht 1981, pag. 1), van wie we verderop een tekst afdrukken, is van mening, dat Momus werd opgericht in De Roode Hen, een herberg die zich enkele honderden meters ten zuiden van herberg De Roode Haan bevond. Geloofwaardiger lijkt ons Ingrid Evers (De Momus, Maastrichts Silhouet 8, Maastricht 1982, pag. 7, 25) die de oprichting in De Roode Haan laat plaatsvinden.

iech, miech, uuch, ziech: De verschuiving van korte i en u in deze woorden naar ie en uu lijkt omstreeks 1900 voltooid.

'n lómpe zesteg jaor geleie: grofweg zestig jaar geleden

Kribbeler: Dit was de ‘titel’ van Gérard Stiel in de Momuskring.

Knapjas: Dit was de ‘titel’ van François Stiel, de vader van het in de zaal aanwezige Momuslid Richard Stiel. François en Richard waren beiden hoedenfabrikant en zullen wel de leveranciers geweest zijn van de honderden mutsen die de hoofden van de Momusse gesierd hebben.

Sjrienemekers: Dit betreft zeer waarschijnlijk de herberg van ‘landbouwer’ Willem Schrijnemaekers (1781-1854), Langs het Kanaal 54 (tot ca. 1853: Langs de Maas 55) te Sint-Pieter.

[p. 63]

stein-aajd, kaajd: Deze woorden worden hier voor het eerst met -aaj- gespeld, terwijl tot nu toe steeds de spelling -auw- gebruikt werd. Ook in deze woorden is dus omstreeks 1900 sprake van klankontwikkeling.

de Stiels: De gebroeders Stiel waren afkomstig uit Aken.

vertille/wille: Uit dit eindrijm blijkt evident dat de uitspraak van de -i- in deze woorden vrijwel gelijk was aan de è.

Momezij: het reilen en zeilen van de vereniging Momus.

Pegasus: Het gevleugelde paard, symbool van de dichterlijke inspiratie, was bij de Momezij tastbaar aanwezig in de vorm van een houten paard.

Daarop gezeten, spraken de Momusse hun ludieke toespraken uit.

sopkokerij: Momus verstrekte in de wintermaanden soep aan het armlastige deel van de Maastrichtse bevolking. ‘Momus Soepkokerij’ (1846-1919) was gevestigd in de H. Geeststraat, een doodlopende steeg aan de Markt.