Boekèt Mestreechs. Bloemlezing uit de Maastrichtse dialectliteratuur

[p. 55]

Anoniem
Appeltruike

Wee heet Truike neet gekind, dat zoeväöl jaore aon ei stök achter häör kräömke* zaot? In de week aon Sint-Matthijskèrk en 's zóndags, es ein bezunder guns van de merretmeister, veur de Sint-Katrienegaank*. Kint geer uch dat broen berumpeld geziech nog veur eure geis hole? Jao; wel liekende ze get op de neut die ze verkoch, meh toch waos ze altied proper in de kleier. Häöre roeje rok stónt breid-oet, dao-euver kaom de violètte jak mèt geel en wit näösdeukske um d'n hals en de struuje (alias mooswiever-)hood op häöre kop.

Op einen auwen hoege stool mèt ein staof ónder häör veuj (umdat die anders neet aon de grónd kaome) en mèt de han euverein, troende ze achter häör fruit, umgeve door einen hiele zwerm mispele*, bije en vlege, die zich aon häör proeme en knabbe* tegood doge.

‘Alloh dochter, kop miech* get aof’, reep ze van tied tot tied op de langstrèkkende boerinne, die ‘oet’ gónge; en o-wee dan de dochter, es ze neet ins umkeek. ‘Lieleke brikkebekker!’ klónk 't dan, ‘lielek giereg wouvegebit!’ Daomèt opende ze ein hiel littanei van sjeldwäörd, die langzaamaon in e stil gepreutel euvergónge, woenao ze weer tot häör stoïcijnse kalmte verveel, en ins häöre groete greune perreplu ope-zat um häör knabbe neet gans te laote smèlte.

Opins begós ze weer: ‘Meister, kóm ins hei, nump get mèt veur de kinder; get babbelere of e viedelke* sjoen priesters*!’ Kaom dan zoe eine meister aon de kraom, dan waos alles beuterke bove, meh beveel häöm de waor neet, of wat 't ergste waor, wou heer get aoftrèkke, dan opende zich weer de sluis van häör welsprekendheid: ‘Lieleke rabauw!

Zoe'nen doeje deender! de lèste boer mooste ze ophange!’

Zoe um en um kekelend of handelend mèt de boerelui, heet Truike dao ein viefteg jaor gezete.

Häör speciaol vijande waore, behalve de geneumde mispele en bije, nog de hinne oet de naobersjap, woeveur ze altied einege dèksels van bökkemekörf disponibel had; want 't gebäörde wel ins 's zóndags, es ze de kraom neet optummerde en de körf mer zoe op de grónd zat, dat häör 's middags de wermte te pakke kraog. Dan dutde Truike zoe stillekes in en sleep de slaop van de rechveerdege. Dan kaom iers d'n haon... links en rechs geloerd en tok... tok... tok... in de mollebers*. Natuurlek kaome de hinne, en al gauw zaog me ein e-weeg loupe, mèt ei tröske wiemere in häöre bek, gevolg door al de andere. Dao zich dat

[p. 56]

nog al dèks herhaolde, minderde de wiemere op ein kolossaal maneer, meh, woort Truike weer wakker, dan vloge de dèksels nao de hinne dat 't einen aard had.

Ein curieus positie naom ze in ten opziechte van de kinder, op ein ougenblik häör klante, op 't ander häör plaogduvele. Wie die slaopaonvalle op zóndagmiddag geregeld trökkaome, woort ze 't slachoffer van minseleke slechtegheid. Dan krope veer à vijf jónglui op hunne boek oet de Sint-Katrienegaank en mèt eine stek, woe bove-in ein stopnaolje staok, gewaopend, doge ze de appele en pere oet de sjele* nao hun tesse verhuize.

Wat waos dat óntwake benkelek. Es ze nog knikkentere häör ouge ins haaf opedoog, zaog ze zoe dat vreemp verplaotse van ein proum of ein peer, zónder dat minsehan te zien waore, meh ze begreep gauw woevandan dat de wind kaom. Mèt eine snap had ze eine bökkemekörf en in ein, twie, drei, vloog dee tege 't achterdeil van de vijand, dee in einen euverhaostegen aoftoch z'n behauwd zeukde.

Wat fónkelde dan de ouge van Truike, of 't Cerberus in eige persoon waos. 't Ónbeduiendste woord wat ze zag, waos zoeget wie sjelme, gauwdeve en duvelskinder.

Op 't lèste van häör jaore moos 't vruike nog väöl leid ónderstoon, en 't zwart wat ze toen droog, maakde aon de wereld bekind, dat ouch zij neet gespaord bleef door ander verdreet es dat van de boere, hinne en kinder.

Toen begós ze te sukkele. 't Kräömke stónt neet mie zoe geregeld op z'n plaots. Wie de ‘dochters’ te zier begóste langs te goon, en de kinder zelfs veis woorde van 't anders oetlokkend fruit, ruimde ze eindelek häör buulke veurgood op. Nao einige weke van sjagrijn, krenkde en tegezin, woort ze op Calvarie opgenómme. Dèks kaom ze nog 's zóndags op ei stekske nao de auw naobersjap. Dao ze zich euver niemand mie hoofde te sjaggernere en 's aovends häöre kop gerös neerlag, woort dat geziech väöl zachter, en es 't zoe proper oetkaom ónder dat wit gepind mötske, dan kraog ze zelfs get eerweerdegs.

Zoe steit mich Truike oet häör lèste periode nog veur miene geis.

Op viefenzeventig-jaorege leeftied storf ze, allein, zónder keend of familie, mer allein de auw däögenete hauwe häör in herinnering.

[p. 57]

Aantekeningen

Appeltruike verscheen in De Nieuwsbode, weekblad voor Limburg van 8 september 1890 en werd als ‘Proeve van Maastrichtsch dialekt’ herdrukt in De Maasgouw 12 (1890), p. 77.

häör kräömke: In het origineel staat ‘heur kraömke’. Daaruit hoeft niet geconcludeerd te worden, dat er sprake is van wezenlijk klankverschil tussen ‘heur’ (met gering accent) en ‘kräömke’ (met klemtoon). De spelling met -eu-, ontleend aan het Frans, is normaal; de -aö- in ‘kraömke’ is verklaarbaar vanuit de spelling van het enkelvoud (‘kraom’).

Sint-Katrienegaank: Deze steeg kwam op de Markt uit aan de noordwestelijke zijde, waar de Boschstraat begon. Op de plaats van de ‘gaank’ bevindt zich nu het pand Markt 27. De Sint-Katrienegaank grensde aan de al veel eerder gesloopte Sint-Catharinakapel (nu: Markt 28). De Sint-Katrijnestraot of Balkestraot, die de Boschstraat verbindt met de Uitbelderstraat, is tot stand gekomen na sloop van het pand Boschstraat 102, dat aan het huidige Hotel ‘Du Chêne’ grensde.

mispele: wespen

knabbe: babbelaars

miech: De spelling met -ie- wijst erop dat de i-klank in de persoonlijke voornaamwoorden ‘ich, mich, dich’ in deze jaren verschuift naar ie. Dat blijkt ook uit ‘geziech’ en ‘ten opziechte van’ verderop in de tekst. Maar aan het eind verschijnt de i-klank weer: ‘mich’. ‘Uch’ en ‘zich’ zijn blijkens deze tekst nog niet verschoven naar ‘uuch’ en ‘ziech’.

viedelke: een vierde deel van honderd plus een, dus 26.

priesters: kleine gele pruimen

mollebers: bosbessen

sjele: platronde groentemanden

[p. 58]