Boekèt Mestreechs. Bloemlezing uit de Maastrichtse dialectliteratuur

[p. 31]

Theodoor Weustenraad (1805-1849)
De Percessie van Sjerpenheuvel (strofen 67-91)

V'r leve in 'n iew van vrijheid,
Woe dat m'n alles zègke maag.
Me vreis neet mie dat de gooj zede
Uch kómme pakke bij de kraag.
Me steurt zich neet mie aon de regels
Van de besjaofheid en de taol.
De lètterkunde van eus tije
Die kint noch perrek mie noch paol.

't Is 'nen dans van wil mask'rade
Rónt'lum 'n oetgegraove liek;
't Is 'n rivier mèt helder golve
Veraanderd in 'n göt vol sliek;
't Is 'n liewin in minsekleier
Die brölt en springk ónder de stek;
't Is 'ne boum mèt gouwe vröchte
Van binnen-in vol wörm en drek!

Nump inderdaod eus ierste sjrijvers,
't Is eveväöl wie me ze hèt*;
Gaot, lees mich hun veurnaomste werke
Die groet en klein van boete wèt;
Doorblaajert ze van väör tot achter
Es g'r ze bij geval neet kint,
En zègk mich ins op eur consciëntie
Wat g'r doorgaons debinne vint.

Prinsesse die labendeg vloke
Prónt wie d'r duvel mèt ze moor,
Duchèsse die hun maander kölle
En speule de publieke hoor,
Comtèsse die 't land aofloupe
Mèt sjelleme en mäördeneers,
En baronesse van m'n kloete
Die zoepe wie de Tempeleers.

[p. 32]

 

Jóng lui die hiemel en eerd verzake

 

De mónd wit van hun moejers mèlk,

 

Priesters die bef en kap verwerpe

 

En sjend'lek speie in de kelk,

 

Hiere die däóg en wiesheid preke

 

Dèks mèt 'n brandmerk op de rögk,

 

En stok-auw maander die oet wanhoop

 

Alles kapot sloon mèt hun krök.

 

 

 

Dat aand're dat superreb vinde

 

Ich zèt mich dao neet tegen op;

 

'n Eder mins heet z'n opinie

 

De zwaakste wie de bèste kop.

 

E romantiek Pariezer stökske*

 

Bevilt mich wel ins tössebei;

 

't Moot toch neet degenerere

 

In beuzelwerk of biesterij.

 

 

 

Mer woe dat ich 't Romantisme*

 

Neet kaan in luchte en neet zien,

 

Da's in m'n ete en m'n drinke

 

Veural in sop, potaasj en wien.

 

Al die verdomde specerije,

 

Mesjaot*, kruinegel en kaniel,

 

Verbranne dich d'n ingewande

 

En tot de haore van d'n ziel!

 

 

 

Ouch leet ich stillekes me pötsje

 

Vol werme wien op taofel stoon

 

En vraogde ich acht'rein e stumpke*

 

Um gans trankiel* nao bèd te goon.

 

Betsje die volgde m'n exempel

 

Zónder de minste tegestand,

 

En daad'lek sjuifde v'r nao bove

 

Eelk mèt eus pekske in de hand.

 

 

 

't Kemerke van juffrouw Betsje

 

Communiceerde mèt 't mijn

 

Door zoe 'n hallef glaze deurke

 

Behaange mèt 'n greun gardijn,

[p. 33]

 

Mer die zoe bliksems waor verslete

 

Dat me klaor door de loker zaog

 

Al wat dao umging in 't celke

 

Woe dat 't errem meitske laog.

 

 

 

Ich profiteerde van d'occasie

 

En kiekde good ins door de roet.

 

Me vruimeske stóng veur de spiegel

 

En doog zich stil en lankzaam oet;

 

Häör näösdeukske* waor aofgeslage

 

En hóng al neve de kornèt*,

 

Häór jeske ouch waor oetgetrokke

 

En ze begós aon häör korsèt.

 

 

 

Ich beefde wie e waterhunsje,

 

M'n hart had nooit zoe fèl geklop,

 

M'n kneeje knikde mèt menute

 

En 't blood dat sjoot mich in de kop.

 

't Waor 'n verdomde hel positie!

 

Ich meinde dat ich duvels woort.

 

Toch zeukde ich mich in te hauwe

 

Oet vreis dat mich 't meitske hoort.

 

 

 

Ze waor m'n ziel um op te vrete

 

Wie ze haaf naaks dao veur mich stóng.

 

Ouch veulde ich m'n passie klumme

 

Bij eder lintsje wat dao spróng.

 

Goddaank, dach ich al in m'n eige,

 

Anstónds dan geit 't d'reuver heer!

 

En wie ich die refleksie maakde

 

Veel prónt* 't lèste rökske neer.

 

 

 

Tot nog touw waor dao niks verlore

 

En had zich alles wel gesjik,

 

Mer dao begin ich mich te neeste

 

Perceis in 't sjoenste ougenblik.

 

‘God zegent uch,’ reup juffrouw Betsje,

 

En daad'lek bleus ze 't keerske oet,

 

Slut mich 't deurke touw van binne

 

En liet mich kieke door de roet.

 

 

[p. 34]

 

Hejt g'r dat wel bij häör goon hole?

 

Dao stóng ich mèt de mónd vol tan!

 

Dao stóng ich sakkerdju aon 't bromme

 

M'n hummeslipke in de han.

 

Jao wach e bitsje... hummeslipke,

 

't Waor wat aanders nog es dat!

 

Mer foei! g'r zouwt 't koelek* numme

 

Es ich de punt op de i zat.

 

 

 

Wie bliksems dat ich ouch biskeerde*,

 

Ich naom in godsnaom m'n partij;

 

Ich sloog anstónds m'n lakes ope

 

En lag mich zaoleg op m'n zij.

 

Mer 't waor verdomd neet um te slaope!

 

Ich kierde en drejde mich in 't bèd,

 

En altied zaog ich veur mich danse

 

't Rökske, 't humme en 't korsèt.

 

 

 

Daobij meinde ich gek te weerde

 

Van al de wandluis en de vlu

 

Die eder kier es ich mich reurde

 

Van ónd're sprónge oet 't stru,

 

En die zoe biesteg mich begaojde

 

Dat nao m'n trökkóms in de stad

 

M'n vrinde serieus mich vraogde

 

Of ich de maaz're hauw gehad.

 

 

 

Ouch wie 'n eelk waor ingeslaope,

 

Huurt good! staon ich verzichteg op,

 

Ich dirizjeer mich nao 't deurke,

 

Ich sjaar, ich vin 't, en ich klop.

 

Gein antwoord. ‘Betsje!’... niks te hure.

 

‘Betsje!’... Jaowel, ze rip* zich neet.

 

Ich klop nog ins, ich roop wat helder,

 

Mer niks te doen, wie dat me zeet.

 

 

 

G'r höbt van die verdomde meitskes

 

Die nochtans gere zien geplaog

 

En die uch ore laote sukk'le

 

Ie dat d'r krijg wat dat d'r vraog.

[p. 35]

 

Ze zullen uch de kop gek make

 

En beed'le um ins op* te goon,

 

En óndertösse kón d'r bove

 

Veur 't sleutelgaat dèks blieve stoon.

 

 

 

Mer dat zal hei toch neet gebäöre,

 

Want dat is sakkerdju wat erg!

 

Ich wil mich gaar neet laote kölle

 

Door dee vermallesjeerden* dwerg!

 

Nein, nein, dat zal häör mer neet lökke,

 

Dao repondeer ich uch ins veur*!

 

't Vruimeske zal d'raon geluive

 

Al moes ich breke door de deur!

 

 

 

In die godvröchtege gedachte

 

Pak ich de knóp van 't deurke vas,

 

En wil... mer prónt* vilt mich eets binne

 

Woe dat ich neet had op gepas:

 

'n Roet van 't deurke waor gebroke!

 

G'r zeet: ich woort nao wins gedeend.

 

Ich steek de hand door, drej de sleutel,

 

Stoet ins... en vin mich bij 't keend.

 

 

 

Ze laog en sleep wie 'nen ingel,

 

Häör zwarte haore oeterein,

 

'n Hand ónder de kop verborge

 

En d'aander bove op 't bein;

 

Häör lachend muilke hallef ope,

 

De wange heit en gleujend roed,

 

D'n hals achtereuver nao väöre

 

En häör sniewitte tètsjes bloet.

 

 

 

Ich höb uch neet vandoon* te zègke

 

Kóm,... dat ich in d'n hiemel waor!

 

Ich puunde häör ins op häör muilke,

 

Ich späölde zoe get mèt häör haor,

 

Ich puunde ouch al ins wat aanders,

 

Ich trok de dekes al wat aof,

 

Mer óngelökkeg woort ze wakker

 

Wie ich 't derde köske gaof!

 

 

[p. 36]

 

‘Jözzes! Menier! Wat moot d'r höbbe?’

 

‘Dat wètste wel.’ ‘Gaot, gaot eweg!’

 

‘Nein, daoveur bin ich neet gekómme!’

 

‘Alloh dan! Foei, dat vin ich slech!’

 

‘Gekkin, de höbs jao niks te vreize!’

 

‘'t Is eins*, ich...’ ‘Zwieg, de bis de mijn!’

 

‘Hauw-d'r eur han ins bij uch?’ ‘Zeker!’

 

‘Ich keek!... och god, g'r doot mich pijn!’

 

 

 

‘Dat is dien sjöld; lègk dich wat beter!’

 

‘Noe zeet toch inser wat 'n sjan!’

 

‘Neet woer? wat biste te beklaoge.’

 

‘Nog ins!... Ich slaon uch op eur han!’

 

‘Slaag mer, ich geef dich de permissie.’

 

‘Zeet, zeet! g'r knip mich in me vel!’

 

‘Lao-mich dan ouch ins good de-tösse.’

 

‘Jao mer... dan doot 't neet zoe hel!’

 

 

 

Bravo! v'r hadden us verstande

 

En waore eindelek akkoord;

 

V'r spraoke neet mie es door teikes,

 

Mer bóndeg, hudd'r*, in hun soort.

 

't Einegste wat me nog huurde

 

Dat waor sómwijle 'ne zöch

 

Of 't gekraak van 't legerbèdsje

 

Dat ouch al mèt deeg veur de klöch.

Aantekeningen

Het handschrift van Weustenraads Percessie berust op het Gemeentearchief van Maastricht. In het bovenstaande fragment (de strofen 67-91) is de spelling gemoderniseerd, zonder het klankkarakter aan te tasten. Deze handelwijze werd ook gevolgd in de laatste uitgave van de Percessie: Theodoor Weustenraad, De percessie vaan Sjerpenheuvel, bezorgd door Lou Spronck, met een inleiding van Geert van Istendael en illustraties van Toussaint Essers (Maastricht 1994). De daarin beloofde editie van Weustenraads autograaf zal spoedig verschijnen.

'T is eveväöl wie me ze hèt: Het doet er niet toe hoe ze heten.

E romantiek Pariezer stökske: In de jaren 1830 veroverde het Franse romantische

[p. 37]

toneel (met Victor Hugo en Alexandre Dumas als leidende figuren) de theaters in België. Dat gebeurde niet zonder tegenstand, zowel van de zijde van de aanhangers van het gestileerde, klassieke toneel als van de kant van kerkelijke en parlementaire zedenmeesters. Tot de laatste groep behoorde het kamerlid A. Rodenbach: ‘Que voit-on dans toutes ces pièces? Des incestes, des infanticides, des assassinats, des viols.’ (Wat ziet men in al die stukken? Incest, kindermoord, aanslagen, verkrachtingen.) Met ‘e romantiek Pariezer stökske’ heeft Weustenraad zo'n melodramatisch romantisch Frans toneelstuk, zij het van lichter kaliber, op het oog.

Romantisme: het abnormale, overdrevene, dat eigen was aan de romantische literatuur van die dagen.

mesjaot: nootmuskaat

stumpke: stompje kaars

trankiel: rustig

näösdeukske: omslagdoekje

kornèt: (kornet)muts

prónt: prompt

koelek: kwalijk

biskeerde: me ergerde

rip: rept

op: naar boven

vermallesjeerden: vervloekte

repondeer ich veur: sta ik voor in (fr. repondre pour)

't Vruimeske zal d'raon geluive: Weustenraad schrijft ‘vreumeske’ en ‘geleuven’. De spelling met -eu-, waarmee ook de äö-klank wordt aangeduid, doet vermoeden dat de -ui- in deze woorden werd uitgesproken als de monoftong -äö-.

vandoon: nodig

eins: eender, gelijk

hudd'r: begrijpt u, hoort u (huurt g'r)

Andere fragmenten uit de Percessie verschenen in:

Mestreechter spraok, 29-30 (strofen 209-213, 215: 't Vreugjaor);

Mosalect, 119-128 (strofen 21-31: Meitskes vaan Mestreech; strofen 154-172: D'n elend vaan de geldzöch, de vräög vaan e good leve en d'n angs veur d'n doed);

Sjiek klassiek, 13-18 (strofen 1-20).

[p. 38]