Logo DBNL
Twe-spraack; Ruygh-bewerp; Kort begrip; Rederijck-kunst (1962)

Twe-spraack; Ruygh-bewerp; Kort begrip; Rederijck-kunst

(1962)–H.L. Spiegel–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Het zevende capittel.
Vande t'samenvoeghing ende ryckheyd des taals.

Nópende het leste deel des Letterkunsts/ namentlyck het t'samenvoeghen der woorden/ namen/ ende der ander delen/ daar van zal ick u óóck int kort/ nóch voor myn afscheyd iet verhalen. De leden ende voornamen+

moeten met de namen ia óóck de zelfstandighe met de byvoeghlyke namen in gheslacht/ val ende ghetal over een komen/ (daar van ick voor heen gheroert heb). De eyghen namen bezichtmen zonder (91) leden/ als Jan bemint Alyd etc. de voornamen derven óóck de leden voor haar/ ten zy datse als zelfstandighe namen komen/ ghelyckmen zeyt/ de onse behielen d'overhand. zó doen óóck het wóórd Ghód, ende ander namen daar niet het gheslacht ófte val maar de betekenis ende t'dinck ghemeent wórd als vreest ghod, Hemel en Aard gheeven ghetuighenis van ghoods wercken, drinct wyn, eet bróód, kóópt salaad: in zulcker voeghen maghmen oock het ledeken een, voor al zulcke wóórden niet zegghen/ als een wyn, een water, etc. twe byvoeghlyke namen voeghen zich voor een zelfstandighe met ofte sonder kóppelwóórd/ als men zeyd/ een wys verstandigh man, óóck een wys ende verstandigh man etc. twe zelfstandighe namen zich an een voeghende komt een van die inden barer als/ de vrese ghoods, etc. maar zó die twe an elck ander verknócht wordende +een wóórd uytmaken/ neemt menze bey inden noemer als/ slaapmuts, hemdrock, borstlap, handschoen, hozeband, voormou, knóópghat, slaapkamer, woonhuis, bóómghaard, appelbóóm, schryfpen, zandbus, ende dierghelyke ontellike alzó tzamenghelascht: in zulcker voeghen maghmer daghe-(92)lycks veel t'samenzetten/ die gróte cieraat ende ryckheid inbrenghen/ ende zyn te verstandigher om datter de betekenis beyder wóórden in is/ hier in hebben wy ghelyck de Grieken meerder ryckheid als de Latynen/ ende tkomt zonderling wel te pas om de kunstwóórden, óf vocabula artis over te zetten/ als van twe zelfstandighe namen komen/ letterkunst, kreeftwóórd, wóórdboek, dats dictionarium, hóófdnaam, boeckstaaf, etc. Van een zelfstandighe ende byvoeghlyke komen. snewit, grasgroen, zilverschóón, etc. van een wóórd ende naam komen maatklanck, rymwóórd, klinckletter, etc. zó maackt mer óóck van verscheiden andere delen als/ dueghniet, tweklanck, meklincker, etc. R. dit zyn altemaal Namen/ kant inde wóórden óóck wel gheschieden G. immers zó wel/ als boeckstaven, wóórdhouwen, rederycken, redenkavelen, wóórdstapelen, dat wy ghebruyken (op de kamer) zó wanneer by ons mede plaats vant rymspreken Synonimia gheoeffent word. alzó machmen daghelycks na behoefte wóórden ende namen t'samen voeghen/ om iet te betekenen dat wy anders niet zegghen konen. Ick onlangs (93) verleghen zynde int vertólken van Platoos twespraack/ Axiochus ghenaamt/ komende ande wóórden/ horum alter docebat musicam, alzó het wóórd docebat, daar int ghemeen ghezet is/ dies men overzettende hy leerde/ óf hy leerde anderen/

óf hy leerde zynen Here/ óf hi onderwees/ etc. in gheen van desen eyghentlyck ghezeyt word/ datter ghezeit most zyn/ nadenmael leeren zó wel discere als docere by ons betekent/ nam ick de naam leeraar, twelck een onderwyzer te zegghen is ende maackte daar een wóórd van/ ick leeraar,+ de betekenis nemende van leere ende ander (daar van by uytlaat, dats Syncope aar komt) ende stelde hy leeraarde, voor docebat: tis wel zó/ datter inden zin der voorschreven wóórden/ gheen zwaricheyt met allen is hoet verstaan word/ maar in ghelyken val/ zout elders konnen te pas komen daart duysterheyd ende misverstand mocht veróórzaken/ my was óóck niet onbewist dat de Overlanders in dezen leren ende leernen bezighen:+ maar alzó tselfde by ons niet int ghebruick is/ dunct my dat het voorschreven niet onverstandigh vallen zoude/ om datter bey de wóórden leer ende ander in komen/ ende dat wy óóck een naam des zelven betekenis (94) hebben/ die ick tót een woord make in eender voeghen als wy zegghen: een tólck, ende ick tólcke, een school, ende ick schole, een Heer, ende ick Here, (dat by ons int ghebruick is/ voor twiste om doverhand) óóck de natuur ende hy natuurt, etc. alzó óóck/ een leeraar ende ick leerare. R. t'zal menighen vreemd in d'óren klincken/ maar t'behaaght my wel. G. het daghelycx ghebruyck zoudt haast bekent maken: maar wederkeerende tót de wyze van tsamen voeghen/ merck dat de betrecklyke voornaam, dats relativum, met het voorghande1) lidt óf naam eens gheslachts ende ghetals moet wezen/ ende met het woord eens vals/ als/ de man diens woord ick houde/ het varken dat gheslachtet is/ etc. de voornamen die ende wie verschelen na myn achting in dezen datmen met die ver-+klaring doet ende met wie, vraaghtmen/ als/ wie spreeckt? die spreeckt/ etc. in zulcker wyze komt óóck het wóórd achter/ zo men iet verklaart/ ófte voor/ zomen iet vraaght/ als/ ick spreeck, Jan redenkavelt, ende spreeck ick? redenkavelt Jan? in onze ghewoonte van spreken alzer twe benenende woorden in een reden komen die zyn ghelyck by den Grieken krachtigher benenende/ zó zeydmen (95) zegt niemand niet een wóórd hier af/ etc. maar by de Latynen maken twe nenen Ja. hoe wel de leden ende voornamen by ons voor de zelfstandighe wóórden komen/ zeydmen nóchtans ghewoonlyck Vader ons, ende by verwondering ho broeder myn;+ voor onze vader/ ende myn broeder. dit zelfde zoude ick niet mispryzen (dóch soberlyck) daart wel te pas quam na te doen/ om metter tyd inde wyze van vervoeghen wat meer verandering in te voeren/ het welck van

ouds (so de rymeryen van Otfrid over 700. iaar verstandelyck ghemaakt betuyghen) meer ghebruyckt is. Datmen óóck vrijcheyd ghebruyke/ om hier óf daar een lid voor de naam komende na te laten/ mishaacht my niet/ als

De mensch slapende opt onghenadigh wets vermoghen.

+daar/ des, nablyft/ etc. Vóórts nópende onze onpersoonlyke wóórden, stemmen over een met het wóórd des darden persoons/ als men spreekt, men mint, men begheert, dies ick dit versta een onvoeghlyke t'samenvoegingh te zyn/ Papen en Monyken/ zyn ghoede Heren/ maar deze/ noch Kanoniken/ men tót zwaghers begheren/ etc. Dit zy int ruygh vande samenvoeghing ghezeyd/ zó veel ick voor voets heb konnen bedencken/ in de ghe-(96)woonlyke wyze van doen/ t'een teghen t'ander verghelykende/ zuldy velen hier in zien dolen/ daar men metter tyd iet bestandighs in besluiten zoude konnen/ de omstandicheden wel naspuerende/ maar wi willent hier by laten. Dóch nopende de Voorzettinghen wat ryckheyd men doort veel ende wel byvoeghen der zelver in allen wóórden kan bekomen/ wil ick u +nóch een exempel af verhalen/ als van zien komen. anzien/ bezien/ afzien/ doorzien/ omzien/ ontzien/ onghezien/ nazien/ verzien/ voorzien/ toezien/ uytzien/ opzien/ inzien/ miszien/ een aanzien/ een ghezien kansse; vóórt/ zienlyck/ anzienlyck/ ziender/ opziender/ opzicht/ bezichtighen/ doorzichtich/ omzichtich/ voorzichtich/ voorzienicheyt/ ontzich/ ontzichlyck/ toezicht/ etc. met de zelve wyze/ zoumen gróte ryckheid in onze spraack brenghen/ alle wóórden teghens de voorzettinghen houdende/ om te zien waar die anghehecht willen zyn/ even als een zeinsteen1) an de spykers ghe-+houden word/ daar van men een tafelken aldus maken mocht. Voorzettinghen, aan/ an/ af/ be/ by/ door/ her/ ghe/ in/ om/ on/ ont/ op/ me/ mis/ +na/ toe/ ver/ voor/ uyt/ wan. Volghers, heyd/ baar/ baarheyd/ ich/ achtich/ achticheyd/ lyck/ lyck-(97)heyd/ ing/ zaam/ zaamheyd/ schap/ dom/ loos. R. ghi gheeft my daar veel spruiten van een struick/ doort menichvuldigh ghebruyck van zulcke afleding/ ende t'samenvoeghing zoumen merckelyck onze taal konnen verryken. G. alsmen zoude/ waart zaack datter maar iemand zyn werck af maackte. R. heb ick niet uyt u verstaan/ dat ghy een bewurp des Letterkunsts by den Rederykers alhier ghezien hebt. G. Ja/ een ruigh bewurp (zó ick u zeyde) dóch niet alleen in Grammatica, maar in Dialectica en Rhetorica, mede. R. de eyghen namen van Dialectica ende de Rederykelycke figuren, acht ick dat zwaarlyck wel te verduitschen zyn. G. tis recht

ghezeyt/ nóchtans warenze al te zamen vertaalt/ maar metter tyd door langhe ervarenheid/ over ende werover kaetzen/ zoumense wat eighentlyker moghen stellen/ ende dat óóck t'ghebruick den ghestelden namen breder betekenis gheve/ int gheen daar toe die ghestelt worden: want tis blykelyck dat by de Griecken/ óóck mede de Latynen (die van hen deze kunsten gheërft hebben) hun wóórden metten eersten zó krachtighe betekenis niet ghehad hebben/ alsse nu doort langhe ghebruyck in dat deel (98) ghekreghen hebben. R. t'sal menighen vreemd in d'óren klincken/ alsse van/ klinkers, tweklanken, gheslacht, val, buighing, vervoeghing, wyze, ghestalten, ende zulcks horen spreken/ want die der zelver betekenis int Latyn weten dien zynze vreemd/ ende den Duytsen klerken nóch vreemder/ zoument dan niet best by de Latynse namen moghen laten? G. De Latynen hebben zelf zó niet ghedaan/ ende hoe wel datter by hen nóch veel Griexe namen int ghebruick zyn/ komt eensdeels overmids hun lieder talen grote ghemeenschap hebben/ ende dat uyt het Griecx haar spraack zeer verryckt ende gheciert is/ dies zyn veel wóórden die zy zó eyghentlyck in Latyn niet hebben konnen zegghen/ ghebleven: dóch heeftet ant overzetten niet ghefaalt/ zy hebben Grammatica, Literatura, ende Dialectica Dissertura, etc. ghenoemt ghehad ende desghelycx meer andere. zó veel ons anghaat neemt acht dat ghy dien/ die Latyn konen deze dinghen niet en wilt leren/ ende den anderen zalmen de Duitsche namen nóch beter konnen doen verstaan/ daarze de betekenis af weten ende dies het betekende ding daar eenichzins by konnen onthouden/ als de Latynse die haar ghans+ vreemt zyn. zegt haar van Dialectica (99) quaestio, subiectum, praedicatum, praedicabilia, praedicamenta, van genus, species, proprium, differentia, accidens; van substantia, quantitas, qualitas, relatio, actio, passio, vbi, quando, situs, habitus: hoe zuldy hen hier mede de meyninghe inplanten/ maar die noemende Redenkavelingh, gheschil, t'ghezeg, t'ghezeyde, ghemeenwóórden, duydlykewóórden, ende gheslacht, ghedaante, eyghenschap, onderscheyd, toeval, óóck/ zelfstandicheyt, veelheyt, hoedanicheyd, betrecking, doen, lyden, waar, wanneer, stand ende ghesteltenis, (ófte op beter ende verstandelyker wyze in Duyts) /sy zullen door de betekenis der zelver/ enighzins konnen afnemen ende onthouden watmer me zegghen wil. R. ick gheef de kaets/ ende versta dat ghy ghelyck hebt; maar hoe brengtmen t'selve int werck? G. tis wel waar dattet des Lands-heers ende der Overheyd werck is/ dóch de onze zyn vernoeght datse roervincken ende waach-halzen moghen verstrecken om dit gróte werck ghaande te maken. het wóórd Redenkaveling, valt hard/

duytlyckwóórd, betrecking en meer andere vernoeghen ons niet volkomelyck/ maar hebben gheen beter ter hand/ iet beters bedenckende óf hórende zyn bereyt te ver-(100)anderen. R. zoumen ons grove Hollanders de scherpzinnighe besluyt redenen des Redenkavelings, (zó ghy die noemt) in onz' ongheslepen taal konnen leeren/ dewyl men ghenoegh te doen heeft/ den gheleerden inde hóghe scholen dit wel wys te maken. G. waar an zoudt ghebreken? om datse botte Hollanders worden ghenoemt? daarze dóch in hen kloeck bedryf gheen ander vólkeren en wycken. R. bylo dats hóógh gheblazen. G. ist min als waarheid? Vindmen óóck eenigh land dat zó ryck is van wel bezeilde en toegheruste schepen/ van ghetrouwe schippers ende rapse bóótsluy? Vindmen óóck vólck die van hun land/ zó ten aldervorderlycksten konnen het nót trecken/ als onze Hollanders doen? zó datter niet een voet lands onghebout blyft. ist hóógh? men bezaid het met de nutbaarste vruchten. ist laagh? men wayd het/ t'selfde met molens ende sluyzen/ van t'water ontledighende. ist zandigh/ dóch niet zeer berghigh? men haalter tzand af/ voertet voor ballast wt den lande/ t'land komt te nut; ist óóck duinigh? t'werd met knynen in menighte bezet. ist zeer klaiich? men backter steen af; ist dor óf venigh? men verdelft het/ óf haalter de turf onder uyt; vant verloren voorland wintmen ried om de (101) huizen te decken; op onvruchtbare waarden vischtmen t'nietighe wier/ om mettet zelve (dat uyter ze komt) het land (dat de ze met ghewelt ontnomen is) teghen d'an slaande gholven der ze te wapenen: ende alzó het klein landeken den inwoonders niet al voeden magh; zwerft een gróót deel der zelver met houten huyzen in ze/ om den haring te verlacken/ hen ende al hun naburen tót voetsel: de menichte van haar wel beboude steden op kleinen plaatse/ haar redelyke landrechten/ ende het over gróót ghetal van vólck dat hier after de dycken weeldelyck leeft/ betónen haar ghoede ende welgheschickte burgherlyke regeringh/ zó datmen niet t'onrecht zeid/ het waren gheen narren die Hólland bedyckt hebben. Met kóópmanschap ende Ambachten wyckenze niemand/ tzy Oóst/ West/ Zuyen en Noorden. op zó veel verscheyden landen en havenen/ ende met zó menigherley waren handelende/ datse in t'selve alle landen ande ze gheleghen/ in de veelheyd te boven ghaan/ alzó zy oock in verscheyden handwercken uytmunten: het vlas/ de henp/ ende wol/ word hen uyt ander landen toeghevoerd/ om verwrócht ende dickwils ter zelver plaatzen weer ghevoert te worden: hun lakens na Spanien/ ende t'lywaat na (102) Oosten: komende an de kryghshandeling/ die hen van naturen vreemd is/ heeft de spanjaart verzócht/ watse in zulcx ter nóód vermoghen: waarom zoumen zulck vólck niet óóck konen leren welspreken ende Reden-

kavelen/ t'hangter maar an datze tóttet leren ghelóckt mochten worden/ dan zoudy wonder zien. R. ick moetet ghelóven/ maar hoe zalmenze lócken tót een ding dat hen heel onbekent is? G. Voor Ciceroos tyden wast tót Romen den ghemenen man immers zó onbekent/ als hy klaaght/ zó wanneer iemand in Griecx iet gheleert had/ deze konde me1) zynen broeder ófte vriend van sulx niet spreken/ ende nu leertmen tselve/ zó wel in Latyn als in Griex/ dit deed het naerstigh bedryf int anvaten/ zommigher yverigher schryvers/ beminders haars Vaderlands ende taals. R. De Latynse houtmen voor een ryke volkomene ende zeer ghevoeghlyke taal/ d'onze int teghendeel voor een arme ende ongheschikte/ dies ducht ick tselve in Duyts niet zal konnen te weegh ghebracht worden. G. De Latynse taal was eertyds óóck arm/ die wonderlyck zo by haar zelf als uyt de Griexe spraack verryckt is/ ende in schickelycker vervoeghing ghebracht/ wat was de Italiaansche taal (103) voortydts/ ende hoe cierlick is die nu ghemaackt: dit staat ons óóck te betrachten/ hier toe hebben wy luy beter middel als iemand/ merckt óóck hoe de Fransoyzen/ naast korte jaren hun spraack opghepronct hebben/ zó datse nu van elck hóógh gheacht word/ dies eener zingt en dat niet zonder grond:

 
Voire et partout où la persone voise+
 
En une court le meilleur courtisan
 
N'est estimé non plus qu 'un artisan
 
S'il n'est muni de la langue Fransoise.

Ja de Enghelse die tóch een schuimtaal hebben/ beghinnen cierlyck ende rypelyck die op te proncken: wy Duitschen blyven alleen after/ nochtans+ acht Becanus de onze/ voor de outste ende volkomenste taal des werlds/ uyt de welcke meest alle talen haren oorsprong hebben. R. Liever zegt my brengt hy wat bewys in. G. Hy bruickt na myn óórdeel ghoet bescheyd. R. Wat zeyd hi dóch? G. Na dat wy tyd hebben zal ickt u int kort verhalen/ t' gheen ick zó hier en daar ghelezen heb/ (alzó myn bekommernissen my niet toelaten zyn wercken die gróót zyn door te lezen) eerst het Italiaans/ Spaans/ Fransois/ Enghels/ en ander nieu ghevonden talen overslaande/ bewyst hi dat de Latynen de Griexe/ de Grieken de Barbarische spraack ouder achten als de hare/ deze ghemeende Barbaren betóónt hi (104) duyts ghesproken te hebben: nu dewyl deze twe gheachte oudste talen een ouder bekennen/ stryt hy teghens de darde/ dats de Hebreeusche/ welcke even ghelyck het Duyts/ uyt enckele grondwóórden bestaad/ tis óóck te vermoeden

+dat de verstandighe vinders der talen niet veel letteren óf silben ghebezight hebben daart een doen konde/ waar uyt hy óóck eensdels sluyt de onze ende d' Hebreeusche doutste te zyn/ vande welcke wyt inde ryckheyd van wóórden winnen ghelyck vande Grieken ende Latynen inde kortheyd/ hoe wel d' onze met de hare gróte ghemeenschap heeft inde betekenis der enckel grondwóórden/ zó zyn zy dóch zó heel arm/ ende wy zó zeer ryck/ dattet gheen ghelykenis heeft. des zeid hy óóck dat hun taal uyt d' onze ghespróten is/ dat Adam en Noe Duits ghesproken hebben/ dat Japhet Noes zoon ende de zyne byt timmeren des tórens niet gheweest zyn/ ende dat dies zyn nakomelinghen de Schyten/ Cimbren/ Cimmeren/ Tracy ende Duitschen de eerste taal behouden ende ghesproken hebben/ veel oude tekens/ beelden ende gheschriften óóck de Hebreeusche letteren zelf leyt hi verstandelyck uyt/ in Duyts. R. De heerlyke outheyd willen wy hem laten beweren/ maar vande verstandelyke ryckheyt der grondwóórden (105) zoude my lusten iet +te hóren. G. De ryckheyd blyckt eerstlyck dat wy van letteren/ zó enckele als t' samenghevoeghde/ dubbelklinkers/ tweklancken ende verscheydenheyd van silben (waar in wy allerley letteren vermengt/ nu dus/ dan zó heen ende weder keren) ryker zyn dan al ander talen ons bekent: want om dat wy +alle gheluyden ende verscheyden vervoeghing der boeckstaven in onze taal hebben/ daar by komtet dat de Neerlanders al ander talen zó leechlyck leren. De grondwóórden zyn veel al uyter naturen (hare betekenis ghelyck zynde) ghemaackt/ zó dat de uytspraack der zelver met de betekenis ghe-+meenschap heeft. spreect het wóórdeken ick kauw, uyt zonder te kauwen, vóórt ick zwelghe, zucht, zuigh, slock, ghelp, zuyp, óch, hem, brem, fy, foey, qualster, ick gryns, grim, pruil, pruetel, kners, knor, mor, pryck, rommel, etc. deze gheven int uytspreken eensdeels bewys van hare betekenis/ hartigh lachende zuldy tgheluyd van ach ach vóórtbrenghen/ dies wt al ach, lachen schynt vóórt te komen: het eyghen ghetier der beesten is in deze wóórden/ ick blaf, kef, blaet, tjilp, piep, kormaeuw1), quaeck, brins, etc. het eerste t' samenghezette gheluyd dat de kinderen vóórtbren-(106)ghen de lippen alleenlyck t' samen persende is ap, ap, daar van misschien de Hebreen Abba nemen ende op vader duyden: nu is den wetelózen kinderen niet toe te betrouwen dat sy van hun vader kennis hebben/ maar datse in hun hólle buyck spyze begheren is buyten t'wyfel/ waar na onze taalvinder uit dickwils ap, pap der iongher kinderen spys ghemaackt heeft/ het tsamen slaan der lippen die inwerts treckende maact/ am, mam

ende mem, dat by ons een voester/ s' moeders borst/ ende moeder betekent: zulcke maghmer ontellyke vóórtbrenghen hier nódelóós/ ghenoegh zynde u der zelver enighe int kort angheroert te hebben. R. alst is/ ende ick hóre met verwondering gheheimenissen/ die my zonderling verlustighen ende zal vóórt op zulx ende dierghelyken beter letten. G. Hebdy óóck gha gheslaghen dat de lest verhaalde wóórden pap, mam, mem, als mede taat,+ tit, nin, lepel, kack, pyp, pop, lel, lul, (al kinder spraack zynde) volkomen kreeftwóórden zyn/ diemen aerzelings lezen magh tselve gheluyd behoudende/ waar van onze taal ryck is/ als ene, ere, ete, tót, tyt, neen, elle, ewe, egge etc. zó hebben wy óóck veel onvolkomen kreeftwóórden/ die aerzelings gelezen zynde/ een ander wóórd maken iet betekenende/ t' welck dickwils het vorighe heel teghen ófte heel (107) ghelyck is/ als ai, ende ia, an ende na, klóck ende kólck, (waar van het ene een ding de hóllicheyt opwerts ende t' ander die nederwerts hebbende betekent) zo zyn óóck zack ende kas, voort eel ende lee, room ende moor, bargh ende ghrab, (daar wij gracht zegghen) reghel ende legher, dezer betekenis is strydich: maar pack ende kap, pan en nap, kauw en wack, kóól en lóóck, pyn en nyp, tam en mat, ende zulcke zyn van eender beduiding. Deze ende dierghelyke wóórden (die ick u in gróót ghetal zou konnen noemen) bewyzen datze gheen wisselinghen of bastaarden/ maer echt gheboren kinderen zyn: dat óóck onze taalvinder een naerstighe opmerking ende een verstandigh inzien op alles ghehad heeft/ zo d'uitspraack na t' betekende voeghende/ als op het leechlyke gheklanck na gheleghentheyd ende op het heen ende weder lezen. Dit betuyght óóck dat onze taal by haar zelven bestaat ende van gheen ander spraken t'samen ghezet ófte gheschuimt is/ dies waart zó vreemt niet/ al had Adam zulcken taal ghebruickt. Goropius bewyst óóck int breed dat de Latynen/ ia de Griecken ende Hebreen veel wóórden van ons hebben: ick zoude lichlyck toestaan/ dat de vólghende wóórden eer uyt het Duyts in Latyn/ als uytet Latyn in Duyts ghekomen zyn/ acht ghenomen op de (108) ghestalte dezer grondwóórden ende op de enkelheyt der silben/ als faam ende fama, kalck ende kalx,+ kelck ende kalix, kameel ende kamelus, ax ende axis, mensch ende mens, beest ende bestia, recht ende rectum, lyn ende linea, króón ende corona, form ende forma, paart ende pars, simpel ende simplex, dubbel ende duplex, wyn ende vinum, wal ende vallum, wan ende vannus. want deze meest in onze taal enckel/ ende inde hare veel silbigh zyn. de lest bi ons anghenomen bastaard wóórden (op dat wy weer tot ons beghin komen) betonen wel an haar gheklanck/ vervoeghingh ende

buyghing met de Duytse grondwóórden gheen ghemeenschap te hebben: óóck hebben onze voorvaders niet ghepóóght uyt andere talen de hare te verryken/ ghelyck de Latynen wel ghedaan hebben: dies is eer te ghelóven dat zy zulcke wóórden van ons als dat wyze van haar zouden gheerft hebben. R. dat zal menighen een donderslach int óór wezen/ maar ghaat ghy al vóórt. G. Ick heb u nóch te zegghen nópende ons eyghennamen, dat die niet min als de Hebreeusche haar betekenis mede brenghen/ t' blyckt an veel oude schryvers datmen eertyts int noemen der jonghe kinderen/ ia van steden ende plaatsen gróót werck ghehad heeft; daar van óóck de Bybel ghetuighenis gheeft/ zy hebben opt gheval (109) der toevallen gheleghentheden/ ia op den lóóp der planeten ende ander omstandicheden acht ghenomen/ men schryft zó Pitagoras/ Aristoteles ende Ptolomeus óóck toestaan datze op de letteren daar mede de namen tsamen ghezet worden acht ghenomen hebben/ dies ghevoelen enighe dat dieshalven Patroclus van Hector/ ende Hector weder van Achilles verwonnen zyn/ maar dit voor buezeling achtende/ ghelóóf ick ende t'blyckt ande daad/ dat onze ouders oock op de betekenis der wóórden gheacht hebben/ dese als eyghennamen Vrede-ryck, Heynde-ryck, Dier-ryck, Wynryck, Ryck-hert, Ritshart, Eel-hart, Vecht-hert, Vast-hert, Reyn-hert, ende Main-aart, Leen-aart, Volgh-aart, Paauw-aart, Zeegh-heer, Wout-heer, Here-man, Gere-baert, Koene-baert, Ró-baert, hebben hare beduyding/ zó onze Desiderius Erasmus óóck verstaan heeft/ zynder namen betekenis int Latyn ende Griecx overstellende. alzó ghelóóf ick dat onze ouders enen eerzuchtighen/ Gheer-lóf ghenaamt hebben: enen tyng-heer/ Mie-wys; een quaden zót/ Warnar, een kyvekater/ Gheerwar, eenen stouten held/ koen, ende koenraad: hun ghewenschte ende lieve kinderen/ Heyl/ Liefken/ Zoetken/ Enghelken/ Abel/ Lieven/ Reinst/ etc. Hoe wel men (110) nu op zulx luttel acht. Hier ziedy watmen zou konen doen/ ende wat ons ouders ghedaan hebben/ ende daar willen wyt by laten tót beter gheleghentheyd. Myn +tyd is verlópen. Wat ghebreck in onze taal is/ óóck wat ryckheyd/ ende hoemen die cieren ende verryken zou moghen/ heb ick u ter lóóp over ghehaalt. R. ghy zeyde flux dat de Duytse taal by haar zelven bestaat/ ick heb my wel laten segghen dat onze spraack uyt het Hóóghduyts zou ghesproten zyn. +G. Ick spreeck (met Becanus/) int ghemeen vande duytse taal/ die zelve voor een taal houdende/ dóch dat de zommighe wat te hóógh/ andere wat te laegh spreken/ ende dat de Nederzaxense óf Mysense spraack (vande welcke wy ghekomen zyn) de middelbarichste ende vriendelyckste is/ de welcke van Brug af tot Ry ende Revel toe streckt/ wel iet wat inde uytspraack ver-

schelende/ maar zó niet óf elck verstaat ander zeer wel/ tis kenlyck dat de Griexe taal/ die zó waard gheacht is/ óóck haar verscheyden Dialectos had. Int verryken onzes taals/ zoud ick verstaan datmen uyt elcke verscheyden Duytsche spraack/ ia uyt het Deens, Vries, ende Enghels, de eyghentlyckste wóórden behóórde te zoecken/ van de welcke de ene deze/ de ander de andere alleen (111) int ghebruyck ghehouden hebben: ia datmen alser enighe wóórden voorvallen diemen meent uyt het Latyn te spruyten/ daar van wy gheen andere der zelver betekenis hebben/ als natuur, glory, ende zulcke/die wel naarstelyck na zócht om te spueren/ ófse óóck uyt onze grondwóórden bestaan: want zó Becanus acht/ komt natuur van na+ ende ur, dat beghin óf oorspronckelyckheyt betekent/ als in uurzaack ófte óórsaeck, dat de óórspronckelyckheid des zaacks beduyt/ alzó óóck natuur, na-het-ur, na het oorsproncklyke/ als t'eerste naast Ghód inde dinghen zynde/ welck wóórd behalven dattet een name is/ verstrecktet by ons ende niet by den Latynen een wóórd óf verbum, als/ hy natuurt, etc. t'welck wel een teken is dattet een echt kint zou moghen zyn. Vóórt segghen wy/ enighe krachtighe dranck ghenuttight hebbende/ het gloort mi om t'hert/ daar van glory niet qualick schynt te komen: zoeckt ghy nu int Latyn+ na beter bewys om hen deze namen toe te eyghenen. Nópende dezer ghelyke wóórden/ als/ silb, persoon, letter, klerck, reghel, element, exempel,+ capittel, tittel, planeet, conscienty, mirakel, rivier, etc. die bi elck een wel bekent ende verstaan worden/ t'sy dan óft echte (112) kinderen/ óf eensdeels gheëchte bastaarden zyn/ en zoud ick niet willen uytmonsteren/ alzó die beter by alle man bekent zyn als andere diemen inde plaats zou willen stellen/ dóch misprys ick niet/ datmen voor coscienty de ghewisse, voor planeet zweefsterre, voor eclipsis, taning des maans/ voor victori, zeegh ghebruickt/ ende waarmen kan ófte mach tracht louter duits te spreken. Nu myn uur is verlópen/ ick heb u redelyck vernoeght/ myn scholers wachten/ en zy scholen te hóóp/ ick wil u Ghode bevelen. R. u leste wóórden betonen/ dat schola oock wel van school mocht ghekomen zyn/ dóch ick wil u niet langher ophouden/ verhope hier na breder onderrechting/ nu bedanck ick u ende zeg adieu. G. ende ick/ vaart wel.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

organisaties