Logo DBNL
Hert-spiegel (1992)

Hert-spiegel

(1992)–H.L. Spiegel–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Hertspiegels seste boek Eratoaant.

 
Mijn leven, boek, en t'Iaar verslingert meer, als d'helfte,a
 
en s'werelts oogh was schuijl:b t'veel-ooghich hemel-welftec
 
en t'hooren-lichtd verjaaghden Hond-sters heeten-sleep,f
 
de vensters hoogh, en laagh al stonden op ter greepf
5
(na t'daaglijx zonnestralens hoij-gras zweelich zwoelen)g
 
rontsom mijn zomer-huijsh diens heeten dampi te koelen:
 
Ik trantelj vol gepaijns, staagh eenzaam, ook versuft,k
 
als mijn liev' egaas doot onliefl in mijn vernuftm
 
vaak schielijkn valt, en drukt,o al poogh ik drukp t'ontvlieden
10
door reen-besluijt,q en bidden; Heer u wil geschiede:r
 
Zoo blijft doch in mijn hart het voorigh mis-verstant,s
 
(dat staaghe liefd' an sterflijk lief hecht) noch geplant:t
 
Zoo wie met losser-hertenu lijf, goett, kint, en vrouwe
 


illustratie
Ontwerp van Hendrick de Keyzer voor Spiegels huis, de Gulden Dolphijn, het werd uitgevoerd zonder de pilasters. Overgenomen uit Amstelodamum (artikel dr. I.H. van Eeghen), 54, 1976.


 
besitt recht als geleent verliestze zonder rouwe:a
15
Maar hecht ghij t'hert daar vast weet als ghij namaals treurt
 
dat u verstant,b niet dat verlies, u herte scheurt:
 
Dit sta ik vastlijk toe;c ditt kan in mij druk stelpen,d
 
als ditt verstantf heeft d'overhant het moet mij helpen:
 
sluijpt eijgen-zinf weer in, zoo voel ik weer gequel;
20
Godt doet maarg goett, ons eijgen-will boutt onsen hel:h
 
Met ditt besluijt gedosti raakt' ik vernoechtj an t'slapen;
 
doe quam na middernacht Erato mij verknaapen.k
 
Als ijet geschiett, verdrietich niet, maar wel geleert
 
is hij (zeijd zij) die alle dingh ten besten keert:a
25
Te nuttb bruijkt Sokrates zoo ijdermans gebreeken
 
tott tooren-dwangs behulpc zijn quade wijfs qua treeken:d
 
Doch zulk een vlie-baar onheijl vlîen, als schubaar quaat,f
 
en kiesbaar heijls bejachf is wel alst aan u staat.g
 
Ditt naubehuijsdeh huijs (dat koelt door zons omwanderingh',i
30
en wander-ruijmte derft)j verschikt naer mijn veranderingh',k
 
Dit was gezeijt: Ik zie de Nooder muijr om veer,l
 
een plek langh t'sestich voett, en vijftich breet: Ter neer
 
zitt zij, en deelt an thien, en twe-maal twintich voeten
 
de breet', in t'noorder deel twee kamers zich ontmoeten,
35
In t'midden voeghtze'm een zaal van veertich voeten langh,
 
daar achter aan een kòòkenn met een zijel-gangh:
 
De zuijer thien voett schiktze vooro tott haar verdoene;p
 
Het afterstq tott een Eetzaal daarmen zach in t'groene;r
 
En inde boven-ruijmt drie zalen Nevens een,
40
het dak hier op, de Gevels beijs van harde steen,t
 
doch slecht, en recht;u maar duirbaar,v voeghelijk,w en luchtich;
 
Het huijs vol schilderij,x al beek-schrift,y sin-rijk,z tuchtich;aa
 
Des voorzaals noorder want was heel, en al bemaalta
 
met Kebes Tafereel,b daar opc zij ditt verhaalt:d
45
T'is derthien laar gelêen, datt ghij om te grondeerenf
 
dit griexsche schatt;f griex leerd', nu kom ik't u vol-leeren.g
 
Ditt boek, en beeld-schrifts-puijkh heeft heel verborghen zin;
 
T'is ijglijx levens beelt:i die schaarj die staat om in
 
te gaan,k is ellik kind; de oude die t'bestuijren
50
hier heeft, de ongeschendel Neijgingh' der Natuijren:
 
T'gevallm voor lief t'ontfaan;n Te wezen wel gemoett,
 
gelaten,o vast betrouwen Godt,p die u te goett
 
al schikt;q de Eijgen-wil verdelghen, niett verkiezen,
 
God-volgigh onbekommert zoeken, en verliezen
55
het kiesbaar tijdlijk heijl,r zijns eene-woords bevells
 
behelst al deezen zin,t t'weer-streven is u helu
 
t'verzuijm u vegevier;v U Heijl-landt bezicht vaaken
 
òòk dit Natuijr-Gods woort:w Die toesien, bidden, waken,x
 
bevinden waarheijt, deucht, Natuijr, Godt, en de rêen
60
in d'onbedurveny mensch te komen overeen:z
 
Maar laas; waar vint-men die? het schort ons eerste Vader
 
an eijgen-will,a die Erf-zondt treft ons allegader.
 
Niet een, niet een en isser, (al zijnz' al verwent)b
 
die ziett, of waakt, of bidt, die zich, of Gode kentc.
65
Wie volght Natuijr-Goods les? wie gaat recht op den heuveld
 
tott heijl? zij raken al bij eijgen-wil in sneuvel;f
 
Door valsche schijns bedroch, en voor-gangh slim gebaaktf
 
is elk verrokt,g verblintt, eer hij tott kennis raakt:
 
Veel onrechte waardij der dinghenh deeze hoerei
70
in u verstant verbeelt u neijgingh te vervoeren:j
 
Natuijr-Goods waaningh recht dies zelden heeft gehoor,k
 
haar dienaarsl (schijnheijls waninghen) gaan ellik voor:
 
Hoe komt de valsche schijn aan macht? en schijn-heijls waningh
 
waar komtze herr?m wikt zelf, grondeert u hert-vermaningh,n
75
merkt, on-aandachticheijd vermeetel,o haastich,p blintt,
 
geeft valsche schijn haar kracht, maakt dat ghij u verzinttq
 
in t'dingh waardeeren stoutt;r zoo haast alss u gedachten
 
ijet brenghen in beraat, zoo ist u werk te achten
 
bedachtzaamlijk, omzichtich opt der dinghen aart,
80
wat dieu Natuijrlijk,v watz' in bloote schijnw zijn waart
 
Wie oordeelt wel bedacht,x òòk lankzaam, en beschaijeny
 
krijgt weet, of waan oprecht:a maar schijn zal dien verleijen,
 
die achteloos vermeetelb volght datt zijc verbeelt,d
 
datt schielijkf schijn-heijls toestaan valsche waaningh teelt:f
85
zelfs onderzoekt u grontt;g ziet watt in u verscheelenh
 
of lust, of wil, na waans, of na Natuijrs beveelen:i
 
Natuijr eijscht dexel slecht, die paijtj men lichtk met lust;
 
schijns-waan portl kostelm pronk te zoeken met onrust:
 
Ioost Bloots-hooft zelfsn een hutt die koud' schutto bout van biezen
90
in t'duijn geraapt, om niet,p en vreest desq geen verliezen;
 
Genoeghzaam dekt hem warm al t'Iaar een slechte pij;
 
Watt schijn-waans praalzottr leeft zoo rijk, zoo vrij, zoo blij?
 
Natuijr-Godt niemandt dringt tott zorghelijk behoeven;s
 
Het Ikkeright verstandt, en Erf-zond u bedroeven:
95
Natuijr zoekt kost, en kleedt na nood-drufts kleijn behoef;u
 
on-noodrufts zotte pracht, en lekker-tantv maakt droef:w
 
Natuijr zeijt tott versterkingh' wilt u hongher boeten;x
 
schijns waan,y zeijt, volgt de lust tott last om smaax verzoeten:z
 
Natuijrs-waanaa rijkdom heetbb daar geen gebrek en quelt;
100
schijns-waan dit Armoe noemt; maar om oneijntlijk gelta
 
te woelenb arbeijdzaam zal zijc u staagh bekooren,
 
dat doch met zorgh bewaart wort,d en met rouw'f verlooren.
 
Maar hier door zeijtze krijgtmen meenichvuldich heijl;
 
de wellust, staat, en eer, en faam zijn daarom veijl;f
105
Dit zijn des menschen zichtbre, tastbre, hooghste goeden,g
 
zeijt hier Natuijr-Godth neen, dat achtmen slecht vermoeden.i
 
Schier-rijkj hertspiegeltk ditt; ditt is verdervens grontt
 
dat elk t'natuijrlijk wittl begeeft,m en volght terstontt
 
eer hij rêen-pleghenn kan zulk algemeen gevoelen,
110
datt hem geheel beheert,o en doett gestadich woelenp
 
na t'schijn-heijl zoo hoogh-waardich in zijn hert geprint,
 
al krijght hij afterdochtq datt hij hem niet bezintt:r
 
Op zulken voetts ontfanghtmen der Fortuijnen gaven;
 
dat hen zou dienen daar af werden zij dan slaven.t
115
Het tijdlijk goett tott Neijgingh-boett maar dienen zouw,u
 
door u verkieslijkheijt maakt ghijt u tolt een vrouw:v
 
Wat is verkieslijkheijt? gezontheijt, rijkdom, eere
 
zijn kiesbaar heijl, die dees los-hertichw kan begeeren,
 
en zoox bezitten meed', doett recht;y want niemant weet
120
(als Godt alleen) of t'uijt-eijndta strekt tott lief, of leet,
 
oft schielijk waalt, of blijft:b maar die met ganscher herten
 
ditt als recht-heijlc begeert, en òòk besitt, t'sal smerten
 
als hem verlies anghstd quelt, noch meer als hij t'verliest,
 
los-hertich dient het u; hij dient dat die't verkiest.f
125
De vrek en heeftet gelt niet; t'gelt heeft hem gevanghen;
 
Zij heerschen geenzins zelfsf die t'hert aan hoogheijtg hanghen;
 
Hij heerscht die zijn verkiezingh reeden onderwerpt,h
 
die in het lant-bestieren al zijn zinnen scherpt,i
 
om als een Aartsche Godtj alleen te zijn goett-dadich,k
130
rechtvaardichlijk, noch slap in t'recht, noch ongenadich,l
 
òòk op zich zelven niettm dattn hij zich tott een slaaf
 
zelf maak van deze der Fortuijnen dienstbaar gaaf.o
 
T'heet dienen, dienen ist al zitt ghij noch zoo hooghe:
 
De welgeboorentheijt, (die naast is an t'vermoghen)p
135
en s'werelts eer zijn lief voor die lief-talich leeft;q
 
maar maaktz' u trots, t'wort leet door dat u hert daar kleeft.
 
De kinderzalicheijtr is rechts des heeren zeghen;
 
Doch zietmen t'meeste onheijl meest hier in geleeghen
 
door t'algemeen mis-bruijk,t door eijgen wille-keur
140
elk wenscht dieu schoon, en rijk, ditt kiezen baart getreur.
 
Verkiezingh hecht zoo t'hert an uijterlijke dinghen,
 
T'is geen Natuijr;a maar die Natuijrlijk lust anbringhenb
 
als alle neijgingh-boett;c zietmen daar op de lustd,
 
zoo plaaght u dees verkiezingh dubbelt met onrust
145
des ziels, als d'ander:f òòk met lijf-gequel, en pijne:
 
Verkiesdij luije rust, u lichaam dat zal quijnen,
 
en armoed' drukt:f Ten zelven eijndtg u zin-lust strekt
 
zoo gulzicheijts, of gaijlheijts lust-gezoek u trekt.h
 
Dees waalbaar waninghen, verkiezinghen, zin-lusten
150
door valsche schijns bedroch die zijnt die u ontrusten,i
 
Fortuijn ist niet; die blint is, heeft òòk geen gewouttj
 
in u, ten zij ghij dwaas haar waalbaarheijtk betroutt:l
 
Het waalbaar kies,m of schijn-heijln dat maar is gerijflijko
 
betroutt, en acht, en lieft als of het waar bij-blijflijk;p
155
dattq ghij geheel vertreetr Natuijr-Goods trouws gebodt;
 
U waan, en kiezingh maakt van t'Avontuijrt een Godt:
 
Dees eijgen-zinlijkheijt,u dees hott-wegh ten verdervev
 
bracht Adam inde doot,w doett noch zijn na-zaats sterven.
 
Godt wijst dien s'levens bòòm die eijgen-wil verlaat,
160
Hij struijkelt inde doot die zelfs weet goett, en quaat:x
 
Gezontt, of ziek, of rijk, of arm, of vrij, of slave
 
zijn in zich goett noch quaat, t'zijn allegaar Goods gaven,
 
en dienen u te nutt kunt ghij die bruijken wel,
 
maakt u besluijt die goett, of quaat dit maakt de hel:
165
zal ik niet rijkdom, vrijheijt, òòk gezontheijt kiezen?
 
en zoeken ziektes, Armoeds, slavernijs verliezen?a
 
Ia ghijb zoo veel an u staatc; T'eend is kiesbaar heijl,
 
en vlie-baar onheijl t'ander;f doch het blijft kijf-deijlf
 
voor u, oft inder daat u schaden zal, of baten;
170
Dies kiest, en vliet het vrij; t'verkiezen maar wilt laten.g
 
Het kiezen, en verkiezen is een groot verscheel;
 
kiest vrij gezontheijt, en benaarstight die;h maar heel
 
u hert daar an te hanghen als oft waar-heijl waarei
 
wis, zalich, ende nutt, ditt brenght u in t'beswaaren.j
175
T'is kieslijkk t'kiesbaar heijl, oft nutt is weetmen niett;
 
Het waar-heijl waarlijk zalichtl vrij van ramp, verdriett;
 
dats Goetheijt, wijsheijt, macht; wilt die verkieslijk lieven:m
 
Geenzins het tijdlijk heijl, of t'dient u t'ongerieve.n
 
Vrijo mest, en ploeght, en zaijt u lant, van Godt de vrucht
180
gelaten,p wacht; doch zonder wensch, en zonder ducht.q
 
Vrij werkt: maar zorght geenzins voor den dach van morgen:r
 
Het quetst u doedij aars, en breekt met al u zorghen
 
geen stroo;s vergeefs: maar quetslijk is de eijgen-will
 
gegrontt op eijghen-zin, dees levert u den bril
185
des valsche schijns bedroch, dat ghij het dingh een waarde
 
geeft die het niet en heeft: dit, dit doet u veraarden,a
 
dat ghij in slavernij u geeft van t'Avontuijr,
 
Dit heerscht dan als een Godt, verbijstertb u Natuijr.
 
Haar Afgunstc maakt u heijl-loos, anghstich, en mismoedich,
190
haar gaven maken trots, baldadich,d en verwoedichf
 
door onmaats lust-gezoek,f quist-goett,g en vleijerij,
 
òòk onverzadicheijt: Dees als met Tooverij
 
an dijn verkiezings snoer dij houden vast gebonden,h
 
als slaaf onscheijdelijki an veel verscheijden zonden.
195
Onmaat wijkt af van maat, buijght Neijgingh, en Natuijr
 
in mis-verstant verroktj door valsche schijns bestuijr.
 
Natuijr-tochtk eijscht het voetzel, kiezingh t'lekker smaken;
 
Natuijrl Natuijrs behoeft, u waanmn t'gelt-geerich haken:o
 
Natuijr zoekt kiesbaar heijl, door onmaat groeijt de wensch;
200
Natuijrlijk haatmen t'quaat:p onmatichlijk den mensch.q
 
O mensch verdervens grontt verkeertr in dees onmaat,, leijt,
 
zoo haast als ghij haar volght, zoo vintt ghij d'onverzaatheijt.
 
Natuijrs witt heeft een eijndt,s geen eijndt schijn-waans gequel,
 
zoo leijt dees onmaat volgers t'kiezen naar de hel:t
205
Als dan goett dunkenheijtu dat mis-verstant komt stijven,
 
t'strekt heelv om heijl, om vreed', om vreuchd uijt u te drijven:
 
Lust-zoekingh maakt òòk gulzich, geijl, kies, dertel, graagh;w
 
En quist goetta achteloozich, zorch-leech, vadzich, traagh:
 
maar gelt, en staat, en eer zoekt d'onverzaatheijt listich,b
210
en u goett-dunkenheijtc die maakt, u trots, en twistich,d
 
vol pracht, vol haat, vol nijt, vol wraak, vergramt, verhitt;f
 
De onmaat brenght de voor-spoett zelfsf in t'onderspitt:g
 
meest komt onmaticheijt meest ellikeen bestooken,
 
als hem het Avontuijr haar gaven heeft ontlooken,h
215
In voorspoett houden maat is heni een zeldzaam gast,
 
die in t'Natuijr-patt slechtj niet blijven even vast.
 
veel lichter ist op onweghs ruijmtek heen te strijken,l
 
als van Natuur-pats effen enghtem niet te wijken
 
door erf-zonds voorgangh slim;n T'is heel veel kleijnder zaak
220
of Alexanders kròòn, of Ciceroonsche spraako
 
natrachten,p als recht uijt te spreeken, en te leven
 
als Sokrates, of Fransq T'Natuijr les niet begeven:r
 
Des onmaats eerste faal-greeps onwegh algemeens
 
die valt in spijs, en drankx Natuijr-eijsch t'overtrêen:t
225
Aard, water, vier, en lucht zijn d'onvermenghde deelenu
 
daar uijt dat ghij bestaat, die voeden u, en teelen;
 
Nietv leeft er zonder lucht, òòk zonder warmte niett,
 
de alder-nutste drank u t'klare water biett,
 
en t'onvervalstew aard,x en bòòm-gewas best voeden;
230
des lekker-kooken-kunsts verkiezingha baart rampspoeden:
 
zeghtb wie aan brun,c of eekeld gulzich zich veraast?f
 
Natuijrs eijsch niett; t'is lekkertantf die u verdwaast:g
 
Ghij zijt verweenth, en meent, dat hier des onmaats schennisi
 
natuijrlijk is;j T'zij verr', t'is louterlijk qua wennis;
235
zoo inde gaijlheijtk òòk: Natuijrs eijsch u verwektl
 
in echt te trêen, tott goett t'begin; en t'eijnde strekt;m
 
T'kan òòk u neijgingh-tochtn meer als genoech verzaden;
 
die lust zoekt buijten echt zoekt schijn-heijl maar vint schade.
 
ziet wat een Af-Godt trotso boutt elk meest vande min,
240
Natuijr-tochts boet-zoek slechtp is daar af geen begin:
 
Maar valsche schijn van liefs verbeelde waan-waardije,q
 
die u verbeeldingh gròòtr in t'overlegh,s in t'vrijen;t
 
De eijgen-wil die braijtu zoo t'nett zelfsv in u hert,
 
daar tegens u Natuijr ghij heijl-loos in verwert,w
245
betoovert vande waan, veraardet,x en bezeten,y
 
dats' u doet goett, en eer; Ia lijf, en ziel vergeeten.
 
U onmaats ijver wast zoo uijtermaten groott,
 
dat ghij verzuijmelz quist het u,aa en komt in noott,
 
Ia zin, witt, en verstant;a De min kant al verquisten,b
250
zoo blijfdij als een slaaf van loghens valsche listen:
 
zulk' onmaat dan begeeftc Natuijrs-eijsch, en behoeft,d
 
en ziett opf lust, welx zoekingh u belastf, bedroeft;g
 
Lust die een zoett gevollich is van t'neijgingh-boeten,
 
leeft ghij Natuijrlijk,h lust is neijgingh-boets verzoeten:i
255
Maar als u zinlijkheijtj het òògh slaat op de lust
 
als Opheus deed',k zij wijkt, lust-zoekingh baart onrust:
 
Natuijrs eijsch ist dan niet, noch lust die u verleijden,
 
U mis-verstands verkiezingh,l reen-wik onbescheijdenm
 
zijnt diet u doen; de ziel genegentheeden goett
260
zijn staagh;n zoo is òòk slechteo lichaams-neijgingh-boett
 
koud, hongher, en dorst-stelpingh:p Deesq komt lust verknapen,r
 
In welk lijfs-heijl gevoell ghij licht u kunt vergapen;s
 
als u heijl-geericheijt ziett opt t'zoett-lust-gevoellu
 
de onlust volght: verhitt zoo vindij water koell,
265
dorst-lessings heijl dat lokt, de na-smartv zal u schrikken;w
 
U wel,x of qualijk-vaart an t'wel, of qualijk wikkeny
 
hier hanght: geraakt ghij geijl,z of vrou-ziek bij een hoer
 
Aart-teel-lusta prikkelt vastb; U schrikt het hoere voer,c
 
de schant, de Hel, de pokken,d of u gelt te spillen,
270
na een van deezen meest weeght daar na krijghdij willen:f
 
Natuijr zoo wel tott t'een, als tott het ander portt,f
 
aan haar niett, an t'verstant, of reen-wik is de schort.g
 
De na-smert die u leerde t'kil-koutt water mijen,
 
wilt ghijh kan u in gaijlheijts minne-spel òòk vrijen;i
275
Vint ghij de Tochtj zoo sterk dat zij u wil ontschaakt;k
 
Ghij zelfs, niet de Natuijr hebt die zoo sterk gemaakt.
 
Het staagh inbeelden, en vergrooten der wel-lusten
 
(peijldij ws hertsen gront)l zijn oorzaak der onrusten:
 
T'is honger-neijgingh, dorst, noch nood-druft die u lett,
280
verbeeldingh quelt; Aart-teel-lust vaak haar zelven redt;
 
De smetsers,m dronkaarts òòk, haar zelven zoo bedroevenn
 
door smaak verbeeldings lust,o niet door Natuijrs behoeven:
 
T'schijnt onrecht dat ghij laakt het heijlzaam lust genott;
 
Want wie heijl-lust verzaatp die volgt Natuijr, en Godt.
285
Dats recht: Maar dat lust-volginghq zij een heijl-lusts boetinghr
 
is onrecht, t'is t'gevolgh, en neijgingh boets verzoetingh.
 
T'is Godlijk, recht, en heijlzaam die zoos lust geniett;
 
maar niet dat ghij dat zoekt; wants' òòk dan voor u vliett:
 
Ghij zult meest lust genieten laat ghij t'lust verkiezen,t
290
verkeerde zinu zoekt lust-gewin, baart lust-verliezen;
 
Verquistingh quelt u mee door Achteloos verzuijm,
 
door luijheijt, door gebreka steldij u staat te ruijmb
 
door onnuttc tijd-verlies; daar u de fijt hoogh-waardich,
 
ja t'best is dat Godt geeft leeft ghij bedachtzaam, aardich;d
295
S'gelijkenf gatet òòk met d'onverzadicheijt
 
van gelt, van staat, van Eer; U onberadicheijt,f
 
U achteloos besluijt, gewoont van heele landen,
 
erf-zond, erf-leer, erf-ziekt,g of eijgen-mis-verstanden
 
U waan-verkiezingh-zinh door valsche schijn bekoort,
300
die maken dat onheijlzaami schijn-heijl u verstoort:j
 
Wats giericheijt? Een onverzadich gelts natrachten;k
 
Wie is haar moer? wie zalmen zegt haar vader achten?
 
Heijl-geericheijt is Moer, en Vader u besluijt
 
des gelts hòògh-waardicheijts; uijt deeze twee ontspruijt
305
des gelt-zuchts Af-godij. Zoo langh de vaarl in t'leeven
 
blijft, zoo blijft zij,m groeijt, of verzwakt, of sterft die; Evenn
 
groeijt, zwakt, of sterft zij mee; geheel van zulker aart
 
is al wat u verstant door blinde neijgingho baart:
 
Verandert het verstant,p t'geteeldeq dat moett sterven:
310
Maar nevens ditt verstantr zoo mooghdij wel verwerven
 
een aars verstandt, een waan, gevoelen, of gelòòf
 
dat giericheijt is zondt, en dat ghij zijt haar slòòf
 
dies ghijz' òòk tegenstreeft:u zoo langh dochv gelts waardije
 
hooch-acht-baar blijft, blijft zij:a maar loghens dòòt moet vrijen:b
315
Hier vindij t'lek;c ditt is de Aal bij t'hooft gevattd
 
wat spruijt uijt u besluijt;f sterft dit zoo sterft òòk datt:f
 
Maar veelerleij verstant onrecht, en recht te zamen
 
wel zijn,g en strijden eewich zeghdij eewich Amen,
 
tott allegaar;hi dit Heet hij wil, en hij wil niett;j
320
Men wil des gelt-zuchts nasleep,k zond-plaagh, angst, verdriettl
 
wel quijt zijn; T'heul,m en t'heijl des gelds wil ellik houwen;
 
T'gelts waarde sterft in dij niett, dies blijft ghij in rouwen;n
 
U weer-wilo demptp geen smert; Het smert niet dan te meer,q
 
De Netelr spruijt staagh (blijftze on-ontwortelt) weer:
325
zoo ist met staat-zuchts òòk, te dienen in t'beheeren.t
 
zeght, isser in Natuijr ijet dat dat mach begheeren?
 
T'en zij de valsche schijn eerst u verstant verleijt,
 
datt ghij waant, dat ghij kiest, en achtz' zalicheijt;
 
Wilt ghij dit dienen heerlijk, schoon, en waardich achten,
330
liefd' tott het schòòn zal u doen geerich daar na trachten;u
 
En niemant is zoo hòògh, hij 'n droomt noch hòògher staat,
 
dies baart u staat-winst,v staat-zucht eewich, onverzaat;
 
zoo blijft òòk d'eerbegeerder eewich even vierich,w
 
maar groeijter in u gront ijet dat u maakt eer-gierich?a
335
Ha jab (zeijt elk) mijn twijfel schijnt haarc spotternij
 
betòòvert, ja verduijveltd door dees zotternij;
 
U waan, en schijn zijn òòrzaak wilt ghij u bezinnen,f
 
ghij acht de eer ijet schòòns; dit schòòn dan moet ghij minnen:
 
De schòòn-liefd' is Natuijrlijk;f wikt nu wat recht schòòn
340
is,g dat is Deuchd, lieft die, verwerft dan eer te lòòn:h
 
zoo lust Natuijrlijk na-sleepi is van neijginghs boetingh'
 
zoo 's wel verdiende Eer des weldoensj een verzoetingh:
 
Maar keert u mis-verstant het òòch op eer, op lust
 
als schòòn,k of heijl in zich,l die waan die baart onrust;
345
Wat is al s'werelts eer? Een droom-verzadings sneven:m
 
Al Eer-kòòp, rou kòòp blijft;n Ia òòk in t'aalmis geven:
 
Hij kòòpt; maar krijghtze niet die geerich daarom wroett;o
 
Want niemant (zeijtmen recht) heeft d'eer als dieze doett:p
 
Om eer, om staat, om gelt meeq bruijktmen doch het vlaijen;
350
ja t'zotte vòlk men vlaijt om eer meer te verbraijenr
 
met gelt, met staat, met praat, ja òòk met lijfs gevaar;
 
En om u gelt, en gunst zoo vlaijt u weer een âar;
 
Maar meest vlaijt elk zich zelfs door eijgen zelfs behaghen;
 
Dat doett hem hooghe moett tott Godt en menschen draghen,s
355
waar door hij trots, en toornicht heel in onheijl leeft,
 
dies hem het tijdlijk, òòk het Eewich goett begeeft.a
 
Wats zellefs vlaijen? Eijghen waardicheijts vergrooten;
 
O mensch wat zijdij waart? wat zijdij? wilt ontblootenb
 
U reedelijk vernuft van valsche schijns bedroch,c
360
van waan, van mis-verstant (want daar aan schortet doch)
 
Ghij zelf ghij zijt een nietd wilt ghij u wel bezinnen;
 
dat ghij zijt dat is Godt in u, ditt moett ghij kinnen;f
 
door hem, in hem ghij leeft, van zelfs zijdij niet waart,f
 
zijn stòf,g zijn Geest, een ijet zijt ghij vòlgt ghij zijn aart;
365
Dit merkt, dit ziett, dit voelt ghij daaghlijx overvloedich;
 
Dit maakt u (zijdij niet ontzinnich)h recht òòtmoedich,
 
dies zalich, en gerust: maar eijgen-dunkentheijt,i
 
en zelfsbehaagens vlaijerij meest elk verleijt;
 
O drek, licht, sterflijk; O ghij opgeblazen blazej
370
zegt mij wat maakt u trots? wat doett u doch verdwazen?k
 
dat ghij u zellefs waardt acht t'aller minste ijet?l
 
die hovaard' ongegront dient u maar tott verdriett:m
 
zoo haast laat-dunkenheijtn u moett verheft hoovaardich
 
wijkt Godt, goett,o wijsheijt, macht; Ghij wort ongoett, onaardich,p
375
onwijs, onmachtich mee; In zotte pronk, en pracht
 
zoo wort het Tijdlijk Avontuijr-goettq door gebracht.
 
Door gramschap, wrevelheijt,r door hatenijt,s door wreeken
 
wort ghij van t'ware goett, van zalicheijt versteeken:t
 
zelfs-vlaijerij alleen die baart u hovaardij,
 


illustratie
Het Tafereel van Cebes. Niet voor Spiegel vervaardigd, het bestond reeds. Er zijn tal van afbeeldingen, de hier gereproduceerde gravure is die van Goltzius, wel de meest fraaie. Foto: Rijksmuseum Amsterdam


380
en hòòmoed trotsheijt baart, die gramschap, en partij;a
 
Dus doen onmaat, verquistingh, t'onverzaat verkiezen,b
 
en vlaijerij u t'waar,c en tijdlijk goett verliezen:
 
Doch zomtijts schijnen zij te geven heijl, en lust;
 
Maar alsmerd wel oplett, zo ist niet dan onrust;
385
Ghij schijnt; ja meent met errenstf van haar vrucht te eeten;
 
Maar als ghij u bezinnt,f van haarg ghij zijt gegeeten,
 
bezeeten, en vermeestert;h Ia als slaaf verheerti
 
beij lijf,j en ziel-goett ghij in haaren dienst verteert.k
 
Ist niet onmaats bedrijf,l dat wij het kleijn behoevenm
390
door kooken-kunst, en pracht begeeven?a en bedroevenb
 
(in veel behoeftens last)c ons Eer ons Godt bedroeft?d
 
Ach Haijlich, ende vaijlichf maakt door kleijn behoeft
 
Natuijr: wat hoeft de mensch den heelen dach te slòòven?f
 
wil hij maar slecht' en rechte nood-drufts raat gelooven?g
395
T'woutt Eek'lenh geeft naar wensch,i het water, ende lucht
 
hebdij om niet,j zeijt zij,k waarom ist dat ghij zucht?
 
O onbedachtel mensch? quelt u de quade wennis?
 
ontzeght haar;m ist niet heel; ten deel ontvliet de schennis:n
 
Ioost Bloots-hooft ziet die leert aan lapgens eeten leer;o
400
breekt van zijn toespijs eerst de helft af; daarna meer,
 
tott datt hij wel vernoeghtp bij watr en broot kan leven,
 
en datt een pij alleen hem kleet; De duijnen geven
 
òòk rijs, en ruijght om niett daar hij een hutt af maakt;
 
is ditt te strengh,q pooght dat ghij hem op t'naast genaakt.r
405
Vrij d'algemeene sleur houtt;s wilt maar onmaat mijen;
 
zij ist die u looftt lust te geven, enu geeft lijen
 
in lijf, en òòk in ziel, in baij iss' even quaat;v
 
De weet-zucht,w als de Eetzucht quetst u door onmaat:
 
ziet hoe dats' ons nu rolt, en zolta met ketterijen,
410
T'is weet-zucht die nu Goods-vrucht vinnich leert partijen,b
 
dat sluijt u uijt den hemel hier, òòk meed'c hier naar,d
 
Dus geeftz' in ziel, en lijf voor schijn van baat maar scha:
 
Door gulzicheijt de vraat, de dronkert met ingieten
 
door lust-gezoekf de lust meer meenen te genieten;
415
Maar verre' ist van daar; zij dervenf rechte smaak
 
(die dorst, en honger geeft) door t'onrijp lust geschaak:g
 
De geijle Minnaar mee die niet zoo langh wil wachten
 
tott teel-lust prikkel, derft diens zeldzaam zoete nachten:
 
Deesh pooghen lust te zoeken en verjaghen die,
420
wacht ghij ik kòòm van zelfs, zoekt ghij, zeijt lust, ik vlie:
 
De Trotschei mensch òòk meent door tòòrns, en haats uijtbrekenj
 
genoecht te rapen:k maar hij quelt zich zelfs in t'wreken,
 
In steurnis,l hatenijd,m meer, als hij lust gevoelt;
 
Hij waant hij eet; maar wert gegeeten die dus woelt;n
425
De quist-goett doch verquist zijn goett, zijn heijl, zijn luste
 
door duijreo tijds verlies, door traagheijts vadzich rusten,
 
door t'spillen van zijn haaf,p in dartelheijt,q in pracht,
 
baart die waan-lustr niet wan-lust?s Armoe? droeve klacht?
 
Maar gelt, en eer, en staat, en Faam-zucht onverzadich
430
haar dienaars beelden in,t dat zij in lust gestadich
 
hier zijn: maar die zich eens bedaart,a van haar ververt,b
 
ziett dat hij eet in droom; maar dat hij van haar wert
 
gegeeten, en verteert: Is Gierich zijnc niet slaven?d
 
Is staten dienstf geen dienst? Ia koningh, Prins en grave
435
moett zorghenf in zijn dienst; of zelfs die die hem dient,
 
of ander Prins die stort hem needer eer hijt mient:g
 
Wat lust geeft eer, en faam-zucht anders, als in dròòmen?h
 
en daad'lijk heeft men onrust om daar toe te koomen.i
 
Doch acht vrij in t'genott de lust meer, als t'gequel,j
440
zoo strekt noch d'onverzaatheijt lijkewel u hel;k
 
Zoo doet òòk vleijerij wilmer te deegh op òòghen;l
 
Wat is het Prinslijk vaijnsen? dat nu al de hòòghenm
 
verkleijnt,n en vrijheijt rooft? ist âars als slavernij?
 
ist niet die t' recht inziett een rechte vlaijerij?
445
Een kleijn, een blòòt hert ist,o die eewich gaat vermomme,p
 
en winnen gròòter dienst alleen is haar waaromme:q
 
Diogenes heetr Prinslijks zittend' in zijn ton
 
zijn knechts-knechtt Alexander wijken uijt de zon:
 
Dees grootste werelts-vooghdu die moett zijn krijgsluij smeken;v
450
noch sturf hij van vergift; zijn Moeder wiert door steken;
 
zijn wijf, en kind'ren mee:wx Maar die het vaijzeny snootz
 
recht afgebeelt wil zien, zie op Augustus doott
 
(in Tacitus)a en na;b De grootste, ja de keijzer
 
elk vaijnst vol angst; maar hij is zelfs de grootste vaijzer:
455
Ia vlaijen durftmen niett, meest moett daar zijn gevaijnst,
 
Ik meen die dat spel daar omzichtigh overpeijnst,c
 
kand t'vlaijen, ende veijnsens-last, òòk d'hooghe staten
 
zoo grondich, dat hij die moett vlieden, ende haten:f
 
maar die met erf-zonds dròòm al stadich blijft, vermast,f
460
ziett onmaats, quistgoets, vleijens, onverzaatheijts last
 
van binnen niett, waar door hij dezer snooder hoeren
 
gevangheng blijft, die hem allom geblindhokt voeren,h
 
van d'een onrust in d'aar, dat hij die vrij, en blij
 
van aart is, door haar droefi leeft, en in slavernij;
465
Ia om haar neijgingh-boett onbluslijk te gerijvenj
 
moett hij onGodlijkheijt,k en schendaads veell bedrijven
 
in, en uijtwendich mee,m tott dat hij dan in t'lest
 
in eijgen-willes hel raakt bij de straf te nest,n
 
bij droefheijt,o en verdriett,p beklach, en moedeloosheijt,
470
staat-Iuffers,q vadzen,r beuls van mis-verstant, en boosheijt.
 
Om onmaats, quistgoeds, en òòk onverzaatheijts boett
 
komtmen tott loch, en droch,s dieft', ròòf, mòòrt, overmoett,
 
en alle euvel-daad, die vaak haar straf uijtwendich
 
hier vinden, en daar toet drukt hen de smert inwendich
475
an t'hert, en òòk an t'lijf; Volght niet na all' onmaat
 
of ziekt'? of pijn? of Armoed? ziett de lekkre vraat,a
 
de Bier-laars,b Hoeren-aas;c zijnt niet of ijcht,d of pokken?f
 
of kommer? die die quist-goeds bij de oren fokken?f
 
Des onmaats lustgevoell u eenichzins verheught;
480
maar t'uijt eijnt van die volgh-lustg loont met ongeneucht;h
 
Verdriett, beklach, bedruktheijt,i wanhoop zijn gebonden
 
(zoo vaak nu is gezeijt) daar toe aan allen zonden.
 
Met welk gespuijsj ghij voort u leven heelk verslijt,
 
Ten zij dat bij gevalll bezinningh u bevrijt,
485
die t'voorich mis-verstant bevooght,m en geeft geringhen
 
een beeter zin om u tott zalicheijt te bringhen:
 
Doch wort ghij onderweegh door u weet-geericheijt
 
bijo schijn-geleertheijt vaak verbijstert,p en verleijt.
 
Ziett daar voort tweede parkq een schoone vrouw, die reijnlijk,r
490
en cierlijk is gekleet; Dees noemtmen algemeijnlijk
 
Geleertheijt, want zij maakt den menschen school-geleert,
 
die meest doch blijven lijkewels in t'hert verkeert,t
 
vol mis-verstant, vol zond, trots, gulzich, en putierich,u
 
vol Faam, staat,v eer-gezoek, luij, toornich, nijdich,w gierich:
495
Maar boven al goett-dunkend',x en vol hovaardij,
 
kleijn achtens' alle menschen die niett zoo als zij
 
in hòòre-zeggens schoola zijn beu van boek-waij-koeken;b
 
Van Godt, van heijl, van deuchd leerens' alleen uijt boeken
 
te spreken meesterlijk;c In Artzenij, in recht,
500
in taal-kund, reeken-kunst, in school-wijsd rêen-gevecht,f
 
in rijm, in woort gepronk, in reeden rijkheijtf aardichg
 
leijt schijn-geleerdheijts deucht;h dat maaktze meesti hovaardig;
 
Doch door dien datze werden hier gemeestereert,j
 
gebakerloertk in kunst,l bij trappen op vol-leert,m
505
en zoo Doctoor gemaakt; zoo komenze door praaten
 
an lijf,n en zielen-zorgh,o an rijkdom, en in staten;p
 
Dus ist geen wonder dat zich meenich hier vergeet;q
 
Dewijl dochr van Natuijr de mensch al garen weet;s
 
òòk datt het tijdlijk lòòn; het welkmen overvloedich
510
hier werft,u dit volkv bederft; zoow zijnse meest hòòmoedich,
 
trots, wreevlich,x eijgenzinnich, omdat haar gedacht
 
met schoolsche leer vermasty is elk zich zelven acht
 
recht wijs, en rechtz geleert, en zijn door die verkeertheit
 
veel onbequamera om tott waare God-geleertheijtb
515
te koomen door die waan dat dit geleertheijt is:
 
ziett, Spiegel, wat ik kal,c ik suf,d ik dutt gewis,
 
dat ik u hemel-val,f en wonder-spraakf doe spreken,
 
dewijl doch dit geschrijf niet is voor slechte leeken;g
 
En bij dees school-geleerden isset sotternij;h
520
Wacht dies bij haari geen ander lòòn als spotternij:
 
Recht zeijtmen die de waarheijt zeijt, mach niewers banken;j
 
zelfs zuldij maar dit les u hebben te bedankenk
 
indient an t'hert u treft,l en dat ghij slechs de leer
 
des schijn-geleertheijts bezicht,m om alzoo te eer,
525
en voechlijkern door hulp van reden-kavlings klaarheijto
 
te spôenp naar heijl-geleertheijt, en haar dochter waarheijt.q
 
zijr komt alzoos te nutt, bijzonder nu ter tijt
 
dat elk door haar mis-bruijkt verwertu in kerke-strijt,
 
In Aristotels broek,v in duijsterheijt der rechten,
530
in t'lijf-gevaarlijk Artzenijs Natuijr-bevechten:w
 
zoo reijktze zelfs de hanttx tott haar faal-grijpings boett;y
 
De mensch doch slecht, en recht,z die haar in t'quaat, noch goett
 
geniett,a gaat vaijlichst door;b Natuijr-Goods les eenvuldich,c
 
leijt hem ter zalicheijt onmoeijelijk,d onschuldich:f
535
De slechte kintsche luijf gemeenlijk leven best,
 
de eijgen-wijsheijt is alleenlijk onsen pest:
 
Geleerde zijn verkeerde na ons Ouders zeggen,g
 
en hoe geleerder, hoe verkeerder in t'beleggen:h
 
Maar schier-rijki die alleen is wijs, en wel geleert,
540
die hier God-volgich alle dingh ten besten keert:
 
Daar toe geeft school-geleerlheijt hulp den wel bedachten,j
 
die door haark weetenschap, en kunstl na wijsheijt trachten:
 
Diens gronttm is kennis van Goods wijze goedicheijt,n
 
en s'menschen onmacht dwaas, die tott ootmoedicheijto
545
(de gront van alle deuchd) u brenght; tis maar qua wennis,
 
òòk dwaalbaarp mis-verstant, en achteloosheijts schennis,q
 
die òòk bij school-geleerden zalicheijt belett,
 
te meer:r want hier Bezinningh zelden ijmant redt.
 
Gelijk de beenen sterk zijn die de weelde draghen:
550
Z'ists hier een manlijk Helt, die eijghen-liefds behaghent
 
en Trotse Hovaardiju ontworstelt, of vermijt:
 
Wie heeft dit oijt gedaan? die kunst-geer Demokrijtv
 
acht wel het tijdlijk kleijn, doch dies òòk alle menschen
 
die zulx meest al alleen najaghen, lieven, wenschen:
555
Maar Sokrates recht wijs geacht is in t'gemeijn,
 
die was heel school-geleert,a en in zijn ooghen kleijn.b
 
Ook Cebes, Epikteet,c en nu bij onsen tijen
 
een fransman Van den Bergh,d sett school-verstantf ter zijen,
 
en ziett door zellef-kund des menschen ijl' vernuft,
560
dat meestf door school-geleertheijt min weet, en meer suft:g
 
De Rijkdom die den mensch met recht zou doen vernoegenh
 
is oorzaak bij meest elk van onverzaatheijds wroeghen.i
 
De wijn van Aartj tott lijf,k en ziel-gezontheijt strekt,
 
maakt sterke menschen krank, en wijse luij vergekt:l
565
zoo schoolgeleertheijt meem dien Heijl zou doen verwerven
 
doett meesten tijd meest elko door mis-bruijk meestp bederven:
 
betoovert zonden-smertq (diet afterdocht verwekt)r
 
en weert dat u bezinningh niet uijt doolingh trekt:s
 
Diens weght zal u Euterp' aanwijzen, en doen oopen;
570
Ik flauw;u t'wort spa, Ik ga; mijn uijrglas is verloopen.v

Vorige Volgende