Die verrekte gelijkhebber

[p. 173]

‘Pour Delphine’: geen emancipatie (Chris Yperman)

Er bestaan auteurs die elk jaar hun boekje breien, of dat nu moet of niet. Een laatste tendens in onze literatuur bestaat erin de waarde van de auteur af te meten aan zijn verkoopcijfers. Een gelukkige uitzondering op deze trend is Chris Yperman. Dertien jaar geleden debuteerde ze met de korte, droevige roman ‘Een heel klein scheepje’.

Los van de modieuze eenzaamheidsliteratuur uit die jaren (Françoise Sagan) slaagde ze erin, binnen het sprookjeskader, een model te scheppen van een nieuwe levensvorm; het hoofdpersonage, het jonge meisje Christina, zoekt de bestaanszin in de beleving van het nu. Verleden en toekomst zijn als filosofische oplossingen niet langer bruikbaar. Centraal daarin stonden de strijd van de jeugd tegenover de volwassenheid én de strikt persoonlijke liefdeservaring. De Nederlandse criticus C.J.E. Dinaux schreef in zijn lijvige essaybundel Gegist bestek II (1961) dan ook terecht dat het helemaal niet opging Chris Yperman met haar Franse collega, Françoise Sagan, te vergelijken. De Vlaamse schrijfster ging immers een flink stuk verder dan het ‘saganisme’, veel dieper.

[p. 174]

Spoedig na haar debuut verscheen Zon op de weg (thans Muziekje in herdruk). Deze tweede roman, alhoewel minder geslaagd, bevestigde toch haar authentiek schrijverschap. Hier verliet Chris Yperman het stramien van het sprookje en de sprookjesachtige sfeer van haar eerste roman, om haar strijd tegen de volwassenheid en de maatschappelijke status verder te zetten in een blijkbaar realistischer romanconceptie. Ook de schriftuur, met een overvloed van beelden ontleend aan de experimentele dichtkunst, onderging in haar tweede boek een versoberingsproces. Naast en met het hoofdpersonage Kreekje, laat de auteur hier opnieuw tal van mannelijke figuren defileren, jongere en oudere en in die verwarde en verwarrende wereld wordt weer eens gezocht naar een houvast in de liefde: ‘Ik zag hoe broos alle kaartenhuizen van de liefde tegen elkaar leunden en ik geloofde niets meer’, en elders lees je: ‘Droevige dagen zonder liefde, dacht ik, daarom voelde ik me oud.’ Zo worden beide romans eigenlijk een gevecht van leven op dood (er wordt heel wat gestorven in het werk van Chris Yperman) tegen de typisch westerse opvattingen van de liefde, zoals ze meestal bestendigd wordt in een voor kerk en staat gesloten ritueel.

Uiteraard roept dit gevoelens van onzekerheid op, van zelfkwelling. Het is dan ook dat masochisme dat een biezondere kleur gaf aan haar werk. Tot op zekere hoogte werd Chris Yperman een soort van schrijvende Dolle Mina avant la lettre. Haar eerste twee romans waren zowat koersbepalingen, bestaande maatschappijopvattingen kwamen op de helling en de traditionele huwelijksrelatie werd problematisch gesteld. Bij nader toezien wordt het ook duidelijk dat zowel Een heel klein scheepje, als Zon op de weg (of Muziekje) eigenlijk transposities zijn van een zelf beleefde werkelijkheid. Autobiografie en fictie liggen heel dicht bij elkaar; in haar debuutroman geeft de schrijfster haar eigen meisjesnaam aan het hoofdpersonage, zodat identificatie voor de hand ligt.

Na een zwijgtijd van ongeveer tien jaar, publiceerde Chris Yperman begin 1971 haar derde roman, Pour Delphine. De publikatie van haar nieuwe roman viel samen met haar toneeldebuut Twee dames,

[p. 175]

een eenakter die door het Brusselse Kamertoneel in de regie van Senne Roufaer werd opgevoerd. Nogal misleidend is het feit dat haar Noordnederlandse uitgever Pour Delphine in zijn speciale pornoreeks uitbracht, waardoor het boek onmiddellijk in een apart vakje wordt gesorteerd en automatisch ook naar een gespecialiseerd publiek wordt overgeheveld. Misleidend, jawel, omdat het pornoschema alleen maar een uiterlijke vorm is. Ook hier trekt Chris Yperman gewoon de lijn door, die zij al had uitgestippeld in haar twee vorige werken: opnieuw is het hoofdpersonage, Julie, een jongere vrouw; opnieuw wordt er gezocht naar een leefbaar klimaat waarbinnen het mogelijk moet worden op een absolute wijze lief te hebben. De modellen zijn ditmaal Robert en Vivian. Zij leven in een broer-zuster-relatie, aan de zelfkant van de maatschappij. In hun esoterisch, seksueel overladen wereldje wordt Julie geïntroduceerd. Nu eens wordt Julie getuige en krijgt zij een voyeursrol toebedeeld, dan weer wordt zij actief betrokken bij het grote erotische experiment. De eisende partij hierbij is wél de man. Hij bepaalt de intensiteit waarmee elke liefdesrelatie dient geërotiseerd te worden, hij leidt de situatie maar lijdt meteen onder de situatie.

Met Julie, enerzijds buitenstaander anderzijds getuige, kan de lezer mee op zoek gaan naar de leefbaarste vorm van liefde. Zij test immers alle niveaus van erotisch beleven. Ontegensprekelijk is deze roman zeer goed geschreven. Structureel gezien helpen de zeer vaag gehouden plaats- en tijdbepalingen de gebeurtenissen uit een ordinair pornografisch schema op te tillen. Toch voldoet Pour Delphine mij niet, om twee redenen die nauw met mekaar samen hangen. Er is binnen de korte duur van het verhaal - de roman telt 130 ruim gedrukte pagina's - een te grote accumulatie van erotische gegevens uit het (sinds o.m. De Sade tot en met Pauline Réage (Histoire d'O)) inmiddels bekend geworden pornografisch repertoire. De ganse scala van erotische ervaringen, ik denk hierbij aan incest, promiscuïteit, exhibitionisme, lesbische liefde, fetisjisme, sadisme, masochisme, voyeurisme, verkrachting, coïtale handelingen, flagellatie e.a., vindt te weinig ruimte binnen de beperkte verhaalstof. Deze ervaringen

[p. 176]

krijgen aldus een uiterst artificieel karakter. Daardoor gaan de personages die binnen dit schema naar een pure liefdesrelatie op zoek zijn, als louter marionetten functioneren. Anderzijds verstikken al deze elementen samen dát waar het eigenlijk om gaat, bij de schrijfster: binnen een bepaald schema een transpositie brengen van haar eigen levenservaringen, zoals ze dat eerder maar volledig geslaagd, deed in Een heel klein scheepje. De problematiek van de ouder wordende vrouw, die ook in Pour Delphine aan bod komt, de zoektocht naar de leefbaarste vorm van een liefdesrelatie, de confrontatie van de jongere vrouw met de oudere man, de moederhaat en meer Freudiaans getinte ingrediënten, worden in een te versmald, te schematisch en te kunstmatig kader gesitueerd om als dusdanig herkend en erkenbaar te worden. De totaliteit blijft aldus vaag en laat de inhoud heel moeilijk overkomen, al even moeilijk als de raadselachtige titel zelf, Pour Delphine, die blijkens een interview dat ik met Chris Yperman had, een verwijzing is naar de toneel- en filmactrice Delphine Seyrig en in feite een etiket buiten op de roman geplakt. Vooral bij de lezeressen zal de slaafse houding en onderwerping van de vrouw aan de man, heel wat protest uitlokken. Aan dit regressief karakter van deze roman zullen heel wat minnaressen van de vrouwenemancipatie hun mooie beentjes stoten, zeker als zij deze roman op een drafje lezen tussen twee koffiekransjes door.