Die verrekte gelijkhebber

[p. 170]

Hersenloze humor (Godfried Bomans)

Markant in de commentaren naar aanleiding van Godfried Bomans' al te plotse dood (58 jaar) is de stroom van cijfers en getallen. 119 drukken bij Elseviers, met een oplage van 1.350.000 exemplaren. Bij uitgeverij Het Spectrum 339.000 exemplaren van Erik en 283.000 exemplaren van Pieter Bas. De boeken van miljonair Bomans waren bij het begin van 1970 reeds op meer dan 2.200.000 exemplaren verspreid.

De conclusies die zijn Vlaamse collega's van de lol daaruit trekken, is vrij eenvoudig. Via de lijkbiddersgezichten van Gaston Durnez en Louis Verbeeck mogen we besluiten dat Godfried Bomans een van onze grootste schrijvers is geweest. Wat ze daarbij vergeten te vertellen is dat Bomans het slachtoffer is geworden van een vulgair-materialistische instelling die aan de basis ligt van de boekenproduktie: hij is op achtenvijftigjarige leeftijd gestorven aan een hartaandoening. Hij had een lichte griep, klinkt het officieel. In feite was Bomans afgejakkerd door zijn zenuwslopende en koortsachtige arbeid voor de Belgische Radio en Televisie én opgejut door zijn uitgever, die absoluut vóór de geschenkenperiode van kerstmis en nieuwjaar het nieuwste Bomansprodukt Een Hollander ontdekt Vlaanderen op zijn aktief wilde boeken...

Na zijn zwaar televisiewerk had Bomans een verstandig dokter en even verstandige vrienden moeten hebben, maar geen lolbroeken die het fijn vinden dat honderdduizend exemplaren méér meteen zijn grootheid zouden aandikken. Zijn uitgever had moeten zeggen: jon-

[p. 171]

gen, we wachten tot volgend jaar met je nieuwe boek, want jij hebt rust nodig. Maar uitgevers willen mee genieten van de grote smeerboel en de brood-en-spelenmedia hebben kijkvoer nodig. Het humane, dàt wordt bewaard voor in memoriams (die zoals L.D.L. mij eens vertelde, al lang klaar liggen vóór de desbetreffende beroemdheid dood is!)

En als je dan eens van dichtbij kijkt, loonde het eigenlijk de moeite? Bomans was een typisch Hollands exportmiddel voor Vlaanderen: het conservatief-reactionaire loodst men ginder graag over onze grenzen. Kijk maar naar Toon Hermans, naar Dimitri Van Toren, naar Van Veen ook al: als de snee er af is en de idee er uit, zijn ze nog net goed voor het Vlaamse amusementsleven, voor de brood-en-spelen-honger van onze katoliekerige Vlaamse intellectueel... Zo zaten wij, méér dan twintig jaar, met Bomans opgescheept.

Ja, hij heeft duizenden bladzijden volgeschreven met grapjes.

‘Meesterwerken’ als Pieter Bas behoren tot het genre humor van kak-of-geen-kak-de-pot-op. Hersenloze humor. Zijn sprookjesboek Erik, net zo. Leg het naast van Eedens Kleine Johannes en het verdwijnt als een smakeloze mop.

Bomans schreef sprookjes, Bomans pleegde verhaaltjes, Bomans fabriceerde ‘esseetjes’ (over lolbroek Felix Timmermans bijv.), alles maakwerk, handig vakmanschap; herhalingen, tikkeltje oppervlakkige kritiek, en vooral veel clichés (ik denk hierbij aan de Walt Disney-produkties). Kortom, humor voor massaconsumptie. Je hoeft er niet bij na te denken. Een lepeltje per dag. Vandaar zijn meer dan twintig jaar durend succes in Vlaanderland. Dat succes begon te tanen, wist Bomans zelf wél. Wat meteen een reden was voor de goocheme lolbroek van koers te veranderen en terug te keren naar zijn uitgangspunt, de journalistiek, de reportage.

Bomans was een schrijver bij wie het succes in cijfers kon worden omgezet. Dat succes had hij in de allereerste plaats te danken aan het feit dat zijn lezers geen hersenen nodig hadden om hem te lezen.

Overwegend zijn schrijversleven lang heeft Bomans ook maar het

[p. 172]

strikte minimum gedaan opdat zijn honderdduizenden en honderdduizenden lezers hun hersenen zouden gebruiken. Van dàt succes is hij het slachtoffer geworden!