Die verrekte gelijkhebber

[p. 159]

Babbeltjes met Boon

Er verscheen ooit eens, in onheuglijke tijden en met de slopers aandrift van de man die betere bouwwerken wenste, het Bokboek (1965) van een zekere Julien Weverbergh. Modieus gezegd, met de snelheid van een Ufo verscheen deze Zuidnederlander om er te schitteren aan de Noordnederlandse literaire hemel. Op één dag had hij twee Bezige Bij-contracten op zak, maar het Clausboek kwam niet. Ontbrak de adem? Stonden we voor een kritische eendagsvlieg? Na lang gezwoeg is dan toch eindelijk het lang verwachte Boonboek op de markt. Maar welk boek is dat? Een diepgaande analyse van het omvangrijke en zo belangrijke kreatieve werk van L.P. Boon? Een monument voor ‘een groot schrijver’ (p. 45), met ‘een oeuvre dat kans maakt de eeuwen te trotseren’ zoals ik al op de allereerste pagina lees? Wil Weverbergh dan toch nog een laatste bijdrage leveren aan ‘de ontzettende hoeveelheid bedrukt papier’ (Puin, 108) en even zijn overweging vergeten ‘of ik mij niet beter volledig uit het bedrijf der schone letteren zou trekken’ (Puin, 108)? Maar mag een schrijver van dàt niveau, een uitgever bijaldien, zo maar zelfmoord plegen? Kop op, jongens, er kome wat er komen wil. En het Boonboek kwam...

En wat lezen wij? Babbeltjes met en omtrent Louis Paul Boon. Samengesteld op de wijze van de Schoolmeester. En toch weer niet. De inhoudstafel ontbreekt, om maar één voorbeeld te noemen. Maar er ontbreekt méér. Het gehele boek, hoe mooi ook verpakt, kent een hemeltergend tekort aan literair-wetenschappelijke ernst; enig begrip

[p. 160]

voor niveau is op de gehele horizont van dit Boonboek niet te bespeuren.

Er loopt al iets fout met de inhoud. Hoofdstuk één handelt over de jeugd van de grote schrijver. Hier bots ik op een hoogst zeldzaam bibliografisch fenomeen: op pagina 7 wordt in een bepaald lettertype, en genummerd, aldus het eerste hoodstuk aangeduid. Bij het verder lezen merk je plots dat de nummering wegvalt. Wél, en in een nieuw soort lettertype, volgen een aantal hoofdstukken elkaar op met titels als: De Vlam (37), Oorlog en vrede (55), Tijd en Mens (87), De Kapellekensbaan (107), Vooruit (125) en Een clown? (141). Met dit laatste hoofdstuk zijn we aan de Boon-van-vandaag toe, in Vlaams België beter bekend als de man van de gemoedelijke, met veel dialecttaal gekleurde televisieprogrammaatjes en radiobabbeltjes. En nu? Ik begrijp het niet. Komt er nog een vervolg?

In de copyrightopgave lees ik dat de door Julien Weverbergh opgestelde en de door L.P. Boon beantwoorde vragenlijst omtrent zijn levensloop van 1964 dateert. Daaruit kan ik, zolang ik niet over ernstiger bibliografische gegevens beschik, alleen besluiten dat uitgever Weverbergh en schrijver Weverbergh samen zo spoedig mogelijk een nieuw boekje op de markt wilden. Het oude materiaal werd wat opgepoetst en bijgewerkt. De enorme rommelige indruk die het geheel maakt, de onkonsekwente indeling in al dan niet genummerde hoofdstukken en het mysterieuze genummerde hoofdstuk één, vormen voldoende stof tezamen om mijn vermoedens in die richting te voeden. Je kan niet blijven doorgaan met zaniken over een hoogstwetenschappelijk onderwerp als de Ufo's! Overigens, in Puin had Bok- en Boonboekschrijver Weverbergh ons al verwittigd: ‘Ik voel het sterk aan den lijve bij het schrijven, het volstrekt zinloze “werk” waarmee ik mijn dagen vul. Het wordt me hoe langer hoe moeilijker dit schrift verder vol te krassen met purperen lettertekens; - toch kan ik me er niet van weerhouden me er telkens weer mee bezig te houden.’ Doet ie dan ook, maar ‘telkens weer’ op de rug van anderen. Ditmaal L.P. Boon. Dus, terug naar ons Boonboek.

[p. 161]

Het boekje rammelt dus. Maar rammelen hoeft per se geen fout te zijn. Doch er is iets ernstigers aan de hand, met dit boek; in een tijd zoals deze, waarin zoveel ernst gemaakt wordt van de literatuurwetenschap en de tekststudie, had Weverbergh beter moeten weten. De opvatting en de opzet van dit Boonboek zijn voor mij althans, gewoon fout. Nergens hebben de auteurs (nou ja, ook Herwig Leus lijkt er te hebben aan meegewerkt; hij staat althans op de foto, die het boek afsluit) de paradox kunnen opheffen, die het gevolg was van hun werkmethode: het boek bevat immers vele tientallen vragen aan de mens Boon (ik nuanceer: de-mens-Boon-van-nu) om de schrijver Boon (ik nuanceer opnieuw: de-schrijver-Boon-van-vroeger) beter te leren kennen. Welnu, alle vragen naar de politieke en maatschappelijke context van de auteur zijn irrelevant, inopportuun en aldus strict overbodig. Lees het kreatieve werk van L.P. Boon en je ontdekt gaandeweg, en niet ten halve, niet verdraaid, niet gecorrigeerd zoals in dit Boonboek, de coherente levensvisie van L.P. Boon. Een interview is altijd, en zeker vanuit literair-wetenschappelijk standpunt, een der verwerpelijkste methoden om de persoonlijkheid van een auteur te benaderen. Zelfs met zijn werkinterviews in Scheppen riep hij gaat van Au is H.U. Jessurum d'Oliveira er niet in geslaagd het kreatieve elan en de schrijfdaad zelf te verklaren, laat staan duidelijk te omschrijven. Het interview blijft steeds een onzekere methode; de interviewer vraagt immers iemand uit, naar zijn vragen toe. Eigenlijk zitten de kamerrevolutionairen van het soort dat Weverbergh en Leus zijn, danig verveeld met de image van de huidige Boon. Je voelt het aan elke vraag. Aan elke vraag ligt de wens ten grondslag dat de mens Boon zou samenvallen met de ‘grote schrijver’ Boon. Helaas, er is maar al te duidelijk een kloof. Ook daarom rammelt dit Boonboek. Het rammelen is van ver hoorbaar.

In feite is het erg eenvoudig. L.P. Boon heeft er na en buiten De kapellekensbaan en Zomer te Ter-Muren en voeg er zelfs het meesterlijk anecdotische werk Pieter Daens aan toe, als geïnterviewde niets zinnigs meer aan toe te voegen. Hij kan er alleen voor zorgen, een gebaar van dankbaarheid! dat zijn promotors - en dat waren Wever-

[p. 162]

bergh en Leus van meetaf, en zinnig werk hebben ze wél gepleegd met de uitgave van het speciale Komma-nummer omtrent Boon - een boekje méér aan hun curriculum vitae en hun in feite erg schrale bibliografie mogen toevoegen.

Steekt er dan niets in dat Boonboek, dat deugt? Tot op zekere hoogte wel, wees gerust. Je verneemt bijvoorbeeld dat Boon langs de lectuur tot het kommunisme kwam. Je verneemt al honderdvijftig bladzijden vóór de samenstellers aan hun hoofdstukje Een clown? toe zijn, hoe Boon tegenover de gehele opzet staat: ‘Zelfs als ik de klown ben, dan sta ik nog op afstand te kijken.’ Maar de feiten in het Boonboek, en ook deze clowneskerie, zeggen ons niets wezenlijks over de relativerende humor die de schrijver Boon al altijd bezat. In zijn kreatieve werk. Lees er maar de naamgeving van de vele personages op na, in zijn beste werken. Deze naamgeving alleen al verraadt veel meer van de ironisch-relativerende wereldvisie van Boon, dan enige vraag of enig antwoord in deze richting!

Ja, dan zijn er nog de documenten; heel wat ongekend materiaal. Even schrik je wel, als je leest dat ‘het schrijversras waartoe Boon behoort, moet uitgeroeid worden als het voor de gezondmaking onvatbaar is.’ Dit komt uit een artikel, door een brandstapeldame met name Jeanne de Bruyn, tijdens de tweede wereldoorlog in Volk en Staat geschreven. Een minder wreedaardige vergissing beging Jan Greshoff in 1948, die Boon ‘een slachtoffer van overschatting’ vindt. Of het eeuwige sprookje van hoe een dubbeltje rollen kan...

En tenslotte is er Boon, Boon-als-de-mens-van-nu, die heel dikwijls met zijn interviewers, hoe stoer ze dan ook doen, een loopje neemt. En als dat loopje niet steeds lukt, dan speelt hij maar gewoon het spelletje mee. Zijn goed recht. Lees maar op bladzijde 20: ‘Er werd wat over literatuur gepraat, zoals jonge mensen dat doen, maar grote allures nam dit toch niet aan.’ Inderdaad ook compleet toepasselijk op dit hoog geprijsde, weinig te prijzen boek. Behalve wat stemmingmakerij is er van allures of niveau bitter weinig te merken. Weverbergh ploetert maar wat. Dat L.P. Boons uitgever weinig of geen interesse vertoonde voor dit Boonboek lag, gezien dit schreiende ni-

[p. 163]

veaugebrek, voor de hand. Trouwens, met een dergelijke publikatie zou L.P. Boon door zijn Noordnederlandse uitgever maar matig, om zo te zeggen slecht, gediend zijn geweest.