Die verrekte gelijkhebber

[p. 153]

Kritisch sprokkelhout

[p. 155]

De gehate literaten

Met Puin schreef Weverbergh een symptomatisch boek. Symptomatisch voor zijn ambitie, zijn hang naar publiciteit, zijn hoogmoed en zijn arrivisme, alhoewel hij met klem bevestigt dat deze symptomen hem ‘quasi totaal vreemd’ zijn (blz. 43). Weverbergh schrijft een boekje over de problematiek van het schrijverschap, vandaag de dag. Woorden als ‘engagement’ en ‘links’ strooit hij om de haverklap over de uitgerekend 150 bladzijden uit. Dat kan hij niet vanuit zijn eigen, on-creatieve ik; daarom trekt hij zich aan tal van figuren op, of verstoot ze. De liefde/haat-verhouding wordt hier overgeheveld naar het vlak van de literatuur. In een behoorlijk journalistieke taal, opent hij zijn boekje met een comparatistisch stuk over Klinkaart en Menuet, twee klassiek geworden uitingen van geëngageerde literatuur in onze letteren. Literair opteert hij voor Menuet. Klinkaart, van Piet van Aken, schrijft hij terzij. Hij begint, literair-kritisch gezien, al met een blunder: hij vergelijkt twee verschillende prozaische werkwijzen met elkaar, een novelle en een kleine roman (blz. 7). Het is, binnen de sport, Cruyff vergelijken met Karstens, Van Moer vergelijken met Merckx. Toch komen er 16 blz. uit de bus die, hoe foutief de start ook was, ons wat meer begrip voor beide werken bijbrengen. Helaas, literatuur wordt bedreven door literatoren, dus, door mensen! Ik weet dat Piet van Aken van meetaf aan een enthousiast BOK-fan is geweest; dat Weverbergh en Van Aken druk gecorrespondeerd hebben; hoe blij Weverbergh om het contact met een officieel literator is geweest. Helaas, ik weet ook dat Van Aken al

[p. 156]

spoedig de juiste diagnose stelde. Van Aken toonde zijn rug. Het resultaat lees je in de ouverture van Puin: Menuet contra Klinkaart is in feite een, in een literair kleedje gestoken, verkapte liquidatie van Piet van Aken. Weverbergh hanteert de verfoeilijkste methode die ik ken: hij zorgt voor een sluitend, literair alibi.

Het qua omvang belangrijkste gedeelte van Puin bestaat uit de zogeheten ‘uit het dagboek gelichte passages’. Zijn schoenen poetsend, terwijl zijn vrouw de koffers inpakt, maakt Weverbergh zich klaar om naar Petrina te snellen, een Roemeens lief (blz. 90). Roemenië wordt zowat de spil, waar de dagboek-beschouwingen om draaien. Maar ik twijfel sterk aan de eerlijke opzet van dit ‘dagboek’, ik heb Weverbergh op tal van vervalsingen betrapt. Van falsificatie naar mystificatie is maar één stap. De data worden heel vaag gehouden, ze ontsnappen aan elke kritische controle. Sommige brokstukken, zoals die over Conserve en De Avonden (blz. 25, enige aanduiding: 1965, maandag) lijken meer op een onafgeronde studie over W.F. Hermans en Van het Reve, dan op dagboek-reacties.

Kan Weverbergh eigenlijk afronden? Ik verwijs maar meteen naar het sluitstuk van Puin, zijn studie over Hermans' Nooit meer slapen (blz. 123). Hij neemt de criticus onmiddellijk de kritische wind uit de zeilen door de titel van zijn stuk met twee onbetwistbare adjectieven bij te kleuren: Inleidende beschouwingen voor een eventuele analyse...

Maar terug naar het zogeheten ‘dagboek’. Dat comparatistisch acrobatenstukje omtrent W.F. Hermans en Van het Reve slaat eigenlijk nergens op en voert regelrecht naar een anti-climax. Plots heb je het opnieuw door: het gaat niet om dagboekbladzijden, niet om literatuur; Weverbergh heeft ‘mensen’, zij het dan ook de door hem zo gehate ‘literaten’ nodig, om zich aan op te trekken. In Vlaanderen had hij Claus; zich naar Nederland toeschrijvend zoekt hij evenknieen in W.F. Hermans en Van het Reve. Helaas, ook Claus keerde hem de rug toe. Weverbergh haast zich dan ook duidelijk te maken dat Claus een rot-schrijver, lees: rot-vent, is (blz. 71, 72 en op blz. 41 dit akkefietje: ‘Er staan ons tientallen Clausen te wachten’). Hij sluit

[p. 157]

dit zoveelste slippertje af met de vraag: ‘Zou hij (Claus) er zich bewust van zijn?’ Ik stel de vraag: is Weverbergh zich bewust van het feit dat hij zijn creatieve onmacht in tal van niets ter zake doende nevenverschijnselen projecteert? Ik geloof het niet. Claus krijgt o.m. het verwijt, drie à vier jaar geleden geen ontslag genomen te hebben uit de redactie van het Nieuw Vlaams Tijdschrift. Hij zou, dixit Weverbergh het gezag daarmee behoorlijk hebben kunnen tergen. Me dunkt, een redenering die nergens op slaat: met de Knokke-affaire heeft Claus een gedeelte van het Belgische gerechtsapparaat en geheel de Vlaamse middenstand gechoqueerd, bij een ontslag uit het NVT zouden hoog en al een paar honderd min of meer gelijkgezinde intellectuelen betrokken zijn geweest. Waarom schrijft Weverbergh dan dergelijke nonsens? Omdat het NVT hem, bij mijn weten, tweemaal weigerde?

Wat heeft dat alles met literatuur te maken, hoor ik vragen? Wel, net zoveel als Puin, net zoveel als Weverbergh. Even oncontroleerbaar zijn de aantekeningen (1968, dinsdag) over het andere Vlaamse, literair-kritische tijdschrift Kreatief (blz. 64). Vaag blijvend over de nummers die hij ontving, zonder enige analyse van de inhoud, bedelft hij dit tijdschrift onder zijn spot. Voor Noordnederlandse oren onderstreept hij extra het ‘boerevlaams’ karakter ervan. Met een lachertje als een ‘flinke boerenbries’, gooit hij een der beste en strijdlustigste kritische tijdschriften opzij; dit alles, omdat de jongens ervan wat centen hebben verzameld bij de Vlaamse verzekeringsmaatschappij Noordstar en Boerhaave. Maar typisch is dit: via deze niets ter zake doende, discriminerende accentjes slaagt Weverbergh er in zijn weerwraak te nemen op redacteur Lionel Deflo en medewerker Georges Wildemeersch die, de eerste polemisch, de tweede filologisch, Weverbergh hebben gedemaskeerd. Oncontroleerbaar zijn zijn aantekeningen m.b.t. de Catalaanse protestzanger Raimon (blz. 51). Het voornaamste over Raimon weet Weverbergh van zijn oude atheneum-makker Bob de Nijs. Bob de Nijs publiceerde in 1968 een bundel vertalingen uit het Catalaans (Catalaans bericht, De Bladen voor de Poëzie, Lier), is gehuwd met een Catalaanse, gaat elk jaar een of twee-

[p. 158]

maal naar Barcelona en onderhoudt er nauwe contacten met allerlei Catalaanse schrijvers en uitgevers. Wat Weverbergh over Raimon weet, heeft hij van Bob de Nijs. Erger, over Raimons eerste LP schreef Weverbergh op 20 oktober 1966 een stukje met tweedehandsgegevens in De Groene Amsterdammer. Daarbij liet hij twee vertalingen afdrukken, van zijn hand. Helaas, de hand van een gauwdief. De vertalingen waren van Bob de Nijs.

Zo kan ik doorgaan. Maar ik hou ermee op. Uit deze enkele voorbeelden blijkt duidelijk dat het hier 150 pagina's lang om louter woordenengagement gaat. Al wie in de weg van Weverbergh staat, om maatschappelijk de hoogste top te bereiken (via literatuur of bretellen, bij Weverbergh toevallig via literatuur!) komt onder de valbijl. Principieel staan in dit boekje rake, goed geformuleerde zaakjes over het schrijverschap in deze verwarde tijd. Maar de leugenachtigheid die er aan ten grondslag ligt, vernietigt elke principiële stellingname. Ik begrijp best dat een creatief auteur als W.F. Hermans een uitvoerig responsum waard en waardig is, ik denk hierbij aan Adriaan Morriëns De gruwelkamer van W.F. Hermans. Persoonlijk laat ik het bij het oplichten van het spreekwoordelijk geworden sluiertipje: deze regels zijn meer dan voldoende. Wat mij wel wat vrees inboezemt is de vraag of Fons Sarneel het dan toch bij het rechte eind had, toen hij bij Weverbergh fascistoïde neigingen meende te moeten onderkennen (ik verwijs naar zijn kritiek in Vrij Nederland op Weverberghs inleiding van Facettenoog door Paul de Wispelaere). Of, om mijn vrees te omschrijven, dit: je hoeft geen Mr. Utterson te heten, om er achter te komen dat Dr. Jekyll en Mr. Hyde, alias Julien Weverbergh en Weverbergh één en dezelfde persoon zijn; een ‘strange case’, in elk geval.