Die verrekte gelijkhebber

[p. 119]

Bericht uit editoriaal fascistenland of de korte geschiedenis van de kruisweg ener politiek geëngageerde anthologie

Het begon met de slapeloze nacht van 13 op 14 juni 1967. Op het ogenblik dat schrijver van dit noodlottige proza (of de noodlottige schrijver van dit proza) in de tedere armen van Morpheus en in deze van zijn vrouw had moeten liggen, stond hij op en schreef een brief aan de, op dat ogenblik vermoedelijk in slaaptoestand verkerende Nederlandse schrijfgenoot, Wim Hazeu. Een brief met het volgende: laten we samen een bloemlezing met geëngageerde gedichten samenstellen. Ik neem de Vlaamse, jij de Nederlandse auteurs voor je rekening. ‘Slechts gedichten die het ik-om-het-ik uitschakelen, die de actualiteit fixeren en verhevigen, die het gedicht, de poëzie doen vergeten.’ En: ‘Laat ons het honoraar afstaan voor bijv. medische hulp aan Noord-Vietnam! Hoe klein misschien de bijdrage, we zouden ergens het gevoel hebben te hebben bij-gedragen.’

Telepathie, je moet erin geloven!

Terug uit vakantie, schrijft Wim Hazeu me een kort briefje d.d. 5 juli 1967 om me te vertellen dat hij met hetzelfde plan heeft rondgelopen. En dat hij uitgevers zou polsen.

Op 25 juli 1967 schrijf ik hem terug dat Weverbergh me uitgenodigd heeft om aan ‘zijn’ nieuwe serie mee te werken, de nieuwe Meridi-

[p. 120]

aanreeks bij madame Manteau. En op 18 augustus al kan ik Wim melden dat, wat de uitgave van een eventuele bloemlezing betreft, alles O.K. is: Weverbergh vertelde me mondeling dat Wim en ik maar zo vlug mogelijk de handen in mekaar moesten slaan, voor een boekje dat de 150 bladzijden niet overschreed.

Op 23 augustus 1967 schrijf ik aan Weverbergh dat het anthologiewerk begonnen is. Hazeu en ik corresponderen druk met mekaar, in verband met de bloemlezing, in verband met zijn mooie tijdschrift Kentering, in verband met de tanende vriendschap met Weverbergh en hoe ik toch blij was dat alles weer in kannen en kruiken kon komen: Weverbergh bezat toen de copij van mijn dichtbundel Totaal tweedehands (1965) en was vast besloten het boekje in ‘zijn’ serie uit te brengen. Tevens de bloemlezing.

In een brief van 11 september 1967 vertelt Hazeu me hoe hij de titel klaar stoomde: de bloemlezing zal Het Ei van Einstein heten, met als ondertitel het door mij reeds gesuggereerde Dichters van de zeer koude oorlog.

In een brief van 1 oktober 1967 zeg ik hoe goed ik Hazeu's titelvondst vind en hoe toepasselijk. Hij ontleende hem trouwens aan een uitstekend in onze bloemlezing opgenomen gedicht van Jaap Harten. In een kort, ditmaal met de hand geschreven briefje van 2 november 1967 meldt Hazeu me dat hij toepasselijke citaten voor de bloemlezing had gevonden in The Times Literary Supplement van 28 september, uit o.a. artikels van Hans Magnus Enzensberger (The Writers and Politics), van Vàclav Havel (Politics and the Theatre) en van Lucien Goldmann (Idiology and Writing) en nodigt me tevens uit voor een literaire avond in Delft.

In een brief van 11 oktober weid ik nog even uit over de inleiding, die ik had geschreven. Hazeu had er enkele alinea's bijgevoegd, o.m. met verwijzingen naar Bikini van R.A. Cornets de Groot (Randstad 5) en een tekst van C.F. von Weizsäcker, die nauw aansloot met sommige gedachten van Karl Jaspers uit Die Atombombe und die Zukunft der Menschen, een boek dat ik toen verslond.

Op 13 oktober gaat de bloemlezing naar het duo Manteau/Wever-

[p. 121]

bergh. Van de 45 auteurs had ik tot dan toe 30 positieve antwoorden gekregen.

Claus van Vlaamse zijde en Rikus Waskowsky van Nederlandse zijde hadden geweigerd. In een brief van 8 november 1967 maak ik het bestek op: nog vijf auteurs moesten hun toestemming geven, wat naderhand ook gebeurde.

Ondertussen was het enthousiasme van Weverbergh, door de weigering van Claus, tot op het hulpunt gedaald. Dit bleek uit een telefoongesprek met hem. De bloemlezing zou uitgesteld worden, zeker tot het boekennajaar 1968. En van uitstel kwam afstel...

Later heeft Weverbergh mij (en anderen) verteld dat hij die bloemlezing slecht vond, dat hij nooit gesuggereerd had een dergelijke anthologie samen te stellen. En dat laatste was juist, alleen had hij beloofd de anthologie te zullen uitgeven. Maar hier een fragmentje uit de beruchte brief van 25 november 1968: ‘Je weet net zo goed als ik, dat ik jou helemaal geen opdracht gaf om “het ei” samen te stellen.’ En verder: ‘Uit de inleiding van het bundeltje blijkt duidelijk dat het idee groeide uit een briefwisseling tussen Hazeu en jou. Het ding was op enkele namen na (die ik suggereerde) plus minus samengesteld voor de helft, toen niet jij maar Wim me verzocht over het project met mevr. Manteau te praten - die net als ik in principe wel akkoord was het boekje uit te geven indien er een behoorlijk tiposcript kon voorgelegd worden. Dit behoorlijk tiposcript zag ik nooit. Waarom? Omdat Hedwig het niet gedaan kreeg een behoorlijke bundel bij elkaar te krijgen. Gesteld zelfs dat het om een opdracht ging, dan zou je nog over het gehele geval moeten zwijgen tot je er bleek van werd, want méér dan de helft van de door jou aangezochte auteurs wenste niet mee te werken, zodat jouw “opdracht” niet eens gerealiseerd werd. Volgende week stuur ik jou het rotzooi weer; ik herlas reeds gedeeltelijk wat je bij elkaar gebrabbeld kreeg: alles bij elkaar mogen wij - jij zowel als ik - blij zijn dat het plan niet doorging: er zijn niet alleen veel slechte verzen, maar de gehele aanpak van de problematiek heeft reeds de geur van molm.’

Dàt wist ik dan. Ik wist dan ook meteen dat hoe harder je kon liegen

[p. 122]

en hoe makkelijker je over lijken kon gaan zonder blozen, hoe vlotter je de maatschappelijke ladder op kon. Enfin, dat heb ik al elders geschreven. Ik val in herhaling. Slot? Bob de Nijs, dichter en vertaler (Een Catalaans bericht, De Bladen voor de poëzie, 1968, 216 blz.) vroeg me naderhand of hij deze bij Manteau niet-uitgegeven bloemlezing tot basistekst voor een Catalaanse anthologie mocht gebruiken. Samen met de Spanjaard Joan Comomines heeft hij Het Ei van Einstein met de titel Avondlanden, ook in mij (naar een versregel van een zeer goed gedicht van Hugues C. Pernath) in het Catalaans vertaald. Bob de Nijs vroeg me tevens om een inleiding, die ik hierbij heb laten afdrukken. Sinds de fameuze noodwet in Spanje werd afgekondigd, heb ik van deze bloemlezing niets meer vernomen. Ik vermoed dat de uitgever in Barcelona met de francistische censuur in de knoop lag. In elk geval was mijn Catalaans anthologie-avontuur eindeloos veel leuker dan mijn Vlaamse perikelen. Op dat ogenblik waaide, uitgerekend in onze gewesten, een fascistische wind...