Die verrekte gelijkhebber

[p. 68]

De teleurgang van het vrije woord

Terwijl ik dit bisnummertje ten beste geef, jaagt de Belgische politie op Het Rode Boekje van de Scholier (Bruna). Terwijl ik dit toemaatje schrijf, jaagt directeur-generaal van de Belgische Radio en Televisie op een journalistiek tweestel, dat in het enige goede BRT-programma ‘Actueel’ een lans brak voor de abortus. Stel je voor. Er is geen vuiltje aan de lucht. Gewoon doen alsof je niets ziet, je handen voor de ogen houden en de zon gaat onder. Toch is België een vrij land, hier mag alles als het maar stiekem gebeurt. Hier mag abortus gepleegd worden (statistieken hebben het over 200.000 gevallen per jaar), als 't maar stiekem gebeurt. Hier mag stiekem op de roulette gespeeld, als de contributie maar betaald wordt. Hier mag gepoept en gevogeld worden, als het maar stiekem gebeurt. Zo gezien moet het Belgische politiekorps wel door en door rot zijn geworden, de laatste jaren. Altijd maar opnieuw bloot projecteren om te kijken hoeveel bloot er bloot mag! Hier mag grond verkaveld worden, uitsluitend bestemd voor groene zones. Hier mogen dorpsidioten die om de zes jaar van naam veranderen, de duinen vlakschaven, de akkers met nauwelijks te bevolken zogeheten sociale woningen bebouwen, van België één stad maken met schreeuwlelijke mastodonten, het 70 kilometer lange strandlint doorknippen om er hoogbouw op te planten, kortom ons leefmilieu verpesten, als er maar centen zijn om de stedebouwdeskundigen om te kopen. Hier mag je over Streuvels schrijven als je maar bij de literatuur blijft. Maar de literatuur is een dood ding, lieve lezer(es)! De literatuur is een dood ding als je alleen maar bij de litera-

[p. 69]

tuur blijft, lieve mensen. Ach, wij wonen in de beste der werelden, en wij maar toonhermanssmoelen trekken in de beste der werelden. En wij maar literatuur hamsteren voor als de aardbol op apegapen ligt. Nu Moedertje Kerk als een vis op het strand van het intellect naar adem hapt, lijkt het wel alsof de vlooien van de moraal en de luizen van de ethiek op de huid van de burger zijn overgesprongen. Zoals je hoort, een bitter bisnummertje.

Welnu, totaal vrijblijvend zond ik daarom op 23 september 1970 een artikel naar De Spectator, een wekelijkse editie voor kunst- en geestesleven van het dagblad Het Volk. Op 10 oktober 1970 verscheen mijn stuk, getiteld Ik denk, Hugo Claus koos knap. Een stuk minder prettig vond ik, toen ik mijn stuk herlas, het zonder overleg of verwittiging schrappen van mijn eerste getikte bladzijde (zie het hoofdstukje De verdoemden). Nauwelijks is Streuvels/Lateur gestorven, of hij wordt al gecanoniseerd. In de literaire hemel lopen geen fascisten rond. Goed halfweg botste ik op een nieuwe hindernis: een heel kort zinsbrokje was meteen onder de tafel verdwenen. Ik bekeek immers het Mira-personage als een ‘vertegenwoordigster van het-in-vraagstellen van een instelling zoals het huwelijk’; de redactie bekeek het anders en bewerkte mijn tekst aldus: ‘een vertegenwoordigster van het-in-discussie-stellen van een instelling zoals het huwelijk’. Het is een ongelukkige zin, ik weet het. Maar dan alleen in syntactisch vlak. Ja, met die discussie kan je alle kanten op, maar met het-in-vraag-stellen staat het antwoord immers al klaar... Een germanisme, zal de redactie vertellen. Welja, maar een germanisme dat nuanceringen aanbrengt. En hier gaat het om betekenissen, in dit verband kan het ABN mij gestolen worden.

Als mijn lieve lezers en lezeressen geen leesvee willen worden, dat moeten zij hieruit besluiten dat discussie en vraag moeilijke getuigen zijn bij het huwelijk tussen pers en publicist, tussen uitgever en auteur, tussen journalist en communicatiemedia. Ik had het eigenlijk liever onvermeld gelaten, ik kom niet graag op de zwarte lijst van onze kranten. Die lijsten liggen bij de hoofdredacteurs. Tant pis. Als ik het niet onvermeld laat, dan komt dit omdat ik mij door deze cen-

[p. 70]

suur niet alleen beledigd, maar ook geraakt voel: op die manier gaat elk schrijver bij ons de met cultuurbeleid en censuurbeleid bezaaide weg op van de Russische dictatuur, gaat men aan zelfcensuur doen. Anatoli Koeznetsow, auteur ondermeer van Babi Jar, heeft het nadat hij in Engeland asiel had gekregen, uit de doeken gedaan. Een tragische bekentenis, overigens. Tragisch, omdat niet alleen de schrijver maar ook de lezer er bij betrokken wordt. ‘Het wekt afkeer, wanneer de politieke censuur boeken aan snippers scheurt, maar het is veel erger, wanneer ieder individu achter zijn eigen schrijftafel uit angst deze zelfcensuur cultiveert en er constant mee leeft.’ Aldus de Rus. En elders: ‘De censuur vernietigt niet alleen boeken, zij vernietigt zielen, kunstenaars, mensen.’ (Elseviers Literair Supplement, 12 september 1970, nr. 15)