Logo DBNL
Nvchteren Loth. Dat is, middel om op te staen, uyt de ziel-verderffelijcke sonde, van dronckenschap, tot een maetich, ende godtvruchtich leven (1623)

Nvchteren Loth. Dat is, middel om op te staen, uyt de ziel-verderffelijcke sonde, van dronckenschap, tot een maetich, ende godtvruchtich leven

(1623)–Daniel Souterius–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

De neghenthienste Predicatie.
Dat de Dronckaert verbreeckt, het achste ghebodt in de Wet des Heeren, luydende aldus: Ghy en sult niet steelen.

DE Propheet Ieremias een claeghe doende over zijn sondich volck, seght: + Och dat ick waters genoech hadde in mynen hoofde, ende myne ooghen traen-aderen waren, dat ick dach en nacht beweenen mochte, de verslagene in mynen volcke. Welcke woorden hy uytbrengt, niet alleenelyck om de veelheydt haerder sonden (die onder dat volck regneerden) maer oock om haer aller hartneckicheyt wille, ende verhartheydt in de sonden. Want alsoo gaet het ghemeenlyck toe, dat daer de Godtsaelighen treuren over de boosheydt des volcks, daer is dat 'tvolck in haere boosheydt blydelick voortvaert, ghelyck te sien is in die van Ierusalem, de welcke haer vermaecken schiepen in sonden, ter wyle de Heere Christus over haer Stadt weende, ende sprack: + Och waert dat ghy doch wistet ten minsten te desen uwen daeghen dat tot uwer vreede dient, &c.

Onse tijden en zijn niet vry van dusdaenighe sondaers, laet ons slechs d'ooghen slaen op den Dronckaerdts, die soo vermaeckelyck in haerlieder sonden leven en sweven. T'is een sonde die de Ziele, ende Lichaem om den hals brenght, doch wie van hen beweent, ofte beklaeght zijn sonde? Moghen wy dan met den Propheet Ieremia niet wel wenschen, dat wy waters ghenoech hadden in onsen hoofde, ende dat onse ooghen traen-aderen waeren, om te beweenen haerlieder

onsalighen stant, ende afgrijselicke sonde? Een sonde die Godts gheboden jammerlyck verbreeckt, ende schendet, ghelyck wy ghehoort hebben. Welcker sonde afgrijselickheyt noch blyckt, dewijle een Dronckaert oock overtreet dat achste Ghebodt,

Ghy en sult niet steelen.

Het ooghe-merck van dit ghebodt, is den eyghendom van de tydtlicke goederen te bevestighen, op dat niemant in't zijne vercort worde, ende de eyghenaer zijn goedt niet vervreempt worde buyten zijnen weten, ende willen. De trappen die daer toe yemant leyden, zijn drie: want Dieverye can ghedaen worden:

1. Met ghedachten.
2. Met woorden.
3. Met wercken.

Al welcke ghebreecken, oock by den Dronckaerdt bevonden worden, soo dat, gelyck hy zijn lichaem tot een vuyle stanghde maeckt, waer in allerley stercken dranck ghegoten wordt, insghelycks wert zijn Ziele door zijn dronckenschap een vuyle Herreberghe, alwaer allerley sonden logheeren.

I. Dat de Dronckaert Dieverye begaet, met ghedachten.

DIeverye is een leelycke, swaere sonde, waer toe vele ghebracht worden, ofte door giericheydt welcke is een onversaedelicke begheerte tot het tydtlick goet, van welcke d'Apostel ons af raedt seg-

ghende: + Laet uwe wandelinghe zyn sonder giericheyt. Oock de mensche vervalt tot dieverye door overmaetighe, ende ongeregelde sorchvuldicheydt, daer door dat hy meer besorget, als hem van God bevolen is in tydtlicke saecken te sorghen, 'Twelck van Christo bestraft wort by Mattheum int seste Capittel, seggende: + Hierom segghe ick u lieden: Sorcht niet voor uwe leven wat ghy eten ende drincken sult, &c. Doch een Dronckaert en heeft gheen noot van dese twee ghebreecken, want in plaetse van giericheydt, is hy geltquistich, ende al te milt om zijn goet aen zijn mackers ten besten te gheven. Oock en is by hem gheen sorghe, ofte sorchvuldicheyt om zijn huys voor te staen, ofte om zijn huysghenooten te voorsien, + dat een teecken is, dat hy't gheloove verloochent heeft, ende is erger dan een ongheloovighe. Nietemin daer zijn andere oorsaken, door welcke hy de dieverye comt te begaen met ghedachten. + Te weten:

1. Onwettelicke begheerte, daer mede hy eens anders goet begheert.
2. Valsche treecken ende raetslaghen, met welcke hy in den sin heeft om yemant te bedrieghen.

1. Onwettelicke begheerten tot ander luyden goet, + rusten by den Dronckaert: want, also hy ghenegentheyt heeft, ende een begheerte, om zijn dronckenschap daeghelycx te mogen pleeghen, waer toe hy veel gelts van doene heeft, hierom ist dat in hem oock logheeren snoode ghenegentheden, om yemant zijn goet te ontvreemden door onbehoorlicke middelen, soo dat even als de Coninck Achab, door verkeerde snoode middelen, + den vroomen Naboth ontvreemde zijnen Wijn-

berch, ende niet en rustede tot dat hy de selve tot hem track, om door't ghebruyck des selves zijn begheerlicke wellust te versadighen, also mede wort een Dronckaert gheduyrich ghedreven met begheerten van yemants goet, op dat hy't selve mochte ombrenghen in zijne boose drinck-lusten. Iae een gierigaert en wert so seer niet ghedreven door zijn ongereghelde begeerten, + met welcke hy het een huys aen het ander soeckt te trecken, op dat hy het landt alleene besitte, als wel een Dronckaerdt ghetrocken, ende ontrustet wordt door zijn inwendighe onwettelicke begheerten, wensschende dat aller Rijcken-luyden goet, het zijne waere, + om dat te moghen verdoen in zyne wellusten.

2. Valsche treecken, ende raetslaghen om yemant te bedrieghen, + dewyle sy oock in den Dronckaerdt steecken, soo maecken sy hem daerom tot een dief. Het is een merck-teecken van een Godtloos mensche, zijne sinnen te scherpen op de sonde, dat welcke niet vreemt is van een Dronckaerdt: want dewyle gheen vreese Gods by hem en is, so voeght hy by zijn boosheyt, de loosheydt, datmen met de Propheet van hem dese woorden wel soude moghen spreecken: + Gheen Godts vrese is in hem, Sy vercieren hen onder malcandren selve, dat sy haere boose saecke vorderen, ende andere verongelijcken. Dese noemt Petrus, + kinderen der vervloeckinghe, hebbende het herte gheoeffent in giericheydt: Want om dat sy met boose rancken omgaen, ende hen te samen coppelen met loose stricken, + om onrecht te doen, daerom zyn sy grouwelyck. Sulcke ghesellen zijn vele onder den Dronckaerdts, die daer en boven andere noch daer aenlockende, segghen: + Gaet met ons, wy willen op bloet loeren, ende den ontschuldighen sonder oorsaecke naestellen. Wy willen groot goedt vinden,

waghet met ons, wy willen eenen buydel t'samen hebben. Iae: + Sy meynen, dat sy daer aen wel doen, wanneer zy met yemant t'saemen spannen om quaedt te doen, ende wanneer sy raeden nae haren moedtwille schaede te doen, ende al drayen so sy willen.

Applicatie, ofte Toeeygheninghe.

1. GHemerckt die onwettelicke begheerten in haer vervaeten, + een grouwelycke specie van dieverye, soo moeten wy voor al den wortel der selver uyt ons herte soecken te trecken, ende leeren te vreeden zijn met't gunt dat God ons verleent. Sodaenighe genoechsaemheyt begeert de Wijseman dat God hem wil geven, wanneer hy seght: + Aermoede ende ryckdom gheeft my niet, laet my dan noch myn bescheyden deel spyse wech nemen. Ick mochte u anders, wanneer ick te sadt werde, versaecken, ende seggen: wie is de Heere: Ofte wanneer ick te arm worde, mochte ick steelen, ende my aen den naeme myns Godts vergrypen. Sulcken ghenoechsaemheyt ghevoecht zijnde by de Godsalicheyt, is een groot ghewin, + ende den rechten ryckdom. Dese hadde Paulus wel gheleert, + want hy hadde gheleert versaedicht te zyn, ende hongher te lyden, overvloedich te hebben, ende ghebreck te lyden. Tot dese deught der ghenoechsaemheyt raet hy ons Hebr. 13.5. welcken raedt wy ghehouden zijn te volghen, soo lieff wy hebben een gherustich, eerlyck, heylich leven. Want de Natuere is met weynich te vreeden, ende soo wy ons nae haer schicken, soo sullen wy een maetich prijswaerdich leven leyden, in wat staet Godt ons mach ghesteldt hebben. Want is die staet wat ruym, ende met velen middelen voorsien vanden Hee-

re, soo sullen wy de selve middelen behoorlyck connen ghebruycken. Is die staet smal ende cleynkens, + soo en sullen wy ons daer aen oock niet stooten, maer sullen ghedencken, hebben wy cost ende kledren, voetsel ende decksel, wy hebben noch meer als wy weerdich zijn. Waerom en doet ghy aldus niet, O ellendighe Dronckaert? T'goet dat ghy hebt en stopt uwe begheerten niet, want ghy meer ghelts en goet begeert, om te beter uwe wellust te voeden, Ende ghy doet als eene die een mes begeert om hem selven de keele af te steecken, jae dat meer is, ghy begheert't goet om daer van wellustich te leven, ghy begheerdt stercke boyen ende ketenen, om uwe aerme Ziele des te becommerlicker ende swaerder ghevanghelyck nae de Helle te sleepen. Doodt dan in u, dese Godloose begheerten, ende dat ghy van den Heere vercreghen hebt, besittet met Godsalicheyt.

2. Oock laet verre van u zijn alle valsche bedenckinghen van treecken, + die u voor Godt den Heere tot een dief maecken. + Archlisticheyt en is gheen wijsheyt, ende der Godloosen treecken en zyn gheen cloeckheydt. Maer het is een boosheyt, ende Afgoderye, ende enckel dwaesheyt, ende onwysheyt. Daerom de valsche treecken en connen niet bestaen: + Want die met boose rancken omgaen, die sullen feyllen, die daer en teghen wat goets dencken, dien sal trouwe ende goedicheyt wedervaeren. Oock voornementlyck so heeft de Heere, een grouwelyck Wee ghedreyght, + tegen die gene die hen t'samen koppelen met loose stricken, om onrecht te doen. Wy moeten dan in allen dinghen oprecht zijn, ende als Iob, + slecht ende recht zijn. Ons draeghende als eenvoudighe Nathaniels, + die van Christo, om zijnder eenvoudicheyt ende oprechticheyt des herten, ghepre-

sen wiert: want God heeft den eenvoudighen herten lief, daer en teghen den dobbelhertighen sal hy swaerlyck oordeelen. + Hierom Christus ons voor't ongheluck waerschouwende, verheyscht ernstelyck, dat wy ons sullen oprecht draeghen, + ende onnoosel zyn als de Duyven: In eenvoudicheyt alle dinck doende. T'selve is seer eerlyck. Want een arm man die in zyner vromicheyt henen gaet, + die is beter dan een ryckman, die in verkeerden weghe gaet. Daerom: + Reynicht de handen, ghy sondaers: suyvert de herten, ghy die dobbel van herten zyt. Laet alle boose raetslaghen vaeren, ende ghedenckt, + hoe dat het eynde des Ghebodts is, de liefde uyt reynen herten, ende goede conscientie, ende ongheveynsden ghelove. Vreest God, ende hout zijn gebodt: + Want de vreese Godts maeckt dat men wyslycken doet in allen saecken, ende Gods ghebodt leert cloecklycken handelen, in allen saeken.

II. Dat de Dronckaert Dieverye bedryft, met woorden.

DIe Heere ghebiedt ons: + Ghy en sult niet steelen: Maer dit en wordt van een Dronckaert niet ghevolcht, als die welcke can beschuldicht worden, Dieverye te begaen met woorden. Ghelyck sulcks uyt de naevolghende ghebreecken, die by hem zijn, can bewesen werden: Als syn dese.

1. Int coopen, des vercoopers waren verachten, &c.
2. Arghlistighe contracten maecken.
3. Syn woort niet houden.
4. Yemant verdrucken met ongherechticheyt.
5. Lichtveerdighe borch-tochten aengaen.

1. De Dronckaerts, + terwylen sy sitten op haere Bierbancken moeten altydt manghelen, ende jangelen, coopen ende vercoopen, ende op dat sy met leughenachtighe woorden haeren naesten zijn goet mochten ontsteelen, so sullen sy de waren, die sy willen coopen, verachten, ofte haere eyghen waeren te hooghe prijsen, ende overloven, soo dat ghelyck, als een naeghel in den muyr tusschen twee steenen steeckt, + alsoo steeckt oock de sonde tusschen den cooper ende vercooper.

2. Arghlistighe contracten, + zijn oock onder de soorte van Dieverye: want met den selven soecktmen te bedriegen zijnen naesten, ende met dobbelsinnige woorden te verleyden. Dese const is oock seer veyl in den Dronckaerden, soo dat wy wel mochten van dese onse tijden seggen, 't gunt Hoseas van zijne tijden gesproken heeft: + Daer en is gheen trouwe, gheen liefde, noch Woort Gods inden lande, Maer Godslasteringhe, liegen, moorden, steelen heeft de overhant genomen, &c.Want in plaetse vanden Reghel des Propheten Davidts te volghen, die daer seght. + Behoet uwe tonghe voor den boosen, ende uwe lippen dat sy gheen bedroch en spreecken: Daer doen de menschen gheheel contrarie, ende segghen: Onse tonghe sal de overhant hebben, ons behoort te spreecken: + Wie is onse Heere? Een spreeckt met den anderen onnutte dinghen, ende huychelen, ende leeren uyt oneenighen herten.

3. De Dronckaerts houden oock dickmael haer Woort niet, + want sy beloven somtijdts haeren naesten wat, terwijle sy droncken zijn, ende nuchteren gheworden, bemerckende haer schade, en volbrengent niet. Sulcke menschen noemt d'Apostel, + trouweloos, sonder verbont. Ende de Wijseman seydt. + Dat die ghene die vele beloven, ende weynich houden, zyn als een wolcke

ende windt sonder reghen. Ghelyck dese veel waters dreyght te gheven, ende drijft nochtans over sonder een droppel te laten vallen op d'aerde, also mede doen die ghene, die met haer naesten handelende, veel beloven te willen doen, doch daer uyt volght niets, maer maeken haer woorden crachteloos, ende houdent niet, 't ghene sy gheswooren hebben.

4. Hoe vele werden oock verdruckt van den Dronckaerts met ongherechticheyt, + met lasteringhe, ofte valsche beschuldinghen! d'Apostel seght, + dat niemant zynen broeder en verdrucke, noch en bedrieghe, want God is wreecker van allen desen. Maer 'tselve werdt weynich naghecomen, dewyle dese twee woordekens verdrucken, ende bedrieghen, staen ghelyck als gheschreven in haerlieder herten, ende richten al haeren handel daer nae.

5. Lichtveerdighe borch-tochten, + gaen mede, onder den Dronckaerts, in swanghe. Hoe onbedachtelick geven zy te pande voor een anderen, haer woort ende credijt! Dese lichtveerdicheydt bestraft Salomon. Het is, seght hy, + een dwaes, die in de hant ghelooft, ende borghe wort voor zynen naesten. De Redenen zijn dese, om dat met dese lichtveerdicheyt. 1. Vooreerst de borghe in schaede compt: + Want wie voor eenen anderen borghe vvort, die sal schade hebben. De dagelycxse ervarentheyt leert dat seer claerlick, ende naecktelyck. 2. Ten anderen zijn familie compt door dien middel int lyden: Want hoe dickwils sietmen dat om den lichtveerdighe borgh-tocht, de meubelen ende huysraet voor der deure verkocht worden: + Men neempt dien zyn cleet, die voor eenen anderen borge vvort, ende men pandt hem, om des onbekenden vville. 3. Oock volgt dicmael, dat de schuldenaer, voor welcke hy bor-

ghe gheworden is, des te stouter ghemaeckt wort, om meer schulden te maecken, + andere luyden het haere af te leenen, niet eenmael denckende op de betaelinghe, maer hen verlaetende op de goetheydt van een ander man, die voor hen willich is te responderen, ofte verantwoorden, Ende also door desen middel ofte maniere van doen, wordt de debiteur niet alleenelyck tot een dief ghemaeckt van anderluyden goedren, Maer mede de borghten maecken haerselven tot dieven van haer eyghen, ende van harer kindren goedren.

1. Applicatie, ofte Toeeygheninghe.

DIe hem der vermelde wercken der duysternisse wil ontslaen, + die leere insonderheyt de Dronckenschap schouwen, door welckmen tot dese ende andere sonden vervalt. Maeticheydt is een goede leer-meester, + die ons leeren sal in eerbaerheyt wandelen, als inden lichte. 1. Int coopen ende vercoopen salse ons voor oogen stellen, hoe wy niemanden moeten uytsuypen, maer (ghelyckmen seght) + leven, ende laeten leven, ende hoe wy nemmermeer een ander yet sullen aendoen, 't welcke wy niet en wilden dat ons soude geschieden. Want daer is een ooghe die aller menschen wercken siet, ende een handt die't weldoen sal met weldoen weder vergelden, ende den quaet-doenders na zijn rechtveerdicheyt sal straffen: daerom en dienen wy onsen naesten nerghens in te vercorten. 2. Gaen wy met yemanden eenich contract, ofte verbondt aen, laet dat sonder arch oft list gheschieden, in oprechten herten, ghelijckerwijs tusschen den Coninck Abimelech, + ende den Patriarch Abraham een contract, ende vreeden-verbont in aller lieffde ende trouwe ghemaeckt wiert.

God is een vyandt van de valscheyt, + daerom willen wy Gods vrienden zijn, in eenvoudicheyt moeten wy onse beschuttinghen soecken, + slecht ende recht moet ons behoeden. Op dat die ons sien, van ons met waerheyt mogen segghen, + Siet daer eenen, in welcken geen bedroch en is. Ofte die van ons spreecken, dat zy moghen met waerheydt spreecken, + Daer is een man in den Lande, die heet N. de selve is slecht ende recht, Godtvreesende, ende vermydende het quaet. 3. Tot welcken eynde van nooden is, dat men zijn woordt hout, 't welckmen eenmael ghegheven heeft. Huyden ten daghe zijnder menschen, wanneer sy met elckandren niet ghehandelt ende besloten hebben, laten dat onder den hant van Notarius, ende ter presentie van eenighe ghetuyghen met brief en seghelen vast maecken, doch niets van allen en houden, maer breecken haere trouwe, ende disputeeren van den sin der woorden int Instrument, die sy tot haeren voordeele trecken, om andere te bedrieghen, Maer soodaenighe Menschen zijn seer Godtloos, ende sonder de vreese Godts. Wy en moeten de selve niet naevolghen, maer ter contrarie ons so ghedraeghen, dat ons woort onsen seghel-rinck zy. Want ghelyckmen seght, Een Man en is niet beter dan zyn Woort. Onsen eerlycken naem moet ons veel liever wesen, als eenich ghewin ofte tytlick goet: + Want het gheruchte is costelycker dan grooten ryckdom, ende gonst is beter als Silver, ende Goudt. Hierom seght Ecclesiasticus: + Siet toe, dat ghy eenen goeden naeme behout: die blyft ghewisser, dan duysent groote schatten gouts. Een leven het sy so goet alst wil, so duyrt het eenen cleynen tydt, maer eenen goeden Naem blyft eeuwichlyck. Daerom sullen de Christenen in dese trouwe-loose Werelt niet ontrouwe, maer trouwe lee-

ren zijn: + Want eenen waerachtigen mont bestaet eeuwichlyck: daer en teghen de valsche tonghe bestaet niet langhe. Die trouwe zijn in't gunt sy segghen, ende houden't ghene sy gheswooren hebben, + (alwaert oock vermenght met eenighe tydtlicke schaede) die selve sullen burghers zijn vanden heylighen berch des Heeren, om in vreuchden aldaer te leven. 4. Wie tot dese eere, ende ghelucksalicheydt wil comen, die sie oock toe, dat hy niemant verdrucke met ongherechticheyt, want God is een wreecker vandien. Aen dese sonde doe Zacchaeus schuldich was, so heeft hy hem daer nae ontlastet, dubbel eenen yeder wederghevende, + dat hy yemanden bedrieghelyck ontnomen hadde. Och off huydendaeghs yder man so conscientieus ware! Ia, sal yemant segghen, het waere voor ons groote schande, soo wy deden als Zaccheus ghedaen heeft: Onse kindren souden alletydt't verwijdt, ende de schande moeten draeghen? Antwoordt. Een gheruste conscientie moet by u meer ghelden, dan een ydele eere by den menschen. Oock en schaempt u niet dese stucken, naemelyck des Wets, ende Verbonts des Alderhooghsten, den Godtvreesenden by recht te behouden: trouwelyck te handelen tegen den naesten, + ende ghesellen, den vrienden het erfdeel toe te wenden. Vlytich zyn: rechte maete ende ghewichte te houden, te vreden zyn, als ghy veel, ofte weynich winnet. 5. Lichtveerdighe borchtochten, laet mede vaeren, als een verderffelicke peste van u familie. Steeckt u nemmermeer in eens anders mans saecken, daer ghy ghenoech met het uwe te doene hebt. Wie borghe wordt voor synen naesten, + die heeft zynen handt by eenen vreemden verknoopt, die heeft de sleutel van zijn ghelt-cantoir aen een ander overghegeven, dat hy daer nae selfs ghebreck moet lij-

den, dat welcke vele luyden ghewaer worden, alst te laete is. Om tot dese dwaesheydt niet te comen, besoeckt den drinck-huysen niet, hout u sober, ende maetich, soo cont ghy vele fauten, ende sonden voorcomen, ende voorsichtich zijn in uwen handel, ende wandel.

III. Dat de Dronckaert Dieverye bedryft, met Wercken.

DEn derden trap van Dieverye, betreet de dronckaerdt met Wercken.

+ Waer onder behooren dese naevolghende stucken:

1. Heymelicke ontdraginghe.
2. Huysbraecke.
3. Kerck-roof.
4. 'sLants-diefte.
5. Roverye.
6. Sotte coopmanschap.
7. Weddinghen.
8. Borghen en niet betalen.
9. Syn beroep niet gade slaen.
10. Syn middelen verquisten met slempen.
11. Tuysschen, ende speelen met Teerlinghen, ende Caerten.

1. + Daer zijn Dronckaerts die Dieverye begaen, mits haeren Wijven, ende Huysghesinne yets ontdraghende. T'sy heymelick, 't sy oock opentlick het gelt uyt de kiste nemende, oock den cleeren, juweelen, om

daermede haer ghelach te betalen in de Herrebergen. Insghelycx de Ionghelinghen, die van quaeden leven zijn, sullen haeren ouderen dickmael ontvreemden de goedren die sy krijghen connen, daer toe haere cantoiren openbreecken om hen van penningen te voorsien, tot onderhoudinghe van haerlieder dronckenschap, ende onghebonden leven. Dat welcke grouwelicke dieverye is.

2. + Huys-braecke gheschiedt mede wel by desen ghesellen, die den bier-banck beminnen, met ghewelt des nachts de vensteren breeckende, ofte de dorpels van den huyse ondergravende, om uyt der borgheren huysen te steelen, 't gunt sy daer nae vercoopen, om met het gheldt, haer ghelach aen den Weerdinnen te betaelen.

3. + Iae tot Kerck-roof compt oock een Dronckaerdt op tweederley wijse te vervallen. Want 1. Ten eersten, daer zijn aerme Dronckaerdts, die te wercke gaen als Nero, + de Tyran dede, dewelcke een maeniere hadde, wanneer het hem aen geldt ontbrack, om met teerlinghen te speelen, so liet hy den voornaemsten Edelluyden van Vranckerycke in een gat werpen, ende van't haere spolyeren, ofte beroven, met welck gelt hy dan voorsien, wederkeerde tot zijn tuysschers ende speelders: Also mede worden eenighe Dronckaerdts bevonden, dewelcke eer dat hem't gheldt tot drincken soude blyven te ontbreecken, sullen gheen werck maecken te steelen, ende den goeden luyden't haere te ontnemen, jae hen in de Kercke te laeten sluyten, ende de arm-bossen, + aende pilaren hanghende te besteelen, nemende't gunt tot een heylich ghebruyck ghegheven, ende toegheeyghent is. Ende zijn alsoo ghelyck den dieffen Achan, de Sone Charmi, die seeckere stucken

stal, van den roof tot Iericho, + die den Heere toegheeyghent waeren, daerom dat Iosua hem met den doodt liet straffen. 2. Ten anderen zijnder een soorte van Dronckaerts, die rijck ghenoech zijn, maer nietemin Kerck-roof begaen, om dat sy op den kerckelycke goedren (die sy ingeslockt hebben, ende onrechtveerdichlyck besitten) een wellustich, Epicurisch leven leyden. Deze zijn die hen voeden sonder vreese, + dat zijn sodaenighe, die haer selven voeden met der Kercken goedren, die gheordineert zijn tot onderstant van den armen, ende onderhoudinghe des Kercken-dienst, + in sulcker voegen, dat Godts volck niet ghetrouwelyck, noch ghenoechsaemlyck can gheleert, de schoolen ghesticht, de Predicanten onderhouden werden. Daer sy in ouden tyden plachten te segghen: Wat sullen wy den man Gods gheven? + Nu segghen huydendaegs vele goet-suchtige gierigaerts: + Comt laet ons de huysen Godts, tot onser besittinghe innemen. Hierom een wel gheseyt heeft,

 
Olim in caenobijs habitabant monstra, Papistae,
 
Nunc in caenobijs habitant sed monstra rapistae.
 
Daermen in 'tPausdom de Papen siet verheven,
 
By den Klooster goederen weelderlyck leven;
 
So worden by ons der Kercken goedren vergeven,
 
Om 'tgeheylichde te verslinden, weynich sy beven.

Ende dat tot haerder groote schade, + want dat heylighe wort hun tot een strick. Want Godt wilse beroven, die zyn Kercke beroven. Ioel. 3.5. Sy moghen hen spieghelen aen Anania, ende Saphyra. Act. 5.4. die om haerlieder Kerck-roof met den doot gheslagen wierden. Sy moghen haer verders spieghelen aenden Coninck Balthasar.

 
Mene, Tekel, Phares, memori si mente notares
 
Rapta instaurares, aut meliora dares.
 
Indien een yeder wel bedacht, wat Gods handt
 
Schreef voor Balthasar den Kerck-roover aenden wandt,
 
Niemant en soud' het goet der Kercke willen steelen
 
Maer veel meer soud' elck een van 'tzyn haer mededeelen.

4. + 'sLants-diefte begaet een Dronckaerdt wanneer hy om zijn dronckenschap te onderhouden 'sHeeren domeynen, ende slandts middelen vercordt, mits den Acchijnsen, ende Imposten niet betaelende. Die Heere Christus ghebiet datmen den Keyser sal gheven, + dat den Keyser toecompt, doch hier op past weynich de Dronckaerdt, die gheen conscientie maeckt, zijn buyck te vollen met sluyp-bieren: ofte daer hy can de Acchysenaers haer recht onthouden, dat sal hy niet versuymen, jae meynt zijn saecke wel beschickt te hebben, wanneer hy bier in can leggen sonder Acchijnse, ofte sonder vanden Offecier daer over betrapt te worden. Maer laet hy gedencken de spreucke des Wijsemans: + Het ghestoolen broodt smaeckt een yeghelyck wel, doch daer nae sal hem den mondt vol sant-steenen worden. Wanneer die 'sLandts-dieven in handen vanden Offecier comen, al 'tvoorgaende breeckt hun suyr op. Ende al worden sy vanden Offecier niet betrapt, sy en sullen nochtans Godts oordeel niet ontvluchten, + maer sullen reeckenschap gheven hem, die bereyt is te oordeelen de levende, ende doode.

5. + Volght oock de dronckenschap, Rooverye: dat is gheweldighe afsettinghe van goede lieden te water ende te lande. Waer toe pleeghen die Zee-roovers, ende struyck-rovers haere boosheyt, ende wreetheyt? Isset niet om schatten, ende goedren te krijghen, met

welcke sy daer nae mochten gheheele daeghen, ende nachten doorbrenghen met droncke-drincken? Ende dese worden gheslooten buyten het rijcke der Hemelen. +

6. + Lichtveerdighe sotte coopmanschappen behooren oock onder de soorten van dieverye, dese werden ghemeenlyck gedaen daermen by een sit in Tap-huysen, ofte op den Bier-bancken: want wanneer 'tbier inden cop climt ende de mensche alderminst beraden is om yet te doen, dan wil hy aldermeest coopen, ende vercoopen, voorslaende sotte conditien, die tot merckelicke schaede van d'een ofte d'andere zijn streckende. Op dese wijse zijnder vele aerm gheworden: Want aenghesien sy haeren Rijckdom niet te raede ghehouden hebben, maer verquackelt ende verquistet hebben met dwaese coophandelinghen, soo overvalt hen opt leste de aermoede, volghens de spreucke des Wijsemans: + Ryckdom wordt kleyn, wanneermen hem vergiet: watmen daer en teghen te saemen houdt, dat wordt groot.

7. + Weddinghen, ofte Wedt-spelen zijn oock by den Dronckaerdts seer ghemeen, ende door desen middel ontsteelen sy, oft haer selven: (wanneer sy verliesen) ofte anderluyden, (wanneer sy winnen,) haer ghelt. Ten is niet gheoorlooft, nochte de liefde brenght het niet mede, datmen zijn profyt sal soecken met eens anders schaede, + ofte datmen zijn baete sal soecken met verdruckinghe van andere. Nochtans zijnder vele luyden, insonderheyt dronckaerts gheruyneert gheworden door wedt-speelen, by welcke aenghesien groot gheldt verlooren wordt, soo vervallen de huysghesinnen tot deerlycke ellende, ende aermoede, jae tot den bedel-sack.

8. + Borghen, ende niet betaelen heeft de Dronckaert oock wel gheleert, waer mede hy anders niet en doet, dan dat hy zijnen Naesten het zijne ontsteelt. Dese sorgheloosheyt is eene oneerlycke sonde: want de eere lydt schaede daer by, wanneermen gheen sorghe draeght dat de schult betaelt worde. d'Apostel wil dat wy aen niemant yet schuldich sullen blyven, + dan malcandren lief te hebben. Doch de Dronckaert, die en is maer Duytschen, ende Waelen schuldich, in alle Herberghen staet zijn Naem inden boeck ghespelt, ofte aenden wandt met een krijt gheteeckent, soo dat hy zijn Credituren op 'tleste met een banckerout betaelt: De Godloose borcht, ende en betaelt niet, + seght de Coninck David, 't waere goet dat sy dese spreucke overdachten, op dat sy vernaemen in wat getal van menschen sy haer stellen, die liever borghen dan betaelen. Sy souden int minste voor Godloose menschen niet willen ghehouden worden, ende nochtans zijn sy soodanighe, om twee oorsaecken. Ten eersten, om dat sy als Godloosen, den costelycken tydt met de sonde van dronckenschap toebrengen. Ten anderen, om dat sy bedecktelyck ontsteelen het profyt van haeren naesten, ende voor zijn gheleverde waren, onrecht aendoen. Het zijn voorwaer vuyle linckaerts, dewelcke aldus met brassen, ende suypen haeres naesten goet tot haer nemen, sonder hem daer voor t'eenigher tydt te willen betalen.

9. + Syn beroep niet gaede slaen, maer verslappen uyt wellustighe luyicheydt, is niet een haer beter als een dieverye, door welckmen hem, ende zijn familie den middel tot eerlycke lijftocht ontsteelt. Ende dit doen nochtans meestendeel de Dronckaerdts, welcke door den Wijn, ofte Bier werckloos ghemaeckt worden

dat sy den arbeyt vyant werden, ende niet liever soecken, dan als luyaerts by de kanne, ofte aenden bier-banck daeghelycks te sitten. Sulcke menschen zijn ergher dan de beesten, + met namen die Mieren, die inden Somer vergaderen, dat sy in den Winter verteeren. Daeromme sal hen armoede aencomen, + ghelyck als een wandelaer, ende kommer als een ghewapent Man.

10. + Isset niet dat de Dronckaerdts dieven zijn? want sy met slempen haer middelen verdoen. Iae dit is een seer vuyle specie van dieverye. 1. Want vooreerst ontsteeldt hy hemselven. 2. Ten anderen ontsteelt hy daermede zijn familie het haere, daer by het leven soude. I. + Dat de Dronckaert hemselven ontsteeldt door't droncke-drincken blyckt 1. ten eersten daer uyt, om dat hy hemselven ontsteelt den tyt. d'Apostel seght, + die droncken zyn, zyn des nachts droncken; Maer huydendaeghs en ontsteelen de Dronckaerts, haer selven niet alleenelyck den nacht, die verordineert is om te slaepen, Maer oock gheheele daghen: Want daer deselve tot haerlieder hanteeringhe, ende neeringhe ghegheven zijn, sy brenghense door, met drincken, ende schincken, meestentyt sittende inde Herbergen. Hierom seght Augustinus seer wel. + Ebrietas est temporis amissio, illa tempora furatur, diesque surripit. De dronckenschap is een verquistinghe des tydts, ontsteeldt stonden, ende tyden, ende ontneemt de daghen.

2. Oock ontsteeldt de Dronckaerdt hemselven zijn eere, ende goede reputatie: want daer en is niet, dat een man zijn goeden eerlijcken naem haestelijcker beneemt onder het volck, dan dronckenschap: want yeghelick vroom man schouwt, ende mijdt hem, ende en wil met hem niet te doen hebben, vreesende dat hy door zijn conversatie ofte omganck mocht gheraecken

in een quaet gheruchte dat nimmermeer op en houdt. +

3. Ten derden ontsteelt hy hemselven zijn middelen om in toecomende tyde daer by te leven. Hierom seght de Wijseman: + Weest niet onder de suypers ende slempers: want de suypers ende slempers verarmen, ende eenen slaper moet verscheurde clederen draghen. Item, + Wie gheerne in wellust leeft, die sal commer lyden, ende die Wijn, ende Olie lieff heeft, die en wordt niet rycke. Item, + Inde huysen van wyse lieden, daer is eenen lieffelycken schadt, ende olie, maer eenen dwaes die verslemt het. Item, Ecclesiasticus seght oock: + Soo ghy uwe boose lusten volghet, soo sult ghy u selven uwen vyanden tot spotte maecken. Weest gheen brasser, ende en wennet u niet tot slampampen. Op dat ghy niet een bedelaer en wordt, ende als ghy gheen geldt meer in den buydel hebt, op woecker nemen moetet.

4. Ghelyck de dronckenschap onse lichaemen, ende ghemoet niet en verschoont, alsoo en spaertse oock de goederen niet: Want men can gheen so groot Patrimonium vinden, datse niet in seer corten tydt en verteert, ende tot schande maeckt. De meeste schat die oyt inde Werelt ghesien is, is dien van de Romeynen gheweest. + Want nae datse al't goudt, ende silver van al de machtichste Steden, ende Coninckrijcken der werelt gherooft hadden, ende den haeren daer mede vermeert, soo wiert noch jaerlycx al het incomen van haer Provincien daer by ghebracht, om dien t'onderhouden, ende te verhinderen dat hy niet af en name. Dies alles nochtans niet tegenstaende, hebben de wellusten van eenen Heliogabalus, + van eenen Commodus, van eenen Caligula, van eenen Nero, in den tydt van een, twee, ofte drie jaren, dien geheel uyt geput, ende verslonden. Hoe soude het incomen van een particulier

borger connen bestandich blyven, voor de wellust des dronckenschaps, soo door de selve, ontelbaer schatten eener Monarchie, zijn uytgheputtet?

II. + Iae oock een dronckaert ontsteelt zijn huysgesin, syn wijf ende kinderen, 't gunt dat hen toecompt tot haerder onderhout, ende opbrengen. Want zy verderven hare familien daer in, dat sy hare goedren verquisten, tot onderhoudinghe harer onmaticheyt, ende brenghen also den ondergangh den plaetsen toe, daer zy in leven. Daerom dat Augustinus segt: + Ebrietas, ut cernimus, quotidie amplarum familiarum plurimas labefacit, & curâ gubernationes destitutos, parentum, avorumque suorum bene diuque congregata, atque ingenti pretio comparata, vili numero distrahere fecit. De dronckenschap brengt vele treffelycke huysgesinnen tot armoede, ende verquist seer jammerlyck alle de goederen, die de Voor-ouders vergadert, ende naeghelaten hebben. Diogenes Cynicus, op een tydt siende uyt een gheplackten brief dattet huys van een seecker persoon, die boven maeten de dronckenschap toeghedaen was, te koop gheveylt wiert: seyde seer aerdich, + Sciebam te prae vini crapulâ, tandem domum evomiturum: Dat wist ick wel, dat ghy noch opt leste, door't gulsich innemen van veel wijns, oock u huys sout comen uyt te braecken. Och hoe deerlyck moetet daer gaen, daer om eens Gulsigaerts wellust, so vele tot commer, ende aermoede moeten vervallen! Hoe sal hy sulcks voor God connen verantwoorden? jae wat een swaer oordeel sal hy moeten draghen!

11. + Men siet noch dat de dronckaerts (als vreesende dat sy met droncke-drincken, niet tytlick genoech haer goedren souden doorbrengen) dat sy haer tot tuysschen, ende het speelen met teerlinghen, ende caerten begheven, daer sy sitten in de Herreberghen, gheheele

nachten ende dagen daer mede toebrengende. Daer en is geen grooter peste, die eer geldt en goet verslint, dan den teerlinck, oft het caert-spel. Deterrimum prodigalitatis instrumentum alea, qua complures per inconsultam temeritatem ad inopiam rediguntur, +segt Wesenbetius de Rechtsgheleerde. Wy souden dit connen met meer ghetuyghenissen bewysen, maer laeten de selve alhier achter, om dat wy van dese materie een geheel boeck int Latijn, ghenaemt Palamedes, hebben uytghegeven, voor desen. Wy sullen nu comen tot de Leeringen.

1. Applicatie, ofte Toeeygheninghe.

LAet ons al't voorgaende datter gheseyt is, + ons tot leeringhe toevoeghen, eerst int particulier, ende daer nae int generael. 1. Wie metter daet, ende wercken gheen dief wil zijn, die sie toe dat hy niemandt het zijne ontdraeghe. Ghy kont een dief worden van u eyghen goedt dat u toebehoort, + wanneer, naemelick als ghyt stilswyghende, ende onwetende, uwe huysvrouwe dat uyt den huyse neemt, ende versettet inden herberghen, om uwen drinck-lust te pleghen. Dat welcke niet en betaemt te doen, die een redelick mensch, ofte een eerlick burgher, ofte Christen ghenaemt wil zijn. 2. Niemants huys sult ghy by nachte ghewelt aen doen: Want Godt die nacht so wel als den dach tot behoudt, ende dienst van den menschen gheschaepen heeft, ende wie daer teghens doet, dien wil hy met den doodt ghestraft hebben, daerom Godt toeliedt int Oude Testament, + men mochte den huys-breekers, die by nacht quamen, sonder misdoen quetsen, jae doodtslaen. Maer op dat dese vryheyt, ende toelaetinghe niet onder't decksel van wraeckgiericheyt misbruyckt

en worde, is huyden ten daeghe beter, dat de Christelicke Overicheydt goede order, wacht, ende toesicht stelle op de straeten, dat alle ongereheltheyt der dronckaeren, van der straten by tydts gheweert zy, op dat de vroome luyden haren wech in vrede moghen gaen, ofte haer goet, ende leven binnens huys in ruste besitten. 3. Kerck-roof moet yder oock soecken verre van hem te doen. Soo wel d'aerme, als insonderheyt die leedighe, luye, rycke buycken, die liever een frouwelen cleedt dragen, dan met Mardocheo eenen sack aentrecken. Want dat tot den dienst Gods gegeven is, en behoortmen niet te vervreemden. Het is een Regula juris: Semel Deo datum, non est ad usus humanos ulterius transferendum. + 't Concilie van Nicenen, ghehouden Anno 788. Cap. 12. bevestight dat mede. Aldus is oock vanden Keyser Carolo , in een Provinciael Concilie, ghehouden in Vranckryck, Anno 905. Bona Ecclesiastica sancta esse debent, quae nefas sit politicis viris abalienare, atque in profanum usum convertere. De Kerckelycke goedren moeten heylich gehouden worden: Daerom het als een schelm-stuck den Politiken ghereeckent sal zijn, diese vervreemden, ofte de selve tot een ander eynde, onbehoorlyck aenleggen. 4. s'Landts-diefte is oock een groote sonde, want zy strydt teghens het vyfde, ende het achste ghebodt inde Wet des Heeren. Daerom laet ons alletydt gedencken aen de spreucke Christi: + Gheeft den Keyser, dat den Keyser toecompt. Wy zijn van weghen onse conscientie verbonden, schattinghen, acchijnsen, imposten, tollen, licenten, ende wat daer meer is te gheven, aen onse Overicheden, + want sy zijn Gods dienaers. 5. Rooft oock niemandt het zijne, maer dat yeder volghe de lesse Iohannis des Dopers. + Doet niemant overlast, weest te vreden met

uwe besoldinghe. 6. Lichtveerdige coopmanschappen wacht u te doen. De schaede van alsulcke dertelheyt moet u Wijf, ende onnosele Kinderkens daer nae ontghelden. De E. Magistraten behoorde op de selve saecke acht te nemen, ende alsulcke lichtveerdighe handelinghen te annuleeren, ende van geender cracht te doen verclaeren, soo souden vele huysghesinnen behouden konnen blijven, ende bewaert worden voor de sotticheydt van den huysvaders, die hen qualick aenstellen. 7. Weddinghen salmen oock als onbehoorlicke saecken myden, want daer door meestendeel schade, ende verlies veroorsaeckt wordt, ende't sy somwijlen daer door eenich ghewin ghedaen wort, soo ist een vuyl ghewin by allen vroomen gereeckent, ende 'tselfde streckt tot een tydtlycke nutticheydt der sonde. + 8. Maeckt oock geen ambacht van lorsen en borgen, hout u buyten den kommer van penninck-schulden, Richtet uwe saeken alsoo, +dat ghy niemanden onrecht aen en doet, Leenet ghy yet van uwen naesten, + ghevet weder op den besproocken tydt. Hout wat ghy ghesproken hebt, ende en handelt niet bedrieghelycken met hem, so vindy alletydt uwe nootdruft. Menich meynet, het sy ghevonden wat hy borghet: ende maeckt dien onwillich, die hem gheholpen heeft. Hy cusset eenen de hant, dewyle datmen hem leent, ende spreeckt so ootmoedichlyck om des naesten ghelt. Doch wanneer hy het sal weder gheven, so vertreckt hy het, ende claghet seer, het sy een swaren tydt, Ende off hy het schoon wel vermach, soo gheeft hy noch nauwe de helft weder, ende reeckent het ghene, voor een ghewin toe. Doch desen ghesellen en moeten wy niet ghelyck zijn, willen wy vroome Christenen in der daedt, ende waerheydt zijn. 9. Vwen Christelicken beroep wil oock wel waernemen.

Een traeghe hant maeckt aerm, + daer en teghen den vlytighen hant maeckt rycke. 10. Weest gheen Verslemper uwer goedren. Ghy moet als een wijsen huysvader, een ordentlycke huyshoudinghe volghen, waer door uwe cameren vol lieffelycker ryckdommen sullen worden. + 11. Tuysschen en speelen, weest mede een vyant. T'is waer vele Christenen huydendaeghs stellen daer in haere tydtcortinghen, ende hebben een vermaecken malcandren 't ghelt af te winnen, Maer't is een oneerlycke exercitie, die met giericheyt, met vloecken en sweeren, bedroch, ende lieghen, ende met meer andere ghroove ghebreecken vermenght is. Godt heeft dickmael zijn schrickelycke oordeelen aenden tuysschers, ende speelders laeten blycken, daer van d'Historien vol af zijn. Cyprianus, ende meer andere met hem, hebben geheele boecken beschreven van de schaden, ende grouwelen deser speelen. Daer zijn verscheyden Concilien, die daer teghens expresse regulen ghemaeckt hebben. Leest 't Concilium Eliberinum Can. 79. Dierghelycke ordinantie, staet in Decretis Dist. 35. Canone Episcopus. Daermede teerlinghen ende kaerten worden verboden. Caro hielt den teerlinck als een cleyn instrument, daer door veel quaedts geleert, ende uytgericht can worden. Cicero reeckent Anthonium voor infaem, ende voor een oneerlyck man, om dat hy gheerne met den Teerlinck speelde. Wy Christenen behooren dan veel meer dat boevespel, dat ons aen ons goet, jae eere beschaedicht, van herten te verwerpen.

2. Applicatie, ofte Toeeygheninghe.

TEn anderen comende tot de leere, + ende toeeygheninghe int alghemeyn, so segghen wy datter geen beteren raet en is, om alle die voorgaende fauten, ende sonden des Dronckenschaps te myden, dan sich te bevlytighen eener eerlycke spaersaemheyt, om maetichlyck te leven in dese teghenwoordighe Werelt. Gods mildicheyt is groot, + die ons alle dinghen ryckelick geeft om te ghebruycken, Maer niet om overdaedelyck te misbruycken. Wie Godts gaeven onnuttelyck verquist, die maeckt hem dier onweerdich, daer en teghen wiese wel weet te ghebruycken, die gheeft God oorsaeke om zijn milde handt noch overvloedigher over hem uyt te strecken, tot seegheninghe. Ghelyck wanneer een Ionckman, ofte een Rentmeester die trou bevonden wort inde regieringhe, ende uytdeelinge der penninghen, die hem vertrouwt worden, over meer van zijnen Heere ghestelt wort, also wil God tot een grooter Rendtmeesterschap der tydtlicken goedren alleen stellen, die zijn goedren met vroomicheyt, ende in spaersaemheyt administreren. Dese spaersaemheyt leert Christus ons met het opgaederen der naeghelaetene brocken, + met welcke de Discipulen vulden twaelf korven, want alhoewel die Heere Christus door zijn Godlicken seeghen, de vyf ghersten brooden hadde vermenichtvuldicht in overvloet, daerom liet hy niet toe, dat de schaeren die selfde gulselick souden tot haer nemen, doch alleenelyck in maete, ende behoorlicke voeghe, so varde het haer tot voetsel, ende maetich onderhoudt des levens gedyen souden, even also moeten wy doen, 't sy wy spijse, ofte dranck ghebruycken, altydt acht

slaende op't maetich ghebruyck der goede gaven Godes, op dat wanneer God reeckenschap van ons daer af sal vorderen, + wy alsdan goede reeckeninghe mogen gheven.

d'Apostel acht die maeticheydt soo hoogh, dat hyse stelt onder de dry hooft-deuchden, + daer toe dat ons de ghenaede Godes verscheenen is: Want de Maeticheyt bestaet in een heylich, ende danckbaer ghebruyck van Godts gaeven, tot Gods eere, ende tot onser verquickinghe, ende niet tot wellust, ofte tot Dronckenschap. T'is wel soo dat een Dronckaert hem laet voorstaen, dat hy maeticheyt ghebruyckt, segghende dat hy met maete drinckt, also met zijn eyghen sonde den spot dryvende, + maer hy spotte soo hy wil, ende hy vermaecke hem in zijne onghebonden overdaet, + so seer hy mach, hy sal daer voor moeten reeckenschap voor God gheven. Wy dan alhier raedende tot maeticheyt, en spreecken niet van die pint-maete, ofte groote-glas-maete der Dronckaeren, maer wy spreecken van de Christelicke Maete, ofte Maeticheydt, gheleghen in een sober, ende heylich ghebruyck aller dinghen, ende mede in dranck.

Om nu te weten off wy die Maeticheydt volghen, soo zijn daer dese dry vaste proeven aen te mercken. + 1. Ten eersten, of wy door het ghebruyck bequaemer worden om God te dienen, ende te dancken. 2. Ten tweeden, off wy daer door gheholpen worden in onse bysondere beroepinghe. 3. Ten derden, of wy naer het oordeel van verstandighe, ende Godtsaelighe personen, gheen oorsaecke en gheven tot erghernisse van crancke menschen. Dese dry proeven int nutten van Gods gaeven bevindende, soo connen wy ons verseeckeren, dat wy de Christelijcke Maeticheydt volghen,

welcke so lange wy volgen, so en sal die Ziel-moordadige sonde des dronckenschaps ons niet aengrijpen. Voor welcke op dat yder bewaert werde, ende tot die andere deucht yeghelick in ernst hem begeve, wenschen wy niet alleenelyck, maer bidden God Almachtich, dat hem ghelieve yeghelick tot dien eynde zijn ghenaede te geven, + nae den Ryckdom zyner heerlickheydt, op dat hy met cracht versterckt worde door zynen Gheest, in den inwendighe mensche. Op dat hy mach wesen oprecht, ende sonder erghernisse tot den daeghe Iesu Christi: + Amen.


Vorige Volgende