Logo DBNL
Nvchteren Loth. Dat is, middel om op te staen, uyt de ziel-verderffelijcke sonde, van dronckenschap, tot een maetich, ende godtvruchtich leven (1623)

Nvchteren Loth. Dat is, middel om op te staen, uyt de ziel-verderffelijcke sonde, van dronckenschap, tot een maetich, ende godtvruchtich leven

(1623)–Daniel Souterius–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

De seventhienste Predicatie.
De Dronckaert is een overtreeder van 't seste ghebodt inde Tafel des Heeren, luydende aldus: Ghy en sult niet dooden.

TEn rechte spreeckt de Wijseman: + Stercken dranck maeckt den Mensche wilt, ende wie daer lust toe heeft, die wort nemmermeer wijs. Want, hoe soude daer eenighe wijsheyt rusten by den genen, dies herssenen door stercken dranck daeghelycks ontstelt worden, dat sy raesen, als eenen heeten siedende pot? + Hoe soude daer eenighe sachtmoedicheyt ofte voorsichticheyt wesen, daer 't verstant ghequetst is door droncke-drincken, de redelijckheydt

verduystert, ende niets dan Cholera ofte toorn hersschet? Cicero placht eertijdts te segghen: + Inter arma silent leges: Alle Wetten onder de wapenen, moeten stil swyghen, Insgelycx laet ons seggen onder den Wijnbeeckers ende Bier-kannen, en heeft Vreede selden plaetse, Waer is wee? waer is ghekyf? waer zyn wonden sonder oorsaecke? De Wijseman sal ons dat segghen: naemelycken, + daer men langhe by den Wijn sittet, sy sitten neder in eenicheydt, staen op in oneenicheydt, ende daer gheen crackeel is, daer maeckt de dranck twist, selfs tot bloetstortinghe toe, jae dickwils totter doodt toe. Ghelyckmen door't gheclanck der wapenen in d'oorloghe niet hooren en can, (alsoo Marius die dappere Capiteyn by den Romeynen, + op een tydt seyde tot eenen die hem strafte, om dat hy vele dinghen dede, strijdich teghens den goeden Wetten) om de gherechticheyt in allen te volghen, ende te doen dat betaemt, also onder den drinck-potten, daer de onsinnicheyt des toorns, door d'ongetempertheyt der herssenen, al te veel herscht, en derfmen gheen bescheydentheyt, redelijckheyt, ofte vreetsaemheyt soecken, want de Wijn tot dronckenschap inghenomen, beneempt dit allegaeder, ende in plaetse van dien ontsteeckt hy 'tghemoet met toorn en wrevelheyt, in sulcker maeten dat de hitte des brandenden toorns niet eer can gheblust worden, dan met het vergieten des menschelicken bloets, 'twelck hy daer nae met langhe rouwe niet boeten en can. Seneca noemt daerom de Dronckenschap, + brevem insaniam, een cortwylighe rasernye ofte dulheydt. Pytagoras placht te segghen, dat de Wyngaerden niet alleene druyven van vreugde, maer oock druyven van wrevel droeghen, ghevende daermede te verstaen, dat ghelyck den Wijn maetichlyck inghe-

nomen, vreuchde baert, also ter contrarien boven maten ghedroncken, verweckt uytsinnicheyt door welck, de een den anderen 't leven beneemt. Ende om deser oorsaecken segghen wy, dat een Dronckaert oock een overtreeder is des sesten ghebodts in de Wet, ofte des tweeden, in de tweede Tafel, 't welck aldus luyt: Ghy en sult niet dooden. Alwaer 't ooghemerck des Heeren is, + den persoon van den Mensche, voor te staen, ende al te verbieden dat tot zijnder schade ende schendinghe ghedaen mocht worden. De billicheyt deses ghebodts bestaet daerin, dat de Mensche, nae de ghelijckenisse Gods geschapen is. Gen. 9.6. Wie menschen bloet vergiedt, diens bloet sal oock door menschen vergooten worden: want Godt heeft den mensche tot zyn beeldt ghemaeckt. Voort, alle menschen zyn het selve vleesch. Esa. 58.7. Soo ghy eenen naeckten siet, so cleedt hem, + ende en ontreckt u niet van uwen vleesche. Al welcke billicheyt des ghebodts, te buyten ghegaen ende overtreden wordt van den Dronckaerdt, volghens de vier trappen des dootslachs. Want men begaedt.

Ten eersten, dootslach met ghedachten.
Ten tweeden, dootslach met ghelaet.
Ten derden, dootslach met woorden.
Ten vierden, dootslach met wercken.

Tot alle dit selve vervalt seer lichtelick een suyper ende drincker. Ende alhoewel doodtslach een seer yselicke ende afgrijselicke sonde sy, nietemin daermen hem niet en wacht voor den onmaetelicken dronck, + daer ist dat de Duyvel seer haest den mensche met Cain doet opstaen, om zijnen Naesten te verseeren, jae

te verslaen. Laet ons dit ordentlyck nae de voorghestelde stucken gaen bewijsen.

1. De Dronckaert is een dootslagher met ghedachten.

WAt aengaet den Doodtslach die met ghedachten gheschiedt, + die vervaet dese naevolghende ghebreecken.

1. Sondighen toorne.
2. Haedt.
3. Nydt.
4. Wraeckgiericheydt.
5. Moordadighe treecken ende laghen.
6. Vroyelickheyt over eens anders verdriet.
7. Wreetheyt ende bloetgiericheyt.

1. Van allen welcken gebreecken een Dronckaert niet vry is. + Want vooreerst sondighen toorn, is een ghebreck, 't welck de Heere Christus voor eenen dootslach reeckent in vijfde Capittel Matthei, daer Christus seght. + Ghy hebt ghehoort dat tot den Ousten gheseyt is: Ghy en sult niet dooden, Ende wie doot, die sal weerdich zyn ghestraft te worden door't oordeel: Maer ick seghhe u: dat wie t'onrecht op zynen broeder toornich is, die sal des oordeels schuldich zyn. Tot desen slach der sonde vervalt de dronckaert, door den toorn daer mede hy teghens zijn evennaesten ontsteecken wort, om eenich leedt aen te doen ende zijn welvaeren te krencken. Hoe meenichmael sietmen ghebeuren,

nae dat sy te saemen vrientlyck by een gheseten hebben, ten lesten droncke gheworden, als toornige Beeren die den jonghen ontnomen zijn, teghen elckanderen opstaen, ende t'huys daer sy drincken met grooten twist ende kijfaghe vervullen? + Toorne is een woedende dinck, ende grimmicheydt is onstuymich. Daer die passie ontstaet, daer volght ghemeenlyck groot ghekijf ende ongeluck: + Gelyck wanneermen melck stoot, so comt daer boter wt, ende wie de neuse hart snuyt, die dwingt bloet uyt, also wie den toorne verweckt, die dwingt twist uyt.

2. Haet, + is een inghewortelde toorn, ende een tack des dootslachs, daer mede de Dronckaert belaeden gaet, totter tydt, dat hy erghens't sy op den weghe buyten gheselschap, ofte inden ghelagen by zijn drincke-broers, ghelegentheyt crijght om zijn inwendigen haet door wreede dadelijckheyt aen den persoon zijns naestens te bethoonen, ende zijnen boosen wille door zijn wreede wercken te openbaeren. d'Apostel Iohannes en ontsiet hem niet eenen toornighen man, een dootslagher te noemen, segghende: + Wie zynen broeder haet, die is eenen dootslagher: Want alhoewel het hem ontbreeckt aen zijne macht, so en ontbreeckt het hem niet aen den wille, om sulcx te doen. Aldus hielt Godt Cain voor een dootslagher, eer hy zijn broeder Abel gheslaeghen hadde, Ende Godt en woude Cains offer niet ghenaedelyck aensien, want hy op zynen broeder seer toornich was, + ende in affectu ofte genegentheyt was hy voor God een Broeder-moorder, hoewel het effectus ende de daet corts daer aen volghde:

 
Nam scelus intra se tacitus qui cogitat ullum, +
 
Facti crimen habet.
 
Die een boos stuck stilsvvyghens by hem denckt, +
 
Is voor God als een, die metter daet krenckt.

3. Nydt en is anders niet, + dan eene moeyelickheyt in 's menschen herte, over den voorspoet des ghenen, die hem te boven gaet, in eenighe gaeven nae de Ziele, ofte Lichaeme. + Desen nydt is den oorspronck van oproer, ende alle boose vvercken, + Ende is so fenynich, dat hy zyn eyghen Meester verteert, want hy is een etter in de beenderen. Ende hy veroorsaeckt menighen dootslach, + als blijckt aen Ioab tegen Abner, een vroom Capiteyn onder den volcke Israels, + Item tegen Amasa zijnen Neve, welcken beyde hy seer verradelyck onder 't decksel ende ghelaet, van of hy hen vrientschap bewijsen woude, een moordaedelycke doot-wonde gegeven heeft. De nijdt regneerde mede in 't herte der Schriftgheleerden ende Phariseen, ende de oorsaecke was dese. + Christus hadde gheleerdt eene seer hemelse leere, ende deselve bevesticht met wonderbare Miraculen, ende hy ginck hen allen seer verre te boven, ende was in grooter achtinge by den volcke: Om deser oorsaken wille waren de Schriftgeleerden afgunstich, ende morrich tegen hem, ende en rusteden niet tot dat sy Christum overghelevert hadden in de handen van Pilatus, om hem den doot aen te doen, waer sy hen des onschuldigen bloets schuldich gemaeckt hebben, voor den Heere. Even alsoo by velen Dronckaerts, veroorsaeckt den Nijdt veel bloet storten, ende moorden.

4. Wraeckgiericheyt is een boos voornemen, + om ons leet aen yemant te wreecken, tot voldoeninge van onse quade ghenegentheyt. Dese sonde rust insonderheyt by den dronckaert, want so hem eenich leedt wedervaeren is, hy soeckt stracks dat te wreken, ende spreeckt: + Alsmen my doet, so vvil ick vveder doen, ende eenen yeghelicken zyn vverck betalen. Soo nam Esau voor, + zynen broeder Iacob te dooden, om dat hy zynen se-

ghen wech hadde. So nemen die Dronckaerts voor hen, als sy met het mes in der hant langhs der straeten loopen.

5. Moordadighe treecken ende laghen, + maecken oock den Dronckaerdt schuldich aende sonde des doodtslachs: want dese worden van hem dickwils by daghe ofte by nachte aengeleyt, om yemant door zijn dronckenschap om te brenghen. Hy leydt hem op hoecken van straeten, op brugghen, ende als eenen wreeden Leeuw loerdt hy op zynen naesten, + ende den ontschuldighen soeckt hy heymelyck te verworghen. Die sulcx doet, die is eenen Moordenaer in zijn herte, al comt hy niet tot zijn voornemen.

6. Vroyelickheydt over eens anders verdriet ende ongheluck, + is oock een soorte des dootslachs. Hiermede waren de vyanden Davids seer besmet, ghelyck hy dickmaels dies aengaende klaeght in zijne Psalmen. + Dit was de sonde mede van Simei die over zijns Conincks ongheluck hem vervreughde boven maeten, ende daerom als een dootslaegher der straffe is weerdich ghereeckent, + ghelyck God hem oock metter doot daer nae door Salomon heeft laeten straffen: + Want wie den arme bespottet, die hoont des selven Schepper: ende wie hem zyns onghevals verheucht, die sal niet onghestraft gelaten worden. De Dronckaerts zijn met dit ghebreck seer swangher, want wat sietmen voor ghebreck by hen domineren? Naemelyck dat haerlieder herte hem verheught over den val haer lieders vyants, + ende vrolyck sich betoont over zyn ongheluck. Dat welcke een teecken is van een boos bloetdorstich ghemoet, ghelyck sulcks te sien is in den Babyloniers onder de Claech-lieden Ierem. Inden Edomiten,

Psalm. 137.7.8. Ende andere boose menschen

Apoc. 11.7. tot het 12. veers toe. Over welcke God zijn toorn verclaren wil, als te siene is by den Propheten, Adias vers. 10. 12. 13. Ezech. 25.6.

7. Ten sevensten is daer Wreetheyt, + door welckmen vermaecken schept, als de Tyrannen pleegen te doen, int bloet vergieten van menschen. Welcke grouwelycke gheneghentheydt maer al te vele herscht in den Droncke Swijnen: want laet in haren droncke ghelaeghen ghevochten worden, sy sullen in plaetse van 't ghevecht te verhinderen, liever anderen ophitsen, ende segghen, toont u nu als een man, laet u niet versnorcken, ghy zijt mans ghenoech voor hem, dapper als een helt, gaet hem aen, steeckt hem, snijt hem, geeft hem daer aen hy een maent ghenoech heeft, Even als die boose Edomiters, den Babyloniers aenhitsten ende ritsten tegens Ierusalem, doen sy spraecken: + Reyn af, reyn af, tot haeren bodem, op ghelycken voet gaet het toe onder den godloosen Dronckaerts, die de vechtende partyen sullen oprocken, om malcanders bloet te storten, 't welck een afgrijselyck werck is om sien, ende om hooren.

Applicatie, ofte Toeeygheninghe.

OP dat wy gheleert worden ons voor desen sonden te wachten, + laet ons altydt sober zijn, ende ons wapenen met dese navolgende deughden. 1. Wacht u voor toorn, ende so ghy daer in valt, gaet daermede niet slapen: + En laet de Sonne over uwen toorn niet ondergaen. 2. Draeght geen haet, maer wort bekleedt met hart-grondelicke liefde, + met allen menschen so veel het moghelyck is, vreede houdende. 3. Nijdt laet mede verde uyt u herte wesen, wy behooren veel meer te

volghen het Exempel Moyses, welcke doe Iosua op hem begheerde dat hy Eldad ende Medad soude verbieden te propheteren, antwoorde: + Syt ghy afgunstich om my? Woude Godt, dat alle het Volck des Heeren propheteerde. Ende wy behooren ghesint te zijn, gelijck Iohannes de Dooper, welcke van zijnen Discipulen verstaende, dat het Volck hem verliedt ende volchde Iesum, seyde dat zyne blydtschap vervult was, Want Christus moeste wassen, ende hy afnemen. Ende also zijn wy schuldich blijde ende wel te vreden te wesen, wanneer wy den voorspoet onses naesten eenichsins sien. 4. 'T gebreck des Wraeckgiericheyts om te mijden, laet ons ghedencken watter gheschreven staet: + Myne is de wraecke, ick sal't vergelden spreeckt de Heere, daerom, Vergelt niet quaet met quaet, ofte versmaetheyt met versmaetheyt, maer segent daer en teghen, ende wilt het quaet met goet overwinnen. + 5. Loert nemmermeer om yemanden quaet te doen, maer hout uwe ganghen oprecht, soeckt yder veel eer op te helpen, ende profijt aen te brengen. Hebt ghy yets teghens uwen naesten, + gaet hem aen, ende segt het hem, + gelyck Abraham dede aen Abimelech den Coninck, op dat ghy daer nae den bitteren wortel van quaedts uyt 't herte werpende, een bestendighe vreede maecket. 6. Is uwen Naesten in noot, bedroeft u daer over, in plaetse dat andere hen verblijden, hebt medelyden met die in noot zyn, want wy zyn alle een vleesch Esa. 58.7. ende leden van een lichaem. 1.Corinth. 12.26. Gedenct dan den verdruckten, al of ghy verdruckt waert Hebr.13.3. also hebben de Propheeten ghedaen: Ieremias. 4. vers. 19. 31. Item, Cap. 9. vers. 1. Hoseas cap. 9. versu. 14. also heeft mede de Heere Christus ghedaen doen hy schreyde, over Ierusalem Luc. 19.41. Item, Paulus

Rom. 9.2.3. ende meer andere heylighe luyden, welcker exemplen wy schuldich zijn nae te volghen. 7. Ghelyck wy oock ghehouden zijn alle wreetheyt vyant te zijn: want sulcke menschen zijn een afgrijsen voor den Heere Godt, ende ghelyck David seydt: + De Heere heeft eenen grouwel aen den bloetgierighen ende valschen. Voor dit ende al het voorgaende wilt u hoeden, op dat ghy met den Dronckaerts niet en vervalt tot dien eersten trap des dootslachs.

II. De Dronckaert is een dootslaegher met 't uyterlick ghelaet.

WAt belanght des Dronckaerts dootslach, + die hy begaet met 't uyterlyck ghelaet, daer onder behooren dese naevolghende teeckenen der bitterheydt.

1. Een wreet, ende stuer ghesichte.
2. 'Thooft schudden, den mont op sperren, tot spyt van een ander.
3. Met den ooghen wencken, ofte met den vingheren naewysen tot verachtinghe.
4. Yemant belacchen, ofte bespotten uyt bitterheyt.

1. Wat het eerste poinct aengaet, + met soodaenich teecken begon Cain alder eerst zijne bitterheydt te toghen teghen zijnen onnooselen broeder Abel: want als hy sach, dat de offerhande van zijnen broeder Abel Gode behaeghde meer dan de zijne, soo wiert hy toornich, + ende syn ghebaer veranderde daer over, dat hy oock van den Heere aenghesproocken wiert: Waer-

om wort ghy toornich? ende waerom verandert hem dyn ghebaer? + Ist niet also? Wanneer ghy vroom zyt, so zyt ghy aenghenaem? zyt ghy oock niet vroom, so rustet de sonde voor de deure: Doch en laet ghy haer niet haren wille, maer hersschet over haer: Dese schoone vermaninghe Gods aen Cain gedaen, wort weynich waerghenomen van den Drincke-broers: want laet hen yet wedervaeren van yemanden, het waere van haerlieder beste vrienden, sy sullen haere bitterheyt ter ooghen uyt laten sien, ende ghelyck Laban de grimmicheyt zijnes ghemoedts teghens zijnen Schoonsoone Iacob dede blijcken, door een wreedt stuyr opslaen zijnder ooghen, + ende veranderinghe zijnes vriendtlycken aenghesichts, Insghelycks doense, die met Dronckenschap omgaen. Iae dickmael droncke t'huys comende, och! met wat een bitter, stuyr ghelaet bejeghenen zy hare Huysvrouwen, ende lieve kinderkens? Men heeft ghenoech aen haer leelyck ghesicht, dat zy soo ysselijck open-sparren, als off zy een briesschende ende een verscheurende Leeuwe waeren, die hem bereydt om een te verslinden.

2. Het hooft schudden, + ende den mondt opsperren tot spijt van sijnen naesten, is mede een vertooninghe van een moortdaedich ghemoet. 'Twelck aenghesien het was in den Vyanden Davidts, die nae zijn leven stonden, daerom ghetuycht hy, + dat sy alle zyner bespotteden ende sperden den mondt op, ende over hem den kop schuddeden. Soo hebben oock ghedaen de Goddeloose Ioden, die onsen Salichmaecker bespotteden aen den Cruyce: + Want voorbygaende lasterden zy hem, schuddende haere hooffden. 'Tis dan gheen cleyne saecke met den hooffde, ofte

op doen des mondts, seeckere rabautische teeckenen van sich te gheven, uyt welckmen zijn nijdt ende spijdt teghens anderen speuren can.

3. Ghelyck't oock is, + met den ooghen te wencken, ofte met den vingheren yemandt nae te wijsen, tot zijnder verachtinghe. Dat by den Droncke-bouten seer ghemeyn is: want door den dronck worden sy apen, ende hebben alle spottelycke maenieren van doen over haer. Ende dat niet alleenelyck tot een kortswylicheydt, maer daermede meestendeel haerlieder boosheyt uytdruckende, daer mede sy teghen haeren naesten zijn inghenomen. Van welcken daerom de Wijseman seght: + Een Belials man, een schaedelyck man, gaet met eenen verkeerden moet omme: hy wenckt met den ooghen, beteeckent met den voeten, wyst met den vingheren, hy bedenckt altydt quaets, ende verkeerts in zyner herten, ende richtet twist aen. Ten dien eynde seydt weder Salomon: + Wie met den ooghen wencket, die sal moeyte aenrichten: ende die eenen dwaeslycken mondt heeft, die wordt gheslaeghen. Item op een ander plaetse: + Wie met den ooghen wenckt, die denckt niet goets: en wie met den lippen beteeckent, volbrenght het quaedt. Ofmen dan van een Dronckaert ghewencket, ofte met het byten van zijnen vingheren ghedreyght wordt, (nae der Italiaensche wijse) 't is soo veel als metter daedt, ende ipso facto van hem beschaedicht te zijn, soo veel in hem is: alleenlyck datter wat tydts ende uytstel wordt ghegheven, ende ten sy Godt die Heere dat verhindert, oock in plaetse van't quaedt dat hy een ander meynde te doen, hy selfs na Gods rechtveerdich Oordeel, daer inne en valle.

4. Yemant belacchen ofte bespotten is den Dronckaren oock ghemeyn, + want terwijlen sy sorgheloos sitten aen haere drinck-tafelen soo moet den vroomen haerlieder spot-liet zijn, ofte drijven in bitterheyt des hertens, den spot met die by haer gheseten zijn, waer uyt menichmael dootsteecken volghet. Dit selve quaedt (uyt spot volghende) heeft Abrahams huysvrouwe, Sara bevreest ghemaeckt: want binnens huyse hebbende Ismael den bespotter, die hem vermetelyck boven Isaac ghesocht heeft te verheffen, + ende den Meester te maecken, so heeft sy aen Abraham, haren noot gheklaeght, ende versocht datmen hem met zijne Moeder Agar by tijdts uyt haeren huyse soude drijven, segghende: + Dryft dese Maghet uyt, met haren Sone, Ende God de Heere desen raet van Sara bevestighende, sprack tot Abraham: + Laetet u niet quaelick bevallen des jonghen, ende der maghet halven: alles wat Sara gheseydt heeft, dat hoort: Want de Heere Godt, willende 't huys van Abraham voor ongheluck bewaeren, heeft gewilt dat Ismael uytgeworpen soude worden, die met spotterye (zijnde een specie van vervolginghe, ende verdruckinghe) omginck.

Applicatie, ofte Toeeygheninghe.

DEse ghebreecken des Dronckaerts gehoort hebbende, + laet ons selven daer teghens wapenen met dese naevolghende deuchden. 1. In plaetse van stuyricheyt, staet nae Christelicke Vriendelyckheydt, 't welck een vrught des Gheest Godts is, + die de herten vermaeckt. Met dese was begaeft Onesiphorus, +die den Apostel Paulum met zijne vrientelickheydt verquickt heeft. 2. Men sal hem oock wachten van te-

kenen te geven eens quaden ghemoets, door 't hooft, ofte den mondt anders te setten alst betaemt. Een Christen moet alletyt besorghen dat eerlyck is. + Is u yets wedervaeren teghens uwen wille, weest daer in gheduldich, + want dat is een cloeck Mensche, ende het is hem eerlyck, dat hy een ondeught verdraeghen can. 3. Went u mede niet tot het wencken metten oogen, ofte 't naewijsen met den vingheren, op datmen u niet onder den bespotters, die wat quaedts in den sin hebben, en reeckent. + Maeckt een verbont met uwen ooghen (als Iob dede) op dat ghyse tot goeden eynde gebruycken moogt. Laet de sonde geen overhant hebben in uwen sterffelicken lichame, + om haer in syne lusten ghehoorsaem te zyn, noch en begheeft oock uwe leden niet van wapenen der ongherechticheyt te zyn, maer begheeft u selven Gode, als die uyt den dooden levendich zyt. Ende begheeft uwe leden Gode, tot waepenen der gherechticheyt. 4. Belacht nochte en bespot niemant, want dat is het doen van verdruckers, ende van des werelts Poufhanssen, + by welcken het trotzen een costelyck dinck is, ende de wrevel moet wel ghedaen heeten. Maer gaet met eenen yeghelick om in alle eerbiedinge, + met alle ootmoedicheyt, sachtmoedicheyt, lanckmoedicheydt, verdraeghende malcandren inder lieffde. Ende, ghelyck ons de selffden Apostel vermaent op een ander plaetse, + Doet niet door twistinghe oft ydel eere: Maer door ootmoedicheyt, achtet eenen yeghelicken den anderen beter dan hemselven. Indien ghy dese vermelde regulen waerneempt ende naevolght, so en sult ghy gheen doodtslaegher zijn met het uytterlyck ghelaet.

III. De Dronckaert is een dootslagher, met woorden.

DOodtslach met woorden wordt by den Dronckaerdt begaen, door dese vijff naevolghende weghen.

1. Door schimp-woorden, tot onteeringhe zyns naestens.
2. Door oprockinghe, tot boosheyt ende dootslagh.
3. Door beschaedinghe der valscher Tonghe.
4. Door Verraedt.
5. Door kijven en twisten.

1. Door schimp-woorden zynen Naesten onteeren, + veroorsaeckt meenighen dootslach. Sulcx soude gevolght zijn, doe Nabal een bittere antwoorde den David liet toecomen, hadde Abigael zijn huysvrouwe, door haer wijsheyt sulcx niet verhindert: Want doe de David in de woestijne hem met den zijnen in honghersnoot bevandt, veerdighde hy eenighe af, die Nabal (dewyle hy een ryck man was) aensoecken souden om hantreyckinghe, dewyle hy alle weldaden van David hadde ghenooten, dat hy weder aen zijn zyde danckbaerheydt aen David bewijsen woude. Tot welcken boden, Nabal hem gheheel hardt ende schimpich ghedraeghen heeft, met bittere woorden aldus aenspreeckende: + Wie is David? wie is den sone Isai, der knechten worden nu te mael vele, die van haere Heeren lopen: soude ick myn broot, water, ende vleesch nemen, dat ick voor myne schaerders gheslachtet hebbe, ende den lieden geven, die ick niet en kenne, van waer sy

zyn? Door welcke woorden Davidt seer verstoordt zynde, swoer den Nabal uyt te royen met zijne gantsche familie, ende hy was op den wech om zijn voornemen uyt te voeren, doch Abigael zijn huysvrouwe trock hem teghen, ende met haer beleeftheyt stilde sy zijnen toorn, ende wende dat quaet van haren huyse: Also zijnder nu ter tijdt vele Dronckaerts, die om een havers stroo, hare Mackers, ofte andere eerlycke luyden, schimpelyck ende bitterlyck sullen aenspreecken, de selve noemende, Vilaynen, Dieven, Schelmen, Sotten, &c. Welcke woorden meenichmael doen een man zijn lijtsaemheyt vergheten, dattet een van beydens levens daer nae cost. Daer op de Dronckaert weynich denckt.

2. Ten anderen yemant oprocken tot den dootslach, + ofte tot kyvaghe, ofte dierghelycke boose wercken, is mede een specie van doodtslaen. De Dronckaerts doen dit dickmaels, ende maecken daer van gheen werck, Maer ick woude hen wel gevraeght hebben, of sy niet en bekennen, dat d'Over priesters ende Ouderlinghen des volcx, die den Richter Pilatum oprockten om Christum te dooden, ende alle die daer riepen, + Cruyst hem, Cruyst hem, niet soo seer, ende soo diep en steecken inde schult des doots Christi, als die gene die hem aen't houten Cruys ghenagelt hebben? d'Apostel leert ons duytlyck, dat jae: + ende dat sy den Vorst des levens ghedoot hebben. Even also zijn sy niet min schuldich aen den dootslach, die daer toe opgheruckt hebben, als zijn, de welcke den doodtslach met haere messen selfs ghedaen hebben. Dat blyckt, ende can verders bewesen werden, met't exempel van Herodis Hoere, Herodias ghenaempt, + de welcke alhoewel zy niet anders en dede dan haer Dochterken

leeren dansen, ende door het dansen s'Conincks herte beweghen, dat hy Iohannem den Doper inder ghevanckenisse liet dooden, soo was zy nietemin aen dien doot, ende aen dies vroomen mans bloet soo seer schuldich, als de Coninck selfs, jae als of sy hem met haere eyghen handen 't hooft hadde afghesmeten. Dat dan insghelycks alle oprockers tot vechteryen (waer door meestentydt dootslach ontstaet) hen selven besien ende bedencken, in wat staet sy staen, wanneer sy soodaenighe boosheyt stoutelyck pleegen, op dat sy een schrick krijghen moghen.

3. Insghelycx op dat sy hen wachten van eenighe beschaedinghe mette tonghe te doen, + soo sullen sy weten, dat dootslach met de tonghe, can ghedaen worden. Want dat is een moordaedelyck waepen, daermen meer menschen, ende die selve veel swaerlicker ofte ongheneesentlicker can quetsen, dan met den sweerde. De Propheet David, + verghelyckt de boose tonghe by een scherp scheermes, om te kennen te gheven datter vele vroome door ghedoodt ende vermoordt worden. D'ervarentheydt vandien hadde David seer groot, doch insonderheydt in den Hovelinck zijns Schoonvaders Sauls, + Doegh den Edomiter, door welckers boose tonghe vyf-en-tachtentich Priesters Gods tot Nobe beschadicht wierden, also dat sy deerlyck vermoort wierden. Die Godloosen selfs verstaende wat voor een dootlycke wonde in haer heeft des menschens tonghe, doe sy t'samen spanden teghen den Propheet Ieremiam, so seyden sy: + Compt herwaerdts, laet ons hem met der tonghen dootslaen, ende niets gheven op alle zyne reden. Wie dan yemant doorsteeckt met de tonghe, die is schuldich aen een dootslach.

4. Ghelyck die ghene oock is, + die yemant Verraet,

ende door valsche practycken brenght int peryckel des levens. Soo deden de twee Sonen Iacobs Simion ende Levi, de welcke d'onteeringhe die Sichem eenen jonghen Vorst aen haere suster Dina ghedaen hadde, willende wreecken: + maeckten een verradersch accoort met den Vorst ende de gansche Burgherye van Sichem, door welck accoort besproocken was, dat een yder van hen nae der Iodische wijse, soude laeten besnijden, 't welck ghedaen zijnde, doe sy laeghen in hare smerten, wierden alle overrompelt ende seer Moordaedelyck omghebracht. Also heeft David hemselven verlopen teghens zijnen ghetrouwen Officier Vria, + den welcken hy met eenen verraedischen brieff heeft heeten gaen to Ioab, die hem daer nae volgens 't inhout des briefs, in de scherpte des strijts ghestelt heeft, ende van den kindren Ammon laeten dootsmijten. Alhoewel de waepenen der Ammoniteren het deden, so was nietemin David, die door zijn brieff tot dat ongheluck hem liet brenghen, de principaelste oorsaecke zijns dootslaens, daerom dat Godt oock heftelyck op hem vertoorent wiert, ende liet hem segghen, + dat het sweerdt van zynen huyse niet wycken souden inder eeuwicheyt.

5. Noch wordt den wech tot dootslach ghebaent, + door kyven ende twisten, dat welcke de Dronckaerdt ghemeenlyck doet eer hy scheyt. Want de herssenen door den dranck ontsteecken, rijst seer licht den toorn, ende die gereesen zijnde, en weten zy niet dan allerley vuylicheydt, teghens haeren naesten uyt te gieten. Dese kijvagie veroorsaeckt meeninghen doodtslach in den Herberghen: + Want daer tweedracht is, daer is oproer, ende alle boose wercken. Daerom seght de Wijseman. Waer zyn wonden sonder oorsaecke? Na-

melycken, + waermen by den Wijne sit ende te samen comt uyt te suypen, wat in gheschenckt is.

Applicatie, ofte Toeeygheninghe.

DIt aenhoorende, + het can ons dienen tot leeringen, ende toeneminge van eenige deuchden. 1. Ten eersten dat wy ons wachten sullen yemanden met woorden te onteeren, ofte yemanden te beschimpen. En laet (seght Paulus) + geen vuyle reden uyt uwen mont gaen, maer ist dat daer eenighe goede reden is, tot nootsaeckelycke stichtinghe, op dat sy aenghenaem sy te hooren. Insghelycks seght Ecclesiasticus. + Scheldet uwen naesten niet by den Wijne, ende en bespot hem niet in zyner vreuchde, gheeft hem gheerne goede woorden, ende bejeghent hem niet met harde woorden. 2. Weest oock gheen oprocker tottet quaedt, waer mede ghy u ghelyck maeckt den Duyvel, die Evam onse eerste Moeder tot onghehoorsaemheydt raede, ende aenvoerde. + Wy zyn kindren Godts, wy moeten dan ons als kindren Godts ghedraeghen, ende een yder veel liever opwecken om goet te doen, God te vreesen, + totten Tempel Godts te gaen, ende alsoo hem tot alle lieflycke stucken des Godsdienst vermanen. 3. Onse tonghe sullen wy oock bewaeren dat sy niemandt door laster-taele en doodet. + Wie isset, die een goedt leven begheert? Ende die gheerne goede daeghen hadde? Antwoort. Behoet uwe tonghe voor den boosen, ende uwe lippen, dat sy gheen bedriegherye en spreecken. 4. Laet onse tonghe, gheene verraderye stichten, ofte yemandts leven int perijckel brenghen, wy zijn ghestelt tot behoeders van onsen naesten, niet tot verdervers. + Het was in d'ooghen Iacobs een vervloeckte

saecke, dat zijne kindren so verradelyck met die Heydense inwoonders van Sichem hadden omghegaen, Hoe veel meer dan ist voor een vervloeckt dinck te reeckenen, dat d'een Christen den andren onder't decksel van ghetrouw te willen zijn, sal in schaede ofte ongheluck brenghen, ende hemselven sal door schoone smeeckende woorden doen schijnen eenen Vriendt te wesen, om yemanden met listicheyt te bespringhen? + Van sulcke boose ghesellen spreeckt David vele Psalm. 12. Item, Psalm. 28.3. Item, Psalm. 55.22. Item, Psalm. 109.4. Item, Ieremias cap. 9.8. Exempel in Tziba de knecht van Mephiboschet. + In Ieroboam, ende meer anderen. Ons en ontbreeckt huydendaegs oock niet, aen exemplen van soodaenighe verradische quanten, doch welcker daet wy t'eenemael moeten vyandich zijn. 5. Ghelyck wy oock ons sullen t'aller tijt wachten van kijven ende twisten. + Wie twist lief heeft, die heeft sonde lief, ende wie zyne deure hooghe maeckt (dat is, over al het hooghste woort wil voeren) dier staet naer ongheluck. Laet ons dan Vreetsaemheydt lief hebben, + om den vreede te beminnen ende die nae te jaeghen. Dat welcke wy nerghens mede beter connen te weghe brenghen, dan onsen mont te gewennen tot wat goedts te spreecken: want ghelyck den Noorden-wint den reghen verdrijft, also een sachmoedich woordt stildt den toorn. Den Mondt des rechtveerdighen is een levendighe fonteyne, + daer en teghen de mondt der Godtloosen sal haeren wrevel overvallen. Wie onder den rechtveerdighen wil ghereeckendt zijn, ende zijn Ziele voor wrevel ende ongheluck bevrijden, die laete het quaede vaeren, ende hy doe het ghoede, hy worde eene lieffelijcke Fonteyne

ghelyck, de welcke soete welrieckende wateren der Christelycke propoosten van hem gheeft, tot verquickinghe ende voordeel van andere.

IIII. De Dronckaert is een dootslagher, met der daet ende wercken.

DIe al't voorgaende, dat wy inde drie voorgaende stucken gheseyt hebben, verstaen heeft, die en sal hem nu niet te verwonderen hebben dat wy segghen, door dronckenschap vele dootslagen ghecauseert te worden. Want sy is als een baer-moeder van dese ysselicke sonde. Men schrijft, + hoe op een tijdt de Duyvel ymanden gaff te kiesen een van dese drie sonden, 1. Dronckenschap, 2. Overspel, 3. Dootslach. De persoon desen vyandt inwillighende de Dronckenschap, als de minste sonde van drien, T'is niet langhe daer nae geleden ofte de duyvel heeft hem door de Dronckenschap, doen vallen in Overspel, ende daer nae in een Dootslach. So dat dronckenschap als de plancke ofte brugghe is, daer door datmen tot andere sonden overgaet, onder allen mede tot Dootslach: Want aengesien in velen de Wijn is als een dullen Beer, + jae als een verslindende Duyvel, soo en cander niet dan groote ongelucken voor s'menschens leven, daer door veroorsaeckt worden. Dat sietmen wel op Hooghtijden, op Kermissen, op vierdagen ende feestdaghen, op welcke tijden (Godt betert) de dronckenschap meer in swanck gaet dan den Godsdienst, so datmen dan meest verneemt van gevecht, steecken, moorden, ende doodtslaen: De Wyn, seght de Propheet, + maeckt dulle luyden. Ghelijck nu een dullen

mensche zijn naesten aen't leven alletijdt pooght te krencken, so mede doet eenen droncken mensche. De Wijseman seght daerom: + Ghelyck het forneys proeft het ghehecht yserwerck: alsoo proeft Wijn de wrevelighen herten, wanneerse droncken zyn. Want ghelyck in Esdra staet, + de Wijn overvloedich inghenomen, doet den hant aenden hechte legghen, ende veel drincken, doet den Mensche vergeeten aller vrientschap, aller broederlicker trouwe ende liefde in corten, ende so hy drinckt, ruckt hy het sweert uyt, om te slaen, om te dooden. De Trappen hier toe zijn dese.

1. Yemant quetsen.
2. Yemant uytdaghen tot het vechten.
3. Yemant moetwillichlyck metter daet dootslaen.
4. Hemselven dooden, ofte om den hals brenghen.

1. Yemant quetsen ofte slaen in vechterye, + is den naesten trap tot den dootslach. Die Heere God heeft ten tijden Moysis, op dit stuck polytike wetten ende straffen gheordonneert, op dat yeder te minder gheneghen soude zijn, + uyt eyghen lust wraecke te nemen, ende zijnen naesten int velt uyt te daghen, ofte te beroepen om te vechten. Doch op dit stuck werdt by de Overicheydt onses tydts, weynich ghelet: ende daerom zijn de Dronckaerdts so veerdich ende ghereet met yemant hantdaedich te zijn, hem te verlemmen ofte te vermincken, ofte selfs aen de gesontheydt haer te vercorten: + Want de dronckenheydt maeckt eenen dullen sot, noch dulder, dat hy snorckt ende pocht, dat hy wel geblouwet, geslagen, ende gewondet wort. Dat zijn de vruchten die de Campioenen (die alleman vermeesteren willen) dickwils, uyt haer gevecht mede t'huys dragen.

2. De Dronckaert treet noch naerder tot den dootslach, +

wanneer hy trotsichlyck, ende wraeckgierichlyck eenen anderen uytdaeght, om in een plaetse ergens alleene te gaen, ende met hem lijf om lijf te vechten. So dede de onbesnedenen Goliat, + die yemant uyt den Israelitischen Legher beriep, om tegens hem te vechten, ende wierdt tot zijnder oneere versleghen. Huydendaeghs vintmen eenighe, die in haer den bitteren wortel des wraeckgiericheydts draeghen, ende niet en rusten, tot dat sy met haer partye, int ruyme velt met blanck gheweer staen, om't leven dat sy niet ghegheven hebben (O Duyvelsche wreetheydt!) te benemen. Die int stuck weygherich is, wordt voor een vervaerde catte ghescholden, die daer en teghen, een andren tot het duellum beroept, wert voor een fijn Edelman ofte cloecken Soldaet gereeckent, ende gepresen. Also weet de Duyvel de menschen te verleyden, jae te betoveren, op dat hyse met Lijf ende Ziele in zijne netten vanghen mochte.

3. De Dronckaerdt sal oock, + sonder uytdaeghen, moedtwillichlyck zijnen naesten dickwils moorden, ende eenen steeck geven aen tafel daer hy sidt, dat hy daer nae niet meer en hickt ofte kickt. O droevich spectakel! 'T was een schrickelycke saecke, doe Ioab den Abner met eenen cusse aenviel als eenen Vrient, ende nochtans ter selver stondt, hem met zijn pointgaert priemde, dat hy op de plaetse hartsteeck doodt bleef, + Niet min ist schrickelyck om sien ende hooren, dat (ghelyckmen dickmaels verneempt) twee personen, ofte twee maets ende by-slapers, met elckandren in de Herberge drinckende te saemen, op 't leste door dronckenschap, de een, d'andere te keere gaen, ende vermoorden, ofte als een hinne, den strop afsteecken?

Plutarchus mach wel segghen, + dat de dronckenschap vol oproericheydts sy, ende is sinneloos, ende onvernuftich. Vele, seydt Augustinus, + door den Wijn overweldicht zynde, hebben boose ende grouwelycke moorden begaen. Hier toe dient, 't gunt Augustinus verhaelt van den soon Cyrilli, dewelcke onghebonden opghevoet zijnde, nae dat hy zijn goederen verteert hadde, eyntlijck tot die boosheyt ghecomen is, + dat hy zyn eyghen moeder, die swanger was heeft beslapen, zyn susters ghesocht heeft te schenden, zyn Vader heeft omghebracht, ende zyn twee susters ter doodt toe heeft verwondet. Seneca verhaelt oock een exempel van Alexander Magnus, +de welcke droncken zijnde, doode Clitum, een van zijn liefste ende ghetrouwste dienaers, 't welcke hy vernomen hebbende, wenschte hy selfs, doen hy nuchteren geworden was, te sterven van wegen de groote droefheydt die hy daer in settede. Alsoo ist waerachtich 't gunt Seneca seght, + dat de Dronckaerts droncken vele dinghen doen, daerse haer nuchteren zynde, over schaemen, ende bedroeven sullen.

4. Hier by comt dat een Dronckaert in zijn dronckenschap, + hem selven aen't leven dickwils te cort doet, ende brenght hem selven om den hals. Ghemerckt door den Wijn den Gheest uytghebluscht wordt, ende die hem tot gulpen ende swelghen daghelycx begeeft, + met Gods Gheest niet gheleydt en wordt, maer den quaeden Gheest zijn herte ingenomen heeft, also datter niet een voncxken der Godvreesentheydt in hem meer en is, soo ghebeurt het dat de Dronckaert niet alleene, anderen doodt, maer oock een Beul zijns eyghen levens somtijden bevonden wordt, Mits hem willens en wetens lichtveerdichlyck in perijckel werpende, ofte wanneer hy uyt opgheresene toornicheydt

ende eyghenwillighe boosheydt hemselven werpt int vier, int water, ofte aen een touw verhanght. Men seght van Iudas Iscarioth, + doe de Duyvel hem int herte ghevaren was, ginck heenen ende verworchde hem selven; also is mede een Beul over hemselven gheweest Architophel, Saul, ende meer andere Godloosen, die Godt hadden verlaten, ende waren daerom van God verlaten. T'is niet te verwonderen dat de Duyvel dese macht, ende toelatinge krijght over den Dronckaerts: want de selve schandelicke misbruyckers der gaven Godes zijnde, ende van haren buyck haerlieder Afgod maeckende, + so ist dat sy ghenoech te kennen gheven, dat sy met Godt niet te doen willen hebben, ende daerom wil Godt met hen niet te doene hebben, so dat sy nerghens toe dienen, dan tot een proye voor den Duyvel.

Applicatie, ofte Toeeygheninghe.

VVY hooren nu dat een Dronckaert op alle manieren een dootslager is, + ende oock den dootslach doet metter daet. Wilt ghy tot dese sonde niet ghebracht worden, so volgt den raet des Wijsemans: + Weest gheen Wijn-suyper, want de Wyn verderft vele luyden. Dryvet de quaede snoode drinck-lusten uyt dijn herte, op dat andere goede deughden daerinne logeeren. 1. Quetsedt niemant, nochte en verseerdt niemandt. Ghy en hebt hem zijn ghesontheydt niet ghegheven, wilt hem die niet benemen. T'is beter selfs schaede te lijden, dan schaede yemanden aen te doen. 2. Daeght niemant uyt tot eenich duellum ofte ghevecht: want wie eenen andren trotseren wil, die compt eerst t'onder te vallen: ende als Christus

spreeckt tot Petrum: + Wie metten sweerde slaet, die sal metten sweerde vergaen. Item alsser staet by Mosen: + Wie menschen bloet vergiet, diens bloet sal vergoten worden. T'is oock een specie van wraeckgiericheyt yemant uyt te daghen, welcke sonde dapperlyck verboden wort Levit 19.18. Ezech. 25.12. 1.Petr. 2. Eccl. 28. Rom. 12.17. Laet ons luysteren nae den reghel Christi, die hy ons aldus gheeft: + Ghylieden hebt ghehoordt, dat daer gheseydt is: ooghe om ooghe, tant om tant. Maer ick segghe u lieden: wederstaet den quaden niet: Maer soo u yemant slaet aen u rechter wanghe, soo biet hem oock de ander. Daer mede Christus alle eyghen wraecke verbiedt, ende leert de lijdtsaemheydt. 3. Veel min dan ist ons gheoorlooft yemandt te dooden: Die dat doet 1. Hy breeckt het beeldt Godts. Gen. 9.6. 2. Hy neemt de Magistraet het sweert uyt de hant. 3. Hy berooft het ghemeyne beste van zijn Borghers, ende dickmael, de vrouwe van hare Man, den kindren van haeren Vader, ende broodt-winder. 4. Hy versondicht hem teghens't seste ghebodt in de Wet Godts, Dootslaen is dan een ysselycke sonde. 4. Ten lesten dat niemant de handen legghe aen zijn eyghen leven, het sy oock wat voor ongheluck, ofte verdriet hem mochte aencomen. 1. + Wie hem selven schaede doet, dien heetmen billick een Eerts-booswicht. 2. Wy zijn van onsen Schepper in dit leven ghestelt, elck in zijn beroepinghe, ghelyck Soldaten staen op haere schiltwachte, daerom en moghen wy sonder Godts consendt ende oorlof daer niet van loopen. 3. + Wy doen daer mede onse Ziele te cort, ende onteeren alle onse naecomelinghen. 4. Die van Athenen hebben ten rechte, sulcke menschen diet inden sin hadden, ende quamen te nussen, dat sy't niet volbrachten

de handen af te snijden: want sy zijn onweerdich aen haer lijf handen te draghen, die daer mede, haer costelyck leven beschadighen willen.


Vorige Volgende