Nederlandsche gedichten uit de veertiende eeuw van Jan van Boendale, Hein van Aken e.a.

[p. 704]

Bijlage D.
Boec vander wraken.

Fragment eener rhapsodie uit onderscheidene leerdichten, voorkomende in een hs. van den Rinclus, dat vroeger behoorde tot de bibliotheek van lord Heber. - Afgedrukt in Mone's Anzeiger, 1838, kol. 539 volg., vermeld in zijn Uebersicht, n^r 370, 3. De verschillende oorsprongen er van werden aangewezen door prof. De Vries in zijne inleiding van den Lekenspiegel, bl. CXXXV-VI. - De veertien eerste regels behooren tot die Rose; met v. 61 begint de tweede afdeeling van het Boec vander wraken.

^+
+ Armoede heeft gierecheiden bracht,
Die in de werelt heeft groete macht,
Want gierecheide heeft gedaen
Dicke menegen man verslaen,
Ende gemaect menech orloge
⁺ Tusschen coning ende hertoge;
Borge doetse maken ende stede¹ groet,
Dier men en hadde negeene noet²,
Op dat die gierecheit en dade,
Die altoes eens anders scade
⁺ Gherne sage³ ende hare bate,
Dit doet maken menech gesate
Ende vergaderen⁴ gout ende scat.
⁺ Gonnecrt werde ierst op brachte dat!^5
+ Bi desen lieden⁶ waren te stoert
Die sempel liede, daer men af hoert;

+ Rose.

+ 8885

+ 8890

1 R. steenen.

2 R. Dies si en hadden gheenen noot.

+ 8895

3 R. siet.

4 R. gaderen.

+ 8898

5 R. Gonneert werde die up brochte!

+ Verg Lekensp l.c. 35.

6 Lees tiden.

[p. 705]

 

Die hadden een goet sempel leven,

 

Dat hem nature hadde gegeven,

 

Ende en daden noeysent goet,

20

Want valscheit ende overmoet

 

Dede hem proper goet gewinnen,

 

Ende deilen dlant in allen sinnen,

 

Ende setten palen ende meere;

 

Ende bi wilen vochtense seere,

25

Die starken namen den cranken thare.

 

Doe si dit worden geware,

 

Vergaderden si alle gemeene,

 

Ende cosen den straksten onder hem alleene,

 

Ende maectene prince ende here.

30

Hi swoer hem dat hi voert meere

 

Hem soude bescermen van quadien,

 

Ende so dwingen ende castien,

 

Dat si met verden souden leven,

 

Ende hise ter doot niet en soude begeven.

35

Doe gaf hem elc van den sinen

 

Soe vele, dat hi sonder pinen

 

Met groeten eeren leven mochte,

 

Na dat hem allen gaderen¹ dochte.

 

Dit ambacht hielt hi enen tijt,

40

Soe dats die roeveren hadden nijt,

 

Ende droegen soe vele over een,

 

So dat si goet en lieten en geen,

 

Si en roefdent ende stalent tallen stonden;

 

Ende alsi den prince alleene vonden,

45

Versloegen sine menech werven.

 

Doen moeste hem tfolc anderwerven

 

Hem selven besetten al gemeene,

 

Beide die grote ende die cleenne,

 

Ende gaven den prinee rente so groet,

50

Dat hi vele serzante ontboet,

 

Die hem holpen in allen tiden

 

Beide vechten ende striden,

 

Ende waren heme onderdaen,

1 algader.

[p. 706]

 

Na dat wi die boeke verstaen.

55

Dus waren die ierste dinge,

 

Daer af princen ende coninge

 

Ierstwerf quamen ende lantsheren,

 

Die nu hare aerme volc ontderen.

 

Noch een redene sal hier na comen,

60

Die ute Leeken spiegel es genomen.

 

⁺ Hier begent die ander boec,

 

Hoe God sinen swaren vloec

 

Op die Kerstene senden sal,

 

Ende om der menschen sonden al.

65

⁺ Methodocius, die heilege man,

 

Daer ic af te seggene began,

 

Was bescop ende martelare,

 

Maecte een boec scoene ende clarc,

 

Ende was een Griec, als ic versta,

70

⁺ Die vele dichte vorc ende na,

 

Welc boec op Adame begint,

 

Ende op tgroete ordeel int,

 

Daer hi in toent vele saken

 

Van Gods Ons Heeren wraken,

75

⁺ Ende hoe dat na Noes tiden

 

Ierst began dat striden,

 

Ende oec orloge ende toren,

 

Dies men niet en hadde te voren;

 

Want vor dien tiden, alsoe men leest,

80

⁺ En hadde negeen lantshere geweest.

 

Ende hoe ierst op quamen lantsheren

 

Willie u toenen ende leeren,

 

Also dese here Methodosius

 

In sinen boec bescrijft aldus.

85

⁺ Sint dat die diluvie gine.

 

Wan Noe, in wacre dine,

 

Aen syn wyf enen sone,

 

Jonitus heet die gone,

 

Ende was gedaen als een wigant,

90

⁺ Die ierst astronomie vant,

 

Ende was wys van alre conste,

 

Alsoct hem Onse Here onste.

+ Die wrake. B. II.

+ 5

+ 10

+ 15

+ 20

+ 25

+ 30

[p. 707]

 

In deser tijt was een gijgant,

 

Nembroch was hi genant,

95

⁺ Sterc ende groet was hi van machte,

 

Ende was van Sems geslachte.

 

Dese was anc Jonitum gekerct,

 

Ende Jonitus heeft hem geleret

 

Hoe si souden regneren

100

⁺ Ende tfolc onder hem keren,

 

Ende hem dat maken onderdaen.

 

Nembroch heeft dat wel verstaen,

 

Ende maecte thant sine woene

 

Daer nu staet Babiloene,

105

⁺ Ende wert here daer naer

 

Van al dien landen daer.

 

Dit was dierste, als iet leerde,

 

Die op erterike regneerde,

 

Ende was so mechtech eer iet lane,

110

⁺ Dat hi al die lande dwane.

 

Doe Chams geslachte wert geware

 

Dat Nembroch so mechtech ware,

 

Maecten si enen here thant,

 

Die Pontipus was genant.

115

⁺ Jafeths geslechte dier gelike

 

Maecten oec een coninerike,

 

Ende ander lieden oec, te waren,

 

Soe dat vier conincriken waren

 

Ghemaect in corter tijt,

120

⁺ Die emmer hadden altoes strijt

 

Onderlinge ende orloghe grot,

 

Daer omme menech man bleef doot;

 

Want elc woude allene regneren,

 

Ende sine omsaten onteeren.

125

⁺ Na Noe so quam Nembrochs rike,

 

Ende verwan mogendelike

 

Chams rike met al den lande

 

Metten swerde ende met brande.

 

Daer na quam weder Chams geslachte

130

⁺ Om dit te wrekene met crachte,

 

Met volke, wien dats wondert,

+ 35

+ 40

+ 45

+ 50

+ 55

+ 60

+ 65

+ 70

[p. 708]

 

XX^m ende dre hondert,

 

Om te wrekene dese dine

 

Op Nembrochs nacomeline,

135

⁺ Die Consorius hiet, als ic verstoet;

 

Ende dit was volc al te voet,

 

Ende elc, alsic bescreven vant,

 

En hadde maer een roedt in de hant.

 

Consorius ten selven tiden

140

⁺ Liet se over ene riviere liden,

 

Ende doe quam hi daer iegen,

 

Ende heefse alle verslegen

 

Datter een niet en ontgine:

 

Dits te horne vremde dinc.

145

⁺ Hier na quam met groter machte

 

Een van Jonitus geslachte,

 

Die wilen Noes sone was,

 

Daer ic hier te voren af las,

 

Ende destrueerde alle die lande

150

⁺ Metten swerde ende met brande,

 

Die over die Eufrate lagen

 

Met meneger groter plagen,

 

Want si daer te nieute daden

 

.LXVI. grote staden,

155

⁺ Met al den landen alsoe

 

Die desen steden horden toe.

 

Men woestine, also wi vinden,

 

Die .iij. grote riken van Inden

 

Ende der Ismaliten lant,

160

⁺ Datmer nimmer volcs in vant;

 

Van welken Ysmaliten,

 

Die soe vremde sijn van viten,

 

Dat men u wonder mochte vertellen

 

Van wondere, dat si werken sellen

165

⁺ In kerstenheit van wraken al,

 

Dat men seer beiammeren sal.

 

Nu merct, hoe sterc ende hoe serc

 

Ghewroken heeft God Onse Here

 

Van beginne altoes die sonden,

170

⁺ Also ons die boeken orkonden,

+ 75

+ 80

+ 85

+ 90

+ 95

+ 100

+ 105

+ 110

[p. 709]

 

Ende metten swerde meest nochtan.

 

Sint dat de diluvie ran

 

Ende ye sint, alsie verstaen can,

 

Dat lantshere op quam

175

⁺ Ende met heren wert berecht,

 

So ne gebrac strijt no gevecht;

 

Elc ware gherne de meeste here

 

Ende stect den anderen uten kere,

 

Daer af dat comt vroech ende spade

180

⁺ Den volke menech onghenade,

 

Want dovermoet vanden heren

 

Moet in dleste over tfolc keren;

 

Dat volc moet den scade dragen,

 

Ende verbrant syn ende verslagen.

185

⁺ Went een lantshere metter hant

 

Enen anderen af syn lant,

 

Men tiet siere vremecheit an:

 

Mar nent¹ een maet man

 

Enen anderen tsine, gedweit,

190

⁺ Men tiet an siere quaetheit,

 

Ende nemt hem syn leven daer bi,

 

Mer de lantshere blyft vri.

 

Mi twifelter ane sekerlike

 

Ofte lantshere comt in hemelrike;

195

⁺ Want alselc recht ende genade,

 

Als si ons doen vroech ende spade,

 

Sal hem goe doen na dit leven,

 

Ende hem alselc oordeel geven,

 

Also Hi selve doet gewach

200

⁺ Wies mont niet liegen en mach.

+ 115

+ 120

+ 125

1 Lees nemt.

+ 130

+ 135

+ 140