De Afscheiding van 1834. Deel 8. Provincie Noord-Brabant

[p. 57]

A
Classis Klundert

[p. 59]

Hoofdstuk 5
Vergaderingen classis Klundert 1861-1872

Inleiding

Niet eerder dan in 1861, 24 jaar nadat de classis Klundert van de Afgescheiden kerken is geformeerd, beginnen haar bewaard-gebleven notulen.¹

Van de zes gemeenten die van 1834 tot 1872 tot deze classis hebben behoord: Hooge en Lage Zwaluwe, Bergen op Zoom, Dinteloord, Willemstad, Klundert en Zevenbergen, vinden we slechts de laatste vier in de notulen 1861-1872.² Hooge en Lage Zwaluwe is vermoedelijk in of vóór 1854 ontbonden, de gemeente te Bergen op Zoom behoort in genoemd tijdvak tot Zeeland, Dinteloord treedt in 1861 toe tot het classicale verband en Willemstad wordt in 1864 ontbonden.

Volgens de regel zou het zijn geweest dat er in het tijdvak maart 1861 tot maart 1872 circa 40 vergaderingen zouden zijn gehouden. We tellen er slechts 17. Ook dit is een bewijs dat ‘Klundert’ in deze tijd een zwakke classis is; trouwens, deze uitspraak vinden we - zoals we nog zullen zien - in de notulen zèlf.

1 RA Den Bosch, ‘Notulen Classis Klundert 5 maart 1861 tot 22 april 1884’. Een deel van het classicale archief bevindt zich (wellicht) nog te Klundert.

2 Hoewel Breda in de statistiek van de Afgescheiden kerken, bij de jaren 1868 en 1869 wordt genoemd (bijlage II), vinden we geen sporen van het bestaan van een zelfstandige gemeente aldaar vóór de Doleantietijd. Wèl zijn er te Breda enige Afgescheidenen geweest, zoals we reeds zagen (hoofdstuk 2) en nog zullen aanstippen.

Overzicht

Zonder predikant is de classis in de periode 1861-1872 niet geweest. Ds. D. Vliegenthart staat van 1848 tot 1874 te Klundert en Zevenbergen. J. Holster van 1858 tot 1864 te Dinteloord; hij wordt opgevolgd door J. Greven (1865-1870), deze door G. de Braai (1871-1873). Verder verschijnen in de classicale vergaderingen de volgende afgevaardigden.

Van Dinteloord. Ouderlingen: M. van Beveren, A. van Bezooijen, J.P.W. Vogelaar; diakenen: P. Gunst, D. van der Hoek, P.M. Vogelaar.

Van Klundert. Ouderlingen: C.I. Hendriks, D. van der Made (Jr.), I.D. Schalekamp - deze drie waren diaken geweest, C. Versluijs; diakenen: A. de Frel, J. Maclean.

Van Willemstad. Ouderling: J. Ottevanger.

[p. 60]

Van Zevenbergen. Ouderlingen: A. Bax, G. Bax, D. Clement, D. Elemans; diakenen: A. Bax Jr., G. Bax Jr.

In 1861 doet - zoals reeds genoemd - de voormalige Kruisgemeente te Dinteloord, geïnstitueerd in 1858, haar intrede in de classis.³ De vergadering spreekt uit dat, volgens de synode van Hoogeveen 1860, de ‘vereeniging’ op een provinciale vergadering dient tot stand te komen.⁴ Nadat dit is gebeurd, wordt vastgesteld dat de Hamerschedijk⁵ de grensscheiding zal zijn tussen Dinteloord en Willemstad; deze grens had onzes inziens in de eerste plaats betrekking op de te Fijnaart en Heijningen wonende Afgescheidenen.⁶

Echter, het gaat met ‘Willemstad’ bergafwaarts. Zij is voor het laatst aanwezig op de vergadering van 10 februari 1864. Vermoedelijk hebben de overgebleven leden zich bij Dinteloord aangesloten.⁷ Zes jaren later lezen we in de classicale notulen

‘Er wordt onderling gesproken over de gemeente van Willemstad, of het niet goed zoude zijn, de gestaakte prediking te hervatten, wat algemeen als wenschelijk werd geoordeeld. En bij deze gelegentheid den Broeder Greven⁸ uit Dinteloord verzocht Broeder Vliegenthart⁹ uit Klundert hier in te steunen, welk verzoek door de Broeders uit Dinteloord wordt ingewilligd.’¹⁰

Maar niet vóór 1889 wordt er te Willemstad opnieuw een Gereformeerde kerk geïnstitueerd.

In 1871 doet de gemeente te Klundert het voorstel de classis aan te sluiten bij de provincie Zeeland. Om inlichtingen gevraagd, antwoorden de afgevaardigden

‘inzonderheid te willen wijzen op het zwakke onzer Klasse in het behandelen van gewichtige zaken. Na eenige woordenwisseling is men overgegaan tot stemming. De stemmen staken. Vandaar houdt men het aan tot een volgende Klassekale vergadering’.¹¹

Vier maanden later wordt besloten de zaak van het zoeken van aansluiting bij Zeeland te laten rusten.¹²

3 5 maart 1861, art. 2.

4 Handelingen en Verslagen 786-787. Aangezien het samengaan van de Afgescheidenen en de Kruisgezinden op de synode 1860 nog niet tot stand was gekomen, sprak zij in artikel 142 onder meer uit, dat de provinciale vergaderingen de vereniging mochten bevorderen ‘met dien verstande, dat er altijd eene onderzoeking der Leeraars kan, en kerkelijke wettiging moet plaats hebben’. Overeenkomstig dit besluit, werd - zoals we zagen in hoofdstuk 4 - ds. J. Holster geëxamineerd en de kerkeraad opnieuw bevestigd.

5 De naam van deze oost-west lopende weg veranderde reeds in de vorige eeuw in Oude Heijningschedijk.

6 10 dec. 1861, art. 4.

7 Vergelijk bijlage II. In 1863 telt Dinteloord 176 leden, in 1865 is dit aantal 242.

8 Ds. J. Greven.

9 Ds. D. Vliegenthart.

10 2 juni 1870, art. 4.

11 6 nov. 1871, art. 7.

12 4 maart 1872, art. 4.

[p. 61]

Nog vermelden we, in aansluiting op gegevens in de ‘Inleiding’ genoemd, dat in deze classis plaatselijk nagenoeg geen kerkelijke archiefstukken van Afgescheiden gemeenten over het tijdvak 1834-1869 zijn bewaard gebleven. Van ‘Bergen op Zoom’ begint het archief met het jaar 1861; van ‘Zevenbergen’ bestaat er een doop- en ledenregister dat vóór 1869 is aangelegd. Het verwondert niet dat het gehele archief van de ontbonden gemeenten Hooge en Lage Zwaluwe alsmede Willemstad is verloren gegaan.¹³

13 Terzijde merken we op dat ds. H.G. Klijn (1793-1883), trouwe volgeling van Scholte - men zie voor hem vorige delen register, met name VIERDE DEEL - een goede bekende was in de classis Klundert. Klijn stond te Kockengen van 1839-1845, te Middelburg 1845-1849; in laatstgenoemd jaar emigreerde hij naar de Verenigde Staten en diende daar enige gemeenten die, op één uitzondering na, behoorden tot de (Dutch) Reformed Church.
Klijn preekte in het tijdvak 1841-1849, 21 maal te Zevenbergen (enige keren 3 maal op één dag), te Willemstad 10 maal, te Klundert 4 maal en te Hooge Zwaluwe 2 maal. Zijn activiteiten in de beide andere classes van Noord-Brabant waren aanmerkelijk geringer. In Veen (cl. Almkerk) preekte hij 1 maal, te Heusden (cl. Genderen) 7 maal. Gegevens ontleend aan ‘Gepredikte texten door H.G. Klijn, Bedienaar des Goddelijken Woords’ (manuscript bewaard in bibliotheek Western Theological Seminary, Holland, Michigan, U.S.A.). Men zie voor dit manuscript ook ZEVENDE DEEL 40-44.