De Afscheiding van 1834. Deel 8. Provincie Noord-Brabant
(1988)–C. Smits–
Auteursrechtelijk beschermdbron
C. Smits, De Afscheiding van 1834. Deel 8. Provincie Noord-Brabant. J.P. van den Tol, Dordrecht 1988
codering
DBNL-TEI 1
Wijze van coderen: standaard
logboek
-
verantwoording
gebruikt exemplaar
particuliere collectie
algemene opmerkingen
Dit bestand biedt, behoudens een aantal hierna te noemen ingrepen, een diplomatische weergave van De Afscheiding van 1834. Deel 8. Provincie Noord-Brabant van C. Smits uit 1988.
redactionele ingrepen
In het origineel wordt vaak meerdere keren verwezen naar dezelfde voetnoot. In deze digitale editie wordt de noottekst bij iedere verwijzing herhaald.
p. 75: accolades verspreid over meerdere regels kunnen in deze digitale versie niet weergegeven worden. Daarom wordt de accolade hier, met bijbehorende tekst, op iedere regel herhaald.
p. 380: de kop ‘Bijlagen’ is tussen vierkante haken toegevoegd.
p. 384-385: de tabel op deze pagina is te breed om in deze digitale versie in zijn geheel te kunnen worden weergegeven. Daarom is deze tabel hier in delen onder elkaar geplaatst.
Bij de omzetting van de gebruikte bron naar deze publicatie in de dbnl is een aantal delen van de tekst niet overgenomen. Hieronder volgen de tekstgedeelten die wel in het origineel voorkomen maar hier uit de lopende tekst zijn weggelaten. Ook de blanco pagina's (binnenkant voorplat, 2, 12, 56, 58, 136, 138, 252, 254, binnenkant achterplat, achterplat) zijn niet opgenomen in de lopende tekst.
[ voorkant stofomslag]
De Afscheiding van 1834
ACHTSTE DEEL: Provincie Noord-Brabant
Dr. C. Smits
Onder de Afscheiding van 1834 wordt de geestelijke beweging verstaan, waarbij velen in 1834 en daarna, de Nederlandse Hervormde kerk verlieten en tot eigen kerkelijke organisatie kwamen. De grondslag was de oude, namelijk die van de tijd der Reformatie van de zestiende en zeventiende eeuw: de Heilige Schrift en de daarop gebaseerde Drie formulieren van enigheid alsmede de Dordtse kerkenorde. De auteur beschrijft het wel en wee van de ‘Afgescheiden’ kerken in zijn gebied over het tijdvak 1834 tot 1869. Het laatste jaartal is dat van de vereniging of hereniging van twee groepen, namelijk van de hoofdstroom der Afgescheidenen en van de Kruisgezinden.
In Noord-Brabant bestonden in genoemde periode drie classes van de Afgescheiden kerken: Klundert, Almkerk en Genderen. De indeling van het boek is hiermee in overeenstemming; in totaal worden 23 gemeenten besproken.
In dit, wat de Afscheiding betreft, betrekkelijk kleine gebied, hebben evenwel twee van de weinige predikanten van het eerste uur gearbeid: H.P. Scholte en G.F. Gezelle Meerburg. Scholte heeft de stoot gegeven tot het ontstaan van deze kerkelijke beweging; Gezelle Meerburg heeft gedurende het tijdvak 1835-1855 het sterkst zijn stempel gezet op haar ontwikkeling in Noord-Brabant.
Dr. Cornelis Smits werd in 1917 te Gorinchem geboren; in 1946 sloot hij zijn academische opleiding af met een promotie in de wiskunde. Reeds gedurende twintig jaren werkt hij ononderbroken aan een op archief-studie gebaseerde beschrijving van de Afscheiding in een aantal provincies. Hij wordt algemeen als een bij-uitstek deskundige op zijn terrein erkend.
Uitgeverij
J.P. van den Tol - Dordrecht
[ voorplat]
DE AFSCHEIDING VAN 1834
Achtste deel
Provincie Noord-Brabant
dr. C. Smits
[pagina 1]
DE AFSCHEIDING VAN 1834
Achtste deel
[pagina 3]
DE AFSCHEIDING VAN 1834
Achtste deel
Provincie Noord-Brabant
door
dr. C. Smits
J.P. van den Tol - 1988 - Dordrecht
[pagina 4]
ISBN 90 6389 468 6
Deze uitgave is tot stand gekomen
met steun van de Nederlandse organisatie
voor wetenschappelijk onderzoek (N.W.O.)
[pagina 407]
INHOUD
| Woord vooraf | 7 | ||
| Afkortingen | 8 | ||
| Verkorte titels van bij herhaling geciteerde boeken | 9 | ||
| Inleiding. | 1. Hervormde classes. 2. Classes Afgescheiden gemeenten. 3. Noord-Brabantse kerkenorde. 4. Positie van Noord-Brabant. 5. Aangesloten bij Zuid-Holland: Sleeuwijk (1846-1860), Werkendam (1846-1858). 6. Archieven. | 13 | |
| Hoofdstuk 1. | Voorgeschiedenis
Inleiding. 1. Classis Breda. 2. Classis Heusden. 3. Classis 's-Hertogenbosch. |
26 | |
| Hoofdstuk 2. | Rapporten van de hervormde classes Breda, Heus
den en 's-Hertogenbosch inzake het ‘Separatisme’ begin 1836 Inleiding. 1. Classis Breda. 2. Classis Heusden. 3. Classis 's-Hertogenbosch. |
30 | |
| Hoofdstuk 3. | De requesten aan de Koning herfst 1836 | 40 | |
| Hoofdstuk 4. | Provinciale vergaderingen 1858-1871
Inleiding. Algemene zaken 1858-1871. |
49 | |
| A CLASSIS KLUNDERT | |||
| Hoofdstuk 5. | Vergaderingen classis Klundert 1861-1872
Inleiding. Overzicht. |
59 | |
| Hoofdstuk 6. | Klundert
Inleiding. 1. Samenvatting voorgeschiedenis. 2. Begin. 3. Vervolging. 4. Erkenning. 5. Latere requesten. 6. Twee brieven van B.H. Ploeg aan ds. Hel. de Cock. 7. Afgescheidenen te Klundert in de jaren 1850 tot 1862. |
62 | |
[pagina 408]
| Hoofdstuk 7. | Zevenbergen
Inleiding. 1. Het ontstaan der gemeente. 2. Eerste Afgescheidenen. 3. Eerste ambtsdragers. 4. Erkenning. 5. ‘Historisch overzicht’. |
79 | |
| Hoofdstuk 8. | Willemstad-Fijnaart
Inleiding. 1. Voorgeschiedenis. 2. Ontstaan der gemeente; beginjaren. 3. Archief Hervormde gemeente Willemstad. 4 Archief Hervormde gemeente Fijnaart c.a. 5. Eerste Afgescheidenen. 6. Uit het ‘Dagboek 1837-1903’ van mr. Jan van Wijngaarden. 7. Erkenning. |
91 | |
| Hoofdstuk 9. | Hooge en Lage Zwaluwe
Inleiding. 1. Archief Hervormde gemeente te Hooge Zwaluwe. 2. Over de onderwijzers-carrière van A. van Malsen te Hooge Zwaluwe; de ‘kostschool’. 3. Verwikkelingen rond de erkenning; plaatsen van samenkomst. |
106 | |
| Hoofdstuk 10. | Dinteloord
Inleiding. 1. Erkenning. 2. De derde predikant: G. de Braai (1871-1873). |
117 | |
| Hoofdstuk 11. | Bergen op Zoom
Inleiding. 1. Voorgeschiedenis. 2. Ontstaan der gemeente. 3. Het tijdvak 1863-1868. |
121 | |
| Hoofdstuk 12. | Breda | 131 | |
| B CLASSIS ALMKERK | |||
| Hoofdstuk 13. | Vergaderingen classis Almkerk 1857-1869
Inleiding. De gemeente te Werkendam en haar predikant; de gemeente te Sleeuwijk. |
139 | |
| Hoofdstuk 14. | Almkerk c.a.
Inleiding. 1. G.F. Gezelle Meerburg (samenvatting). 2. De Afgescheidenen. 3. De vervolging (samenvatting). 4. Vervolging door de rechtbank te 's-Hertogenbosch. 5. Erkenning. 6. Gemeentelijk leven tot 1874. 7. Het ‘Instituut Hasselman’. |
143 | |
| Hoofdstuk 15. | Waardhuizen
Inleiding. 1. Ontstaan der gemeente; eerste Afgescheidenen. 2. Erkenning in 1843. 3. Kerkgebouw; gemeentelijk leven. |
170 | |
| Hoofdstuk 16. | Veen
Inleiding. 1. Voorgeschiedenis; de Hervormde gemeente 1834-1836. 2. Johannes van Rhee. 3. Inkwartiering; vonnis. 4. Erkenning; eerste plaats van samenkomst. 5. Periode 1836-1851. 6. Gemeentelijk leven 1852-1869; Kruisgemeente te Veen circa 1860. 7. Besluit. |
177 | |
[pagina 409]
| Hoofdstuk 17. | Sleeuwijk
Inleiding. 1. De eerste Afgescheidenen; archief Hervormde gemeente. 2. Vervolging. 3. Erkenning. 4. De eerste jaren; ‘Eenige bijzonderheden...’ (1836-1851). 5. Gemeentelijk leven 1851-1869. |
195 | |
| Hoofdstuk 18. | Werkendam
Inleiding. 1. Voorgeschiedenis; archief Hervormde gemeente; eerste Afgescheidenen. 2. Proces. 3. Eerste en tweede kerkgebouw. 4. Request 1853. 5. Ouderlingen en diakenen. 6. Gemeentelijk leven 1848-1869. |
218 | |
| Hoofdstuk 19. | Andel
Inleiding. 1. Ontstaan der gemeente. 2. Vonnis. 3. Plaatsen van samenkomst; ds. P.J. de Bruin. 4. Eerste ambtsdragers. 5. Request 1853. 6. Nog niet genoemde leden. 7. ‘Ledenregister’ circa 1850. |
235 | |
| Hoofdstuk 20. | Giessen-Rijswijk
Inleiding. 1. Giessen in Archief Hervormde Eredienst. 2. Het boekje van A. Elshout Rz. |
243 | |
| C CLASSIS GENDEREN | |||
| Hoofdstuk 21. | Vergaderingen classis Genderen 1837-1870
Inleiding. Kroniek. |
255 | |
| Hoofdstuk 22. | Genderen
Inleiding. 1. Voorgeschiedenis; typeringen van C.W. Pape. 2. Voorgeschiedenis; de (voornamelijk) kerkelijke procedures tegen H.P. Scholte en de kerkeraden te Doeveren en Genderen (samenvatting). 3. Begin van de Afscheiding; vervolging. 4. Erkenning (1841). 5. Gemeentelijk leven 1842-1869. |
267 | |
| Hoofdstuk 23. | Drongelen
Inleiding. 1. Proces. 2. Request 1839. 3. Request 1841. |
293 | |
| Hoofdstuk 24. | Meeuwen (en Dussen)
Inleiding. 1. Meeuwen c.a. in archief Hervormde Eredienst; erkenning. 2. Gemeentelijk leven 1837-1844. 3. Gemeentelijk leven 1847-1872. |
297 | |
| Hoofdstuk 25. | Dussen
Inleiding. 1. Instituering. 2. Vervolging. 3. Request 1839; request 1841. 4. Adam van Bergeijk 1787-1843. 5. Gemeentelijk leven 1864 tot 1873. |
307 | |
| Hoofdstuk 26. | Heusden
Inleiding. 1. Stichting der gemeente. 2. Cornelis Duijser (1813-1875). 3. Erkenning 4. Ledenlijst per 24 februari 1850. 5. Kerkgebouw. 6. Ds. S. Evenhuis. |
316 | |
[pagina 410]
| Hoofdstuk 27. | 's-Hertogenbosch
Inleiding. 1. Voorgeschiedenis. 2. Instituering. 3. Eerste leden. 4. Erkenning; eerste en tweede kerkgebouw. 5. Gemeentelijk leven 1842 tot 1852; ds. Hel. de Cock. 6. ‘De Bossche School’ (1846 tot circa 1865). 7. Gemeentelijk leven 1853 tot 1870; ds. L. Lindeboom. |
324 | |
| Hoofdstuk 28. | Sprang
Inleiding. 1. Het incident van het jaar 1810. 2. Eerste Afgescheidenen te Sprang. 3. Verklaringen van afscheiding niet aanvaard. 4. Instituering. 5. Vervolging. 6. Erkenning. 7. Gemeentelijk leven 1836-1853. |
347 | |
| Hoofdstuk 29. | Vrijhoeve Capelle.
Inleiding. 1. Archief Hervormde gemeenten. 2. Eerste Afgescheidenen. 3. Gemeentelijk leven 1837 tot 1870. |
362 | |
| Hoofdstuk 30. | 's-Gravenmoer
Inleiding. 1. Voorgeschiedenis. 2. De eerste Afgescheidenen. 3. Het ontstaan van de Kruisgemeente. 4. Ouderlingen en diakenen in tijdvak 1850-1871. 5. Gemeentelijk leven 1852-oktober 1858. 6. Gemeentelijk leven oktober 1858-1870. |
367 | |
| Bijlage I. | Gegevens van enige hervormde classes in Noord-Brabant omstreeks 1837 | 380 | |
| Bijlage II. | Statistiek aangaande het aantal zielen van de behandelde gemeenten over het tijdvak 1851-1892 | 383 | |
| Literatuur | 386 | ||
| Register van personen | 389 | ||
| Beperkt plaatsnamen-register | 405 | ||
[ achterkant stofomslag]
De schrijver noemt zich een zoon van de Afscheiding. Hij werkt vanuit de vaste overtuiging dat deze beweging een reformatie der kerk is geweest, zonder welke het godsdienstige leven in Nederland een geheel andere loop zou hebben genomen - anders gezegd: veel meer ingezonken zou zijn geweest, zoals we kunnen zien in landen om ons heen. De auteur ziet de Afscheiding als een religieus gebeuren, dat ten diepste niet kan worden verklaard uit aardse omstandigheden: economische, sociale of politieke. Hij beschrijft, dat in alle ‘Acten van Afscheiding’ de ondertekenaars verklaren dat zij breken met de Hervormde kerk omdat zij willen vasthouden aan de Heilige Schrift; in deze handeling bestonden voor hen geen andere hoofdzaken. Dáárvoor verdroegen zij ook vervolging en achteruitzetting.
Bij dezelfde uitgever verschenen eerder van de hand van dr. Smits de volgende boeken over de Afscheiding van 1834.
EERSTE DEEL: Gorinchem en ‘Beneden- Gelderland’; TWEEDE DEEL: Classis Dordrecht cum annexis; DERDE DEEL: Documenten uit het archief ds. H.P. Scholte. bewaard te Pella, lowa, U.S.A.; VIERDE DEEL: Provincie Utrecht; VIJFDE DEEL: Documenten uil het archief ds. H P. Scholte (vervolg); ZESDE DEEL: Het Rèveil en ds. H.P. Scholte (correspondentie); ZEVENDE DEEL: Classes Rotterdam en Leiden.
Dr. Smits werkt thans aan de laatste twee delen van zijn serie: Provincie Gelderland (behalve ‘Beneden-Gelderland’) en: Provincie Noord-Holland.
Uitgeverij
J.P. van den Tol - Dordrecht
ISBN 90 6389 468 6