De Afscheiding van 1834. Deel 7. Classes Rotterdam en Leiden

[p. 458]

Hoofdstuk 39
Hillegom

In 1844 staan er te Hillegom 182 huizen, bewoond door 256 huisgezinnen en 1600 inwoners; dezen vinden voor het merendeel hun bestaan in de tuinderij. Er wonen 800 Hervormden, circa 800 Rooms-Katholieken en 16 Evangelisch Luthersen.¹

1 Van der Aa V (1844), 588-590.

1. De Christelijke Afgescheiden gemeente 1856-1860

Over deze gemeente, die circa vier jaar heeft bestaan, zijn slechts gegevens te vinden in de notulen van de classis Leiden over bovengenoemde jaren, alsmede in de kerkelijke jaarboekjes; deze laten zien dat zij zeer klein is geweest; zo wordt in 1859 gesproken van 47 zielen, in 1860 van 39.²

In de classicale notulen wordt nu eens gesproken over ‘Lisse’, dan weer over ‘Hillegom’. Wij menen dit te kunnen verklaren uit de omstandigheden dat de leden in beide plaatsen woonden. Op 22 januari 1856 zijn voor het eerst als afgevaardigden aanwezig: ouderling W. de Poorter, en diaken G. Mijnders.³ Wellicht is de gemeente dus reeds eind 1855 geïnstitueerd; maar naar de juiste datum kunnen we slechts gissen. Begin 1857 zien we op de classicale vergadering verschijnen ouderling C. Veldhuyzen van Zanten en diaken J. Aangeenbrug. Naar we veronderstellen maakten beiden de kerkeraad uit. Van 1858 tot 1860 blijkt laatstgenoemde ouderling te zijn; in 1858 is J.M. Krösschell diaken.

Midden 1856 lezen we dat er te Lisse-Hillegom ‘verdeeldheid’ is tussen ouderling Van Zanten en diaken Mijnders.⁴ Drie maanden later wil Mijnders lid worden te Rijnsburg. Zijn verzoek wordt afgewezen.⁵ Er is blijkbaar weinig eenstemmigheid geweest tussen Van Zanten en enige andere leden der gemeente, want nadat G. Mijnders een goed heenkomen heeft gezocht naar een naburige kerk, klaagt diens opvolger J. Aangeenbrug over het optreden van zijn ouderling. Als daarop de aanwezige predikanten vragen stellen aan Van Zanten ‘getuigen zijn antwoorden van groote onkunde en ook van dwaling’. Hoewel hij verklaart geen ‘ontslag’ te willen nemen, aangezien hij zich ‘van God

2 Bijlage II.

3 Deze woonde te Lisse; we vonden hem reeds in de hoofdstukken over Sassenheim en Lisse.

4 NCVL, 15 juli 1856, art. 9.

5 Idem, 14 okt. 1856, art. 8.

[p. 459]

geroepen’ acht, spreekt de vergadering uit, dat het ‘bedanken’, dat reeds is geschied, moet worden aanvaard - het herroepen niet.⁶ Enige maanden later moeten de kerkvisitatoren, na hun bezoek aan Hillegom, constateren dat de ‘gewezen ouderling Van Zanten... aan buitensporige dwalingen schijnt te zijn overgegeven’.⁷ Het precieze van deze zaak wordt niet medegedeeld en enige jaren later vinden we hem terug als lid van de Kruisgemeente te Hillegom. Afgezien van de presentie noemen de classicale notulen ‘Hillegom’ eerst in 1860 opnieuw. We vinden begin van dit jaar, dat de gemeente zal worden ontbonden ‘dewijl zij geene middelen van bestaan heeft en het getal leden in de vergadering⁸ onbeduidend is geworden’. Wordt te Noordwijk Binnen een gemeente gesticht, dan zal men zich aldaar kunnen aansluiten.⁹

6 Idem, 7 april 1857, art. 11.

7 GA Leiden, Arch. classis Leiden: ‘Aanteekeningen van Kerkvisitatoren van 9 Sept. 1850 tot 5 Aug. 1873’, 1875 (Hillegom).

8 Bedoeld is: in de godsdienstoefening.

9 NCVL, 5 jan. 1860, art. 12. Zoals we zagen, werd te Noordwijk Binnen eind 1860 of begin 1861 een gemeente geinstitueerd.

2. De Kruisgemeente 1865-1869

Voor de beschrijving van deze gemeente zijn we uitsluitend aangewezen op de notulen van de kerkeraad over bovengenoemd tijdvak.¹⁰

Het notulenboek begint met een preambule die als volgt luidt.

‘In het najaar van het jaar onzes Heeren 1863 wend(d)e zich de Heere tot ons, weinige menschen in getal, met Zijnen goedertierenheid, geevende eenige in het hart Den Eerw. Heer Ds. W. Eichhorn te verzoeken om aan dezen plaats eens te prediken; het welk door Zijn Eerw. gewillig aangenomen werd te doen, en gedurende den wintertijd alle maanden vervolgden, ook in het volgende jaar, het welk de Heere genadiglijk zegende door de Harten in een te binden, waardoor meer en meer het verlangen ontstond om elken dag des Heeren met elkander te vergaderen, ten aanhooren van Gods Woord. Hiertoe de gelegenheid tot zamen komst ontbreekende, wekte de Heere de harten op om een gebouw ter zamenkomst te stigten, het welk naar kort beraad ook tot stand werd gebragt, waar in op den 25 Junij 1865 de eerste predicatie werd gedaan door den Eerw. Heer Do. Eichhorn naar aanleiding van Exodus 40 vs. 34 tot 38.
Kennelijk mogten wij des Heeren zegen ondervinden daar de Harten meer en meer in een smolten en wij die waarheid mogten ondervinden van Ps. 133 Waar Liefde woont gebied den Heer den Zegen. Hoe wel nog altijd in onderscheidene Reliege genootschappen,¹¹ Stelde Do. Eichhorn voor eene gemeente te stigten

10 ‘Notulen der Gereformeerde Kerk te Hillegom [1865-1877]’. H. Hylkema Sr., Kroniek Gereformeerde Kerk Hillegom 1865-1965 [Hillegom 1965] bevat uitsluitend gegevens aan deze notulen ontleend. De schrijver heeft verzuimd de handelingen van de classis Leiden over het tijdvak 1850 tot 1870 te raadplegen. Daardoor zijn hem twee essentiële zaken ontgaan: 1^o. dat er van 1856 tot 1860 te Hillegom een Christelijke Afgescheiden gemeente heeft bestaan; 2^o. dat er in 1865 een Kruisgemeente werd geïnstitueerd die in 1869 werd opgenomen in het verband van de Christelijk Gereformeerde kerk.

11 Vermoedelijk is bedoeld dat de leden van het ‘gezelschap’ tot verschillende gemeenten behoorden. We zullen hierna namelijk zien dat van de eerste dertien ‘mansleden’ twee personen waren aangesloten bij de Kruisgemeente te Noordwijk aan Zee, drie bij de Kruisgemeente te Haarlem; de positie van de acht anderen is niet duidelijk.

[p. 460]

waartoe reeds de Heere de harten geopend had, het welk dan ook kort daarna geschied(d)e.’

Het eerste kerkgebouwtje waarvan hier sprake is, stond aan de Van de Endelaan, op de plaats van de huidige Boaz-school.

De gemeente wordt 20 Oktober 1865 geïnstitueerd door de reeds genoemde W. Eichhorn, Kruisdominee te Haarlem; het spreekt vanzelf dat hij consulent wordt. De volgende, alle te Hillegom wonende personen sluiten zich aan:

A. Brusman

E. Brusman

J.M. Krösschell

H. Mijnders

J. Mijnders

M. Plessius

E. Schoen

C. Veldhuyzen van Zanten

Van de Kruisgemeente te Haarlem:

J. Aangeenbrug

C.H. Brusman

J.R. Mijnders

Van de Kruisgemeente te Noordwijk aan Zee:

J.F. Kogenhop

E. Plessius

Tot ouderling worden gekozen: J. Aangeenbrug, J.F. Kogenhop; tot diaken:

H. Mijnders, Joh. Mijnders.¹²

Aangezien, zoals reeds gezegd, het eerste ledenregister ontbreekt, geven we de namen van de personen die in het tijdvak 1865-1870 in de notulen worden vermeld.

J. Arps (1867)

A. Breedveld (wordt in 1868 diaken in plaats van Joh. Mijnders)

P. de Knijff (wordt in 1873 diaken in plaats van A. Breedveld die verhuist)

C. Rus en zijn vrouw A. van Smeerdijk (verhuizen in 1866 van Hazerswoude naar de Haarlemmermeer)

B. Wielenga(1870)

De notulen zijn uiterst sober aangaande het gemeentelijk leven en wellicht viel er ook weinig te vermelden. Over de ‘Vereeniging van 1869’ vinden we niets opgetekend. Nadat deze tot stand is gekomen, lezen we:

12 Not. kerker. 20 okt. 1865, presentie en de artikelen 2-7. Opgemerkt dient dat J. Aangeenbrug aanvankelijk wordt genoemd ‘vice-ouderling’ en Joh. Mijnders ‘vicediaken’; bijvoorbeeld not. kerker. 22 nov. 1865, art. 5.

[p. 461]

‘De ouderling heeft aanschrijving van de Klassicale vergadering die op 22 Sept. gehouden Staat te worden te Leijden, waartoe de Kerkeraad besluit 2 afgevaardigden te zenden, en de belangen der gemeente voor te dragen, inzonderheid te verzoeken dat het Heilig Avondmaal ten spoedigste hier bediend wordt.’¹³

De inlijving van ‘Hillegom’ in de classis Leiden, is blijkbaar geruisloos verlopen - geheel anders dan te Lisse. De gemeente wordt op 22 September 1869 te Leiden vertegenwoordigd door de ouderlingen J. Aangeenbrug en J.F. Kogenhop; op 12 januari 1870 is tevens diaken H. Mijnders naar de classicale vergadering getogen.

Reeds in 1872 neemt de kleine groep het beroepingswerk ter hand.¹⁴ De classis gaat hiermee accoord, mits aan een predikant een tractement van ƒ 650,- à ƒ 700,- en vrije woning zal worden toegekend.¹⁵ Al spoedig wordt - met dertien stemmen - een beroep uitgebracht op candidaat C. Kuijper (1847-1901), maar deze bedankt en gaat naar Zegwaard en Zoetermeer.¹⁶

De eerste predikant was Hubertus Elffers (1833-1912); deze kwam uit de gemeente Herwijnen (1873-1876), waar hij als candidaat was gekomen. Hij werd 16 juli 1876 te Hillegom bevestigd en stond aldaar tot zijn vertrek naar Wolphaartsdijk op 27 September 1885. Na zijn emeritaat op 5 april 1908 vestigde hij zich opnieuw te Hillegom, waar hij 17 September 1912 overleed.¹⁷

13 Not. kerker. 5 sept. 1869, art. 3.

14 Idem, 3 juni 1872, art. 3.

15 Idem, 2 juli 1872, art. 3.

16 Idem, 12 aug. 1872, art. 3; 2 sept. 1872, art. 3. Men zie voor C. Kuijper: De Haas II, 212.

17 De Haas II, 88-89. We vinden op deze bladzijden de bijzonderheid: ‘Zijn verblijf te Hillegom was niet gemakkelijk. Er waren in de gemeente mensen, die zijn schriftuurlijke prediking niet konden verdragen en naar de valse mystiek overhelden. Later werd de verhouding echter beter en begon men hem meer te waarderen.’