De Afscheiding van 1834. Deel 7. Classes Rotterdam en Leiden

(1986)–C. Smits– rechtenstatus

Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

bron

C. Smits, De Afscheiding van 1834. Deel 7. Classes Rotterdam en Leiden. J.P. van den Tol, Dordrecht 1986

codering

DBNL-TEI 1

Wijze van coderen: standaard

dbnl-nr smit303afsc07_01

logboek

- 2024-07-09 SJ colofon toegevoegd

verantwoording

gebruikt exemplaar

particuliere collectie

algemene opmerkingen

Dit bestand biedt, behoudens een aantal hierna te noemen ingrepen, een diplomatische weergave van De Afscheiding van 1834. Deel 7. Classes Rotterdam en Leiden van C. Smits uit 1986.

redactionele ingrepen

In het origineel wordt vaak meerdere keren verwezen naar dezelfde voetnoot. In deze digitale editie wordt de noottekst bij iedere verwijzing herhaald.

p. 245-247: de tabel op deze pagina's is te breed om in deze digitale versie in zijn geheel te kunnen worden weergegeven. Daarom is deze tabel hier in delen onder elkaar geplaatst.

p. 468-469: in het origineel staat een afbeelding die doorloopt op de volgende pagina. In deze digitale editie kan dit niet worden weergegeven. De afbeelding is daarom in zijn geheel op p. 468 geplaatst.

p. 594: de kop ‘Bijlagen’ is tussen vierkante haken toegevoegd.

p. 600-604: de tabel op deze pagina's is te breed om in deze digitale versie in zijn geheel te kunnen worden weergegeven. Daarom is deze tabel hier in delen onder elkaar geplaatst.

Bij de omzetting van de gebruikte bron naar deze publicatie in de dbnl is een aantal delen van de tekst niet overgenomen. Hieronder volgen de tekstgedeelten die wel in het origineel voorkomen maar hier uit de lopende tekst zijn weggelaten. Ook de blanco pagina's (binnenkant voorplat, 6, 100, 102, 372, 374, binnenkant achterplat, achterplat) zijn niet opgenomen in de lopende tekst.

[ voorkant stofomslag]

De Afscheiding van 1834

ZEVENDE DEEL: Classes Rotterdam en Leiden

Dr. C. Smits

Onder de Afscheiding van 1834 wordt die geestelijke beweging verstaan, waarbij velen in 1834, of daarna, de Nederlandse Hervormde Kerk verlieten en tot eigen kerkelijke organisatie kwamen. De grondslag was de oude - namelijk die van de tijd van de Reformatie van de zestiende en zeventiende eeuw: de Heilige Schrift, de Drie formulieren van enigheid en de Dordtse kerkenorde. De auteur beschrijft het wel en wee van de ‘Afgescheiden’ kerken in zijn gebied over het tijdvak 1834 tot 1869. Het laatste jaartal is dat van de vereniging of hereniging van twee groepen, en wel van de hoofdstroom van de Afgescheidenen en de Kruisgezinden.

Dr. Cornelis Smits werd in 1917 te Gorinchem geboren. Hij bekleedde enige functies als leraar, is oud-rector van het Gereformeerd Lyceum te Groningen en medewerker van het Nederlands Dagblad. Hij verklaart gaarne een zoon van de Afscheiding te zijn. Ondanks de vele gebreken die hij, inzonderheid gedurende de eerste jaren in het kerkelijke leven moet constateren en beschrijven, is het zijn vaste overtuiging dat we mogen spreken van een reformatie der kerk, die voor ons land en tot ver over de grenzen in tal van emigranten-kerken, in het verleden tot grote zegen is geweest en dit heden ten dage nog mag zijn.

De auteur houdt zich reeds achttien jaar bezig met het bestuderen en beschrijven van de geschiedenis der Afscheiding. In dit kader onderzocht hij in drie perioden in de Verenigde Staten de archieven van de emigranten in de Nederlandse kolonies Pella, Iowa alsmede die in Holland en Grand

Uitgeverij

J.P. van den Tol - Dordrecht

[ voorplat]

DE AFSCHEIDING VAN 1834

Zevende deel

Classes Rotterdam en Leiden

dr. C. Smits

[pagina 1]

DE AFSCHEIDING VAN 1834

Zevende deel

[pagina 2]

Deze uitgave is tot stand gekomen

met steun van de Nederlandse organisatie

voor zuiver-wetenschappelijk onderzoek (Z.W.O.)

ISBN 6389 467 8

[pagina 3]

DE AFSCHEIDING VAN 1834

Zevende deel

Classes Rotterdam en Leiden

door

dr. C. Smits

J.P. van den Tol - 1986 - Dordrecht

[pagina 634]

INHOUD

Woord vooraf		7
Afkortingen		9
Verkorte titels van bij herhaling geciteerde boeken		10
Inleiding		13
Hoofdstuk 1.	Kerkverband	19
Hoofdstuk 2.	Voorgeschiedenis in de archieven van Hervormde classes	23
Hoofdstuk 3.	Rapporten van de Hervormde classes in ‘Zuid-Holland’ begin 1836	27
Hoofdstuk 4.	De requesten aan de Koning van eind 1836 Inleiding. 1. Middelharnis. 2. Ooltgensplaat. 3. Sommelsdijk. 4. Stad aan 't Haringvliet. 5. Stellendam. 6. Bodegraven. 7. Schiedam.	32
Hoofdstuk 5.	Door de predikanten H.P. Scholte en H.G. Klijn geleide godsdienstoefeningen 1835-1845 1. H.P. Scholte, 2. H.G. Klijn.	38
Hoofdstuk 6.	Provinciale vergaderingen 1836-1840 Inleiding. 1. Structuur. 2. Kerkenorde. 3. Synoden. 4. Leer- en regeerouderlingen. 5. Avondmaal.	45
Hoofdstuk 7.	Classis Leiden 1837-1843 Inleiding. 1. Noordwijk aan Zee. 2. Ds. L.G.C. Ledeboer. 3. Ds. F.M. Luther. 4. Leergeschillen. 5. J.W. Vijgeboom. 6. De classis Leiden in het kerkverband van Zuid-Holland. 7. Synode.	53
Hoofdstuk 8.	Provinciale vergaderingen 1842-1850 Inleiding. 1. Voorbereidende vergadering. 2. Groei en strijd. 3. Synoden; vereniging met enige andere provincies.	64
Hoofdstuk 9.	Classis Rotterdam 1843-1850 Inleiding. 1. Gemeenten behorende tot het classicale ressort Rotterdam. 2. Poging tot hereniging met de gemeenten in Zeeland. 3. De gemeente te Delft in het	74

[pagina 635]

	kerkverband. 4. Ds. H.A. Leenmans; Leiden. 5. Rotterdam. 6. Splitsing.
Hoofdstuk 10.	Provinciale vergaderingen 1851-1869 Inleiding. 1. Overzicht. 2. De jaren 1852 en 1853. 3. Bezwaren na de synode 1854. 4. Het jaar 1855. 5. De afvaardiging naar Arnhem. 6. Herenigd (1856-1857). 7. Onderwijs.	88
A CLASSIS ROTTERDAM		101
Hoofdstuk 11.	Goeree-Overflakkee; Middelharnis (1836-1847) Inleiding. 1. Overzicht. 2. Middelharnis (1836-1841). 3. De gemeente Overflakkee en Goedereede (1841-1847). 4. Herkingen. 5. Melissant. 6. Ooltgensplaat. 7. Ouddorp.	103
Hoofdstuk 12.	Middelharnis (na 1862) Inleiding. 1. Samenstelling der gemeente. 2. Request 1863. 3. Gemeentelijk leven.	118
Hoofdstuk 13.	Stad aan 't Haringvliet Inleiding. 1. Het tijdvak 1837 tot 1847. 2. Instituering in 1854. 3. Erkenning; eerste leden. 4. Aansluiting bij de Ledeboerianen in 1855. 5. Gemeentelijk leven 1855 tot 1875. 6. Doleantie.	122
Hoofdstuk 14.	Stellendam Inleiding. 1. De brieven van de burgemeester. 2. Stellendam in de Handelingen van de provinciale vergaderingen van Zuid-Holland 1836-1840. 3. ‘Réveil van Stellendam’. 4. Gemeentelijk leven 1844-1869.	133
Hoofdstuk 15.	Hellevoetsluis Inleiding. 1. Het ontstaan van de gemeente. 2. Erkenning. 3. Het eerste kerkgebouw. 4. In de mist (1844-1850); ‘aansluiting’ in 1851. 5. Moeilijke jaren (1851-1856). 6. Verkoop kerkgebouw; de jaren 1858-1862. 7. Het tijdvak 1863-1869. 8. De Gereformeerde gemeente onder 't kruis (1860-1869); de vereniging van 1869.	142
Hoofdstuk 16.	Brielle Inleiding. 1. Afscheiding. 2. Erkenning; leden in het tijdvak 1850-1869. 3. Gemeentelijk leven 1855-1869.	158
Hoofdstuk 17.	Zwartewaal Inleiding. 1. Ontstaan der gemeente; erkenning. 2. Gemeentelijk leven (1864-1869).	165
Hoofdstuk 18.	Rozenburg Inleiding. 1. Archieven. 2. De eerste leden. 3. Request van 1853. 4. Ouderlingen en diakenen. 5. Andere gegevens ontleend aan de classicale notulen.	168

[pagina 636]

Hoofdstuk 19.	Pernis Inleiding. 1. Het begin. 2. Request 1853; erkenning. 3. Gemeentelijk leven 1854-1869; (ds.) Arie 't Hart.	173
Hoofdstuk 20.	Katendrecht Inleiding. 1. Ontstaan der Kruisgemeente. 2. De eerste leden. 3. Plaatsen van samenkomst. 4. De eerste predikanten.	181
Hoofdstuk 21.	De Christelijke Afgescheiden gemeente te Rotterdam Inleiding. 1. Voorgeschiedenis. 2. Het begin. 3. Vervolging. 4. Het proces tegen Hendrika van Bronkhorst en ds. S. van Velzen. 5. ‘Lidmatenregister Chr. Geref. Kerk Hovenierstraat 1835-1865’. 6. De moeilijke jaren 1836 tot 1843. 7. Erkenning; eerste kerkgebouw. 8. Midden 1843 tot 5 oktober 1848 (afscheid ds. S.O. Los). 9. Gemeentelijk leven 1849 tot 1869.	186
Hoofdstuk 22.	De Kruisgemeenten te Rotterdam Inleiding. A. De gemeente van de Raampoortlaan 1. Conventikel 1837-1844. 2. De gemeente Raampoortlaan 1844 tot begin 1864. 3. De gemeente Raampoortlaan van 1864 tot 1870. B. De gemeente Van den Oever (later ‘Weenaplein’) vanaf begin 1864 1. Gemeentelijk leven 1864-1870. 2. De requesten van C. van den Oever c.s. aan de Koning in het tijdvak 1865-1868. C. De gemeente van de Goudsche weg D. Slotopmerkingen; Ledeboeriaanse gemeente	219
Hoofdstuk 23.	Schiedam Inleiding. 1. Ontstaan der gemeente. 2. De eerste leden; erkenning der gemeente door de overheid; aantal zielen. 3. Vervolging. 4. De plaatsen van samenkomst. 5. De eerste eigen kerkgebouwen. 6. Tot de komst van ds. A. Brummelkamp (11 december 1839). 7. De periode ds. A. Brummelkamp (11 december 1839 tot 18 juli 1842). 8. Ds. B. Fijnebuik te Schiedam (18 juli tot 11 december 1842). 9. Het tijdvak van ds. H.A. Leenmans (17 december 1843 tot 16 februari 1846). 10. De vacature 16 februari 1846 tot 20 mei 1850. 11. De periode ds. P.J. de Groot 20 mei 1850 tot 26 juli 1868.	242
Hoofdstuk 24	Vlaardingen Inleiding. 1. Het tijdvak 1835 tot 1848. 2. De beginjaren der gemeente.	275
Hoofdstuk 25.	Maassluis Inleiding. 1. Het ontstaan der gemeente. 2. De eerste jaren.	283

[pagina 637]

Hoofdstuk 26.	Maasland Inleiding. 1. Afscheiding en aansluiting bij de Kruisgemeente te Noordwijk. 2. Ontstaan der gemeente; erkenning. 3. Kerkbouw. 4. Het leven der gemeente 1857-1869.	287
Hoofdstuk 27.	Naaldwijk Inleiding. 1. Afscheiding. 2. Het begin van de gemeente. 3. De jaren 1843-1850. 4. Gemeentelijk leven 1851-1856. 5. De jaren 1857-1869; J. van Oel; erkenning; de eerste predikant.	296
Hoofdstuk 28.	's-Gravenzande Inleiding. 1. Afscheiding van de Hervormde kerk. 2. Het ontstaan der gemeente; instituering 18 oktober 1867. 3. Eerste kerkgebouw. 4. Kerkgebouwtje en kerkdienst.	311
Hoofdstuk 29.	De Lier Inleiding. 1. De voorgeschiedenis. 2. Klazina Leij. 3. Ontstaan der gemeente en afscheiding van de Hervormde kerk. 4. De jaren 1845 tot 1856. 5. Het tijdvak Gispen 17 augustus 1856 tot 10 november 1859. 6. De Kruisgemeente wordt Christelijke Afgescheiden gemeente. 7. Ds. J. de Koning 29 december 1861 tot 1 maart 1874.	324
Hoofdstuk 30.	Delft Inleiding. 1. Vervolging. 2. Het trage ontstaan van de Afgescheiden gemeente. 3. ‘Afscheiding’ en afscheiding. 4. De eerste jaren; erkenning (1842). 5. Engeltje van der Vlies. 6. De gemeente in de notulen van classicale en provinciale vergaderingen (1842-1867). 7. Het oudst-bewaarde notulenboek (1867-1873).	339
Hoofdstuk 31.	Bleiswijk Inleiding. 1. De ‘Vrienden van de Waarheid’ te Bleiswijk. 2. De Kruisgemeente, daarna Christelijke Gereformeerde kerk te Bleiswijk.	364
B CLASSIS LEIDEN		373
Hoofdstuk 32.	's-Gravenhage Inleiding. 1. Het tijdvak februari 1837 tot oktober 1842. 2. Tijdvak oktober 1842 tot juni 1849 (komst van ds. H. Joffers). 3. Ds. H. Joffers te 's-Gravenhage 17 juni 1849 tot 28 juni 1868. 4. De Kruisgemeenten te 's-Gravenhage.	375
Hoofdstuk 33.	Leiden Inleiding. 1. De eerste Afgescheidenen. 2. Instituering; vervolging; erkenning. 3. Gemeentelijk leven 1839 tot 1841. 4. De periode ds. H.A. Leenmans 1846-1850. 5. Ds. J.H. Donner te Leiden (Oude Vest/Hooigracht). 6. De gemeente Op den Vliet/Heerengracht. 7. De Kruisgemeente te Leiden sedert circa 1862.	392

[pagina 638]

Hoofdstuk 34.	Rijnsburg Inleiding. 1. Voorgeschiedenis. 2. Ontstaan der gemeente; eerste leden. 3. Erkenning. 4. Gemeentelijk leven na 1840; schoolstrijd; ds. A.H. Wessels.	416
Hoofdstuk 35.	Noordwijk Inleiding. 1. Ontstaan van de Kruisgemeente te Noordwijk aan Zee. 2. Gemeentelijk leven 1837 tot 1869. 3. De Afgescheiden gemeente te Noordwijk Binnen.	426
Hoofdstuk 36.	Katwijk aan Zee Inleiding. 1. Ontstaan der gemeente; plaatsen van samenkomst. 2. Gemeentelijk leven 1841-1869; erkenning (1856). 3. Valkenburg (Z.-H.).	439
Hoofdstuk 37.	Sassenheim Inleiding. 1. Ontstaan der gemeente. 2. Erkenning; eerste leden; plaatsen van samenkomst etc.	447
Hoofdstuk 38.	Lisse Inleiding. 1. Het ontstaan der Gereformeerde gemeente te Lisse (1840-1865). 2. De jaren 1865-1869. 3. De jaren 1870-1882.	451
Hoofdstuk 39.	Hillegom Inleiding. 1. De Christelijke Afgescheiden gemeente 1856-1860. 2. De Kruisgemeente 1865-1869.	458
Hoofdstuk 40.	Zoetermeer (Zegwaard) Inleiding. 1. De Kruisgemeente. 2. De Afgescheiden gemeente (vanaf 1862).	462
Hoofdstuk 41.	Benthuizen Inleiding. Samenvatting.	466
Hoofdstuk 42.	Moerkapelle	472
Hoofdstuk 43.	Hazerswoude Inleiding. 1. ‘Hazerswoude’ in de Hervormde notulen. 2. Het manuscript: Van Beek, ‘Geschiedenis’. 3. Adres aan de Koning begin 1848. 4. Adres aan de Tweede Kamer 1853. 5. Adres aan de Koning van 1856. 6. Kruisgemeente en Christelijke Gereformeerde gemeente.	475
Hoofdstuk 44.	Oude en Nieuwe Wetering	489
Hoofdstuk 45.	Woubrugge Inleiding. 1. Vóór 1848. 2. De Afscheiding in de hervormde archiefstukken. 3. De ledenlijst van de Afgescheiden gemeente. 4. Het ontstaan der gemeente; kerkgebouw; predikant. 5. Erkenning door de overheid. 6. Opgenomen in de Afgescheiden gemeente te Alphen.	493

[pagina 639]

Hoofdstuk 46.	Alphen aan den Rijn Inleiding. 1. Hervormd archief. 2. Ontstaan; eerste jaren. 3. De eerste leden.	504
Hoofdstuk 47.	Boskoop Inleiding. 1. Hervormd archief. 2. Andere Afgescheidenen van het eerste uur. 3. Erkenning door de overheid. 4. Gemeentelijk leven 1849 tot 1869.	512
Hoofdstuk 48.	Waddinxveen Inleiding. 1. Hervormd archief. 2. Twee gemeenten gesticht. 3. Eerste leden Afgescheiden gemeente. 4. Erkenning van de Afgescheiden gemeente. 5. Gemeentelijk leven november 1866 tot oktober 1870.	523
Hoofdstuk 49.	Bodegraven Inleiding. 1. Hervormd archief. 2. Ontstaan der gemeente; vervolging. 3. Het request van Klaas van Wijk 29 december 1835. 4. Klaas van Wijk en zijn ‘Dagboek’. 5. Gemeentelijk leven 1835-1843. 6. Erkenning in 1845. 7. Gemeentelijk leven na 1845.	536
Hoofdstuk 50.	Gouda Inleiding. 1. Overzicht. 2. Hervormd archief; eerste leden Afgescheiden gemeente. 3. Instituering; vervolging. 4. Gemeentelijk leven 1837-1840. 5. Erkenning in 1841. 6. De Afgescheiden gemeente 1841 tot 1848. 7. De Kruisgemeente 1849 tot 1863. 8. Christelijke Afgescheiden gemeente 1863-1869.	550
Hoofdstuk 51.	Woerden Inleiding. 1. Overzicht. 2. Hervormd archief. 3. Het optreden van Abraham Flier; ‘Woerden’ scheidt zich af. 4. De Kruisgemeente te Woerden van 1844 tot ongeveer 1860. 5. Landverhuizing. 6. Kruisgemeente; Christelijke Gereformeerde kerk.	572
Hoofdstuk 52.	Oudewater Inleiding. 1. Afscheiding van de Hervormde kerk. 2. Samenkomst te Hekendorp 21-22 maart 1837. 3. Ledeboeriaanse gemeente.	589
Bijlage I.	Gegevens van enige hervormde classes in ‘Zuid-Holland’ omstreeks 1837	594
Bijlage II.	Statistiek aangaande het aantal zielen van de behandelde gemeenten over het tijdvak 1851-1892	599
Bijlage III.	‘Reglement der Christelijke Afgescheidene Gemeente te Rhijnsburg’	605
Bijlage IV.	Wet op de kerkgenootschappen 1853	607

[pagina 640]

Literatuur		610
Register van personen		613
Beperkt plaatsnamen-register		632

[ achterkant stofomslag]

Rapids, Michigan. Het materiaal daar door hem bestudeerd heeft geheel en al betrekking op de Nederlandse kerkgeschiedenis.

Dr. Smits wordt algemeen als een bij-uitstek deskundige op zijn terrein erkend.

In dit boek wordt, ten opzichte van eerdere delen, de ‘rest’ van Zuid-Holland besproken. Het behandelt de Afscheiding in de gehele provincie min het zuidoostelijke gebied. Gemeenten van Goeree-Overflakkee lot Hillegom en van 's-Gravenhage tot Oudewater vragen onze aandacht. Een kleine zestig kerken, onder welke een en twintig gemeenten die kortere of langere tijd tol het verband van de Kruisgezinden behoorden alsmede vijf Ledeboeriaanse, worden beschreven.

Bij dezelfde uitgever verschenen van de auteur de volgende boeken over de Afscheiding van 1834. EERSTE DEEL: Gorinchem en ‘Beneden-Gelderland’; TWEEDE DEEL: Classis Dordrecht cum annexis: DERDE DEEL: Documenten uit het archief ds. H.P. Scholte. bewaard te Pella, lowa, U.S.A.; VIERDE DEEL: Provincie Utrecht; VIJFDE DEEL: Documenten uit het archief ds. H.P. Scholte (vervolg); ZESDE DEEL: Het Réveil en ds. H.P. Scholte (correspondentie).

Dr. Smits werkt thans aan een studie: de Afscheiding in Noord-Brabant en in ‘Gelderland-Boven’ Afhankelijk van de hoeveelheid materiaal die bij dit onderzoek zal worden gevonden, zal. naar het voornemen is. het resultaat van deze naspeuringen in één deel of in twee delen verschijnen.