De Afscheiding van 1834. Deel 7. Classes Rotterdam en Leiden

[p. 4]

...ZALIG, DIE GEROEPEN ZIJN TOT DE MAALTIJD VAN DE BRUILOFT VAN HET LAM...

Openbaring 19 vers 9b

[p. 5]

Opgedragen aan de nagedachtenis van

FRANS BOERS CHRISTIAANSZOON
geboren te 's-Gravenzande 1821
overleden te Monster 1897

ouderling
tweemaal ten onrechte gecensureerd
volhardend als bouwer van kerk en school

En in hem opgedragen aan die

honderden Afgescheiden mannen en vrouwen
tot nu toe naamlozen
genoemd in dit boek en in de voorgaande delen

armen van geest
gesmaad om de kerk welke is
de Bruid van Christus

[p. 7]

Woord vooraf

Met het door ons in deze serie geschreven EERSTE en TWEEDE DEEL vormt dit boek een complete beschrijving - voor zover mogelijk - van de Afscheiding van 1834 in de provincie Zuid-Holland. Gezien de omvang van het gekozen gebied en de veelheid van het gevonden archief-materiaal dienden wij ons hier en daar te beperken; anders gezegd: ons merendeels te bepalen bij zuiver-kerkhistorische onderwerpen. Daardoor zijn genealogische bijzonderheden en samenhangen alsmede andere detailkwesties, bijvoorbeeld: Waar stond de eerste vergaderplaats of was het eerste kerkgebouwtje gelegen? - naar de achtergrond gegaan. Wij meenden in sommige gevallen een analyse van zulke zaken te moeten overlaten aan de plaatselijk- of regionaal-geïnteresseerde. Veelal vergt het antwoord op de hierbij naar voren komende vragen een onderzoek in de registers van de burgerlijke stand, in de documenten van volkstelling en bevolkingsboekhouding, bewaard in de archieven der burgerlijke gemeenten, alsmede in de hoe langer hoe meer in de openbaarheid komende archieven van het kadaster. Voor dit laatste verwijzen we naar: Open kaart, een informatief boekje over het Kadaster en Openbare Registers (Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer), 's-Gravenhage s.a.; mr. F. Keverling Buisman en ir. E. Muller, ‘Kadastergids’ (Rijksarchiefdienst), 's-Gravenhage 1979.

In deze publicatie ligt het accent meer op de eerste jaren van het door ons aangehouden tijdvak 1834-1869, dan op de laatste. Immers het meest-typische van het Afscheidingsgebeuren vinden we in de beginjaren van genoemde periode. Zeker geldt dit voor de provincie Zuid-Holland, waar de scheuring die zich in 1842-1843 voltrok, één van de essentiële zaken is geweest in het leven van vele kerken èn voor de organisatie van hun verband. Gemeenten die nà 1850, maar vooral die nà 1860 werden geïnstitueerd, hebben daardoor een bescheiden plaats in dit boek ontvangen. Percentsgewijs is dit in de classis Leiden in meerdere mate het geval dan in de classis Rotterdam. Toch meenden we voor het beschrijven van de Afscheiding in Zuid-Holland een kerk die bijvoorbeeld na 1860 werd gesticht, niet te kunnen missen; zeker niet als het een Kruisgemeente betreft, welke in sommige gevallen voor 1860 als conventikel bestond.

Ook voor wat aangaat de ‘schoolstrijd’ van de vorige eeuw, hebben wij ons grote beperkingen opgelegd. We zijn voorbijgegaan aan het meeste van dit gebeuren, zelfs als we elementen daarvan in de notulen van een kerkeraad vonden. Fragmentarische mededelingen over schoolstichting, de moeiten en teleurstellingen hiermee gepaard gaande, in bedoelde acta, geven slechts weinig inzicht in het karakter van de worsteling voor christelijk onderwijs als geheel of

[p. 8]

in een bepaalde plaats. Naar wij menen vraagt het beschrijven van deze strijd in Zuid-Holland (en uiteraard in andere provincies) afzonderlijke studies en publicaties, waarbij de archieven van de scholen zelf, niet gesloten zullen kunnen blijven.

In het herdenkingsjaar 1984 zijn vele boeken over de Afscheiding verschenen. Zij zijn in dit deel, voor zoveel nodig, verwerkt en in de literatuurlijst opgenomen. Daarnaast hebben de laatste tijd enige gedenkboekjes van plaatselijk karakter het licht gezien; wij hebben er dankbaar gebruik van gemaakt.

In dit kader willen we een drietal uitgaven apart noemen. In de eerste plaats: Notulen van de Algemene kerkelijke vergaderingen van de Gereformeerde kerk onder het kruis (1844-1869), Utrecht 1982; nu deze bundel er is, leek het ons het eenvoudigste hiernaar te verwijzen (met aanhouden van de bladzijde-nummers) en niet naar de afzonderlijke, vaak moeilijk te vinden notulen van de ‘Algemene vergaderingen’. Verder, hetzelfde geldt voor: Handelingen en Verslagen van de algemene synoden van de Christelijk Afgescheidene Gereformeerde Kerk (1836-1869), Utrecht 1984. Tenslotte: Joh. de Haas, Gedenkt uw voorgangers I-III [1834-1975], Haarlem 1984; deze drie delen vormen een onuitputtelijke en onmisbare bron van biografische bijzonderheden ‘van alle predikanten, die hebben gediend in de kerken in Nederland en Duitsland, voortgekomen uit de Afscheiding van 1834. Ook zijn opgenomen de gegevens van oefenaars, voor zover zij aan een gemeente waren verbonden.’ (I, 6) Aangezien dit werk zo kort geleden is verschenen en voor een ieder die dit wenst bereikbaar, zou het verspilling zijn van tijd en geld, indien voor het beschrijven van menige in dit ZEVENDE DEEL genoemde predikant zou zijn gehandeld, alsof deze bron niet bestond. Wij hebben derhalve in een aantal gevallen naar Gedenkt uw voorgangers verwezen.

Wegens het grote aantal genoemde personen, hebben we ons in het register beperkt tot het vermelden van de familienamen.

Dit boek heeft drie jaren van bijna-onafgebroken inspanning gevergd. Onze dank gaat uit naar de vele personen, voornamelijk archivarissen, die ons hebben geholpen. Bovenal zijn wij dankbaar aan God, de HEERE, Die ons krachten gaf voor archiefonderzoek en schrijven. Geve Hij Zijn zegen over onze arbeid, tot bewaring en vermeerdering van Zijn kerk.

Haren-Gn., 24 april 1986

C. Smits