De Afscheiding van 1834. Deel 7. Classes Rotterdam en Leiden

[p. 451]

Hoofdstuk 38
Lisse

De 1500 inwoners die Lisse in 1846 telde, behoorden tot 296 huisgezinnen. Er stonden 205 huizen. De bevolking vond haar bestaan in de produktie van kaas, ‘het kweeken van groenten, aard- en boomvruchten, kruiden, bloemen en zaden’, terwijl ‘het bebouwen der duinen met hout en aardappelen met goed gevolg toeneemt’. Er woonden 490 Hervormden en ongeveer 1000 Rooms-Katholieken.¹

De Afscheiding te Lisse, beter gezegd: de geschiedenis van de Kruisgemeente aldaar, is op uitputtende wijze beschreven door C.J. Segers Sr., geboren en overleden te Lisse, in het gedenkboekje: Honderd jaar Gereformeerde Gemeente te Lisse 1865-1965.²

1 Van der Aa VII (1846), 360-362.

2 C.J. Segers Sr., Honderd jaar Gereformeerde Gemeente te Lisse 1865-1965, Lisse 1965, 94 bladzijden. Met toestemming van een zoon van de schrijver, C.J. Segers Jr. te Lisse, nemen wij enige gedeelten uit dit boekje over, want aan de beschrijving van de geschiedenis van genoemde gemeente behoeft weinig te worden toegevoegd. Wij zullen de inhoud volgen op de bladzijden 12 tot 32 (tijdvak 1840-1882).

1. Het ontstaan der Gereformeerde gemeente te Lisse (1840-1865)³

In 1840 huurde Hendrik van Voorst, geboren 24 februari 1807 te De Bilt, van beroep landbouwer, een boerderij van het landgoed ‘Keukenhof’ te Lisse. Hij woonde een aantal jaren te Maartensdijk, waar hij 31 maart 1837 in het huwelijk trad met Cornelia Floor. Van Voorst moet een bekwaam landbouwer zijn geweest, die met veel moeite en zorg heeft getracht van de arme zandgronden vruchtbare akkers te maken. Al spoedig ging hij kerken bij Cors Noorduin te Noordwijk aan Zee. In 1848 brak Van Voorst met de Hervormde kerk en sloot zich aan bij de Kruisgezinden. Van 1852 tot 1855 is hij te Noordwijk ouderling geweest.

Gerrit Segers werd 30 mei 1805 te Beverwijk geboren. Hij werd eerst tuinbaas te Heemskerk en kwam in 1847 in dezelfde betrekking op de ‘Keukenhof’ te Lisse. Kort na zijn vestiging aldaar leerde hij Van Voorst kennen alsmede een gelijkgezinde vriend van deze, J. Aangeenbrug, te Hillegom. Ook Segers ging de kerkdiensten van de Kruisgemeente te Noordwijk aan Zee bezoeken. Dit leidde er toe dat hij in 1850 door de eigenaar van de ‘Keukenhof’, C.A.A.

3 Segers, a.w. 12-21.

[p. 452]

baron van Pallandt,⁴ werd ontslagen. Hij betrok met zijn vrouw Alida Bierman en zijn negen kinderen een huisje aan de Heereweg en begon voor zich zelf. Het gezin Segers scheidde zich in deze tijd af en voegde zich bij de gemeente te Noordwijk aan Zee. Ruim twee maanden daarna breekt Elizabeth M. Mudblée, huisvrouw van Gerrit Mijnders,⁵ met de Hervormde kerk. We vinden hierover in een notulenboek van de Hervormde gemeente te Lisse:

‘Anno 1851
Bij den kerkeraad ingekomen zijnde een schriftelijk verzoek van Gerrit Segers en zijn huisvrouw Alida Bierman, als ook van Elizabeth Mudblee huisvrouw van G. Mijnders, die tot het Luthersche Kerkgenootschap behoort, waarbij zij te kennen geven, dat zij mogen uitgeschrapt worden uit het lidmatenboek aangezien zij zich van de Gemeente hebben afgescheiden, zoo is aan hun verlangen terstond voldaan op den 12 Augustus 1851 en op den 20 October 1851’

Gerrit Segers (1805-1882)

In de tijd dat de families Segers en Van Voorst te Noordwijk kerkten, kwamen

4 Carel Anne Adriaen baron van Pallandt (1810-1883), zoon van mr. F.W.F.T. baron van Palland die van 1818-1841 minister van eredienst was (Bos, Archiefstukken register). De ‘Keukenhof’ was eigendom van zijn echtgenote jonkvrouw Cecilia Maria Steengracht.

5 Men zie voor hem ook hoofdstuk 37.

[p. 453]

zij zondagsavonds met enige anderen bijeen om een preek te lezen en godsdienstige gesprekken te houden. Maar toen het bezwaarlijk werd, zondags zo ver van huis te gaan, besloot men op die dag tweemaal in ‘leesdienst’ bijeen te komen. De samenkomsten werden bij familie Segers gehouden, omdat deze midden in het dorp woonde en een ‘grote’ kamer had. De vriendenkring breidde zich echter steeds uit; het vertrek werd te klein. Bovendien gevoelde men dat de bijeenkomsten te besloten van aard waren. Het was noodzakelijk ook anderen die weerhouden werden een particulier huis binnen te gaan, tot de diensten toe te laten, zo meende men.

Men besloot een kerkje te bouwen aan de Kanaalstraat (toen Broekweg) van een zodanige constructie dat men er indien nodig twee kleine woningen van kon maken. Dit eerste kerkje werd 25 mei 1865 in gebruik genomen, waarbij als voorganger optrad Willem Eichhorn (1828-1872), kruisdominee te Haarlem. Al spoedig werd behoefte gevoeld aan bediening van Woord en sacramenten. De gemeente werd 6 September 1865 geïnstitueerd door ds. C. Kloppenburg (1813-1876) te Amsterdam. De inleiding voor in het eerste notulenboek van de kerkeraad bevat over het begin de volgende bijzonderheden.

‘Wanneer, door wien, en hoe de Gereformeerde Gemeente te Lisse is zamengesteld en openbaar geworden.

Art. 1
Sedert een geruimen tijd woonden alhier eenige leden, behoorende tot de Gemeenten van Noordwijk aan Zee en van Haarlem.

Art. 2
Deze leden hielden in vereeniging met eenige andere vrienden gemeenschappelijke Godsdienstoefening.

Art. 3
In het voorjaar dezes jaars⁶ kwam men met elkander overeen, eene kerk te bouwen, waarin op den 25 Mei l.l. door Ds. W. Eichhorn van Haarlem het eerst Gods Woord werd verkondigd.

Art. 4
Intusschen was bij de leden en die andere vrienden den wensch en de behoefte ontstaan, om tot eene Gemeente gevormd te mogen worden.

Art. 5
Op den 4 September dezes jaars Ds. Kloppenburg gekomen zijnde om te prediken, werd Z.E. verzocht de Broeders tot eene Gemeente te vereenigen, hetwelk Z.E. weigerde als zijnde geen Consulent.

Art. 6
Den volgenden dag evenwel vertrok Ds. Kloppenburg met een der leden naar Haarlem om met den consulent Ds. Eichhorn te raadplegen, welke toen aan Ds. Kloppenburg vrijheid en volmacht gaf om alles te doen wat er tot stichting der Gemeente te Lisse noodig zou worden geacht.

6 1865.

[p. 454]

Art. 7
Op den 6 September, Ds. Kloppenburg zijnde teruggekeerd, heeft Z.E. de leden te zamen geroepen en degenen die zich tot leden hadden aangemeld onderzocht in hunne belijdenis.

Art. 8
Twee leden namelijk G. Mijnders en huisvrouw⁷ deden schuldbelijdenis als hebbende vroeger behoord tot de Gemeente van Noordwijk aan Zee maar later overgegaan zijnde tot de Christelijk Afgescheidenen.

Art. 9
Vervolgens overgaande tot de verkiezing van ouderlingen en diakonen zijn met volstrekte meerderheid van stemmen gekozen tot ouderlingen G. Segers en H. van Voorst en tot diakonen J. van Aalst en G. Mijnders Gzn.

Art. 10
Des avonds predikte Ds. Kloppenburg over 2 Corinthe 1 vers 21, 22 en werden de leden der nieuwe gemeente na het eindigen der Predikatie openlijk bevestigd.’

In de eerste kerkdienst werden twee kinderen gedoopt namelijk J. van Aalst en G. Mijnders Gzn. De eerste leden waren:⁸

Johannes van Aalst en zijn vrouw Petronella Veldhuizen

Abram Faas

Johannes Ph. Moolenaar^9 en zijn vrouw Johanna van Opzeeland

Gerrit Mijnders Jr. en zijn vrouw Josina Beyer

Gerrit Mijnders Sr. en zijn vrouw Elizabeth M. Mudblée

Gerrit Segers Jr. en zijn vrouw Martijntje van Heyningen

Gerrit Segers Sr. en zijn vrouw Alida Bierman

Henriette Maria Segers

Johannes Segers

Thomas Venekoert

Cornelis van Voorst

Hendrik van Voorst Jr.

Hendrik van Voorst Sr. en zijn vrouw Cornelia Floor

Marretje van Voorst

Neeltje van Voorst

Als naam werd gekozen, zoals we zagen: Gereformeerde gemeente [te Lisse]; zij sloot zich aan bij het verband van de Gereformeerde kerk onder het kruis.¹⁰ Met toestemming van de consulent W. Eichhorn werd eind 1865 proponent

7 Zoals we zagen Elizabeth M. Mudblée; beiden waren lid geweest van de Afgescheiden gemeente te Sassenheim.

8 Wij kozen de lexicografische rangschikking; Segers, a.w. 19, de volgorde zoals vermeld in het eerste ledenregister.

9 Daarvóór lid van de Chr. Afgesch. gemeente te Sassenheim.

10 We vinden haar enige malen vermeld in NAVGK; men zie register.

[p. 455]

Gerrit Jan Meulenbrugge¹¹ als voorganger beroepen. Hij deed 13 december 1865 zijn ‘intrede’.

11 Gerrit Jan Meulenbrugge werd 10 juli 1836 te Vorden geboren en overleed te Bierum (GN.) 16 dec. 1886. Hij was gehuwd met Magdalena Slottje die hem overleefde. Hij diende als proponent de Gereformeerde gemeente te Lisse van 13 dec. 1866 tot 11 juli 1869; als predikant de Christelijke Gereformeerde kerk te Bierum vanaf 25 juli 1869. De Haas II, 246.

2. De jaren 1865-1869¹²

Eerst 9 juni 1869 wordt Meulenbrugge op de Algemene vergadering van de Kruisgezinden geëxamineerd.¹³ Maar reeds 24 juni daaraanvolgende wordt de vereniging met de Afgescheidenen, in principe te Middelburg 17 juni tot stand gekomen, door de Kruisgezinden bekrachtigd.¹⁴ Lisse gaat niet met deze vereniging mede, Meulenbrugge wel. Hij neemt 11 juli afscheid, en vertrekt naar de (nu) voormalige Kruisgemeente te Bierum (Gn.).

Keren we nu terug tot het gemeentelijk leven. Tengevolge van uitbreiding van het ledental werd de vergaderruimte reeds na korte tijd te klein. Op 25 mei 1866 werd een groter kerkgebouw in gebruik genomen, precies één jaar na het eerste. G. Segers verkocht een stuk bouwgrond aan de gemeente voor ƒ 250,-. G. Mijnders plaatste het kerkje voor ƒ 1218,-. Van het eerste gebouwtje werd een pastorie en kosterswoning gemaakt. Mede door de uitgaven die deze transacties medebrachten, bedroeg de schuld op 31 december 1867 ruim ƒ 3600,-. Behalve een hypothecaire lening groot ƒ 1500,-, werd voor een bedrag van ƒ 2000,- aan obligaties uitgegeven. Als borgen voor dit laatste bedrag traden op:

Johannes van Aalst	Lisse
Pieter Baartman	Haarlemmermeer
Dirk de Graaf	Lisse
Arij Lugtigheid	Haarlemmermeer
Gerrit Segers	Lisse
Cornelis Roos	Haarlemmermeer
Cornelis Tromp	Lisse
Thomas Venekoert	Lisse
Hendrik van Voorst	Lisse

Uit dit lijstje zien we dat de gemeente ook een aantal leden telde, in de Haarlemmermeer woonachtig. Het nieuwe kerkgebouw bleek op tijd gereed te zijn, want in 1866-1867 kwam een groot aantal personen uit de Hervormde kerk te Lisse over. In maart van dit jaar ontving de raad van deze gemeente het navolgende schrijven.

‘Mijne Heeren,
Wij ondergetekende verlangen als leden der Nederlandse Hervormde Kerk gegrond op de Haagse Synode 1816 geschrapt te worden teneinde weder te keren tot

12 Segers, a. w. 22-28.

13 NAVGK 533-534 (1869), art. 43-48.

14 Handelingen en Verslagen 996; NAVGK 537-548.

[p. 456]

de Gereformeerde Kerk, gegrond op de Dordtsche Synode 1618 en 19.

Lisse 24 Maart.

Is getekend:

Gerrit Balkenende P. zoon^15

Jakob Balkenende

Leentje Bout

Arie de Graaff

Geiske Slottje

Maria Vastenouw

Teunis Visser’

Enige tijd daarna ontving de hervormde kerkeraad een dergelijke brief, zonder datum of jaartal, - maar opgenomen onder ‘1866’ - getekend door

Wilhelmina Elisabeth de Graaff

Jansje Marseille

Susanna Wilhelmina Franciska Koppeschaar

Abraham Moolenaar

Diedericus Wijting^16

Simon van der Zaal

Eveneens in 1866 vinden we in de hervormde notulen dat

Carel Frederik Daudeij en zijn vrouw Cornelia Balkenende^17

tot de Afgescheidenen zijn overgegaan. Op 13 juli 1867 braken met de Hervormde kerk en sloten zich vervolgens aan bij de Kruisgemeente te Lisse:

Cornelis van der Beek

Jakob Faas

Petronella Faas

Pieter Faas

Willem Faas

Elizabeth van Loon

Hendrick Meekes

Trijntje Nieuwenhuijzen

Jan van Rossem

Antje Slottje

Maartje Snijders

Maria Teunis

Govert Cornelis Tromp

Zoals reeds aangestipt, kwam op 17 en 24 juni 1869 de vereniging van de Afgescheidenen met het merendeel van de ruim 50 Kruisgemeenten tot stand. Drie gemeenten: Enkhuizen, Lisse en Tricht, alsmede enige kleine groepen, bleven buiten dit samengaan. De notulen van de Kruisgemeente te Lisse zijn

15 Wij maakten de rangschikking lexicografisch.

16 Geboren te Lisse 23 juli 1844, overleden te Zeist 29 jan. 1892; oefenaar te Lisse 3 jan. 1872 tot 1876. De Haas II, 383-384.

17 We vonden C.F. Daudeij in 1867 onder de leden van de Kruisgemeente te Valkenburg (hoofdstuk 36).

[p. 457]

uiterst sober over haar standpunt in deze zaak. In die van 13 oktober 1869 werd aangetekend: ‘Wordt gehandeld over de plaats gehad hebbende vereeniging tusschen de Christelijke Afgescheidenen en Gereformeerde gemeenten. Wordt besloten de gemeente bijeen te doen komen en dezelve er over te hooren’. Blijkbaar zijn deze notulen geschreven nadat op gemelde datum een ‘Christelijke Gereformeerde Afgescheiden Commissie’ tevergeefs had getracht Lisse tot aansluiting te bewegen. Aangaande een vergadering van 3 november 1869 lezen we slechts: ‘De gemeente bijeen wordt besloten met meerderheid van stemmen tot de vereeniging niet toe te treden’.¹⁸ In de notulen van de classis Leiden van 12 januari 1870 (art. 5) Staat, dat ds. J. Holster rapporteert over het bezoek van de commissie te Lisse, dat gedurende drie uur met kerkeraad en gemeente is gesproken

‘maar dat het doel, bij gebrek aan genoegzame overeenstemming, nog niet is bereikt, waarom de Commissie wordt opgedragen, om al het mogelijke bij gelegenheid aan te wenden’.

We lezen bij Segers: ‘Zo eindigde het jaar 1869, waarin onze gemeente zowel haar voorganger als het kerkelijk verband kwijtraakte.’

18 Segers, a. w. 28 schrijft: ‘Lisse wilde dus het eerstgeboorterecht niet verkopen voor een schotel linzen en wenste te blijven wat zij was: Gereformeerde Gemeente.’ Ook: ‘Men hoorde niet bij elkaar! Er was in leer en ligging een groot verschil tussen de Kruiskerken en de Afgescheidenen.’ (26) Etc.
Wij verschillen hierin van mening met de schrijver. De Afgescheidenen en de Kruisgezinden Spraken in 1869 onder meer uit: ‘...Dat er... op dit oogenblik geen enkele grond bestaat, die, volgens onze Gereformeerde leer of kerkregeering, ons gescheiden blijven zou kunnen rechtvaardigen.’ (Handelingen en Verslagen 990). Indien twee gereformeerde kerkengroepen niet zouden kunnen verenigen als zij beiden uitspreken de Heilige Schrift, de Drie formulieren van enigheid en de Dordtse kerkenorde van harte te aanvaarden, kan worden gevraagd, onder welke omstandigheden dit wèl zou kunnen.

3. De jaren 1870-1882¹⁹

De kruisdominee J.W. van den Broek (1820-1880) die van 1869 tot 1880 te Enkhuizen stond,²⁰ heeft in het tijdvak 1869-1874 te Lisse Woord en sacramenten bediend. Toch gevoelde men behoefte aan een eigen voorganger. Als zodanig werd de ‘kerkmeester’ Diedericus Wijting, die - zoals we zagen - zich in 1866 aansloot, in januari 1872 tot ‘oefenaar’ aangesteld. Hij vertrok in 1876 naar Goes, waar hij in 1883 predikant werd van de Oud Gereformeerde gemeente. Na 1876 is Lisse enige jaren bediend geweest door ds. Abraham Verheij (1821-1913); deze woonde in de jaren 1877-1883 te Woerden.²¹

Op 28 mei 1876 overleed voortrekker, ouderling Hendrik van Voorst op 69-jarige leeftijd; 24 december 1882 ‘ontsliep zacht in den Heere onze geliefde ouderling Gerrit Segers in de ouderdom van 77 jaren’.

19 Segers, a.w. 29-32.

20 De Haas I, 49.

21 Ibidem 270-271; TWEEDE DEEL register.