De Afscheiding van 1834. Deel 7. Classes Rotterdam en Leiden

[p. 283]

Hoofdstuk 25
Maassluis

De geschiedenis van Maassluis is, evenals die van Vlaardingen, voor een belangrijk deel bepaald door visserij (haring, kabeljauw en zalm) en wat daarmee samenhangt. Vóór 1846 voeren van deze plaats ook vele schepen ter koopvaardij; daarna werd slechts weinig binnen- en buitenlandse handel gedreven. Rond bovengenoemd jaar waren er drie scheepstimmerwerven, één voor grote schepen, één voor visserijvaartuigen, één voor schuiten en pramen; verder bedrijven die met scheepsbouw en zeevaart in verband stonden: twee zeilmakerijen, een touwslagerij etc. In 1846 staan er 670 huizen, bewoond door 970 gezinnen, uitmakende een bevolking van ruim 4000 zielen. Er zijn 3400 Hervormden en 490 Rooms-Katholieken.¹

Het aantal Afgescheidenen is aanvankelijk zeer gering geweest² en eerst in 1865 wordt een gemeente geïnstitueerd. Gezien het tijdvak dat wij voor deze studie hebben gekozen, zal dit hoofdstuk een geringe omvang verkrijgen.

1 Van der Aa VII, 537-542.

2 In S. Blom, Geschiedenis van Maassluis, Maassluis 1972, wordt slechts één bladzijde gewijd aan ‘De Christelijke Gereformeerde Kerk’ (88) en dat wel na ‘De Doleantie’ (80-81). Abusievelijk wordt vermeld: In 1834 kwam hier de Christelijk Gereformeerde Gemeente tot stand, zij bleef voortbestaan tot 1892. De Gemeente vergaderde in de Zuiderkerk...’. Etc. Wij gaan voorbij aan de uiteraard door Blom genoemde troebelen gepaard met vernieling en mishandeling, die uitbraken bij de pogingen in de Gereformeerde kerken te Maassluis de Psalmberijming 1773 in te voeren. (68-80) De ongeregeldheden duurden van circa 1774 tot mei 1778! Men zie hiervoor tevens: Josua van Iperen, Kerkelijke Historie van het Psalmgezang der christenen II, Amsterdam 1778, 474-492. In deze beweging kunnen we weinig ‘godsdienstig beginsel’ ontdekken.

1. Het ontstaan der gemeente

Zoals we reeds in het vorige hoofdstuk zagen, ligt de positie van de weinige Afgescheidenen te Maassluis c.a. rond 1847 min of meer in het duister. Zeker is dat er reeds aanstonds contact is geweest met het naburige Maasland, waar enige Afgescheidenen zich vanaf 1837 verbonden gevoelden aan de Kruisgemeente te Noordwijk aan Zee. Reeds hier moet worden vermeld dat Jakobus Hendrik Kardol, één van de eerste ouderlingen, een aantal jaren te De Lier had gewoond en - zoals we in het hoofdstuk over deze plaats zullen zien - zich daar met zijn vrouw Jannetje Koole had afgescheiden en een op de voorgrond tredende oefenaar in de Kruisgemeente was geweest. Het lijdt geen twijfel dat

[p. 284]

Kardol in het tijdvak 1850 tot 1865 te Maassluis heeft geoefend.

In het archief van de Hervormde gemeente te Maassluis vinden we dat Cornelis Fool zich in 1836 afscheidt; in 1848 breken Johanna Suzanna Sonneveld en Maartje Vijftigschil met de Hervormde kerk; zonder jaartal wordt hetzelfde vermeld aangaande Johanna Das.³ Verder: in de jaren 1845-1848 en 1850-1853 wordt expressis verbis in de notulen vermeld dat er in een afgelopen jaar geen ‘overgangen’ naar andere kerkgenootschappen zijn geweest.⁴ Wel staat in het ‘Register der leden 1763-1901’ aangetekend, dat onderstaande personen op 23 januari 1863 lid zijn van de Afgescheiden gemeente te Maasland.

Cornelis Groenewegen

Adriana Jol

Johanna Margaretha Nesse^5

Maria Patijn

Cornelis Ruijgrok

Leendert Spruijt

Cornelia de Vos

De datum ‘23 januari 1863’ wordt verklaard door een passage in de Hervormde notulen van 4 februari 1863.

‘Voorgelezen een brief [gedateerd 23 januari 1863] van de Afgescheiden Gemeente te Maasland, kennisgevende van de gronden waarop en wie zich van onze Gemeente hebben afgescheiden.
Voor kennisgeving aangenomen - worden van nu aan hunne namen op het Lidmatenboek als geroyeerd beschouwd en zal de houder dezes boeks ze schrappen.’

De bedoelde personen hadden blijkbaar, vóór 1863 zich niet schriftelijk van de Hervormde kerk losgemaakt.

Begin 1865 komen enige leden van ‘Maasland’ in de vergadering van de (Afgescheiden) classis Rotterdam: W. Firet, A. Groenewegen en A. Strijbos. Zij verklaren dat hun wens is dat er te Maassluis een gemeente zal worden gesticht. In deze plaats zijn ‘veertien mans- en veertien vrouwsledematen en evenveel huisgezinnen’; er is een ‘buitengewone opgewektheid en lust naar de Waarheid, ook onder degene[n] die nog leden der Hervormde Kerk zijn’. Men kan voor kerkbouw dadelijk ƒ 2.000 fourneren en er is daartoe grond beschikbaar. De vergadering benoemt een commissie teneinde aan de wens van de broeders te voldoen.⁶

Op 9 maart 1865 komt de commissie - bestaande uit ds. P. Wagemaker, M. Kalisvaart (Vlaardingen); ds. J. de Koning (De Lier) en L. van der Mark (Maasland) - te Maassluis en verricht daar de instituering der gemeente. Van de veertien ‘mansleden’ zijn er twaalf aanwezig. Tot ouderling worden gekozen: Willem Firet en Jakobus Hendrik Kardol; tot diaken: Andries Groenewegen en Cornelis Ruijgrok.⁷

3 ‘Register der leden 1763-1901’. Van deze vier personen vinden we in 1865 slechts Maart je Vijftigschil onder de leden van de Afgescheiden gemeente te Maassluis.

4 ‘Notulen kerkeraad 1844-1870’; vermelding steeds in de eerste vergadering van februari van een jaar.

5 In 1865 niet onder de eerste leden van Maassluis.

6 NCVR, 14 febr. 1865, art. 10.

7 Arch. Gereformeerde kerk te Maassluis, ‘Notulen kerkeraad 9 Maart 1865-16 Maart 1873’, 9 maart 1865.

[p. 285]

2. De eerste jaren

We krijgen de indruk dat de kleine gemeente - in 1867 omvat zij 70 zielen en van 1869 tot 1871 telt zij er 90 - haar zaken aanstonds met voortvarendheid heeft aangevat. Zodat terecht op de classicale vergadering kon worden verklaard dat in haar midden ‘buitengewone opgewektheid en lust naar de Waarheid’ worden gevonden. In april 1865 ontvangt zij van ‘Maasland’ een lijst van leden met hun kinderen, inclusief geboorte-data etc. ‘van degenen die van Maasland naar Maassluis zijn overgegaan’.⁸ Deze informatie maakt de weg vrij, zich aan te melden bij de landsregering, teneinde te worden erkend. Gedateerd 15 mei 1865 wordt een request verzonden, waarin onder meer wordt vermeld dat de gemeente de Drie formulieren van enigheid en de Dordtse kerkenorde heeft aanvaard, terwijl als ‘huishoudelijk reglement’ dat van Maassluis (Rijnsburg) is gekozen.⁹ Tevens wordt gemeld dat door het plaatselijk bestuur vergunning is verleend ‘om een kerk opterigten in de Sandelijnstraat¹⁰ ter plaatse waar thans eene schuur staat en op het daarnevens leggende erf, kadastraal nr. 803 en 804’. Het verzoekschrift draagt de handtekening van de volgende personen

Willem Firet, ouderling

Jakobus Hendrik Kardol, ouderling

Cornelis Ruijgrok, diaken

Andries Groenewegen Cz., diaken

Cornelia J. Disselkoen

Gijsbert Gilbers (aangesloten 25 april 1865)

Cornelis Groenewegen

Hermanus Groenewegen

Margaretha de Groot

etronella Houtman

Adriana Jol

Cornelis Kaptein

Hermanus Koekké

Neeltje van de Marei

Maarten Mosterd

Maria Patijn

Leendert Spruijt

Martinus Spruijt (aangesloten 10 maart 1865)

Neeltje Stokdijk

Adrianus Strijbos

Adriana Petronella Strijbos

Pietje Vergeer

Cornelia de Vos

Maartje Vijftigschil

Jan van der Werff (aangesloten 10 maart 1865)

De regering antwoordt, gedateerd 3 juni 1865, dat ‘het gegeven berigt... wordt aangenomen als kennisgeving van het bestaan der gemeente’. De tijd dat soms vele maanden moest worden gewacht alvorens een aanvaarding of afwijzing - zeker voor een kleine gemeente - van een verzoekschrift inzake erkenning werd ontvangen, ligt in 1865 meer dan tien jaar achter ons!

De voortvarendheid van de gemeente blijkt ook uit de wijze waarop zij de gelden voor de bouw van het eerste, ongetwijfeld kleine, kerkje bijeenbrengt. W. Firet, mr. scheepmaker, leent ƒ 500, M. van Zanten, mr. vleeshouwer, ƒ 500 en F. Bijl, bouwman, ƒ 200. Het ontbrekende bedrag wordt door giften bijeen-

8 Not. kerker. 25 april 1865, art. 5.

9 Het request en de daarbij behorende stukken worden bewaard: Herv. Ered. 3 juni 1865, no. 16.

10 De Sandelijnstraat liep vroeger ongeveer waar nu, aan de Arthur van Schendelstraat, het bejaardencentrum “De Vliet” staat.

[p. 286]

gebracht.¹¹ Reeds omstreeks 18 augustus 1865 wordt het kerkgebouwtje in gebruik genomen.¹² Inmiddels hebben zich bij de gemeente aangesloten: Heintje Verzeyde, de vrouw van C. Ruijgrok, Willem Kapteijn en zijn vrouw Dirkje Hoos.

Na het eigen gebouwtje komt de eigen predikant. Midden 1866 wordt er een tweetal geformeerd - de beide candidaten zijn D.J. te Grootenhuis en M. Boon. Eerstgenoemde wordt beroepen op een tractement van ƒ 600 en vrije woning. Te Grootenhuis neemt het beroep aan en wordt 4 november bevestigd.¹³ Hij vertrekt naar Haarlem 18 april 1869.¹⁴ Zijn opvolger is G.A. Kempff; deze staat te Maassluis van 27 maart 1870 tot 23 maart 1873.¹⁵

11 Not. kerker. 7 juli 1865, art. 6. Voor zover we kunnen nagaan waren M. van Zanten en F. Bijl geen lid; zij kunnen sympathisanten zijn geweest.

12 Not. kerker. 18 aug. 1865, art. 4.

13 Idem 28 juli (art. 2), 1 aug. (art. 3), 24 okt. (art. 5) 1866.

14 Derk Jan te Grootenhuis geb. 1834, Maassluis 1866, Haarlem 1869, Wissekerke 1877, Hellevoetsluis 1881, Elburg 1890. In 1895 ging hij naar de Verenigde Staten en diende daar in de Reformed Church te Hospers, Iowa tot 1900. Hij overleed te Newkirk, Iowa 3 januari 1910. De Haas II, 127-128.

15 G.A. Kempff werd 26 sept. 1844 geboren te Amsterdam; hij overleed 8 febr. 1882 te Menaldum (Fr.), oud 37 jaar. Hij stond te Herwijnen 1867, Maassluis 1870, Spijkenisse 1873, Zutphen 1875, Beetgum 1877. De Haas II, 175.