De Afscheiding van 1834. Deel 7. Classes Rotterdam en Leiden

[p. 287]

Hoofdstuk 26
Maasland

De geschiedenis van Maasland begint vóór onze jaartelling en veel van wat daarvan zou kunnen worden gezegd, moet hier onbesproken blijven.¹ In de twaalfde eeuw omvatte de parochie Maasland: het huidige Maasland, De Lier, Schipluiden, Delft en Pijnacker!

En ook in het midden van de vorige eeuw was het grondgebied van Maaslandmet-Burgersdijk² aanmerkelijk groter dan dat van het huidige Maasland. Dit grensde onder meer aan de Maas, ‘terwijl de stad Maassluis geheel door Maasland omgeven [was]’. In 1241 deden de ridders van de Duitsche Orde³ er hun intrede en nog steeds heeft dit lichaam aanzienlijke bezittingen in Maasland.

Circa 1846 staan er, aan de beide oevers van de Gaag en merendeels rond de prachtige Hervormde kerk, 308 huizen, bewoond door 348 huisgezinnen en ruim 1900 personen. De middelen van bestaan zijn landbouw en veeteelt, er wordt uitmuntende boter en kaas gemaakt, er is een uitgebreide zalmvisserij. De Hervormden zijn ongeveer 1440 in getal,⁴ van wie er echter een kleine 300, wonende te Burgersdijk, behoren tot de Hervormde gemeente te De Lier.⁵ Er zijn 460 Rooms-Katholieken.

1 Men zie: B.J. Post, Geschiedenis van Maasland, Maasland 1909.

2 Het buurtschap Burgersdijk, in de noordwestelijke hoek, thans gemeente De Lier.

3 De Duitsche Orde is één van de grootste geestelijke ridderorden; zij werd in 1191, tijdens de kruistochten gesticht. Oorspronkelijk was haar doel het beschermen van Duitse pelgrims op hun reis naar het Heilige Land.

4 Van der Aa VII, 533-536, waaraan wij de gegevens van deze en van een deel der vorige alinea ontlenen, vermeldt ongeveer 1500 Hervormden. Dit aantal lijkt ons te hoog gezien de totale bevolking (ruim 1900 zielen) en het getal der Rooms-Katholieken 460. De Afgescheidenen worden niet genoemd.

5 We zullen zien dat de Afgescheidenen te De Lier, voor een (groot) deel woonden te Burgersdijk, derhalve op het grondgebied van Maasland.

1. Afscheiding en aansluiting bij de Kruisgemeente te Noordwijk⁶

In het archief van de Hervormde gemeente te Maasland vinden we dat zich eind december 1835 afscheiden: Leendert Dijkshoorn en zijn vrouw Stijntje de Kie-

6 We vermelden als documentatie inzake Maasland, behalve het reeds genoemde: Ken uw kerk - Hervormde Gemeente Maasland, Maasland 1983; Groene oase (Officiële gids voor de gemeente Maasland), Maasland 1983; Uit het verleden van de Gereformeerde kerk van Maasland, Maasland 1983. Tenslotte: ARA, Geref. kerk Noordwijk, inv. no. 1: Notulen kerkeraad Noordwijk aan Zee 1835-1856 (Kruisgemeente) aan te halen als ‘Notulen Noordwijk’.

[p. 288]

wiet, Jacob Kool, Cornelis van der Maarel, Pleun van der Maarel ‘mede geteekend voor zijn vrouw [Lena Sluymer]’, Leendert van der Mark en zijn vrouw Susanna Kool, Andries Regoor, Klaas van der Waal.⁷

In de ‘Notulen Noordwijk’ van 17 februari 1837, lezen we dat bovengenoemde personen, met uitzondering van K. van der Waal, zich 26 december 1835 hebben afgescheiden te Maasland en op hun verzoek te Noordwijk aan Zee als leden worden aangenomen. Ook nadien sluiten zich Afgescheidenen te Maasland aan te Noordwijk. Voorganger Cors Noorduin gaat dan om de vijf weken enige dagen naar dezen ‘buiten-leden’. Zelfs wordt 17 februari 1839 Andries Regoor tot ouderling bevestigd.⁸ Op 24 september 1843 vinden we Noorduin opnieuw te Maasland. Hij doopt dan een kind van Samuel van Piershil die, zoals we zagen, te Vlaardingen woonde, maar via Maasland ‘buiten-lid’ was van Noordwijk.⁹

Hierna vinden we in de Notulen Noordwijk niets meer over Maasland, zelfs niet dat de relatie wordt verbroken. Daar men zich niet aansloot bij de Kruisgemeente te De Lier - deze werd 12 januari 1845 geïnstitueerd - en ook in de notulen van de Algemene vergaderingen van de Kruisgezinden niet van ‘Maasland’ wordt gerept, moeten we concluderen dat men aldaar van circa 1844 tot 1851 inderdaad ‘heeft moeten omzwerven’, zoals we verder in dit hoofdstuk (paragraaf 3) zullen zien geformuleerd.

7 ‘Handelingen van de kerkeraad 1822-1878’, 31 dec. 1835, art. 3. Klaas van der Waal keert na ruim een jaar terug (21 maart 1837, art. 4). Verder bevatten de ‘Handelingen’ en de ‘Lidmatenboeken’ nagenoeg geen bijzonderheden over de Afscheiding.

8 Notulen Noordwijk 17 febr. 1839.

9 Notulen Noordwijk sept. 1843.

2. Ontstaan der gemeente; erkenning

Begin 1851 komt Leendert van der Mark in de vergadering van de classis Rotterdam en verzoekt ‘dat zij, als eene Gemeente op zich zeiven gesticht mogen worden.’. Hij is gekozen tot ouderling, Leendert Dijkshoorn tot diaken. De gemeente zal worden geïnstitueerd en de ambtsdragers bevestigd, door ds. P.J. de Groot.¹⁰ Op 30 maart 1851 komt laatstgenoemde naar Maasland en verricht deze handelingen.¹¹

Gedurende de eerste jaren vinden we steeds dat de kerkeraad met de ‘mansleden’ vergadert. In 1854 wordt Bastiaan van Buuren ouderling en Duval Jacob Magchiel Boer diaken. Inmiddels is de gemeente erkend bij koninklijk besluit van 24 december 1853, no. 103, na het inzenden van een request, gedateerd 6 oktober 1853.¹² Men heeft de Dordtse kerkenorde en het reglement van Rijnsburg aangenomen als grondslag voor de kerkregering. Het verzoekschrift draagt de volgende namen.¹³

10 NCVR, 28 jan. 1851, art. 6.

11 ‘Eerste Notulen-Boek van de Christelijk Afgescheiden Gereformeerde gemeente te Maasland’, 30 maart 1851. De notulen over de eerste vier jaren zijn zeer summier.

12 Herv. Ered. 21 dec. 1853, no. 1; request en bijbehorende stukken.

13 Wij hebben - op grond van het ‘Lidmatenboek Gereformeerde Kerk van Maasland’ (het eerste) - bij de vermelding ‘en zijn vrouw’ de naam toegevoegd.

[p. 289]

Leendert van der Mark, ouderling en zijn vrouw Susanna Kool

Leendert Dijkshoorn, diaken en zijn vrouw Stijntje de Kiewiet met 2 kinderen

Pieter van Bergen en zijn vrouw Jannetje van Baaien met 4 kinderen

Duval J.M. Boer en zijn vrouw Adriana de Barik met 2 kinderen

Bastiaan van Buuren en zijn vrouw Geertje van der Burg met 5 kinderen

A. van Dorp

Arie van Dijk

Arentje van Geest

Gijsbert Giezen

Pietertje de Kiewiet met 2 kinderen

Willem Koole

Adrianus van der Kraan

Willem G.F. ter Laak en zijn vrouw Johanna Plomp met 1 kind

K. van der Vaart

Cornelia Vreugdenhil met 6 kinderen

Aaltje Vijftigschil

A. Zonneveld

Janus Zonneveld^14

De burgemeester verklaart, 5 oktober 1853, dat ‘de bouwmanswoning gelegen in den Dijkpolder Wijk B nummer twee en toebehoorende aan Leendert Dijkshoorn...’, welke gedeeltelijk door de gemeente in gebruik is voor de uitoefening van de erediensten, daarvoor geschikt is. De gouverneur van Zuid-Holland voegt hieraan toe, dat het ‘gebouw’ op een afstand van 226 meter staat ‘van de naastbij gelegene kerk’.

14 Enige leden uit de beginjaren die te Maassluis woonden, mochten het request niet tekenen. We vonden in het Lidmatenboek, van genoemde plaats: Maartje Vijftigschil, Johanna Zonneveld, Willem Zonneveld.
Verder vermelden we als leden van het eerste uur: Hendrik Broekman, echtgenoot van Cornelia Vreugdenhil; Kornelis van Geest, echtgenoot van Pietertje de Kiewiet; Huibrecht Plomp en zijn vrouw Maria E. ter Laak.
Wij merken op dat we, van de negen personen die zich begin 1837 bij ‘Noordwijk’ aansloten (paragraaf 1), slechts de echtparen Dijkshoorn en Van der Mark onder de leden der gemeente aantreffen.
Het aantal zielen in oktober 1853 zal ongeveer 50 hebben bedragen (circa 28 belijdende en 22 doopleden).

3. Kerkbouw

Nadat scriba D.J.M. de Boer in het reeds genoemde ‘Notulen-Boek’ op 23 januari 1855 heeft aangetekend dat L. Dijkshoorn een stuk grond geeft voor kerkbouw, volgt een verslag over de gang van zaken onder de Afgescheidenen te Maasland gedurende de eerste jaren.

‘De Heere heeft groote dingen bij ons gedaan, dies zijn wij verblijd, Ps. 126:3... Nadat wij ons Christelijk volgens het bevel van God (2 Corinthen 6 vers 17) hadden afgescheiden van het Hervormd Genootschap, hebben wij veel moeten omzwerven, dan eens naar de eene en dan eens naar de andere plaats, waar de Heere een gedeelte of eene Gemeente van Zijne Kerk had gevestigt. Zoo zijn wij ook ten laatste door 's Heeren groote goedheid hier ter plaatse in het Jaar 1850 Godsdienstig bij een vergadert, in een huisje staande op de Kommandeurskade

[p. 290]

N[o.] 16, bewoond door D.J.M. Boer.¹⁵
Na eenige tijd aldaar op den Dag des Heeren bij elkander vergadert te zijn geweest, zijn wij door inkoomende omstandigheden verplaatst naar de Bouwmanswoning staande in de Langetaam nr. 2 bewoond door L. Dijkshoorn,¹⁶ en daar zijn wij tot eene gemeente bevestigt, op den 31 Maart 1851... Wij zijn dan tot den 14 October 1855 aldaar op den dorsvloer te samen vergadert. In het begin van dit jaar gaf de Heere het in ons hart om Hem een Huis te bouwen, daarop zijn de mansleden der gemeente genoodigt om te vergaderen, en zijn vergadert op den 23 January dezes jaars 1855.
Zoo heeft dan L. Dijkshoorn, Diaken dezer Gemeente een stuk grond gegeven om een Kerk op te bouwen.’

De scriba vervolgt met mede te delen dat een rondgang voor kerkbouw in de gemeente en langs enige personen die niet tot haar behoorden, ƒ 556 opleverde. Andries Regoor, timmerman, nam het timmerwerk aan voor circa ƒ 596, Hendrik Binnendijk, metselaar, het metselwerk voor ƒ 1.025, Totaal ƒ 1.921.

‘En wij hebben de Bouwlieden betaalt... op de navolgende wijze:
Wij hadden ƒ 271 in de kas, ƒ 556 aan vrijwillige bijdrage, ƒ 900 geleent van L. Dijkshoorn en ƒ 200 geleent die de Diakenen verzamelt hadden voor de Armen. Dewelke zij voor de Armen op deze tijd niet nodig hadden.’

Totaal ƒ 1.927.

Op 21 oktober 1855 werd de kerk in gebruik genomen, waarbij ds. I. Middel, te Vlaardingen, een preek hield over Deuteronomium 12 vers 11 en 12. Dit eerste kerkje - gebouwd op een stuk grond van 19 bij 9 meter! - heeft gestaan op de plaats van de huidige Prinses Irenelaan, no. 3; het heeft dienst gedaan tot het jaar 1900.¹⁷

15 D.J.M. Boer was schoenmaker.

16 De door de burgemeester genoemde woning; men zie hiervóór.

17 Uitvoeriger over het eerste kerkje: Uit het verleden, a.w. 36-39.

4. Het leven der gemeente 1857-1869

De notulen over de eerste twintig jaar zijn - zoals reeds werd aangestipt - tamelijk beknopt. Spectaculaire dingen zijn er niet gebeurd, en dit kan voor het kerkelijk leven een goed teken zijn. We geven in deze paragraaf, op kroniekmatige wijze, enige gegevens.

Onder ‘1857’ vinden we in het eerste notulenboek de aantekening:

‘Jacob Kool heeft zich in het begin afgescheiden, dewelke daarvan is afgeweken, en een geruime tijd omgedoold, en in die tijd ook veel tot afbreuk werkzaam geweest is. En na veel vermaningen, hoewel het een afgesneden zaak scheen... is met schuldbelijdenis tot Gods gemeente wedergekeerd en is weder opgenomen op den 2 February dezes Jaars 1857.’¹⁸

Eveneens in 1857 - op 25 december - wordt voor het eerst een drietal geformeerd om tot beroeping van een predikant te komen; een rondgang in de

18 Jacob Kool - in het begin van dit hoofdstuk reeds genoemd - werd geboren te Maasland in 1799 en overleed aldaar in 1860. Hij was gehuwd met Aaltje Vijftigschil.

[p. 291]

gemeente maakt het mogelijk een tractement van ƒ 600 per jaar aan te bieden. De beroepene, ds. J. Ph. Sluijter te Boskoop, bedankt. Ook drie predikanten beroepen in 1858 menen dat hun weg niet naar Maasland voert. Enigszins moedeloos geworden wil men in 1859 's zondags af en toe een oefenaar laten komen. Oud-diaken L. Dijkshoorn is voor dit plan, ouderling L. van der Mark is er sterk tegen

‘omdat de zoogenaamde oefenaar niet alleen onschriftmatig is, maar zelfs strijdt tegen Rom. 10:15 en andere schriftgedeelten en het besluit der Synode 1858 te Leyden’.¹⁹

Deze zaak blijft slepen en in september 1860 besluit de kerkeraad, bij meerderheid van stemmen ouderling C. van den Berg te Vlaardingen, te verzoeken 's zondags te komen oefenen. Door ouderling Van der Mark is dit tot nu toe tegengehouden. Blijkbaar is ook de gemeente over dit oefenen verdeeld, want in december 1860, als diaken/scriba Boer aftredend is en zich aanvankelijk niet herkiesbaar stelt, vinden we

‘niet omdat hij wijgerachtig was in de dienst des Heeren, maar omdat er een onbijbelsche richting in de gemeente heerscht... Als van den Berg... in de gemeente oefent, dat er dan zijn, dewelke uit de Godsdienst blijven en andere met afwijzende gebaare ergernis geven’.²⁰

Maar dan nadert toch het einde van de vacature. Want op dezelfde dag wordt er een drietal geformeerd: P.B. Bähler die sedert ruim een jaar te Hellendoorn staat, M.H.J. Bosch te Scharnegoutum en P. van der Sluijs te Boxum. Inzake ds. Bähler²¹ lezen we:

‘Daarna is er een rondvraag gedaan, of Do. Bähler goed voldaan heeft met zijne Predikatien, hetwelk onderscheiden beantwoord is...’.

Op 19 december 1860 wordt ds. Van der Sluijs beroepen. Hij neemt het beroep aan - ƒ 600 tractement, vrije woning en ‘vrijdom van belastingen’ - en wordt 5 mei 1861 door ds. C. Steketee van Vlaardingen, bevestigd. Hij staat te Maasland tot 27 november 1864. Van der Sluijs wordt opgevolgd door J. Alting (14 mei 1865-13 april 1868); daarna is predikant E. Diemer (26 april 1868-26 februari 1871).

Hoewel de gemeente sedert de komst van haar eerste predikant een pastorie rijk is - eerst een gehuurde, daarna een gekochte²² - is er in de jaren rond 1862 nog geen behoorlijke consistorie of ruimte voor het geven van catechisatie.

19 ‘Notulen-Boek’, 22 april 1859. Bedoeld is de synode 1857 gehouden te Leiden, die in artikel 55 van haar Handelingen onder meer uitsprak ‘dat niemand toegelaten mag worden te prediken, zonder voorafgaande wettige beroeping...’. (Handelingen en Verslagen 680)

20 ‘Notulen-Boek’, 6 dec. 1860.

21 Pierre Benjamin Bähler (1807-1882); men zie voor hem ZESDE DEEL register; De Hass I, 22.

22 De eerste pastorie die het eigendom werd van de gemeente (1862) was: Commandeurspolderkade nr. 24; thans Burg. van der Lelijkade 13 (Uit het verleden, a.w. 49).

[p. 292]

Eind 1861 wordt het onderwijs aan de doopleden gegeven in een vertrek van de woning van weduwe Aaltje Kool-Vijftigschil.²³ Zij zal daarvoor ontvangen het bedrag van 25 cent per week.²⁴ Maar in mei 1862 schrijft zij een briefje aan de kerkeraad waarin staat dat zij geen vergoeding behoeft te ontvangen. Besloten wordt het briefje in het notulenboek te leggen.²⁵ Het luidt als volgt.

Waarde domene en kerkeraad
daar ik al lang over deze zaak heb na gedagt en werkzaam ben geweest tusschen den Heere en mijn gemoed en ten vollen overtuigd ben dat ik van de kerk niets vorderen mag en door het in zien van alle de weldaden die de Heere mij geschonken heeft als onuitsprekelijk groot dat ik nog een plaas mag hebben tot zulk een doel om te horen onderwijzen tot lering en opscherping van de zuiveren waarheid en te spreken over die dingen die het koningrijk Gods aangaat - en op dat doel ziende gevoel ik geen vrijmoedigheid om daar loon voor te ontvangen maar wel opening des harte om het uit liefde tot gebruik van het zelve aan u te geven en zoo denkende, daar heb ik vrede mede tusschen den Heere en mijn gemoed - en zoo kunt gij alle te zame zonder eenige bedenkingen er gebruik van maken en ik wenst uit liefde van het zelve al te doen wat er aan verbonden is dewijl de Heere het in een ruimen mate heeft blieven te belonen aan het harte en gesproken heeft door zijn Gods getuigenis zoo als staat in Maleachi 3 v. 10 brengt alle de tiende in den schathuize op dat er spijze zij in mijn huis en beproeft mij nu daar in zegt de Heere of ik u dan niet op[en] doen en zal, de vensteren des hemels en u zegen afgieten zoo dat er geen schuuren genoeg wezen zullen - en op die belofte ziende daar heb ik genoeg aan om dat Hij de God Amen is die woord en trouwe houwd tot in eeuwigheid

de Wed Kool

23 Aaltje Vijftigschil (1817-1867); zij was, zoals reeds vermeld gehuwd geweest met de in 1860 overleden Jacob Kool. Een zoon van het echtpaar Kool-Vijftigschil, Johannes, geboren te Maasland in 1853, werd predikant; hij diende de kerk te Wirdum-Fr. (1879-1891) en te Meeden-Gr. (1891-1919); te Meeden overleed hij in 1920 (men zie voor hem De Haas III, 138-139).

24 ‘Notulen-Boek’, 29 nov. 1861, art. 4.

25 Idem, 2 mei 1862, art. 6.

[p. 293]

[p. 294]

[p. 295]

Het briefje van Aaltje Kool-Vijftigschil, circa april 1862