De Afscheiding van 1834. Deel 7. Classes Rotterdam en Leiden

[p. 168]

Hoofdstuk 18
Rozenburg

De burgerlijke gemeente Rozenburg was in de vorige en in een deel van deze eeuw een langgerekt eiland, door drie veren met het omliggende land verbonden. Dicht bevolkt was dit gebied niet, want circa 1846 waren er slechts 115 verspreid-staande huizen, bewoond door 205 huisgezinnen en ruim 1080 inwoners. De bevolking vond haar bestaan in de landbouw. Een dorp bestond er niet, maar rond de Hervormde kerk was er een gehucht van nog geen twintig huizen.¹ Er waren ongeveer 1050 Hervormden, 16 Rooms-Katholieken en enige Afgescheidenen.

1 Van der Aa, IX, 737-738.

1. Archieven

De Afgescheiden gemeente te Rozenburg bezit geen archiefstukken van vóór 1900.² Mede daardoor is zelfs verwarring ontstaan over de datum van instituering. De kerkelijke hand- en jaarboekjes vermelden 15 maart 1855. De werkelijke datum moet worden gezocht tussen 6 oktober 1846 en 5 januari 1847, zodat we veilig gaan als we beweren dat de gemeente eind 1846 is geïnstitueerd. Op 5 januari 1847 verschijnt in de vergadering van de classis Rotterdam Jacob Voogt, ouderling op het eiland Rozenburg, terwijl er op vorige vergaderingen - 6 oktober 1846 en daarvóór - van het bestaan van een gemeente op dit eiland niet wordt gerept. De datum 15 maart 1855 kan echter ook om andere redenen niet juist zijn, zoals we nader zullen aantonen.³

2 Naar ons werd medegedeeld, beginnen de ledenregisters circa 1900, de notulen van de kerkeraad met het jaar 1922.

3 Merkwaardig is dat op 15 maart 1955 het honderdjarig bestaan van de gemeente is gevierd (Trefpunt, contactorgaan van de Gereformeerde kerk te Rozenburg, 14 maart 1980, 8). De verklaring voor het ingangvinden van de datum 15 maart 1855 is onzes inziens de volgende. De gemeente is gedurende de eerste tientallen jaren van haar bestaan uitermate zwak geweest - eerst in 1892, nadat ook de Doleantie op Rozenburg haar invloed had doen gelden, kwam de eerste predikant: P. Zijlmans (1892-1895). De notulen van de kerkeraad zijn zeer summier geweest of worden in het geheel niet gemaakt, zoals we nog zullen zien. Wellicht is er in het jaar 1854 ouderling noch diaken; op de vergaderingen van de classis Rotterdam is Rozenburg rond 1854 niet vertegenwoordigd geweest. Maar in de notulen van de classis van 3 april 1855 (NCVR), art. 17, lezen we dat er te Rozenburg een ouderling en een diaken zijn gekozen. We vermoeden dat dit is gebeurd 15 maart 1855 en dat men vanaf deze datum weer is begonnen met het maken van notulen. Wellicht is, in latere jaren, het oudst-bewaarde notulenboek dat van begin 1855 geweest en heeft men niet beseft dat in 1855 de gemeente reeds een kleine negen jaar bestond.

[p. 169]

We kunnen voor dit hoofdstuk slechts putten uit het archief van de Hervormde gemeente te Rozenburg, het archief Hervormde eredienst en dat van de classis Rotterdam van de Afgescheiden kerken.

2. De eerste leden

In de ‘handelingen des [Hervormden] Kerkeraads van Rozenburg en Blankenburg begonnen in den jare 1837’⁴ vinden we een enkele aantekening aangaande Afgescheidenen. We merken hierbij op dat er zich te Rozenburg vóór 1842 niemand afscheidde; de eersten zochten aansluiting bij Schiedam, zoals we in het hoofdstuk over deze plaats zullen zien.

In 1842 vinden we dan - in aantekeningen in de notulen - dat 4 augustus Jacob Voogt heeft geschreven ‘dat hij zijne betrekking tot ons kerkgenootschap opzeide, en mitsdien verzocht zijn naam als lidmaat uit het boek der leden uit te doen’. In de notulen van 6 december 1842 lezen we dat Arij Verhoog en Jan Piet[erse] van Dijk zich hebben afgescheiden; een datum wordt niet genoemd. Eerst in 1846 vinden we een volgende vermelding. Op respectievelijk 18, 19 en 21 oktober hebben zich afgescheiden Jacob Cornelisse Kleywegt; Willem Janse Verkade; de echtelieden Willem Oosterlee en Leentje Korse Kleywegt.⁵

Behalve deze gegevens vinden we in het archief der Hervormde gemeente een afzonderlijk blad ‘Opgaaf der afgescheiden[en] - 64 Afgescheidene 1857’.⁶

De namen die op deze lijst voorkomen zijn de volgende.⁷

Is een naam cursief geschreven, dan betekent dit: komt ook voor onder een nog te noemen request aan de Koning van 8 oktober 1853.

Jacob Voogt en echtgenote Adriaantje van Dijk

Jacobus van Dijk Jzn met zijn kinderen Sara, Willem en Maerten

Jacob Cornelisse Kleywegt en echtgenote Jantje van Dijk met hun kinderen Jacob, Neeltje, Jannetje, Leentje, Elisabeth, Cornelis, Cornelia

Jan Piet [erse] van Dijk

Arij Verhoog en echtgenote Aagje van Die met hun kinderen Aagje en Neeltje

Willem [Janse] Verkade en echtgenote Geertruida Johanna Driessen met hun kinderen Neeltje, Jannetje, Geertruda en Jan

Willem Oosterlee en echtgenote Leentje [Korse] Kleywegt met hun kinderen Willem, Koos, Maria, Jacoba, Trijntje, Leendert en Pieter

Johannes van Dam en echtgenote Adriana Lenen met hun kinderen Aren, Hannie, Maerten, Johannes, Baaltje Elizabeth en Pieter

4 Het boek loopt tot 1859.

5 We vermoeden dat de dag van instituering dicht bij deze data ligt. Tenslotte: de notulen van 3 juli 1849 vermelden de afscheiding van Geertruida Johanna Driessen, Elizabeth Pein en Willem Verkade (deze vinden we niet in een nog te noemen lijst, bewaard in het Hervormde archief).

6 Wij vonden op deze lijst 63 namen.

7 We hebben aan de volgorde der namen niets veranderd, aangezien we het mogelijk achten, dat de rangschikking (min of meer) chronologisch is voor het tijdvak 1842-1857.

[p. 170]

Pieter Voogt Kzn en echtgenote Adriaantje van Winden met hun kinderen Cornelia, Willem, Klaas, Jacob en Diena

Frederik Bergwerff

Arij Bergwerff

Arij Moll

Pieter Voogt Pzn en echtgenote Maria van der Hof met hun kinderen Leentje, Jacob, Arij, Pieter, Willem, Maartje, Elizabeth en Adriana

Buiten deze lijst vinden we in de Hervormde notulen de reeds genoemde

Elizabeth Pein

Het request aan de Koning van 1863 bevat ook onderstaande namen die niet voorkomen in het archief van de Hervormde gemeente.

Joh. van Driel en echtgenote Pieternelle de Voogel met vier kinderen

A. Kapelle

Gerrit van der Spek

Ariaantje Voogt (weduwe Johannes van Dijk) en drie kinderen^8

8 Strikt genomen hebben we slechts aangaande de personen van wie de namen cursief werden gedrukt, de zekerheid dat zij tot de Afgescheiden gemeente te Rozenburg hebben behoord. Immers, dezen tekenden het request 1853.

3. Request van 1853

Zoals reeds genoemd richten de Afgescheidenen van Rozenburg zich op 8 oktober 1853 tot de Koning met een request, waarin zij erkenning van hun gemeente vragen.⁹ De namen van de 24 ondertekenaars hebben we hierboven vermeld; er zijn op dit tijdstip 36 kinderen; totaal 60 zielen.¹⁰ Men verklaart de kerkenorde van Dordrecht en het reglement van Rijnsburg¹¹ te hebben aanvaard. Ouderling is Jacob Voogt ‘...zullende de Kerkeraad verder georganiseerd worden, zoodra zij... zich zullen gewend hebben tot Uwe Majesteit...’. In het koninklijk besluit waarbij de gevraagde erkenning wordt verleend, staat vermeld, dat de requestranten hun eredienst zullen houden in een gebouw toebehorende aan Jacob Voogt, gelegen aan de Boomendijk, kadastraal Sectie B, no. 297.¹²

9 Herv. Ered. 21 dec. 1853, no. 2.

10 Dit aantal stemt overeen met de 65 tot 75 zielen die we aantroffen in de Jaarboekjes over de jaren 1856 tot 1869. Het Jaarboekje 1870 vermeldt 114 zielen. Vermoedelijk hebben zich in 1869 enige Kruisgezinden, die tot die tijd elders kerkten, bij de gemeente te Rozenburg gevoegd.

11 Zie bijlage III.

12 J. Bergwerff vermeldt in Trefpunt, a.w. 7, dat dit huis bekend stond als ‘Ouwe Stee’. Volgens Arch. Kadaster Rotterdam waren huis en erf geen eigendom van Jacob Voogt, maar was dit onroerend goed aan hem in erfpacht uitgegeven door de bekende Réveilman Abraham Jacob Twent van Rozenburg (Oudste Legger Rozenburg, art. 102, 238 en 258). Men zie voor Twent (met de spelling ‘Twent van Roosenburg’) ZESDE DEEL register.
In 1866 werd er op de plaats van een oude boerderij - de ‘Schutskooi’ - aan de Boomendijk een eenvoudig kerkje gebouwd; het werd tevens gebruikt als ‘School met den bijbel’ (Trefpunt, a.w. 8-9).

[p. 171]

4. Ouderlingen en diakenen

Uit de presentie van de classicale vergaderingen gehouden te Rotterdam, kunnen, aangaande de jaren dat enige personen als ouderling of diaken hebben gediend, de volgende conclusies worden getrokken.¹³

ouderlingen
Jacob Voogt	1846-1855
(overleden november 1855)
Arij Verhoog	1855-1857
Johannes van Dam	1857-1862
P.K. Voogt	1862-....
J.A. Prins	1863-....
Jacob Kleywegt	1866-....

diakenen
Willem Oosterlee	1855-1870
A. Kapelle	1856-1857
J.C. Kranenborg	1868-....

13 Enige conclusies moeten worden gezien als benadering. Diakenen kwamen slechts bij uitzondering ter classicale vergadering. De gegevens zijn ontleend aan CVR (1843-1850) en NCVR (1850-1870). Stippeltjes duiden aan dat de ambtsdrager wellicht langer heeft gediend, maar dat hierover geen zekerheid bestaat of dat dit dienen valt buiten het behandelde tijdvak.

5. Andere gegevens ontleend aan de classicale notulen

In de notulen van april 1847 lezen we dat de leden wonende te Zwartewaal op zondag niet naar de gemeente Rozenburg komen ‘waarmeede zij vereenigd zijn’.¹⁴ Enige maanden later is er sprake van een ‘geroepen diaken’; deze dient te worden bevestigd¹⁵; gezien het geheel der gegevens - met name het feit dat er in 1853 slechts een ouderling in de gemeente diende - ligt de veronderstelling voor de hand dat de betrokkene nimmer in het ambt is gekomen. In november 1847 stelt de classicale vergadering vast dat de ‘leden van de gemeente Maassluis, Maasland en Zuidbuurt’ - deze personen vormden echter geen gemeente, maar kwamen vermoedelijk bijeen als conventikel (vergelijk hoofdstuk 24) -zich moeten ‘vervoegen bij de Gem[eente] Roozenburg ten einde zij dan onder wettig opzicht stonden. En dat degenen die zulks weigerden, aangemerkt zouden worden als niet meer bij de Kerk te behooren’.¹⁶ In 1849 komt ter sprake of ‘Rozenburg’ met ‘Vlaardingen’ (instituering 10 december 1848) kan worden verbonden, maar deze gedachte wordt niet uitgewerkt.¹⁷

Als we de lezing van de classicale notulen - na splitsing in de classis Rotterdam en classis Leiden; 1850 - vervolgen, komen we voor Rozenburg tot onderstaande bloemlezing.

1851. Er is slechts één ouderling. De gemeente wordt vermaand een tweede te kiezen. Het notulenboek van de kerkeraad (of van de ouderling met de belij-

14 CVR, 6 april 1847, art. 17.

15 Idem, 4 aug. 1847, art. 10.

16 Idem, 2 nov. 1847, art. 5.

17 Idem, 5 dec. 1849, art. 15.

[p. 172]

dende mannelijke leden?) wordt slecht bijgehouden. Sedert april 1849 is er niet in geschreven.¹⁸

1852. Geconstateerd wordt dat er ‘slechts eenen zwakken ouderling’ is.¹⁹

1855. Te Rozenburg zijn een ouderling en een diaken gekozen.²⁰

1857. Ouderling Arij Verhoog zal worden vermaand. Zijn dochter gaat met zijn toestemming naar de Hervormde kerk.²¹

1858. Genoemde ouderling is onder censuur gesteld. Diaken A. Kapelle vraagt ontheffing van zijn ambt; dit wordt verleend.²² Op de volgende vergadering wordt gemeld dat A. Verhoog en A. Kapelle de kerk gaan verlaten.²³

1862. De gemeente wil nog een ouderling kiezen ‘daar de Kerkeraad zwak en klein is’. Zoals te verwachten valt, wordt dit ‘toegestaan’.²⁴

1864. Ouderling J.A. Prins is door de andere ouderling in de bediening bevestigd. De classicale vergadering meent dat de bevestiging niet wettig is; deze moet door een predikant worden verricht.²⁵

1866. Brielle, Hellevoetsluis, Rozenburg en Stellendam zijn vacant. De classicale vergadering spreekt uit dat deze vier gemeenten moeten proberen tezamen een predikant te beroepen.²⁶

18 NCVR, 5 aug. 1851, art. 5.

19 Idem, 16 nov. 1852, art. 6.

20 Idem, 3 april 1855, art. 17.

21 Idem, 7 juli 1857, art. 7.

22 Idem, 5 jan. 1858, art. 10.

23 Idem, 13 april 1858, art. 7.

24 Idem, 7 jan. 1862, art. 7.

25 Idem, 2 febr 1864, art. 11.

26 Idem, 1 nov. 1866, art. 2.