Logo DBNL
De Afscheiding van 1834. Deel 4. Provincie Utrecht (1980)

De Afscheiding van 1834. Deel 4. Provincie Utrecht

(1980)–C. Smits–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Hoofdstuk 25
's-Graveland

Het karakter van het dorp 's-Graveland werd in de 17e en 18e eeuw in sterke mate bepaald door de omstandigheid dat inwoners van Amsterdam - voornamelijk kooplieden - aldaar kleinere of grotere buitenplaatsen stichtten. In deze tijd was er een betrekkelijk goede en eenvoudige verbinding met Amsterdam: met de trekschuit via Weesp naar Muiden en vandaar verder per schip of per diligence.

In 1840 staan er 145 huizen bewoond door 254 huisgezinnen; er zijn 1200 inwoners - van deze zijn 860 Nederlands Hervormd en 50 à 60 Afgescheiden. In genoemd jaar telt het dorp 13 buitenplaatsen, bewoond door aanzienlijke families. Middelen van bestaan zijn ‘kleerenbleekerijen’ en werkzaamheden op de buitenplaatsen.

 

Van de Afgescheiden gemeente te 's-Graveland is, behalve aangaande de eerste jaren, weinig bekend. Zij werd 1 juni 1839 geïnstitueerd, zoals we nog nader zullen zien. Van 1850 tot 1892 blijft zij zeer klein - er zijn circa 80 leden, van wie enigen in de omliggende dorpen hebben gewoond. Van het archief van deze gemeente van vóór 1900 is nagenoeg niets bewaard gebleven.

De gegevens die in 's-Graveland zelf kunnen worden gevonden beperken zich tot materiaal bewaard in het archief van de Hervormde gemeente, één stuk in het gemeentearchief, een kleine dertig bladzijden notulen over de jaren 1839 en 1840, alsmede enige stukken betreffende de erkenning en het eerste kerkgebouwtje. Begin 18621 verlaat 's-Graveland het kerkverband van de classis Utrecht en gaat deel uitmaken van de classis Amsterdam.

1. De voorgeschiedenis; eerste leden

Reeds in de notulen van de Hervormde gemeente van 26 augustus 1834 lezen we van een voorval dat als een voorbode van de Afscheiding te 's-Graveland kan worden beschouwd.

Door de predikant R. Bruins wordt medegedeeld, dat hij 15 augustus bezoek heeft gehad van Frederik Reijmerink Jr. en dat deze hem het verzoek heeft gedaan zijn kind te dopen. Ds. Bruins verklaarde dit voor mogelijk, maar had Reijmerink wel vermaand, daar deze ‘zich sedert een

jaar van de gemeente had afgescheiden2 en dit niet alleen door nalaten van de openbare godsdienst maar ook door het opzeggen van zijne plaats in de kerk betoond had...’.

Echter, de zondagmorgen na de 15e augustus werd een briefje van Reijmerink ontvangen met de volgende inhoud.

Domine
bij naderen overweging besloten hebbenden mijn kind van dezen middag den doop niet te laten bedienen.

UEd DW Dien.
F. Reijmerink Jr.

De predikant zond een briefje terug waarin werd gevraagd hem te bezoeken, maar daarop kwam geen reactie. Op 20 augustus werd de zoon van ds. Bruins door deze naar Reijmerink gezonden met het verzoek aan de avond van dezelfde dag naar de pastorie te komen, maar Reijmerink gaf ten antwoord: ‘Uw vader weet waar ik woon; indien uw vader mij verkiest te spreken, kan hij tot mij komen.’ Het oordeel van de kerkeraad is algemeen: deze zaak verder te laten rusten; Reijmerink onthoudt zelf de doop aan zijn kind.

En hiermee eindigt dit stuk ambtelijke arbeid...

 

Een klein jaar later wordt in de vergadering van de kerkeraad gerapporteerd dat 10 juli 1835 ‘alzoo voor de bediening van het avondmaal’ onderstaand schrijven is ontvangen.

Wij ondergeteekenden lidmaten en aanhangers der waare gereformeerde christelijke Kerk in Nederland verklaren bij dezen aan de Kerkenraad der zoogenaamde Hervormde secte te 's-Graveland, dat wij volgens artikel 28 (en) 29 onzer op Gods Woord gegronde geloofsbelijdenis, ons vrijwillig afscheiden van het sedert 1816 bestaande Hervormde Kerkgenootschap en ons vereenigen met alle ware Gereformeerde(n) waar de Heere die ook geliefd te vergaderen en houden het na deze verklaring er voor dat onzen namen als afgescheiden van uw genootschap volgens art. 2 van het algemeen reglement van uwe secte van ulieder doop en lidmatenboek zal uitgeschrapt worden.

(was geteekend)3
Fs. Hs. Reijmerink
Jacob Reijmerink
Fred.k Reijmerink Jr.
Geesje Smink

Aangaande dit schrijven wordt in de notulen vermeld dat de eerstonder-getekende reeds sedert jaren uit de gemeente is vertrokken en te Oud-Loosdrecht woont ‘zonder zijn attestatie ooit geligt te hebben’. Hij is geen andere dan Filippus Hermanus Reijmerink, de eerste ouderling in de zo juist genoemde plaats. Hij behoort de facto niet meer onder de gemeente, zodat hij ‘nimmer meer eene volkomene attestatie kan erlangen’.

De tweede ondergetekende - zijn broer! - gelijk de derde met zijn vrouw, Geesje Smink ‘hebben zich reeds meer dan twee jaar afgescheiden en aan geen openbare godsdienst alhier deelgenomen’. Het advies van het classicaal bestuur luidt: ‘De zaak niet verder voort te zetten’ en de namen uit het lidmatenboek te schrappen. ‘Wij bevelen ze Gode en Zijne genade, als alleen magtig deze dwalenden teregt te brengen.’

Tenslotte lezen we in dezelfde notulen dat er een gelijke missive (als hierboven genoemd) is ontvangen van

Doortje Vos.4

In de notulen van 2 juli 1836 wordt melding gemaakt van de afscheiding van:

Johanna Margreta Deppe
Hendrik Reijmerink
Jan Hafkamp (dooplid)

Volgens het request van 18365 hebben zich in laatstgenoemd jaar eveneens afgescheiden:

Melis van den Bosch
Hermanus Reijmerink
Johanna van der Velden

Deze eerste Afgescheidenen sloten zich aanvankelijk aan bij Oud-Loosdrecht. Pas in 1839 komt er enige uitbreiding. Zowel in de Hervormde notulen6 als in enige nog te noemen requesten vinden we onderstaande namen van personen die zich hebben afgescheiden.

Gerritje Bakker
Antje Bloemendaal
Jacobus Bree en zijn vrouw Jantje van Altena met 5 kinderen
Weduwe P. Cors
Coenraad van Dijk
Cors van Harten
Jantje van de Koppel, weduwe Gerbert Vos met 3 kinderen
Jantje Kruithoed
Frederik Reijmerink
Gijsbert Smallenburg
A.B. Vos
H.B. Vos en zijn vrouw A. de Vries met 2 kinderen
Marretje Vos
Cornelis Wolzak en zijn vrouw Hendrika de Man met 3 kinderen
Hermanus Wolzak en zijn vrouw Antje Snel

2. De samenkomst van 17 juni 1838

Zoals de ‘lijst der teksten’ (hoofdstuk 4) ons leert, heeft ds. H.P. Scholte op bovengenoemde datum te 's-Graveland tweemaal gepreekt. 's Morgens werden vier kinderen gedoopt.7

Door een proces-verbaal zijn ons enige bijzonderheden aangaande één van deze diensten bewaard gebleven.8

Zondag 17 juni 1838 te circa half twaalf begeeft burgemeester H.P. Schimmel van 's-Graveland zich naar de woning van Jacob Reijmerink ‘kleerebleeker woonagtig aan het Zuidelijke gedeelte binnen deze Gemeente’, daar hem ter kennis is gebracht dat aldaar een groot aantal personen bijeen is tot het houden van een godsdienstoefening. Als de burgemeester ‘het agterhuis of de wasscherij’ binnentreedt, staat ds. Scholte achter een lessenaar en spreekt de aanwezigen toe. De eerste vraagt de namen en de woonplaatsen van de toehoorders ‘welke door voornoemde Scholte zijn opgeschreven’! Daardoor kan de burgemeester een lijst van 77 namen in zijn proces-verbaal verwerken. Wij vinden onder deze vele door ons reeds genoemde van Oud-Loosdrecht, 's-Graveland, Breukelen en Loenen. Uit Hilversum c.a. zijn 29 personen aanwezig; wij zullen deze alle noemen in het volgende hoofdstuk. Tenslotte zijn er enige toehoorders die wonen in Amsterdam, Baambrugge, Utrecht en Veenendaal. Na het schrijfwerk, dat ongetwijfeld wel enige tijd zal hebben geduurd, verzoekt de burgemeester aan de vergadering uiteen te gaan en geen verdere samenkomsten te houden daar deze strijdig zouden zijn met het koninklijk besluit van 5 juli 1836. Hierop wordt door Scholte geantwoord. zo schrijft de burgemeester ‘dat hunnen bijeenkomst bij mijn inkomen juist was afgelopen’.

Van een veroordeling naar aanleiding van deze samenkomst hebben wij niets gevonden.

3. Instituëring; de strijd om de erkenning

Aangaande de instituëring van de gemeente vinden we gegevens in de van 5 tot 30 genummerde bladzijden die zijn overgebleven van het eerste notulen-

boek: ‘Handelingen van den Kerkeraad der Christelijke Afgescheidene Gemeente te 's-Graveland. 1839.’9

In genoemd fragment lezen we:

1 juni 1839. Nadat de lidmaten te 's-Graveland die vroeger aan de Christelijke Afgescheidene Gemeente van Loosdrecht aangesloten waren, hunne begeerte bij de toeneming van hun getal hadden te kennen gegeven, om tot eene Gemeente op zich zelven gevestigd te worden, en deze hunne begeerte met de daarbij opgegevene gronden door den WelEerw. Ds. H.P. Scholte, tot wien zij zich daartoe gewend hadden, was goed gekeurd10, zoo zijn de Lidmaten, na voorafgaand vasten en bidden, onder opzien tot den Heere, overgegaan tot het verkiezen van Ouderlingen en Diakenen, en zijn bij meerderheid van stemmen verkoren tot Ouderlingen Jacob Reijmerink en Gijsbert Smallenburg en tot Diakenen Frederik Reijmerink en Coenraad van Dijk en na eene langdurige beproeving zijn de genoemde Broeders in hunne bedieningen bevestigd geworden op den 1sten Junij 1839 door den WelEerw. Ds. H.P. Scholte, die te gelijker tijd alhier ten plaatse het Evangelie verkondigd en den H. Doop aan de kinderen der gemeente toegediend heeft.

Met de erkenning van de gemeente is het niet zo voorspoedig gegaan als met haar instituëring.

Alvorens daarover te spreken, willen we vermelden dat volgens de zo juist genoemde ‘Handelingen’ ds. H.P. Scholte, wonende te Utrecht, 6 augustus 1839 werd beroepen.11 We moeten dit beroep slechts ten dele zien in het kader van een ‘enquete’ door Scholte circa juli 1839 gehouden, waarbij aan een aantal gemeenten in Zuid-Holland, Utrecht en ‘Beneden-Gelderland’ onder andere de vraag werd gesteld, of de betreffende kerk nog langer van zijn diensten gebruik wilde maken.12 Het verschil met andere plaatsen is namelijk dat Scholte het beroep van 's-Graveland ‘aanneemt’, dat wil zeggen dat hij toezegt Utrecht en 's-Graveland ‘beurtelings te verzorgen’. In april 1840 schrijft hij aan de Koning - wij komen hierop nog terug: ‘Ik heb op hun algemeen verzoek mij gewillig belast met het Herders- en Leeraarswerk in vereeniging met Utrecht, totdat één van beide plaatsen van eenen geschikten eigen Leeraar voorzien kan worden.’ In de practijk is hiervan uiteraard niet zo veel terechtgekomen, zoals moge blijken uit een schrijven van de manslidmaten van 's-Graveland aan Scholte gedateerd 2 september 1839, waarin staat: ‘Wij hopen dat UWelEw. binnenkort uwen gemeenten de woorden des levens eens zal komen verkondigen na UEd. laatsten belofte.’13 Maar tegenover de overheid heeft men zich op de diensten van ds. Scholte beroepen.

 

In oktober 1839 zenden de Afgescheidenen te 's-Graveland hun eerste re-

quest - ná dat van 1836 en van 1837 (in combinatie met Loosdrecht c.a.)14 - teneinde als gemeente te worden erkend en toegelaten.15 Het wordt afgewezen bij koninklijk besluit van 29 februari 1840.16 Als gronden worden daarbij aangevoerd: het aantal zielen is zeer klein, er is geen zekerheid dat de gemeente eredienst en armen zal kunnen verzorgen.

Begin april 1840 wordt een nieuw request ingediend.17 Ds. Scholte als ‘predikant’, althans op z'n minst als consulent van de gemeente, brengt daarbij zwaar geschut in stelling. Niet minder dan vier bijlagen zijn bij het op zich reeds zeer uitgebreide verzoekschrift gevoegd.

In één van deze stukken verklaart de burgemeester van 's-Graveland, H.P. Schimmel, dat de Afgescheidenen woonachtig in zijn gemeente ‘allen van een zedelijk en onbesproken gedrag zijn, behoorende eenigen ten getale van negen personen tot de tweede klasse18 in hunne eigendom woonachtig, terwijl de overigen tot de derde en vierde klasse behooren en alleen in hunne dagelijksche behoeften kunnen voorzien’.

Van de andere stukken willen we hieronder de hoofdzaak weergeven.19

Daar is in de eerste plaats een verklaring van de raad van de Christelijke Afgescheiden gemeente te Utrecht - getekend H.P. Scholte, I. Overkamp - waarin wordt gezegd, dat de Afgescheidenen te 's-Graveland ‘behooren tot dezelfde Godsdienstige gezindheid als de reeds erkende Gemeente te Utrecht’.

Dan een schrijven van Scholte, dat hij zich heeft belast ‘ter hunner kerkelijke verzorging als Herder en Leeraar, in vereeniging met de Gemeente te Utrecht, nadat hij zich overtuigd heeft, dat zij in belijdenis en wandel en kerkelijke ordening opregtelijk vereenigd zijn met de gronden, waarop de Gemeente te Utrecht als zoodanig in de burgerlijke maatschappij is erkend en toegelaten’.

Vervolgens een uitvoerig stuk van Scholte aan de Koning, waaruit we het volgende citeren.

...Hierbij kan ik U.M. tevens melden dat de Afgescheidenen te 's-Graveland mij nog heden berigt hebben, met verzoek dit bij de opzending van het adres te willen vermelden, dat zij na de teekening van het adres zich nog hebben aangeschaft tot eene pastorie de nevens het kerkgebouw gelegene rentegevende hofstede Groenlust.20 Ik heb op hun algemeen verzoek mij gewillig belast met het Herders- en Leeraarswerk in vereeniging met Utrecht, totdat een van beide plaatsen van eenen geschikten eigen Leeraar voorzien kan worden. Het is mijn voornemen om mijne zorg voornamelijk tot die twee plaatsen te bepalen.
Door de ondervinding geleerd dat op vele plaatsen de Afgescheidenen niet beantwoorden aan hunne zoo dikwijls afgelegde verklaring om zich aan Gods Woord in alles te onderwerpen, ben ik stellig bepaald om mij voortaan niet meer in te laten met de zoodanigen, die alleen eene uiterlijke vertooning maken, ten einde daardoor hunne eigene bedoelingen te bereiken.21
Al te zeer overtuigd dat dikwijls de Godsdienst misbruikt is tot bedekking van verkeerde oogmerken, en ziende dat dit onder verschillende kleuren en benamingen tegenwoordig weder in zwang komt en tevens overtuigd dat zoodanige practijk verderfelijk is zoowel voor de godsdienst als voor den Staat, zoo is het mijn wensch als Christenleraar, als hartelijk aanklever van het Huis van Oranje en als beminnaar van mijn Vaderland, mij zoodanig te openbaren, dat zij, die naar verandering staan, geen voedsel uit mijne handelingen kunnen trekken. Wenschelijk zou ik het achten dat de vervolgingen ter oorzake van godsdienstoefeningen geheel ophielden, en dat er integendeel naauwkeurig werd toegezien, dat de Godsdienst niet vermengd werd met de burgerlijke aangelegenheden; waartoe door vervolging zooveel voedsel wordt gegeven; dewijl in dagen als die wij beleven, door hen, die naar verandering staan, gretig alles wordt aangegrepen, om het Gouvernement bij de menigte in een verkeerd daglicht te plaatsen.
Uwe Majesteit is niet onbewust met alle de pogingen, die door publieke dagbladen in het werk worden gesteld om de menigte op te winden en in beweging te brengen, en hoe soms ook daarin de vervolging der Godsdienstoefeningen gemengd wordt.
Nu is het zeker dat Uwer Majesteits Gouvernement het allerminst te vreezen heeft van hen, die als grondregel in de godsdienst erkennen en aannemen om alle magt onderdanig te zijn, omdat die van God gesteld is; en de ondervinding heeft tot hiertoe ook wel bewezen, vooral in de zuidelijke provinciën van Noord-Nederland, dat zulke betuigingen geene ijdele klanken waren. Tot hiertoe zijn de Afgescheidenen U.M. nog niet anders lastig gevallen, dan om vrijelijk hunne gemeenschappelijke godsdienstoefeningen te kunnen houden.
...Daar voor ons het gemeenschappelijk gebruik maken der H. Sacramenten eene gewetenszaak is, en het zeker niet zeer stichtelijk kan gerekend worden om de Afgescheidenen voortdurend daartoe van onderscheidene verafgelegene plaatsen te Utrecht te doen zamenkomen... zoo voeg ik als Herder en Leeraar mijn ernstig verzoek bij het hunne...

Tot zover het begeleidend schrijven van Scholte. Tenslotte het request zelf. Ook dit is kennelijk opgesteld door laatstgenoemde. Het is ongetwijfeld een meesterlijk pleidooi de gemeente te erkennen. Daarnaast getuigt het van grondige studie inzake de betrekkelijke materie. Vanwege de schildering van enige omstandigheden die ver uitgaan boven de kennis van de historie van de gemeente te 's-Graveland, zullen we opnieuw enigszins uitvoerig citeren.

Aan Zijne Majesteit den Koning

De ondergeteekenden, inwoners der burgerlijke Gemeente 's-Graveland... ontvangen hebbende een afschrift van Ur. Ms. besluit, dato 29 Februarij 1840, No. 127, in antwoord op een door hen ingediend adres ter toelating en erkenning in de burgerlijke maatschappij als eene Christelijke Afgescheidene Gemeente,
nemen de vrijheid, met den verschuldigden eerbied daarop terug te komen. De redenen van het niet voldoen aan hun verzoek zijn: 1o. Het te geringe getal om eene kerkelijke Gemeente uit te maken.
Hun getal bedroeg bij de inlevering van hun adres 21 volwassene personen, lidmaten, die ten H. Avondmaal worden toegelaten en 22 kinderen. Het getal der volwassenen is nu vermeerderd met 5 volwassenen.
De maatstaf, die wij ons ter indiening van een adres gesteld hebben, konden wij niet anders vinden dan in het getal, hetwelk door de vervolging der bijeen - komsten, op grond van Art. 291-294 van het strafwetboek is aangewezen. Te vergeefs hebben wij elders naar eene maatstaf gezocht, wat het getal betreft ten onzen opzigte. Wij weten wel dat er een Koninklijk besluit bestaat van 16 April 1814, waarin van een getal zielen gesproken wordt; doch ook in dat besluit wordt niet gesproken van het bestaan als Gemeente, maar van het bezit van eenen afzonderlijken leeraar; en dan nog heeft dit besluit alleen betrekking op die gemeenten, welke geheel of gedeeltelijk van den Lande bezoldigd worden. Bovendien wordt het uit dat besluit duidelijk, dat het gouvernement een getal van 50 zielen genoegzaam geacht heeft in die streken, waar de groote meerderheid der ingezetenen eene andere godsdienst is toegedaan, niet alleen om als afzonderlijke Gemeente te bestaan, maar om zelf een' eigen' door 's lands kas bezoldigden predikant te hebben. In het geval echter dat geen landstractement wordt gegeven, bestaat er geene wettelijke bepaling van het getal zielen om eene kerkelijke Gemeente te kunnen uitmaken. Er bestaan dan ook in ons vaderland Protestantsche Gemeenten buiten en in het Hervormde Kerkgenootschap van minder dan 50 zielen: zooals te Aardenburg, eene Doopsgezinde Gemeente van 40 zielen; te Over- en Neder-Asselt, eene Hervormde van 40 zielen, waarvan slechts 24 lidmaten; te Berkel, eene Remonstrantsche van 20 zielen, genietende nog ƒ 300 landstractement; te Beverwijk, eene Doopsgezinde van 40 zielen; te Dieden, eene Hervormde van 13 zielen; te Etten en Netterden, een Hervormde van 30 zielen; te Goes, eene Doopsgezinde van 22 zielen; te Millingen, eene Hervormde van 43 zielen; te Moordrecht, eene Remonstrantsche van 42 zielen; te Nieuwpoort, eene Remonstrantsche van 15 zielen met ƒ 300 landstractement; te Nijkerk, eene Luthersche van 20 zielen; te Ooy en Perzingen, eene Hervormde van 45 zielen; te Valkenswaard c.a., eene Hervormde van 44 zielen met ƒ 850 landstractement; te Veldhoven c.a. eene Hervormde van 35 zielen met ƒ 900 landstractement; te Vlissingen, eene Doopsgezinde van 30 zielen; te Wageningen, eene Lutherse van 25 zielen; te Zevenhuizen, eene Remonstrantsche van 46 zielen met ƒ 300 landstractement; te Zoetermeer en Zegwaard, eene Remonstrantsche van 30 zielen met ƒ 550 landstractement; te Zwammerdam, eene Remonstrantsche van 20 zielen met ƒ 550 landstractement.
Uit alle deze voorbeelden blijkt duidelijk dat er geene wettelijke beperking van het getal zielen eener kerkelijke gemeente bestaat, en dus met de ondergeteekenden een uitzonderingsmaatregel gebruikt wordt. Bovendien blijkt uit de bovenstaande opgave dat er zelfs tegen den inhoud aan van Ur. Ms. besluit van 16 April 1814 landstractement betaald wordt, zooals b.v. te Valkenswaard. Wij hopen dan ook dat U.M. in dit opzigt niet verder bij ons zal aandringen. 2o. De tweede rede van weigering is: dat ook, volgens de gegevene informatiën, hunnen personen en omstandigheden van dien aard zijn, dat het thans reeds met genoegzame zekerheid is vooruit te zien, dat zij niet in staat zullen wezen tot de nakoming hunner belofte om zelve te zorgen voor de kosten hunner Eeredienst en armen, waarbij de burgerlijke Gemeenten zooveel belang hebben; en er wordt gevorderd: dat zij ten genoege der regering moeten doen blijken, dat zij daartoe werkelijk in staat zijn. Wij hadden gewenscht te weten, op welke wijze wij dit moesten doen blijken, als ook van welke zijde tegenovergestelde informatiën gekomen zijn. Wij hebben onder ons geenen enkelen arme, en behoeven derhalve nog niemand te onderhouden. Wij behooren meest allen tot den gezeten burgerstand, die behoorlijk bijdragen in de landsbelastingen.
Ten bewijze daarvan strekke de navolgende opgave: F. Reijmerink, ƒ 49,95; G. Smallenburg ƒ 38,63; J. Reijmerink ƒ 24,13; H.B. Vos ƒ 21,10; de Weduwe
P. Cors ƒ 20,70; de Weduwe Vos ƒ 19,38; C. van Dijk ƒ 15,67; J. Bree ƒ 14,13; J. Hafkamp ƒ 11,91; M. Wolzak ƒ 6,67; C. Wolzak ƒ 4,60.
Uit vergelijking met andere ingezetenen is het dus duidelijk dat zij niet tot de behoeftigen behooren; bijv. twee leden van het plaatselijk bestuur betalen als volgt: J. Roozendaal ƒ 57,26½; J. van Stijgeren ƒ 36,16½. Wij hebben een gebouw op onze kosten in gereedheid gebragt en aangewezen, geheel nieuw gebouwd, en ingerigt ter godsdienstoefening.
...(Volgen enige minder belangrijke gedeelten. Onder andere de reeds vermelde samenstelling van de kerkeraad. Vanzelfsprekend loopt het vertoog uit op een verzoek te worden erkend als ‘Christelijke Afgescheidene Gemeente’. Het reglement is dat van de gemeente te Utrecht.)

Het verzoekschrift is ondertekend door 24, zowel mannelijke als vrouwelijke belijdende leden, van wie de namen alle in paragraaf 1 reeds zijn genoemd.

 

De gemeente wordt erkend bij koninklijk besluit van 19 november 1840.22 Zij had daardoor alle reden tot dankbaarheid. Menige gemeente heeft de erkenning eerst in de jaren 1841, 1842 of nog later verkregen.

4. Het adres van 18 juni 184123

Het klinkt niet onwaarschijnlijk als wij mededelen dat de invloed van ds. H.P. Scholte te 's-Graveland ook na zijn schorsing, eind 1840, de eerste jaren is gebleven. In navolging van de Utrechtse gemeente richt de gemeente te 's-Graveland zich in juni 1841 tot de Koning met een adres, waarin de scheur die zich in hetzelfde jaar in het kerkverband der Afgescheidenen gaat voltrekken, duidelijk aan het licht treedt en haar schaduw vooruitwerpt.24 Het stuk van 's-Graveland luidt als volgt.

Aan Zijne Majesteit den Koning

Sire!

De ondergeteekende Kerkeraad der Christelijke Afgescheidene Gemeente te 's-Graveland, Provincie Noord-Holland, vindt zich gedrongen aan U.M. de volgende verklaring te doen toekomen.
Volgens een gedrukt verslag van eene vergadering, gehouden te Amsterdam in het laatst van het vorige jaar door eenige opzieners uit eenige Afgescheidene Gemeenten, onder den titel van Synode der Afgescheiden Gereformeerde Gemeenten in Nederland, heeft de bovengenoemde Kerkeraad opgemerkt, dat in het begin van December des vorigen jaars vier Leeraars uit de Afgescheidenen zich bij U.M. vervoegd hebben25, en zich hebben voorgedaan als vertegenwoordigenden zij alle de afgescheidene Gemeenten, ook die der Provincie Noord-Holland.
Bovengenoemde Kerkeraad is verpligt U.M. bij dezen kennis te geven, dat dit ten hunnen opzigte onwaarheid is. Verder heeft bovengenoemde Kerkeraad opgemerkt, dat die Leeraars mede voor alle Gemeenten verzocht hebben om den titel te mogen aannemen van Afgescheidene Gereformeerde Gemeente, met ver-
bindtenis aan onderscheidene oude kerkordeningen, en bijzonder aan die van Dordrecht Ao. 1619.
Bovengenoemde Kerkeraad is verpligt U.M. kennis te geven, dat dit verzoek buiten deszelfs weten en wil geschied is; en dat dezelve daartegen, wat de Gemeente van 's-Graveland betreft, ten ernstigste protesteert. Tevens verzoekt de Kerkeraad dat U.M., als beschermer van wettig verkregene regten, de Gemeente van 's-Graveland blijve beschouwen en erkennen onder den naam van Christelijke Afgescheidene Gemeente, verbonden in de regeling der kerkelijke zaken aan het Reglement, waarmede de Gemeente als zedelijk ligchaam in de maatschappij erkend is geworden26, zonder te dulden of toe te laten dat iemand, buiten derzelver weten en wil, haar de uit dien naam en dat reglement voortvloeijende regten op eene heimelijke wijze ontroove. De Kerkeraad heeft geoordeeld deze verklaring te moeten afleggen, dewijl U.M. welligt, steunende op de goede trouw der voor U.M. verschenen commissie, in het denkbeeld zou kunnen komen, dat zoodanige verklaringen en verzoeken wezenlijk uit aller naam gedaan werden, en dezelve ten gevolge daarvan tot een punt van overweging en beslissing zouden kunnen gemaakt worden.
Na hartelijke toebidding van den zegen des Allerhoogsten over Ur.Ms. Persoon en Huis, blijven zij
Uwer Majesteits getrouwe onderdanen
De Kerkeraad der Christ. Afgescheidene Gemeente te 's-Graveland.
H.P. Scholte, V.D.M. President
J. Reijmerink, Ouderling Secretaris
's-Graveland, 18 Junij 1841.

5. Gemeentelijk leven 1841 tot 186227

Het is wel duidelijk dat een gemeente die een brief schrijft als in de vorige paragraaf opgenomen, zich buiten het kerkverband stelt.

's-Graveland is ds. Scholte - na diens schorsing eind 1840 - inderdaad op een zodanige weg gevolgd, dat zij van 1841 tot 1847 nagenoeg alleen heeft gestaan.

In de notulen van de provinciale vergaderingen van 6 mei 1847 lezen we, dat 's-Graveland een gemeente is, die ‘vroeger’ onder opzicht van ds. Scholte stond ‘terwijl deze reeds in de bediening was geschorst’. Maar sedert twee jaar heeft zij deze verbintenis laten varen en zich kortgeleden28 aangesloten bij de classis Hilversum (-Utrecht). De gemeente is verenigd met leer, tucht en dienst der Gereformeerde kerken.

In 1848 richt - zo lezen we - de uit Amersfoort naar een woning van mevrouw J.J. Zeelt (Baambrugge), staande te 's-Graveland, uitgeweken ds. S.M. Flesch aldaar scheuring aan.29 De moeilijkheden duren gelukkig niet lang. Reeds het volgende jaar kan worden gerapporteerd dat de vrede is hersteld en dat ouderling G. Smallenburg die enigszins de zijde van Flesch had gekozen, met schuldbelijdenis tot de kerk is teruggekeerd. Eerstge-

noemde overlijdt in 1851; hij is ‘in den ouderdom van 71 jaren in den Heere ontslapen’.30 Wij weten niet meer dan dat na zijn overlijden Jacob Reijmerink de enige ouderling was; Frederik Reijmerink en C. van Dijk waren de diakenen.

Reeds in 1850 wil de zeer kleine gemeente beroepen, maar het zal nog tot 1880 duren voor zij haar eerste predikant ontvangt.

Uit het jaar 1861 is bewaard gebleven het huurcontract tussen mevrouw J.J. Zeelt en het ‘kerkbestuur der Christelijk afgescheiden gemeente van 's-Graveland’, waarbij eerstgenoemde verhuurt het kerkgebouw, bij genoemde gemeente reeds jaren in gebruik, gelegen op Groenlust.31

De huur en verhuur worden aangegaan voor de tijd van zeventig jaren,32 de jaarlijkse huurprijs zal bedragen ƒ 50,- en de reparatiën aan gebouw, hekwerk en brug zullen zijn voor rekening van de verhuurster. Het ‘behoorlijk onderhoud’ zal zich tevens uitstrekken ‘tot de vaste banken in het kerkgebouw aanwezig, welke het eigendom van de verhuurster zijn; terwijl de stoelen, lampen en boeken, het eigendom der gemeente, steeds door dezelve gemeente zullen worden onderhouden’.33

6. Besluit

Wij vermeldden reeds dat de gemeente te 's-Graveland zich in 1862 aansluit bij de classis Amsterdam. Zij ligt immers op het grondgebied van de provincie Noord-Holland en het kon niet worden verwacht dat zij kerkelijk steeds tot Utrecht zou blijven behoren.

Van 31 oktober 1880 tot 29 augustus 1882 staat de bekende Pieter Meindert Dijksterhuis in deze gemeente. Hij is haar eerste predikant; voor Dijksterhuis is het zijn achtste gemeente. Na zijn overlijden augustus 1882 vertrekt zijn weduwe Anna Catharina van Velzen, zuster van ds. Simon van Velzen, naar haar geboorteplaats Amsterdam.34

Tenslotte noemen we nog het feit, dat eerst in 1898 de (dan geheten) Gereformeerde kerk te 's-Graveland het kerkgebouw koopt voor de som van ƒ 600,- van de erven Johanna Margaretha Geelkerken. Laatstgenoemde had het volgens testamentaire beschikking bij het overlijden van mevrouw Zeelt, in 1864, ontvangen.35 Volgens de notariële acte36 had de kerkeraad in 1898 de samenstelling: Nicolaas Bijdemast37; Frederik Reijmerink, bleker, Hermanus Wolzak, zonder beroep - ouderlingen; Bruin Grootendorst, bleker, Lambertus Reijmerink, zonder beroep - diakenen.


Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

plaatsen


datums