De Afscheiding van 1834. Deel 4. Provincie Utrecht
(1980)–C. Smits–
Auteursrechtelijk beschermdbron
C. Smits, De Afscheiding van 1834. Deel 4. Provincie Utrecht. J.P. van den Tol, Dordrecht 1980
codering
DBNL-TEI 1
Wijze van coderen: standaard
logboek
-
verantwoording
gebruikt exemplaar
particuliere collectie
algemene opmerkingen
Dit bestand biedt, behoudens een aantal hierna te noemen ingrepen, een diplomatische weergave van De Afscheiding van 1834. Deel 4. Provincie Utrecht van C. Smits uit 1980.
redactionele ingrepen
In het origineel komt een aantal ongenummerde ingeschoten pagina's voor. Deze zijn hier steeds genummerd als t.o. [vorige/volgende pagina].
In het origineel wordt vaak meerdere keren verwezen naar dezelfde voetnoot. In deze digitale editie wordt de noottekst bij iedere verwijzing herhaald.
p. 162: op deze pagina staan accolades die meerdere regels overspannen. Omdat wij dergelijke accolades in deze digitale versie niet goed kunnen weergeven, wordt op elke betreffende regel de accolade herhaald. Ook de woorden die erop volgen worden om misverstanden te voorkomen op iedere regel herhaald.
p. 314, 335: in het origineel is een gedeelte van de tekst slecht leesbaar. De redactie heeft de tekst tussen vierkante haken aangevuld.
p. 458: de kop ‘Bijlagen’ is tussen vierkante haken toegevoegd.
p. 458-459: de tabel op deze pagina is te breed om in deze digitale versie in zijn geheel te kunnen worden weergegeven. Daarom is deze tabel hier in delen onder elkaar geplaatst.
Bij de omzetting van de gebruikte bron naar deze publicatie in de dbnl is een aantal delen van de tekst niet overgenomen. Hieronder volgen de tekstgedeelten die wel in het origineel voorkomen maar hier uit de lopende tekst zijn weggelaten. Ook de blanco pagina's (binnenkant voorplat, 6, t.o. 17, binnenkant achterplat, achterplat) zijn niet opgenomen in de lopende tekst.
[ voorkant stofomslag]
De Afscheiding van 1834
VIERDE DEEL: PROVINCIE UTRECHT
Dr. C. Smits
De schrijver van dit boek werd in 1917 te Gorinchem geboren.
Zijn EERSTE DEEL over de Afscheiding van 1834: Gorinchem en ‘Beneden-Gelderland’ verscheen in 1971; TWEEDE DEEL: Classis Dordrecht c.a. in 1974; DERDE DEEL: Documenten uit het archief ds. H.P. Scholte, bewaard te Pella, Iowa, U.S.A. in 1977.
Onder de Afscheiding van 1834 wordt, zoals men weet, verstaan díé geestelijke beweging, waarbij velen in 1834, in mindere mate daarvóór, maar vooral daarná de Nederlandse Hervormde kerk verlieten en tot eigen kerkelijke organisatie kwamen.
De geschiedenis van de Afscheiding is spectaculair doordat deze beweging een hevige deining deed ontstaan in gevestigde gemeenschappen en onder vele leidende personen in de Hervormde kerk. Vervolging door de overheid, die niet wilde dat de Afgescheidenen met meer dan twintig personen godsdienstig bijeenkwamen, was het gevolg - dit boek is er vol van. Maar ook hadden de Afgescheidenen veel te lijden doordat zij door hun (soms) opgeruide plaatsgenoten als paria's werden beschouwd.
Behalve bovengenoemde publicaties verschenen van de auteur artikelen in het tijdschrift ‘Gereformeerde Stemmen’ (tot vóór 1980 ‘Woord en Wetenschap’ geheten) over ds. T.F. de Haan en ds. Simon van Velzen (twee werkers van het eerste uur), alsmede over de geschiedenis van de Afscheiding te Rotterdam. Ook verzorgde hij een heruitgave van het in 1914 verschenen
(zie tweede inslag)
Uitgeverij
J.P. van den Tol - Dordrecht
[ voorplat]
DE AFSCHEIDING VAN 1834
Vierde deel
Provincie Utrecht
dr. C. Smits
[pagina 1]
DE AFSCHEIDING VAN 1834
Vierde deel
[pagina 2]
Deze uitgave is tot stand gekomen met steun van de Nederlandse organisatie voor zuiver-wetenschappelijk onderzoek (Z.W.O.)
[pagina 3]
DE AFSCHEIDING VAN 1834
Vierde deel
Provincie Utrecht
door
dr. C. Smits
J.P. van den Tol - 1980 - Dordrecht
[pagina 491]
INHOUD
| Woord vooraf | 7 | |
| Bronnen | 10 | |
| Inleiding | 13 | |
| Hoofdstuk 1. | Kerkverband | 17 |
| Hoofdstuk 2. | Rapporten van de Utrechtse, Hervormde classes betreffende het ‘Separatisme’ begin 1836; iets uit de acta (van de vergaderingen) van de ring Wijk | 24 |
| Inleiding. 1. Classis Amersfoort. 2. Classis Utrecht. 3. Classis (Rhenen-) Wijk. 4. Iets uit de acta van de vergaderingen van de ring Wijk. 5. De gemeenten in Noord-Holland. | ||
| Hoofdstuk 3. | De requesten aan de Koning van eind 1836 | 29 |
| Hoofdstuk 4. | De door ds. H.P. Scholte geleide godsdienstoefeningen | 33 |
| Hoofdstuk 5. | Amersfoort | 37 |
| 1. Het begin. 2. Instituëring. 3. De jaren 1836-1843. 4. Ds. Salomon Mozes Flesch te Amersfoort (22 nov. 1846 - okt. 1847). 5. Ds. T.H. Uitterdijk (5 november 1848-7 september 1851). 6. Moeilijkheden. | ||
| Hoofdstuk 6. | Bunschoten | 55 |
| 1. Inleiding. 2. Literatuur. 3. De voorgeschiedenis. 4. Het begin der Afscheiding. 5. Gemeentelijk leven 1836 tot begin 1838. 6. Protest tegen artikel in het tijdschrift De Reformatie van augustus 1838. 7. De ‘Zwarte tijd’. 8. De inkwartiering (15 oktober 1836-29 november 1840). 9. Vonnissen van de rechtbank te Amersfoort. 10. Erkenning door de overheid. 11. Kerkbouw. 12. Samenstelling kerkeraad; J.W. Vijgeboom. 13. Gemeentelijk leven 1843-1869. | ||
| Hoofdstuk 7. | Nijkerk | 100 |
| 1. Inleiding. 2. De ‘Nijkerkse beweging’ van 1749-1751; ds. Gerard Kuypers. 3. De ‘opwekking’ te Nijkerk in 1821. 4. De ‘oefeningen’ van Frans van Coursel. | ||
[pagina 492]
| 5. De eerste Afgescheidenen te Nijkerk. 6. Vervolging. 7. Instituëring der gemeente. 8. Kerkgebouw, erkenning. 9. Gemeentelijk leven 1850-1882. 10. De Doleantie te Nijkerk. | ||
| Hoofdstuk 8. | Scherpenzeel (Gld.) | 117 |
| Inleiding. 1. Abraham Capadose te Scherpenzeel (1831-1833). 2. Het begin van de Afscheiding te Scherpenzeel. 3. De aantekeningen van H.H. Schipper. 4. Enige andere bijzonderheden van het gemeentelijke leven 1850-1879. 5. Het slot van de ‘Aanteekeningen’. | ||
| Hoofdstuk 9. | Renswoude | 131 |
| Inleiding. 1. De ‘Geldersen’. 2. Instituëring; de eerste Afgescheidenen. 3. Request aan de Koning; erkenning. 4. Kerkelijk leven 1858-1869. | ||
| Hoofdstuk 10. | Veenendaal | 140 |
| 1. Inleiding. 2. De voorgeschiedenis. 3. Afscheiding. 4. Vervolging. 5. Kerkelijk leven 1836-1840. 6. De jaren 1843-1869. 7. Het ‘kasboekje’. | ||
| Hoofdstuk 11. | Rhenen | 153 |
| 1. Inleiding. 2. De eerste Afgescheidenen. 3. Vervolging. 4. Gemeentelijk leven. | ||
| Hoofdstuk 12. | Leersum | 161 |
| Hoofdstuk 13. | Zeist | 166 |
| 1. Inleiding. 2. De eerste Afgescheidenen te De Bilt en Zeist. 3. Bijeenkomst september 1836. 4. De eerste jaren; instituëring. 5. ‘Toelating’ der gemeente. 6. Crisis. 7. Pieter Jan Oggel (1829-1869). 8. Gemeentelijk leven 1848-1869. 9. Kerkelijk leven nà 1869. | ||
| Hoofdstuk 14. | De Afgescheiden gemeente te Utrecht I - Inleiding. Voorgeschiedenis | 180 |
| 1. Inleiding. 2. De Hervormde kerk te Utrecht ten tijde van de Afscheiding; predikanten. 3. De reactie van J.D. Ludwig. 4. Het conventikel van Keja, Klijn en Ludwig. | ||
| Hoofdstuk 15. | De Afgescheiden gemeente te Utrecht II (1835-1840) | 194 |
| 1. Het begin. 2. De gemeente geïnstitueerd. 3. De nasleep van een terechtzitting. 4. De eerste helft van het jaar 1836. 5. Het request van 13 juli 1836. 6. Verstoring van godsdienstoefeningen; vonnissen. 7. ‘Aan het wereldlijk gezag onderworpen’. 8. De ‘vergunning’ opgezegd. 9. De huizinge Domselaarspoort wordt ‘verhuurd’. 10. Het stedelijk bestuur en ds. Scholte. 11. Voortgang en verstoring van godsdienstoefeningen. 12. De laatste verstoring. 13. Pogingen tot het verkrijgen van toelating en erkenning. 14. De Utrechtse gemeente toegelaten en | ||
[pagina 493]
| erkend. 15. Beroepingswerk; ouderlingen en diakenen in het tijdvak 1835 tot eind 1840. 16. Predikantsopleiding. 17. Gemeentelijk leven tot eind 1838. 18. De confrontatie met de Amsterdamse gemeente en de nasleep daarvan (eerste helft 1840). 19. De tweede helft van het jaar 1840. 20. Schorsing van ds; H.P. Scholte; scheuring in de gemeente. | ||
| Hoofdstuk 16. | De Afgescheiden gemeente te Utrecht III (1841-1849) | 277 |
| 1. De groep-Scholte tot de emigratie in 1847. 2. Het vertrek van ds. H.P. Scholte en zijn gezin. 3. De ‘rest’ van de groep-Scholte 1847-1849. 4. De gemeente aan te duiden als ‘groep-Takken’ in de jaren 1841-1849. 5. De hereniging van de beide groepen van Afgescheidenen eind 1849. | ||
| Hoofdstuk 17. | De Afgescheiden gemeente te Utrecht IV (1850-1869) | 291 |
| 1. Ds. P.J. Oggel te Utrecht (17 juni 1849-2 juli 1855). 2. Het tijdvak 1855-1865. 3. De jaren 1865-1869. | ||
| Hoofdstuk 18. | Westbroek en Achttienhoven | 296 |
| Inleiding. 1. Voorgeschiedenis; de eerste Afgescheidenen te Westbroek c.a. 2. Instituëring. 3. De rapporten van de vrederechter F.C. Muijsken; vonnis. 4. Westbroek op de provinciale vergaderingen 1836-1840. 5. Kerkelijk leven in het tijdvak 1857-1869. | ||
| Hoofdstuk 19. | Linschoten | 309 |
| Inleiding. 1. Rapporten en processen-verbaal. 2. Vonnis van 20 december 1838. 3. Provinciale notulen 1836-1840. 4. Kruisgemeente. | ||
| Hoofdstuk 20. | Kockengen | 319 |
| 1. Inleiding. 2. De eerste Afgescheidenen te Kockengen c.a. 3. Instituëring; vervolging. 4. De moeizame weg naar de erkenning. 5. Kerkgebouw. 6. Het tijdvak 1845 tot 29 april 1855. 7. Gemeentelijk leven 30 april 1855 tot 1865. | ||
| Hoofdstuk 21. | Loenersloot, Oukoop en (Nieuwer) Ter Aa | 354 |
| Inleiding. 1. De afscheiding van de Hervormde kerk. 2. De bijeenkomst van zondag 27 november 1836. | ||
| Hoofdstuk 22. | Baambrugge I - Vrouwe J.J. Zeelt en haar kring | 358 |
| Inleiding. 1. Johanna Judith Zeelt; de eerste periode van haar leven (1780-1835). 2. De samenkomsten op ‘Postwijk’ omstreeks 1836. 3. Vrouwe Zeelt en haar relatie tot de Afgescheiden gemeente te Amsterdam. 4. De samenkomsten op ‘Postwijk’ in de jaren 1845 en 1846. 5. Laatste levensjaren van vrouwe Zeelt; testamenten, overlijden. | ||
[pagina 494]
| Hoofdstuk 23. | Baambrugge II - De Afgescheiden gemeente (1863-1871) | 389 |
| Hoofdstuk 24. | Oud-Loosdrecht | 395 |
| 1. Inleiding. 2. De eerste Afgescheidenen, instituëring. 3. Vervolging. 4. Gemeentelijk leven 1835-1840; erkenning. 5. De jaren 1840 tot 1850. 6. Herinstituëring van twee gemeenten. 7. De gemeente Ruth Groen in het tijdvak 1853-1854; poging tot vereniging van de beide gemeenten. 8. De situatie te Oud-Loosdrecht gedurende de jaren 1854-1869. | ||
| Hoofdstuk 25. | 's-Graveland | 429 |
| Inleiding. 1. De voorgeschiedenis; eerste leden. 2. De samenkomst van 17 juni 1838. 3. Instituëring; de strijd om de erkenning. 4. Het adres van 18 juni 1841. 5. Gemeentelijk leven 1841 tot 1862. | ||
| Hoofdstuk 26. | Hilversum | 440 |
| Inleiding. 1. De voorgeschiedenis. 2. De eerste Afgescheidenen; instituëring; request 1837. 3. De gebeurtenissen van 12 juni 1836 en hun nasleep. 4. Gemeentelijk leven 1837-1869. 5. Gijsbert Haan (1801-1874). | ||
| Bijlagen | 458 | |
| I. Statistiek betreffende het aantal zielen over het tijdvak 1851-1900 | ||
| II. Lidmatenregister van de Christelijke Afgescheiden gemeente te Utrecht over de jaren 1835-1849 | ||
| Literatuur | 470 | |
| Register van personen | 473 | |
| Beperkt plaatsnamen-register | 489 | |
[ achterkant stofomslag]
boekje van prof. dr. H. Bouwman, De crisis der jeugd - Eenige bladzijden uit de geschiedenis van de kerken der Afscheiding (Kampen 1976).
In februari 1980 was hij één van de vier Nederlandse sprekers op een Amerikaanse-Canadese conferentie in Toronto, Ont., Canada, met als thema de emigratie naar Noord-Amerika in de vorige en in deze eeuw alsmede het leven van geëmigreerde Nederlanders aldaar. Dr. Smits sprak daar over het onderwerp Secession - Quarrels - Emigration - Personalities (Afscheiding - twisten - emigratie - persoonlijkheden).
Door zijn nu ruim 12-jarige studie, gepaard aan een intensief archiefonderzoek (zowel in Nederland als in de Verenigde Staten), mag de schrijver worden beschouwd als een autoriteit op het gebied van de geschiedenis van de Afscheiding van 1834.
Voor het samenstellen van dit boek kon onder meer worden gebruikgemaakt van het rijke archief van de afgescheiden gemeente van ds. H.P. Scholte - centrale-figuur van de eerste jaren - te Utrecht.
Een andere, op de voorgrond tredende persoon is de vermogende afgescheiden vrouwe Johanna Judith Zeelt, wonende op ‘Postwijk’ te Baambrugge.
Behalve enige hoofdstukken van algemene aard vinden we in deze publicatie de beschrijving van veertien gemeenten in de provincie Utrecht, alsmede van die te Nijkerk, Scherpenzeel, 's-Graveland en Hilversum. De laatstgenoemde vier bleken tot vele jaren na 1834 tot het Utrechtse kerkverband te behoren.
Ook de emigratie van een groot aantal Afgescheidenen naar de Verenigde Staten - onder meer uit de stad Utrecht (voorouders van de schrijfster Pearl S. Buck), Kockengen, Zeist en Hilversum - wordt voor de aandacht van de lezers geplaatst.
De auteur legt thans de laatste hand aan een VIJFDE DEEL - opnieuw: documenten uit het archief van ds. H.P. Scholte - terwijl Deo Volente te zijner tijd als afzonderlijk deel zal verschijnen de correspondentie van Scholte met de mensen van het Réveil.
Uitgeverij
J.P. van den Tol - Dordrecht
ISBN 90 6389 464 3