De Afscheiding van 1834. Deel 4. Provincie Utrecht

[p. 354]

Hoofdstuk 21
Loenersloot, Oukoop en (Nieuwer) Ter Aa¹

Het mooie riviertje de Angstel - kleinere zuster van de Amstel en de Vecht - verbindt de dorpen Loenersloot, Nieuwer-Ter-Aa en de polder Oukoop (destijds vormende de gemeente Loenersloot) - waarvan we in dit hoofdstuk iets zullen vertellen - alsmede het dorp Baambrugge dat in de volgende hoofdstukken aan de orde komt.

De burgerlijke gemeente Loenersloot c.a. telde circa 1836 ruim 300 inwoners, die meest van de landbouw leefden.

De Hervormden die er woonden, ongeveer 170, behoorden gedeeltelijk tot de kerkelijke gemeente Loenen en gedeeltelijk tot die van Nieuwer-Ter-Aa. Aangezien de gebeurtenissen die wij in dit korte hoofdstuk zullen beschrijven merendeels betrekking hebben op het territoir van laatstgenoemde gemeente, zullen wij die te Loenen buiten beschouwing laten.

Het gebied van de Hervormde gemeente ‘Ter Aa’ omvatte méér dan een deel van de burgerlijke gemeente Loenersloot. In 1826 vinden we dat deze kerk 270 zielen telt, onder wie 98 ‘lidmaten’. En wij lezen in de notulen van de kerkeraad² dat er huisbezoek is gedaan - behalve in het dorp zelf - te Kortrijk, Oukoop, de omgeving van het adellijke huis ‘Ten Bosch’ en Portengen.³

De Afgescheiden gemeente Loenersloot, Oukoop en Ter Aa, heeft, voor zover we kunnen nagaan, slechts bestaan van 1836 tot 1842. Zij zal niet meer dan ruim dertig zielen hebben omvat. In 1842 sluiten de beide ambtsdragers der gemeente Barend Karsemeijer en Aalbert van der Vliet zich aan bij Kockengen;⁴ een enkele te Loenersloot wonende persoon wellicht bij de gemeente te Oud-Loosdrecht.

1 Het dorp ‘Ter Aa’ draagt thans de naam: Nieuwer-Ter-Aa.

2 Arch. Herv. gemeente Nieuwer-Ter-Aa, notulen kerkeraad.

3 Vanwege de vele, voormalige heerlijkheden vormde dit gedeelte van de provincie Utrecht in de vorige eeuw een bestuurlijk-ingewikkeld gebied. De vroegere heerlijkheid Portengen omvatte circa 1836 ruim 30 huizen en 200 inwoners.

4 Vergelijk hoofdstuk 3 (de requesten van eind 1836).

1. De afscheiding van de Hervormde kerk

Enige van de in dit hoofdstuk te noemen personen, vermeldden we - het is één en andermaal gezegd - ook in het vorige hoofdstuk (Kockengen):

[p. 355]

Jan Fokker, Barend Karsemeijer, Arie Peet, Jacob van Vliet en Aalbert van der Vliet.

In het archief van de Hervormde gemeente van Nieuwer Ter Aa⁵ vinden we dat Barend Karsemeijer, geboren in 1799 te Maarsseveen en wonende te Oukoop, van beroep veehouder, zich als eerste met zijn vrouw Hilletje Langendijk en vijf kinderen afscheidt. Het echtpaar is in 1831 van Oud-Loosdrecht verhuisd naar een boerderij aan de Oukoopse Dijk, welke loopt langs de Oukooper Wetering.

Barend Karsemeijer is diaken. Op 19 april 1836 verschijnt hij als ‘gedaagde’ voor de kerkeraad van de Hervormde gemeente. ‘Zich niet meer kunnende vereenigen met onze prediking en de bestaande Kerkelijke verordeningen, had hij verzocht ontslagen te worden van zijn ambt. Na gedaan bezoek in zijn woning was bevonden dat hij onverzettelijk was; 14 dagen daarna - 11 April - zond hij zijne brief van afscheiding der gemeente; daarop is hij schriftelijk verzocht om voor de Kerkeraad te verschijnen. Op dit verzoek verscheen hij heden. Na stellige beantwoording dat hij het voor God verantwoorden kon, om zijne afgelegde belofte als diaken dezer gemeente te verbreken, is hem rekening gevraagd zijner gehoudene administratie...’. Karsemeijer⁶ wordt op 25 mei 1836 gevolgd door Aalbert van der Vliet, geboren in 1784, eveneens veehouder, wonende onder Portengen of in het naburige Ten Bosch. Hij scheidt zich af met zijn vrouw Mensje Vermeulen en zes kinderen.

Verder vinden we in de ‘Lidmatenlijst’ nog de volgende aantekeningen aangaande afscheiding - zij staan alle geregistreerd op 21 juli 1836.

Jan Fokker, 31 jaar, veehouder, met drie kinderen^7

Willem Peereboom, wonende Ten Bosch

Arie Peet, geboren 1809 en zijn vrouw Marrigje de Haan, wonende Ten Bosch

Jan van der Veer (keert terug tot de Hervormde kerk)

Jacob van Vliet en zijn vrouw Neeltje Scherpenzeel, wonende te Portengen.^8

Verder vinden we nog bij de ondertekenaars van de requesten 1836 en 1837:⁹

5 Notulen kerkeraad, 8 okt. 1837.

6 Ook de spelling Karssemeijer komt voor.

7 Aangaande zijn vrouw Lijsje Vermeulen vinden we geen bericht van afscheiding.

8 Dit gezin dat tamelijk dicht bij Kockengen woonde, namelijk aan de Portengensche Weg, sluit zich bij de gemeente aldaar aan. Zoals in hoofdstuk 20 vermeld: de familie Van Vliet gaat in 1847 naar Pella, Iowa. Het onroerend goed wordt dan verkocht; arch. Kadaster Utrecht, gemeente Ruwiel, deel 84, acte no. 68 (20 maart 1847).

9 Op het request van 1837 (zonder nadere datum), waarin opnieuw vrijheid van godsdienstoefening werd gevraagd, vinden we de volgende aantekening - vermoedelijk van B. Karsemeijer: ‘De burge Meester van Loenersloot vermeende het onnodig te wezen om onze handtekening te legaliseren. Dus wijgerachtig.’ (Herv. Ered., 5 okt. 1837, no. 14).

[p. 356]

Bartje van Dijk

Juditje van Dijk

Janus van Hoorn

P. Peereboom

Wellicht hebben deze personen zich te Loenen afgescheiden. Hun namen worden te Nieuwer-Ter-Aa niet genoemd.

Van deze kleine gemeente, die slechts zes jaar heeft bestaan is verder nagenoeg niets bekend.

In de provinciale notulen 1836 tot 1840¹⁰ wordt vermeld, dat zij en Oud-Loosdrecht een classis vormen. In 1840 lezen we dat de gemeente ‘in broederlijke liefde en vereeniging leeft’. A. van der Vliet wordt steeds ouderling genoemd, B. Karsemeijer éénmaal diaken.¹¹ Misschien is ook Jan Fokker ambtsdrager geweest.

10 HO, provincie Utrecht.

11 Idem, 23 en 24 april 1840.

2. De bijeenkomst van zondag 27 november 1836

Wellicht zouden wij de schaarse gegevens over de gemeente te Loenersloot c.a. hier en daar in het vorige hoofdstuk hebben ingevoegd, ware het niet dat er op bovengenoemde datum een ‘ongeoorloofde bijeenkomst’ is gehouden ten huize van Barend Karsemeijer, waarover enige interessante gegevens zijn bewaard gebleven. Karsemeijer woonde toen, als gezegd, aan de Oukoopsche Dijk.¹²

Op zondag 27 november 1836 preekte ds. H.J. Budding aldaar ‘in de koestalling’ voor meer dan vijftig personen.¹³ Wij zagen hem in die dagen ook in andere plaatsen optreden, zo te Westbroek op donderdag 1 december. De burgemeester J. Sanderson moet op de hoogte zijn geweest van het voornemen de samenkomst te houden. Want als hij zich naar de plaats van het ‘misdrijf’ begeeft, vergezeld van een assessor en de veldwachter te Loenen, staat er al een detachement lanciers op de Oukoopsche Dijk te wachten. De burgemeester met zijn gevolg alsmede de wachtmeester van de kleine stoet ruiters treden de stal binnen, waar ds. Budding staat met een opengeslagen Bijbel voor zich. Eerstgenoemde gelast beëindiging der vergadering. Deze sommatie wordt tweemaal herhaald, maar zonder gevolg. Dan zegt hij dat de hulp van de gewapende macht zal worden ingeroepen. Eerst na deze waarschuwing gaat het gezelschap uiteen. Geconstateerd wordt dat behalve J. Fokker, B. Karsemeijer en A. van der Vliet aanwezig zijn, onder anderen: W. Karsemeijer (een broer van Barend), Arie Verburg (36), werkman, beiden wonende te Loosdrecht en Jan Molenaar Han-

12 Thans no. 32. De boerderij, hoewel grotendeels vernieuwd, wordt bewoond door een nazaat van Barend Karsemeijer.

13 Bos IV, 110; Rechb Amst, inv. no. 552.

[p. 357]

cock (63), rentenier, wonende te Loenen.¹⁴ H.J. Budding en B. Karsemeijer worden 10 januari 1837 te Utrecht beboet, respectievelijk met ƒ 25,- en ƒ 8,-, maar in appèl te Amsterdam vrijgesproken.¹⁵ Blijkbaar zijn de lanciers niet lang in Oukoop gebleven. Reeds op zaterdag 3 december 1836 schrijft de burgemeester aan de gouverneur:¹⁶

De assessor Korver stemde met mij overeen om dus geen langer verblijf dan tot aanstaande Dingsdag van het detachement aan UHoogEdGestr. voor te dragen, omdat hal(s)starrigheid en ongehoorzaamheid toch bij deze Separatisten blijft standhouden, terwijl de inkwartiering, waarvoor zij ad 35 centen per hoofd gededommageerd¹⁷ worden, voor hen geene straf uitmaakt.

14 J. Molenaar Hancock is ook aanwezig bij een samenkomst te Oud-Loosdrecht en Baambrugge (Postwijk); men zie aldaar.

15 Rechtb Utr, vonnissen 1837; Rechtb Amst, vonnis 2 febr. 1837 (inv. no. 217).

16 Bos IV, 110.

17 Dedommageren = schadeloosstellen.