De Afscheiding van 1834. Deel 4. Provincie Utrecht

[p. 29]

Hoofdstuk 3
De requesten aan de Koning van eind 1836

In dit hoofdstuk behandelen we de requesten door de eerste Afgescheiden gemeenten in de provincie Utrecht c.a., in het tijdvak september tot december 1836 aan de Koning gezonden, teneinde vrijheid van godsdienst te vragen. De acht verzoekschriften zijn uniform van inhoud¹ en verwijzen naar een nagenoeg gelijkluidend adres, in september 1836 ingediend door de Afgescheidenen te Amsterdam.²

In de requesten wordt verklaard, dat de onderhavige gemeente zonder bezwaar van 's lands schatkist zal zorgen voor kerkgebouw, bezoldiging van de predikant en onderhoud der armen. Gevraagd wordt de vervolgingen ter zake van goedsdienstoefeningen te doen ophouden en aan de betreffende ‘openbare Magten in het Rijk’ te gelasten de godsdienstoefeningen te beschermen in plaats van te verstoren.

De requesten kunnen worden beschouwd als een eerste levensteken van enige gemeenten. Voor Gerverskop, Linschoten en Loenersloot mogen we wel zeggen, dat het adres één der weinige bewaardgebleven gegevens vormt. Aangaande Gerverskop krijgen we zelfs de indruk, dat aldaar in allerijl een gemeente is geïnstitueerd met het oog op het indienen van de verzoekschriften; want wij horen verder niet van haar bestaan en treffen de vijf ondertekenaars daarna aan als lidmaten van het naburige Kockengen. Daarom zullen we geen afzonderlijk hoofdstuk aan deze ‘gemeente’ wijden. Ook enige leden van Loenersloot hebben zich later aangesloten bij Kockengen.³

De adressen in de provincie Utrecht en Noord-Holland zijn een andere weg gegaan dan die in Zuid-Holland.⁴ Zij werden weliswaar voor deze drie provincies gelijkelijk van de hand gewezen door de regering. Dit gebeurde onder meer op grond van het koninklijk besluit van 5 juli 1836 aangaande de Afgescheidenen en hun erediensten,⁵ met de mededeling dat ‘op stukken van den aard als deze adressen, geen acht kan worden geslagen’. Maar in

1 Volledige tekst in EERSTE DEEL, 36-38; TWEEDE DEEL, 24 en 25.

2 Bos IV, 4, 5.

3 Wellicht hebben een paar gezinnen uit Loenersloot zich bij 's-Graveland en Oud-Loosdrecht aangesloten.

4 Archief Departement van Justitie, 3 november 1836, no. 4 geheim: missive van de gouverneur van Utrecht. We vinden dit stuk in Bos III, 402 en 403.

5 Voor de volledige tekst van dit K.B.: EERSTE DEEL, bijlage II, 402-404.

[p. 30]

Zuid-Holland voegde de gouverneur bij de requesten - alvorens deze naar ‘Den Haag’ te zenden - de consideratiën van de betreffende burgemeesters. Uit laatstgenoemde stukken kunnen we veel leren aangaande de Afgescheidenen in Zuid-Holland.⁶ In Utrecht en Noord-Holland moeten we het doen met de requesten alleen: een toelichting van de burgemeesters is niet gevraagd.⁷

We kozen in dit hoofdstuk voor de gemeenten een alphabetische volgorde.

6 Herv. Ered., 8 en 9 maart 1837, no. 9. Uitvoerig hierover in TWEEDE DEEL, hoofdstuk 2.

7 De onderstaande requesten worden bewaard: Herv. Ered., 11 maart 1937, no. 1 (geheim).

De Bilt⁸

Ondertekening: J.A. Streng met 4 kinderen, C. van den Berg, W. Veenendaal, E. Zonnenberg, Hermanus Veenendaal, G. Veenendaal, Hm. Veenendaal,⁹ Jannigje Niekerk huisvrouw van Hermanus Veenendaal, J. Stekelenburg, A. van der Velde.

8 De Afgescheidenen te De Bilt en Zeist vormden later de gemeente Zeist.

9 Harmen Veenendaal.

Gerverskop¹⁰

G. Schreuder, C. Noordhoven, Klaasje de Wit huisvrouw van C. Noordhoven, Jan Barneveld, M. Klijn huisvrouw van J. Barneveld.

10 Zoals reeds aangeduid zijn de vijf ondertekenaars een paar jaar later lid te Kockengen.

's-Graveland

Jacob Reijmerink, Frederik Reijmerink Jr., Frederik Reijmerink ‘voor mijn zoon’, Geesje Smink, H. Reijmerink, Hendrik Reijmerink, Jan Hafkamp, Melis Bos¹¹, Johanna van der Velden, Johanna Margreta Deppe.

11 Mogelijk: Melis van den Bosch.

Hilversum¹²

Gijsbert Haan (veehouder) en zeven kinderen, met zijn huisvrouw Marretje Pos, Jan Donker (wever), met zijn huisvrouw Aaltje Vlashof en een kind, Lourens Donker (wever), Cornelis Haan (wever) en een kind, Angenietje van Reenen weduwe Hogenbirk en vier kinderen, Lourens Boel (schaapherder), Gerrit Meijer (wever), Volkert van Kampen (wever), met zijn huisvrouw Maria van Kampen geb. Hogenbirk en een kind, Rijk Kruidhoed (daghuurder), met zijn huisvrouw Matje (Marretje) Hennipman en twee kinderen, Leendert van Kampen (wever), met zijn huisvrouw Catharina Suzanna Perreijn en vijf kinderen, Casparus Theodorus Feddes (wever), met zijn huisvrouw Marretje Boshuizen, Trijntje van Kampen (zonder beroep), Maria Bos (dienstbaar), Cornelis ten Perik (schoenmaker) en een kind, Jan van Kampen (wever), Klaas Peet (schaapherder) en een kind, Philippus

12 Dit is het enige adres in deze serie waarin bij de mannelijke ondertekenaars het beroep is vermeld.

[p. 31]

(Lammert) Peet (kleermaker), Simon van Kampen (wever) en vier kinderen, (zijn huisvrouw) Metje van Ingen, Hendrik Dankelstein (winkelier), Anna (Geertruij) van Keulen.

Linschoten

Pieter Bergshoef met vrouw en twee kinderen, Joh.s Gersie met zijn vrouw en drie kinderen, Willemijntje Doesburg, W. Booij met twee kinderen, weduwe Kok, B. Js. Kok, C. Kok, Anna Catharina Kriege, Helena de Groot, S. Niermeijer met acht kinderen, K. Verdel met vrouw en vijf kinderen, G. Kriege met vrouw en vier kinderen.

Loenersloot¹³

Barent Karsemeijer ‘voor mij en mijn kinderen’; Jan Karsemeijer, Matje Karsemeijer, Jannetje Karsemeijer, Adriana Karsemeijer, Hilletje Karsemeijer; Albert van der Vliet ‘voor mij en mijn 6 kinderen’: Cornelis van der Vliet, Jan van der Vliet, Klaas van der Vliet, Aalbert van der Vliet, Maria van der Vliet, Aaltje van der Vliet; Jan Fokker, Elizabeth Fokker, Evertje Fokker; Hilletje Langendijk, Mensje Vermeulen, Juditje van Dijk, Arie Peet, Willem Peereboom, Jan van der Veer, Janus van Hoorn, Bartje van Dijk.

13 De families Karsemeijer, Van der Vliet en Fokker alsmede Arie Peet zijn een paar jaar later lid te Kockengen. Hilletje Langendijk was de vrouw van B. Karsemeijer, Mensje Vermeulen van Aalbert van der Vliet.

Oud-Loosdrecht

F.H. Reijmerink en zijn huisvrouw Aaltje Land, Willem Karsemeijer ‘als vader over de kinderen’: Jan Karsemeijer, Niesje Karsemeijer, Matje Karsemeijer, Marretje Karsemeijer, Metje Karsemeijer, Jaantje Karsemeijer; Jan Karsemeijer en zijn huisvrouw Aaltje Lamme, Aagje Vogel, Joosje Vogel, Ruth Groen, zijn huisvrouw Woutje Baas en hun kinderen: Aaltje Groen, Evertje Groen, Frederik Groen, Hendrik Groen, Andries Groen, Dirkje Groen; Jantje Land, Arie Warnaer, Harmen Boom, zijn huisvrouw Maria Slagt en hun kinderen: Evert Boom, Jacob Boom, Willem Boom; Klaas Pos, zijn huisvrouw Geertje Lamme en hun kinderen: Jacob Pos, Aaltje Pos; Brunis van den Berg, zijn huisvrouw Antje de Bree en hun ‘minderjarig’ kind Pieter Gerrit (van den Berg)¹⁴; Hendrik van Henten, zijn huisvrouw Klaasje Loenen en hun kinderen: Dirk van Henten, Ruth van Henten, Wijntje van Henten, Hendrik van Henten, Elia van Henten, Klaasje van Henten; Geertje Schipper, Aaltje Fabree, Manje Pos, Hendrik Pos, Evert Lamme, zijn huisvrouw Lammertje van Dooren en hun kind Matje Lamme; Barend Pos en zijn huisvrouw Trijntje Land, Barend van den Bergh, zijn huisvrouw Gerbertje Bakker en hun kinderen Hendrikje van den Bergh, Neeltje van den Bergh, Abraham van den Bergh, Pieter van den Bergh, Jantje van den Bergh; Adrianus Tober, zijn huisvrouw Grietje Meijers en hun kinderen Adrianus Tober, Bastiaan Tober, Trijntje Tober; Hendrik Pos,

14 Vermoedelijk: twee kinderen, Pieter en Gerrit.

[p. 32]

zijn huisvrouw Judikje Diesman en hun kind Geertje Pos; A(a)lbert Lamme en zijn huisvrouw Emmetje Sluiter, Arie Verburg en zijn kind Cornelia Verburg, Gerrit Pos, Aaltje Boom en één kind, Marretje Koopman, Klaas Klaasz Pos, Willem Oranjeboom, zijn huisvrouw Grietje Meijers en hun kinderen Cornelia Oranjeboom, Greetje Oranjeboom; Aart van den Berg, Hendrik Vogel, zijn huisvrouw Marretje Fabrie en hun kind Ruth Vogel; Nicolaas Pos met zijn kinderen Willem Pos, Jannetje Pos.

Utrecht

A.J. Betten met een kind, J. van Beuge(n), P. Horst, A. Hulstein, A. van Dorssen, Aaltje Putkamer, A.C. Tesselhoff, C.C. Dreibholtz, G. van Beuge(n) geb. Velthoen, G. van Werkhoven met zes kinderen, G.J. van Werkhoven geb. Ulerich, E. Takken met twee kinderen, H. Buskes, J. Vermeulen, Jacobus Hardenbol, M. Joh. Knobel, Gijs Hendriks, N. de Pater, J.H. Betten geb. van der Hagt, A. Steeklenburg geb. van den Ham, J. Hoedemaker, A.M. van Beuge(n) met vier kinderen, D.J. van Beuge(n) geb. Schouten, J.C. Waal met vier kinderen, W. Horst Jr. met vier kinderen, J.J. Kukuffsky, C.J. van Ekeris met drie kinderen, M. Sonnius, J. de Raad geb. Takken, C. Hellings met een kind, W. van der Hagt, A. Horst geb. Ubingh, weduwe J.F. IJserman geb. van Lent, J. Veldhuizen, J.J. Veldhuizen geb. Klomp, H. Evers, J. de Jong, weduwe Noordijk geb. Kuilenburg, C.G. Sonnius huisvrouw van B.H. Kranius, B.H. Kranius, C. Kuyper geb. van Schaik, D.B. Kuyper, Pieter Putkamer, C. van Lokhorst, H.G. Klijn Jr., H. Klijn geb. van Zutphen, J.A. van Asch, H.G. Klijn met een kind, C. Klijn geb. Verbrugh, C. Sonnius, M. de Raad, D. van Sturing, S. Takken geb. Horst, Antonia van der Tien geb. Kuilenburg, M. van Oos(t)-veen, J. Kuiper, H.M. van Vlaanderen geb. Kuiper, A. van Vlaanderen, G. van Kampen, Johanna van der Os, weduwe C. van den Dorpe.