De Afscheiding van 1834. Deel 2. De classis Dordrecht c.a.

[p. 192]

Hoofdstuk 12
Westmaas

Aangaande de gemeente Westmaas wordt in de literatuur¹ opgegeven, dat zij is geïnstitueerd in het jaar 1836. Wij achten dit onjuist, aangezien in de provinciale notulen van Zuid-Holland van juli 1838 staat, dat in de omgeving van Dordrecht drie gemeenten openbaar zijn geworden, waaronder Westmaas (vgl. hoofdstuk 5). In deze vergadering meldt ds. H.P. Scholte, dat hij genoemde gemeente heeft ‘onderzocht’ (hoofdstuk 3).

Aanvankelijk komt van Westmaas Corstianus van Stigt als lidmaat ter provinciale vergadering, daarna als ouderling.

Onmiskenbaar is Corstianus van Stigt de eerste jaren de centrale figuur geweest in deze kleine Afgescheiden gemeente. In 1839 telt zij slechts 21 zielen, van wie er 11 zijn toegelaten tot het heilig avondmaal. In 1856 omvat zij 83 zielen. Van het dorp Westmaas vinden we, dat het in 1849 700 inwoners telt. Deze zijn op 2 na ‘Hervormd’. De Afgescheidenen - ongetwijfeld ook dan gering in aantal - worden dus niet afzonderlijk genoemd.

Mogen wij ds. Cornelis Eliza van Koetsveld geloven, dan waren de ‘oude schrijvers’ te Westmaas goede bekenden.²

Van deze gemeente is over het tijdvak 1838-1869 uiterst weinig bekend. De kerkeraads-notulen beginnen eerst in 1867 en wij achten het niet onze taak vanaf dit jaar nog veel bijzonderheden te geven.

Het meeste betreffende Westmaas vonden wij in het archief van de Hervormde kerk, in de stukken betreffende de erkenning (1841) en in de notulen van de classis Dordrecht.

Wij willen in deze volgorde het één en ander mededelen.

1 Jaarboek van de Gereformeerde Kerken in Nederland, 1971, pag. 286.

2 Ds. C.E. van Koetsveld, Hervormd predikant te Westmaas van 1830-1835, schreef ‘Schetsen uit de pastorie te Mastland.’ Mastland = Westmaas.

De afscheiding van de Hervormde kerk

Het Hervormde lidmatenboek vermeldt, dat zich afscheidden - in alphabetische volgorde:

Z. van Alphen, weduwe A. Quartel; Johanna de Boer, huisvrouw van J. van de Wetering; Ary Groeneweg en zijn huisvrouw Elisabeth van der Hoek; Hendrikje van Hal, huisvrouw van Steven Maasdam; Grietje van der Hei-

[p. 193]

den, huisvrouw van Jan Paauw; Johannes Hendrik Izelaar, gekomen van Breda, van beroep kleermaker; Korstiaan Kleinendorst (aangenomen 1846); Lena Kleinendorst, huisvrouw van Arij van der Hoek; Jakob Kleinendorst Kzn. met gehele gezin (afgescheiden in 1840); Jakob Kleinendorst Pzn. met gehele gezin (idem); Truitje Körpel; Gijsbert Plomp, na in 1843 uit Heinenoord te zijn gekomen; Teuntje de Ruiter (na 1855); Corstianus van Stigt,¹ schoenmaker met zijn vrouw Anna de Hoog en kinderen (afgescheiden 1839!); Jacob in 't Veld; Maartje van der Weiden, huisvrouw van Pel (afgescheiden 1841).

1 Corstianus van Stigt gaat met vrouw en 3 kinderen Adriana (1831), Adrianus (1832) en Kommer (1837) in 1847 met Scholte naar Pella, Iowa. Vader en zoons vestigen daar al spoedig een zaak in lederwaren aan de Westzijde van Central Park. In menig familie-album, thans nog te Pella bewaard, ziet men het waardige gelaat van Adrianus en Kommer van Stigt. Laatstgenoemde is de schrijver van: Geschiedenis van Pella, Iowa en omgeving (in drie delen) en van Necrologie Pella (1870-1899). Midden 1842 brandt de woning van C. van Stigt te Westmaas af. Wij weten dit uit de notulen van de kerkeraad te Dordrecht. Op 19 juni 1842 wordt er een kerkkollekte gehouden voor oud. Van Stigt.

Erkenning van de gemeente 1841

Gedateerd 29 juli 1841 richten de Afgescheidenen van Westmaas zich met een request tot Koning Willem II met het verzoek ‘in de Burgerlijke Maatschappij te worden toegelaten en erkend.’ Hun kerkgebouw staat kadastraal sectie C, no. 474 op de plaats waar ook thans de Gereformeerde kerk staat. Uit het feit, dat het request is ondertekend door slechts 10 personen, van wie de meesten hierboven nog niet zijn genoemd, kunnen we afleiden, dat òf de reeds vermelden zich na 1841 afscheidden òf dat ondertekening hun niet werd toegestaan door enige (Hervormde) echtgenoten.

Het verzoekschrift bevat de volgende handtekeningen (alphabetisch):

G. van Etten, Pieter Hensen, J.H. Izelaar, Jakob Kleinendorst, Jakob Körpel, Boudewijn Leeuwenburg, W. de Penning, A. de Reus, C. van Stigt en Jacob in 't Veld.

Een notariële acte van 18 mei 1841 vermeldt de overdracht van een stuk grond, een gedeelte van sectie C 474, belend ten oosten de Dorpsstraat, ten westen de ‘onderbarm’ van de dijk. De koopprijs bedraagt ƒ 180,-; koper is Korstiaan van Stigt, schoenmaker te Westmaas, als gevolgmachtigde van ‘zekere naamlooze vereeniging ten doel hebbende erkend te worden, als de Christelijke Gemeente der afgescheidenen te Westmaas.’

Bij koninklijk besluit van 16 oktober 1841 wordt de gevraagde toelating verkregen.

Gegevens ontleend aan de notulen van de classis Dordrecht

‘Westmaas’ leeft buiten het kerkverband - daarin ds. H.P. Scholte volgende - van 1842 tot 1849.

In augustus 1849 zoekt de gemeente echter weer contact met de kerk van Dordrecht. Kort daarop lezen we, dat oonder leiding van ds. S.M. Flesch de

[p. 194]

leden van Westmaas ‘provisioneel als leden bij deze gemeente (zijn) erkend, doch dewijl zij als gemeente bestaan hebben, zal hun plaats op de Classis worden behandeld, en daarom twee perzoonen uit hun midden worden uitgenoodigd.’

Op de classicale vergadering van 31 oktober 1849 zien wij verschijnen Jakob Kleinendorst, diaken en J.H. Izelaar ‘kerkmeester’. De gemeente wordt in de classis opgenomen. De raad wordt gegeven ook een ouderling te kiezen. Ds. Flesch wordt consulent.

In de komende jaren zal de kerkeraad steeds bestaan uit op z'n hoogst 2 ouderlingen en 1 diaken.

Van 1849 tot 1859 zijn de volgende personen leden van de kerkeraad: Jacob Kleinendorst († 1859), Korstiaan Kleinendorst, J.H. Izelaar, Willem Lageweg († 1859) en Gijsbert Plomp (treedt circa eind 1859 af).

Adrianus van Stigt geb. 1832 te Westmaas overleden te Pella, Iowa

Kommer van Stigt geb. 1837 te Westmaas overleden te Pella circa 1900

In het tijdvak 1860-1869 zijn ouderling of diaken: M. van Vliet en A. van Vliet (wellicht dezelfde persoon), P. Veldhoen en Corstiaan Jabaaij († 1865).

Korstiaan Kleinendorst begeert in het jaar 1853 te worden opgeleid ‘tot de dienst des Woords’ - hij is dan 33 jaar.

De opleiding te Groningen zal ƒ 300,- per jaar kosten. De kerken van de classis nemen hiervan het grootste deel voor hun rekening. Van Groningen

[p. 195]

gaat Kleinendorst naar Kampen (1854) en eind 1858 wordt hij candidaat in de theologie. Hoogeveen is zijn eerste gemeente.¹

Midden 1858 ontstaan er enige strubbelingen, doordat ouderling Gijsbert Plomp zijn ambtelijk werk ‘onderlaat’.

Oud-ouderling Jacob Kleinendorst is ‘weder in de bediening geroepen.’ Maar deze overlijdt reeds in oktober 1859.

Het leven in de gemeente is blijkbaar in deze jaren in sterke mate ingezonken. Het beroepingswerk is vastgelopen, met name hetgeen in combinatie met Zuid-Beijerland werd verricht; er is in lange tijd geen bediening van het heilig avondmaal geweest en vele gemeenteleden verkeren in diepe armoede. Er is niet eens voldoende geld om ouderling W. Lageweg te begraven. Elke gemeente van de classis zal hiertoe ƒ 1,- bijdragen.

Wellicht door de cholera worden er velen weggerukt; eind 1859 telt de kleine gemeente acht wezen.

Eén en ander is voor de classis aanleiding begin 1860 een speciale commissie onder leiding van de consulent ds. J.J. de Visser van 's-Gravendeel, naar Westmaas te zenden.

Ouderling Gijsbert Plomp treedt af, nadat de commissie met de gemeente heeft gesproken. Broeder Plomp ‘spreekt zelden over Godsdienstige onderwerpen, des Zondags noch in de week.’ Daarna worden twee ouderlingen en een diaken gekozen. Voor zover we kunnen nagaan: P. Veldhoen en A. van Vliet; Corstiaan Jabaaij (diaken).

Ook in de volgende jaren moet nog worden gesproken van een ‘treurige toestand der gemeente’; het beroepingswerk mislukt bij herhaling. Enige predikanten uit de classis zullen eenmaal per 14 dagen in de week komen preken en tevens ‘besturing en raad’ geven.

Eerst in 1869, dus 35 jaar na de instituëring der gemeente, ontvangt Westmaas haar eerste predikant: ds. P. Diermanse van Waardhuizen neemt het beroep aan.²

1 Korstiaan Kleinendorst, geb. 16 febr. 1820 te Westmaas. Hoogeveen 1859, Bunschoten 1863, Putten 1865, Wezep 1869, Vlaardingen 1871, Arnhem 1879, Scheveningen 1884. Overleden 1892

2 Ds. P. Diermanse, geb. 1822. Hij vertrekt in 1873 naar Nieuw-Vennep. Emeritus te Apeldoorn in 1880. Overleden 1912. Het boekje ‘130 jaar gemeenten en predikanten’ geeft op, dat hij te Westmaas stond van 14 nov. 1869-7 sept. 1873, maar hij verschijnt reeds, als predikant van Westmaas, op de classicale vergadering van 18 maart 1869 (in Waardhuizen staat hij tot en met 7 febr. 1869).