De Afscheiding van 1834. Deel 1. Gorinchem en 'Beneden-Gelderland'

[p. 400]

[Bijlagen]

Bijlage I
Laurens van Bergeijk (geb. Brandwijk Z.-H. 1783 - overleden Pella, Iowa, U.S.A. 1871)

De op bladzijde 21 e.v. bedoelde Laurens van Bergeijk mag ongetwijfeld een merkwaardig man worden genoemd, al was het alleen maar vanwege het feit, dat hij tot het einde toe Scholte heeft gevolgd.

Laurens van Bergeijk werd op 16 april 1783 geboren te Brandwiik (Z.-H.) uit het huwelijk van Laurens van Bergeijk Sr. en Adriana Uithoven. Zijn eerste huwelijk werd op 15 oktober 1815 gesloten te Bleskensgraaf; zijn bruid was een volle nicht van hem: Lena of Helena van Bergeijk, gedoopt te Sprang 2.1.1774, dochter van Leonardus van Bergeijk (ook genoemd Leendert van Bergeijk), begraven te Waalwijk 12.4.1780 en van (Anna) Maria Daeme, overleden te Waalwijk 17.7.1806.

Laurens van Bergeijk Sr. en Leonardus waren broers: afkomstig dus uit Waalwijk/Sprang. Terloops merken we op, dat in de ‘Rekening van ontvangsten en uitgaven van de Hervormde kerk van Sprang’, over de jaren 1772/1773 en 1774/1775 wordt vermeld, dat zekere bedragen zijn uitbetaald aan Leendert van Bergeijk wegens ‘leverantie en arbeijtsloon’.

Uit het huwelijk van Laurens van Bergeijk en Helena werden twee kinderen geboren: Adriana Maria van Bergeijk (29.7.1816) en Maria Anna van Bergeijk (op 9.4.1821 te Gorinchem).

Helena van Bergeijk overlijdt te Gorinchem 3 aug. 1824. Laurens van Bergeijk huwt ten tweeden male met Jobie Koejemans, geboren te Delft op 29 augustus 1786, als dochter van Anthony Corstiaan Koejemans en Cornelia van der Vaart. Dit huwelijk is, voorzover wij weten, kinderloos gebleven.

In de tijd van de Afscheiding te Gorinchem (1835) woont het echtpaar L. van Bergeijk-Koejemans in de Gasthuisstraat. Op 6 en 13 nov. 1837 heeft er namelijk een verkoping plaats in ‘De Doelen’ van een woon- en winkelhuis, eigendom van en bewoond door Laurens van Bergeijk, koopman (elders ook: winkelier in manufacturen). Het perceel wordt nader als volgt omschreven: ‘Een woon- en winkelhuis, met een achterhuis en uitkomende met twee uitgangen in de Drie Koningensteeg... aan de noordzijde van de Gasthuisstraat in wijk D, no's 307 en 308, bij het kadaster bekend in sectie D, 313 en 313 bis...’.

Laurens van Bergeijk woonde dus op de plek, waar thans de Driekoningenstraat is; destijds was dit het 4e huis gerekend vanaf de Botersteeg westwaarts. Te zijnen huize kwam een gezelschap of conventikel bijeen, zoals elders in dit boek moge blijken. Zijn vrouw had een niet onbelangrijk aandeel in het gezelschapsleven; evenzo zijn zuster Mechelina van Bergeijk (geb. te Brandwijk 18.5.1780), die op 27.12.1823 te Bleskensgraaf huwde met Willem den Dunnen.

Wij weten niet uit welke motieven Laurens van Bergeijk in 1837 te Gorinchem liquideert. Het kan wezen, dat zowel hij als zijn vrouw wilden wonen in de gemeente van ds. Scholte, want hun bewondering voor dezen was, voor zover wij weten, onbegrensd. Het is ook mogelijk, dat de ernstige ziekte van hun oudste dochter Adriana Maria de oorzaak van het verhuizen is geweest.¹

Merkwaardig is, dat zij eerst op 13 aug. 1839 worden ingeschreven als leden der gemeente.

Als op 4.2.1846 zijn dochter Maria Anna van Bergeijk huwt met het lid van de Utrecht-

1 Brievenboek Chr. Afgesch. gemeente te Utrecht 3 febr. 1845.

[p. 401]

se Afgescheiden familie Johannes Blanken, wordt als beroep van Laurens vermeld: commissionair.

Reeds in Utrecht is Laurens van Bergeijk bij voortduur te vinden onder de felle verdedigers van Scholte. In het jaar 1841 wordt de ‘kosterij’ van de Chr. Afgesch. gemeente te Utrecht ter woning gegeven ‘aan het lidmaat der gemeente L. van Bergeijk, onder voorwaarde, dat hij zorg draagt voor de personeele belasting, voor het gewone aansteken der lampen, en voor de aanglimming en gereedzetting der kolen in de stoven gedurende het wintersaisoen’.

In het voorjaar van 1847 gaan Laurens en zijn vrouw, alsmede het echtpaar J. Blanken-van Bergeijk met de groep van ds. H.P. Scholte scheep naar de nieuwe wereld. Zij reizen op het schip de ‘Catharina Jackson’. De Gorcummers A.J.C. ten Hagen (met vrouw en kind), Lucas van der Linden (idem) en Pieter Welle (met vrouw en 8 kinderen) reizen met dezelfde boot. In Nieuw-Helvoet overlijdt op 6.4.1847 het op 26.11.1846 geboren kindje [Jacoba Maria Blanke(n)] van Johannes Blanken en M.A. van Bergeijk. De kapitein van de ‘Catharina Jackson’ William Wm Stafford is één der aangevers van het overlijden.

De hierboven genoemde personen gaan met ds. Scholte naar de te stichten kolonie Pella, Iowa, U.S.A.

Volgens de ‘Nekrologie’ (1870-1899) van K. van Stigt inzake Pella (Pella, Iowa, 1900) overlijdt Laurens van Bergeijk op 12 april 1871, oud (bijna) 88 jaar. Maria Anna Blanke(n)-van Bergeijk overlijdt op 15.2.1895, oud 74 jaar. J. van Bergeijk-Koejemans en J. Blanke(n) worden niet vermeld, hetgeen er op wijst, dat beiden overleden zijn vóór het jaar 1870.

In de ‘Rekening van Uitgaaf en Ontvangst betrekkelijk de Landverhuizing’ (1847, Nederland/Pella) vinden we de naam L. van Bergeijk bij herhaling genoemd. Uit het feit, dat door L. van Bergeijk diverse kledingstukken werden geleverd aan de landverhuizers, blijkt dat hij min of meer in zijn branche (handelaar in manufacturen) is gebleven. Wat de persoon van Laurens van Bergeijk vooral zo merkwaardig en vermeldenswaard maakt, is dat hij - zoals reeds gezegd - tot het einde toe een trouw volgeling geweest is van ds. H.P. Scholte. Toen de kring te Pella om ds. Scholte hoe langer hoe kleiner werd, bleef niet alleen L. van Bergeijk tot haar behoren, maar was hij ook steeds een felle verdediger van Scholte, die hij 3 jaar overleefde.

Er is van Laurens van Bergeijk een manuscript bewaard gebleven (vermoedelijk 1 origineel en 2 afschriften; schrijver dezes bezit een fotocopie van het origineel), dat tot titel draagt:

‘Een geschiedenis van vijf en twintig Jaren van den WelEerwaarde(n) Leeraar H.P. Scholte Bedienaar des Goddelijken Woords, opgesteld door Een Broeder van Zijn Eerwaarde, in Geloof, Hoop en Liefde in onzen Heer en Heiland Jezus Christus onzen Godt en Zaligmaker, Die het Leven en de onverdervelijkheid heeft aan het Ligt gebragt, Geboekt met zijn Goed en Kwaad door L. van Bergeijk. Pella, 22 July 1855’.

Een naschrift heeft als datum: 23 april 1858.

Het is hier niet de plaats in den brede op de inhoud van dit geschrift in te gaan. Voldoende zij mede te delen, in de eerste plaats, dat wij in dit geschrift geconfronteerd worden met de vele bedroevende geschillen onder de Afgescheidenen in Pella - waarbij ieder, die tegen Scholte ingaat een stevige veeg uit de pan krijgt van L. van Bergeijk; in de tweede plaats: wij komen er menige Afgescheidene in tegen, die ook in dit boek wordt genoemd, en die vanuit de omstreken van Gorinchem naar Pella is geëmigreerd.

Wij noemen: I. Overkamp (Leerdam), ds. A.J. Betten (Noordeloos), Coenraad de Jong (Langerak/Schoonhoven), J. Maasdam (Noordeloos)), Cornelis Ringeling (Noordeloos), G.H. Overkamp (Leerdam), Cornelis den Hartog (Noordeloos), Klaas van der Linden (Vuren), J. Walraven (Vuren). Alsmede: Hendrik Barendregt (De Hitsert), E.F. Grafe (‘een Duytscher’), Kommer de Hoog (De Hitsert), A.C. Kuijper (Rotterdam) en Jakob de Haan (Hendrik Ido Ambacht).