De Afscheiding van 1834. Deel 1. Gorinchem en 'Beneden-Gelderland'
(1971)–C. Smits–
Auteursrechtelijk beschermdbron
C. Smits, De Afscheiding van 1834. Deel 1. Gorinchem en 'Beneden-Gelderland'. Drukkerij-Uitgeverij De Nijverheid, Oudkarspel 1971
codering
DBNL-TEI 1
Wijze van coderen: standaard
logboek
-
verantwoording
gebruikt exemplaar
particuliere collectie
algemene opmerkingen
Dit bestand biedt, behoudens een aantal hierna te noemen ingrepen, een diplomatische weergave van De Afscheiding van 1834. Deel 1. Gorinchem en 'Beneden-Gelderland' van C. Smits uit 1971.
redactionele ingrepen
In het origineel wordt vaak meerdere keren verwezen naar dezelfde voetnoot. In deze digitale editie wordt de noottekst bij iedere verwijzing herhaald.
p. 12-13: in het origineel waren deze pagina's omgewisseld. In de scan en deze digitale versie is dit gecorrigeerd.
p. 117: zij n → zij in: ‘Het kan wezen, dat zij in Arkel woonachtig was.’.
p. 121: op deze pagina staan accolades die meerdere regels overspannen. Omdat wij dergelijke accolades in deze digitale versie niet goed kunnen weergeven, wordt op elke betreffende regel de accolade herhaald. Ook de woorden die erop volgen worden om misverstanden te voorkomen op iedere regel herhaald.
p. 400: de kop ‘Bijlagen’ is tussen vierkante haken toegevoegd.
p. 409: in het origineel is een gedeelte van de tekst slecht leesbaar. De redactie heeft de tekst tussen vierkante haken aangevuld.
p. 334: 1854 → 1845: ‘arbeid te Gorinchem: 22 juni 1845-10 november 1850’.
p. *1: de kop ‘Kaarten’ is tussen vierkante haken toegevoegd.
Bij de omzetting van de gebruikte bron naar deze publicatie in de dbnl is een aantal delen van de tekst niet overgenomen. Hieronder volgen de tekstgedeelten die wel in het origineel voorkomen maar hier uit de lopende tekst zijn weggelaten. Ook de blanco pagina's (binnenkant voorplat, 2, 6, 10, t.o. 48a-48b, 448, *2, *4, *6, binnenkant achterplat, achterplat) zijn niet opgenomen in de lopende tekst.
[ voorkant stofomslag]
De Afscheiding van 1834
EERSTE DEEL: GORINCHEM EN ‘BENEDEN-GELDERLAND’
Dr. C. Smits
De schrijver van dit boek, dr. C. Smits, werd in 1917 te Gorinchem geboren.
Na een volbrachte studie in de wis- en natuurkunde richtte zijn belangstelling zich mede op wijsbegeerte, theologie en kerkgeschiedenis.
Als resultaat hiervan kwam van zijn hand o.m. een publikatie over de evolutieleer, alsmede een kritiek op de theologie van Karl Barth.
Dit boek over de Afscheiding berust op een archiefonderzoek van een groot aantal jaren.
Hoewel over een onderwerp als het onderhavige niet alles wat geschreven wordt, geheel onbekend kan zijn, meent de schrijver toch nieuw licht te kunnen werpen op de crisis, die ontstaan is in de jonge Afgescheiden kerken door het optreden van ds. Hendrik Peter Scholte (1805-1868). Deze - aanvankelijk één van de twee voornaamste voormannen (de andere was ds. Hendrik de Cock) - eindigde zijn leven buiten de hoofdstroom der Afscheiding.
Zijn emigratie in 1847 naar Pella, Iowa, U.S.A., met 800 à 900
(zie tweede inslag)
[ voorplat]
DE AFSCHEIDING VAN 1834
Eerste deel
Gorinchem en ‘Beneden-Gelderland’
dr. C. Smits
[pagina 1]
DE AFSCHEIDING VAN 1834
Eerste deel
Gorinchem en ‘Beneden-Gelderland’
[pagina 3]
DE AFSCHEIDING VAN 1834
Eerste deel
Gorinchem en ‘Beneden-Gelderland’
Gorinchem (en omgeving)
Vuren, Herwijnen, Haaften, Tricht
Brakel, Poederoyen, Aalst, Nederhemert-Well, Hoenza-Driel, Zuilichem, Nieuwaal, Gameren
door dr. C. Smits
Drukkerij-Uitgeverij DE NIJVERHEID
Oudkarspel - Februari 1971
[pagina 444]
INHOUD
| Woord vooraf | 7 | |
| Inleiding | 11 | |
| Hoofdstuk 1. | ‘De algemeene uitgang’ (Gorinchem) | 17 |
| Hoofdstuk 2. | De requesten aan de Koning van 14 september 1835 en van oktober 1836 | 28 |
| Hoofdstuk 3. | De suikerraffinadeur, de kandijkistemaker en de zeepzieder | 46 |
| Jan Daniel Brandt. Het geslacht Brandt. Ds. H.P. Scholte. Het geslacht Hasselman. Jan Hasselman. Aarnaut Hasselman. Teunis van Andel. Arnoldus en Jan Blankers. | ||
| Hoofdstuk 4. | Over soldatenvolk, de bakker in de Gasthuisstraat en de officier van justitie | 72 |
| Pieter Welle. Genderen. Hagepreken te Vuren, Poederoyen, Tricht, Gameren, Asperen, Langerak, Genderen en Zuid-Beijerland. Samenkomst ten huize van Pieter Welle, Gorinchem. Proces van 7 oktober 1835. Mr. P.L. Begram. | ||
| Hoofdstuk 5. | Proces 7 oktober 1835 contra ds. H.P. Scholte c.s. (Gorinchem, Asperen, Langerak) | 87 |
| Hoofdstuk 6. | Vonnissen in strafzaken van de rechtbank van de eerste aanleg te Gorinchem, 1835 en 1836 | 101 |
| Hoofdstuk 7. | Vonnissen 1837 tot 1 oktober 1838 - Kerkdienst ten huize van Jacob den Dekker in de Zusterstraat, Gorinchem | 108 |
| Hoofdstuk 8. | Vonnissen inzake verboden godsdienstoefeningen arrondissementsrechtbank Gorinchem, 1 oktober 1838-31 december 1840 - Bastiaan Sterkenburg, Ds. Gerrit Baaij, Ds. Cornelius van der Meulen | 120 |
| Hoofdstuk 9. | Nevel en storm (1838-1839/1840) | 133 |
| Moeilijkheden. Ds. H.P. Scholte. Dr. H. Bouwman's ‘De crisis der jeugd’. Scholte's leer aangaande de doop. Scholte's gedachten aangaande de kerkregering - erkenning van de Afgescheiden gemeente te Utrecht - ‘Huishoudelijk Reglement’. Scholte en de leer van J.N. Darby. Controversen naar aanleiding van leer- | ||
[pagina 445]
| stellingen van ds. H.P. Scholte, kenbaar gemaakt in predicaties en in het tijdschrift ‘De Reformatie’. De verhouding Scholte-Van Velzen; de synode te Amsterdam van 1840. Schorsing van ds. Scholte. Geschrift van J.A. Wormser en Scholte. Invloed van Scholte na zijn schorsing. | ||
| Hoofdstuk 10. | De Afgescheiden gemeente te Gorinchem - in het kerkverband en plaatselijk (1835-1840) | 160 |
| Provinciale vergaderingen 1836-1840 (onder leiding van ds. H.P. Scholte; indeling in classes; de opleiding tot predikant door Scholte; synode 1840). Ds. Scholte te Gorinchem (‘lijst der Texten’). | ||
| Huisbezoek te Gorinchem. Kerkgebouw. Verdeeldheden. Kerkenordening. Leendert van Bergeijk. Lucas van der Linden. Gijsbert Snoek. | ||
| Hoofdstuk 11. | Kerkelijk leven 21 april 1840-27 september 1842 (Gorinchem) | 181 |
| 1. Diversen. 2. Request aan de Koning 1841; erkenning van de gemeente door de overheid. 3. Beroepingswerk. 4. Pogingen om een kerkgebouw te stichten; aankoop complex ‘Dry Koningen’. 5. Moeilijkheden plaatselijk, op classicale en provinciale vergaderingen, verband houdende met de leer en het optreden van ds. H.P. Scholte. | ||
| Hoofdstuk 12. | Het begin van de Afscheiding in ‘Beneden-Gelderland’ | 214 |
| Inleiding (gebied; dr. G. Keizer; rapport classicaal bestuur Zaltbommel 1835; vonnissen rechtbank Tiel). | ||
| Vuren | ||
| Herwijnen | ||
| Brakel (conventikels; Jilis Versteeg; Lena Artje van Baalen) | ||
| Poederoyen | ||
| Aalst (Jan Hasselman) | ||
| Nederhemert-Well | ||
| Zuilichem-Nieuwaal (Gijsbert van Wijgerden; ‘Theologische School’ van Ds. F.A. Kok; geslacht Egbert Klop; Catrinus Timmer; Machiel Verbeek; Juffrouw Verbroek) | ||
| Gameren (A.E. Dudok Bousquet, I.P.H. Bousquet) | ||
| Bruchem, Kerkwijk | ||
| Hoenza-Driel, Rossum, Rhenoy, Beesd, Waardenburg Tricht | ||
| ‘Lijst der texten’ van ds. H.P. Scholte | ||
[pagina 446]
| Hoofdstuk 13. | De classicale en ‘provinciale’ vergaderingen van Beneden-Gelderland gedurende het tijdvak 20 februari 1836-22 oktober 1840 | 292 |
| Twee series notulen. Vergaderingen te Zuilichem. Indeling in classes. Brakel (familie van Baalen). Gijsbert van Wijgerden. Meester P. Dingemans. Moeilijkheden te Zuilichem. Jan Hasselman. Gameren. Kerkenordening. Positie der ouderlingen. Ds. H.J. Budding. Laurens van Wijk. | ||
| Hoofdstuk 14. | Kerkelijk leven Gorinchem 1 oktober 1842-6 juni 1845 | 312 |
| Moeilijkheden inzake het kerkverband. Beroepingswerk. Preekvoorziening. Pogingen tot oprichting christelijke school. | ||
| Hoofdstuk 15. | De reconstructie van de Classis (Dordrecht-) Gorinchem 1 oktober 1842-5 september 1849 | 318 |
| Ds. P.M. Dijksterhuis. Dirk Verheij (Giessendam). Gerrit Demper (Langerak). Langerak. Dordrecht. Leerdam. Noordeloos. Sleeuwijk en Werkendam. Bommelerwaard (Jan Hasselman; Dirk van Dulst). Vuren. Ds. C. Roobol. Laurens van Wijk. Provinciale vergaderingen. | ||
| Hoofdstuk 16. | Ds. Harm Hendrik Middel - zijn persoon - arbeid te Gorinchem: 22 juni 1845-10 november 1850; kerkelijk leven te Gorinchem in dit tijdvak | 334 |
| Autobiografie van ds. H.H. Middel. Middel te Amsterdam. Kerkelijke twisten aldaar. Examen en studie van ds. Middel. Ds. Middel te Middelburg, Deventer, Doesburg, Arnhem en Wolphaartsdijk. Ds. H.H. Middel te Gorinchem. Kerkgebouw. Spijk. Laurens de Bruin. Poging tot schoolstichting. Verkiezing van ambtsdragers. De familie Adrianus Ledan. Jacobus Schrader. Cornelis Smits. Aantal diensten per zondag. Afscheid ds. Middel. | ||
| Hoofdstuk 17. | De classis Gorinchem en Beneden-Gelderland 1849-1881 | 366 |
| Inleiding. Kruisgezinden. Noordeloos. Langerak. Ds. F.A. Kok. Opleiding te Schoonhoven. E. Rozenzweig. J.S. d'Ancona. Opleiding te Zuilichem. Theologische school te Kampen. Ds. H.J. Budding. Dirk van Dulst. | ||
| Hardinxveld | ||
| Vuren | ||
[pagina 447]
| Herwijnen | ||
| Haaften | ||
| Poederoyen-Aalst | ||
| Well (-Nederhemert) | ||
| Hoenza-Driel | ||
| Zaltbommel | ||
| Gameren | ||
| Zuilichem | ||
| Gorinchem (Kruisgezinden; Christelijke school; A.W. van Kluijve; A. Bloot; Doleantie 1886) | ||
| Bijlagen | 400 | |
| I. Laurens van Bergeijk | ||
| II. Koninklijk besluit van 5 juli 1836 | ||
| III. Pieter Welle (1798-1880) | ||
| IV. Reglement der Christelijk-Afgescheidene gemeente te Utrecht | ||
| V. Statistiek etc. classis Gorinchem en Beneden-Gelderland (1849/1856) | ||
| VI. Lijst van predikanten classis Gorinchem etc. 1834 - circa 1900 | ||
| Literatuur/bronnen | 415 | |
| Naschrift - Aanvulling en verbetering | 420 | |
| Naamregister | 421 | |
[pagina *3]
Erratum!
Door een misverstand werden de paginacijfers 12 en 13 verwisseld.
De tekst die nu boven paginacijfer 13 staat behoort boven 12 te staan en omgekeerd.
Wilt u dit op de blanko pagina 10 plakken?
De uitgever.
[ achterkant stofomslag]
volgelingen, vond haar oorzaak in een nog voortdurende, latente vervolging en in slechte economische omstandigheden in ons land, maar ook in verdeeldheden onder de Afgescheidenen.
Tengevolge van het bovenstaande, zijn vele stukken van kerkelijke vergaderingen betreffende de Afgescheiden kerken in ons land onvindbaar; wellicht zijn enige verzamelingen verloren gegaan.
Als één van de voornaamste resultaten van zijn ‘speurwerk’ ziet de schrijver het verwerken in deze studie van een belangrijk deel van de zogenaamde ‘Scholte papers’, die worden bewaard in Pella, Iowa.
De auteur heeft het ontstaan en de ontwikkeling van de Afscheiding in de plaatsen Gorinchem (en omgeving - iets over Hardinxveld, Langerak, Leerdam, Noordeloos); Vuren, Herwijnen, Haaften, Tricht; Brakel, Poederoyen, Aalst, Nederhemert-Well, Hoenza-Driel, Zuilichem, Nieuwaal en Gameren, zo uitputtend mogelijk onderzocht en beschreven.
Daarnaast wordt meer in het algemeen aandacht besteed aan de vonnissen van de rechtbank te Gorinchem en aan het geestelijke leven met name in de Bommelerwaard, zo omstreeks 1835; ook worden vele bijzonderheden van lokale aard vermeld.
Het werk wordt aangekondigd als: EERSTE DEEL. Het kan echter als een afzonderlijk geheel worden gelezen. De toevoeging: eerste deel betekent slechts, dat de schrijver inmiddels is verder gegaan met zijn studie - deze betreft een andere groep Afgescheiden gemeenten.
DRUK EN UITGAVE: DRUKKERIJ ‘DE NIJVERHEID’, OUDKARSPEL - ONTWERP STOFOMSLAG: WIM VISSER