Schatkamer der Nederlandsse oudheden. Of woordenboek, behelsende Nederlands steden en dorpen, kasteelen, sloten en heeren huysen, oude volkeren, rievieren, vermaarde luyden in staat en oorlogh, oudheden, gewoontens en lands wysen

[Geeraard van Velsen]

GEERAARD van VELSEN; de moorder van graaf Floris de V; van welken edelman ook al boven is gesprooken, 32, 89, 98 en 235 bl.

Doch op deese plaats sal men wat wydloopiger te werk gaan; I. over deesen bitteren Geerard of Gerrit. II. over het verkrachten van syn lieve bedgenoot, en III. over het gewaande spiikervat.

I. Dan deese Gerrit is geweest sterk van lichaam en daar nevens kloek van geest; doch fel en bitter: tegens den graaf Floris een eedgespan ingaande, nevens Harmen van Woerden, syn schoonvader, Gysbrecht van Amstel, nevens Van Teilingen, van Heusden, Renesse, Kuik, &c.

1. Om dat Amstel door hem was in hechtenis geweest, en Woerden in ballingschap had moeten swerven. Jan Veldenaar in de vertaalde Fasciculus Temporum, van den monik, Warner Rolevink.

2. Om dat syn broeder, volgens graven bevel, te Leiden was onthoofd, Jan van Leiden; Karmeliet, Hollands Chron. 24 B.

3. Om dat de graaf, in een geheim verdragh en buiten kennis van de Staaten, met Vrankryk tegens Engeland had aangespannen. Math. Vossius, in het 4de syner Jaarboeken.

[p. 353]

4. Om dat deselve vrouw Alyt, syn moeye, nevens haar soon Floris, uit Holland en Zeeland had verdreven. Scriverius, uit Stoke, Graven, 276 bl.

5. Om dat hy 40 welgegoede boeren tot ridders had gemaakt. Gemelde Vossius, in gemeld. 4 B.

6. Om dat hy eenige sloten en kasteelen, om biskop Jan te behaagen, de saamgeswoorene had ontvreemd. Jak. Meyer, Vlaamsse Jaarb. 10 B.

7. Om dat hy Velsens vrouw, Woerdens dochter en Amstels nichtjen, had verkracht; waar af soo daadelyk breeder.

II. Nu dan eens aan de gewaande Vrouwe kracht. De graaf had een mooye meid tot syn plaisier, mogelyk de dochter van Hr. Jan van Heusden. Deese wilde hy aan Gerrit uithyliken Maar, ik begeer uw hoer niet, sou hy gesegt hebben. Waar op de graaf: Eerlang sal ik echter myn hoer u tot een wyf doen hebben. Gerrit sloeg dit in de wind, en trouwde de dochter van Harmen van Woerden; maar, wat doet de graaf? Hy versend Gerrit, syn raad en geheimschryver, over saaken van gewicht. Hy gaat naar het slot Kroonenburg (Velsen segt alleenlyk Hoofd, in het Treurspel, boven aangetoogen, 283 bl.) en word van de vrouw met heusheid ontfangen. Hier op geschied het schenden, meer om Gerrit te hoonen, volgens Hoofd en Barlandus, als uit enkele wellust. Dit schryven, Jan van Leiden, Holl. Chron. 24 B. Reinier Snoyus, Batav. Geschied. 7 B. Scotanus, Friesse G. 5 B. 145 bl. &c. Maar het word ontkend van Scriverius, om dat noch Stoke, noch Beka, noch de Groote Chronyk daar iets van reppen; by Goudhoeve, 339 bl. gelyk mede van Math. Vossius, in het 4 B. der Holl. en Zeel. Jaarboeken. Buchelius, in Bekam, 100 pag. Van Leeuwen, Leid. Nader Bewys, 363 bl. de Gouwenaar, 260 bl. Doch by Montanus, Beschryv. van Amsteld. 1 D. 2 B. 5 H. word deese saak voor en tegen bepleid; spruitende ondertussen het verdichtsel uit Stokes Rymchronyk, 122 bl. alwaar u deese woorden ontmoeten:

Ende Herman van Woerden reet hem ane,
Als di ne wille hadde te vane.
En grep en bi den breydel saen:
U hoghe sprongen syn gedaen,
Ghi ne sult meer der voeren driven,
Sprak hi, heer meester, gi moet hier bliven

[p. 354]

 

Onse gevangen, is 't u lief of leet.

 

Ik seg u dat ik wel weet

 

Dat die grave hielt over spel,

 

Want hy loech (dat weet ik wel)

 

En anlwoorde den sellen man.

Immers, hoe komt hier overspel te pas? de graaf moest lachen om Woerdens woorden, syn seggen over (dat is, voor) spel aanneemende.

Hoofd en Vondel, houden echter haar strengen vast; doende de laatste syn Badeloch haar man aldus haar droom vertellen:

Nicht Machtelt, dochtme, stont voor myne ledekant,
Bedrukt, en in die schyn, waar in sy, by haar leven,
My dik haar hertewee te kennen plagh te geven,
Toen se in haar traanen smolt, en van geduld beroofd,
De handen deerlyk wrong, het hair trok uit haar hoofd,
De blanke borsten krabde, en scheurde 't kleet aan flarden,
En sagh begruist van stof, soo dat ik 't nau kon harden.
Noch hooren al 't gekerm, en jammerlyk misbaar,
Noch 't schelden op de Graaf, voor schelm, geweldenaar,
Verkrachter van een Vrouw, soo kuis, soo welgebooren!
Helaas! sy quam my niet in die gestalt te vooren.

III. Deese van Velsen, naa s'Graven moord (waar af ook iets in de letter W, by Harmen van Woerden) gevangen synde, is rotatus; segt Beka, by Scriverius, Graven, 341 bl. in Goudhoevens Chronyk en Buchelius, 100 pag. en deese navolgende, bovengenoemde P. Vlaming, in het Voorbericht van syn Hoogerwoert.

Nu is rotatus, geradebraakt, en niet gerold, in een vat, met spiikers van binnen geslagen, door de jeugd van Leiden: gelyk dat vertellen, Scotanus, Friesse G. 5 B. 147 bl. Junius, Batav. 19 cap. 560 pag. Emmius, Frisicar. Rer. 12 lib. Wachtendorp, Chron. 7 B. en Amsteldams Beschryv. 8 H. 104 bl. beide met een Printje, &c.

Maar hoe? moogelyk heeft die droevige vertelling (gelyk ook wel andere) haar oorsprong de Romeinen ontleend; by welke hunnen veldheer Regulus, op syn woord (boven, 311 bl.) tot die van Karthago keerende, met sulk een kist vol spykers is mishandeld. Hoewel ook dit een

[p. 355]

vuil verdichtsel word geloofd te syn, by Palmerius, ad Appiani Punic. voorgevende Polybius daar niets af aan te raaken, die andersins de nederlaag en gevangenis van Regulus ons soo wydloopigh heeft verhaald.

Ondertussen is de grondslagh van die deese en diergelyke vertellingkjes wederstreven en omver werpen, dat de tydgenooten, als Stoke, Beka, &c. swygen (immers willens overslaan, is onwaarschynlyk) van dusdaanige voorvallen van aangelegenheid.

Sluite deese redenvoeringe over Gerrit van Velsen, met syn Portret, van meergemelde Korn. van Alkemade in het licht gebracht; welke hy ons verseekerd, dit het echte en waare weesen van dien eedelen wreeker te syn.