Dagboekfragmenten 1940-1945

Adviseur, 50 jaar - Overijsel
27 November 1942

- De Duitschers hebben nu ook Toulon bezet, waar het gros der Fransche slagvloot lag. De Franschen hebben, naar ik meen begrepen te hebben, alle schepen laten zinken. Voor zoover mij bekend is, lagen er de ‘Strasbourg’ en de ‘Dunkerque’, waarvan de laatste beschadigd is geweest. Of de later in dienst gestelde ‘Provence’ ook in Toulon lag, weet ik niet. Vermoedelijk wel, want ik zou niet weten, waar dat schip anders heeft kunnen liggen. De Franschen hebben dus precies hetzelfde gedaan, en onder precies dezelfde omstandigheden, als de Duitsche Marine bij Scapa Flow na den wapenstilstand van Versaille.

Ik vind het een uitstekende oplossing, en volkomen in overeen-

[p. 215]

stemming met het eerewoord om zich tegen elke bezetting te weer te stellen. Dus ook tegen de Duitsche. Ongetwijfeld zouden de Atlantische Mogendheden liever hebben gezien, dat de Franse vloot op 7 November was uitgevaren, evenals de Duitsche regeering het leuk zou hebben gevonden, dat ze tenminste tegen 8 of 9 November de hakenkruisvlag zou hebben geheschen. Noch het een, noch het ander gebeurde. De Fransche Marine heeft den Blanken Dood verkozen. Hier was de dageraad mistig, en hing de lucht plat in altostratusbanken over een versopt en drassig weiland. De zon ging geel op, en verdween daarna op een vrij slordige manier achter een drabbig grijs wolkendek.

Toulon ken ik niet, den Helder wel. Zoo stel ik mij Toulon altijd voor als een soort van Buitenhaven met een strekdam van rotsen, en een neveligen zonsopgang - vrijwel identiek met het wijde uitzicht dat ik op mijn veertiende jaar over die Buitenhaven genoot over de borstwering van het oude fregat ‘Het Loo’, voordat we met de G 4 de haven uitvoeren en ik me op dringend verzoek van den luitenant ter zee Helffrich in het kabelgat moest verstoppen totdat we de tonnen achter het Wierhoofd klaarden - de admiraal was een loeder. Ja, zoo'n admiraal had destijds ook niet veel anders te doen dan te kijken of er ook burgers op torpedobooten meevoeren. Ook in de admiraalspractijk zijn er zware en slappe tijden...

Daar lagen toen in de wijde bocht van de Buitenhaven al die oude fregatten en wachtschepen. De zee was bladstil, de zon scheen door de ochrendnevel schuins op het wijde water, dat door Van der Velde geschilderd, en in den Ancient Mariner een painted sea genoemd is. Het was een en al zon en vreugde en avontuur. Na de vlaggenparade - ik ruik nog de bruine boonen met spek en zie die eene plek olie in de zon op het water, met die twee kwallen eronder - stak de G 4 van wal. Het rhytme van de machine is me tot vandaag bijgebleven, maar waar straalt de opgaande zon op een morgen in Juni zoo over de havens en de slikken, en waar zie ik in latere jaren een Nederlandsche vlag, die oprecht wappert over een Nederlandsch landschap? Wij mogen wel dynamischer en meer gespannen zijn, maar de rust en het weloverwogen avontuur, de persoonlijke ‘inzet’ (Einsatz) zijn verdrukt en verkrampt en verobsedeerd - even onherroepelijk teloorgegaan als die eene morgen aan de Buitenhaven, waar ik geboren ben, en destijds de teleurstellingen heb ondergaan van het leven, dat tegen het einde in banaliteiten wordt gesmoord. Zoo

[p. 216]

voer ik dertig jaar geleden in de G 4 de haven van den Helder uit, en zoo zit ik hier nu in het Nederlandsche Alsatia, onder druipende wilgeboomen, met een oningevuld formulier in quintuplo voor me op den lessenaar, en al die herinneringen aan zon, zand, scholeksters, stranden en zeegaten.

Toulon lijkt natuurlijk in geen enkel opzicht op den Helder. Toch zie ik vanavond Toulon als een Fransch en dwaas stukje van het Nederlandsche polderlandschap. Ik zie het als een wijde buitenhaven, onder een nevelige zonsopgang. Aan de ra's hangen seinvlaggen. Men wacht op een signaal. Dat signaal komt - inplaats dat de zoo rustige vloot in den neveligen Junimorgen uitvaart, schieten er paddestoelen van zwarten rook over de wijde bocht van de buitenhaven op. De geschilderde schepen van den morgenstond kantelen in de geschilderde zee; de heele stad dreunt. Om twaalf uur is er niets meer over van den Helder dan een puinhoop, met een rookwolk er boven. Waar vanmorgen nog zeeasters bloeiden op de schorren bij den oesterput, liggen nu houtsplinters en puin. De vlaggen, die in den morgenstond bij trompetgeschal werden geheschen, strekken zich nu alleen maar blauw en groen bij eb en vloed tusschen het zeewier. Wat nog kon varen, is gezonken, en verspert de haven. Gekartelde ruïnes staan tusschen het prikkeldraad aan den steiger; tusschen het puin staat een schildwacht, een boerenjongen uit Westfalen.