Dagboekfragmenten 1940-1945

Gymnastiekleraar, 33 jaar - Concentratiekamp Amersfoort
29 Mei 1942

- Deze nacht was niet veel rustiger dan de vorige. Toen Jan nadat we lang gepraat hadden, eindelijk in slaap zakte, lag ik daar weer alleen. Mijn geest kon eenvoudig de komende dingen niet los laten, hoe ik ook probeerde, mijzelf in te prenten, dak ik kalm moest zijn en de dingen sportief moest opvatten. Ik moest het nu maar beschouwen als een moeilijke cross-country, die ik natuurlijk ook kon verliezen, maar in dat geval zou het mij toch nog een soort bevrediging geven, dat ik het geprobeerd had. Ik bad

[p. 171]

om rust en kracht, maar wat was het moeilijk, om toen te zeggen: ‘Niet mijn wil, maar U wil geschiede.’

Het stond bij mij vast: ik moet alles doen, om te slagen, en nog eens en nog eens ging ik in gedachten na, of ik niets belangrijks vergeten had. ‘Waar heb ik ook weer de sleutel van de kleine kelder gelaten?’ Onrustig greep ik naar mijn broekzak, maar in het donker kon ik de sleutel niet meer vinden. Ik kon het haast uitschreeuwen van woede! Overal zocht ik, maar het lamme ding bleef zoek. Beckman bromde in zijn slaap om het schudden van de stellage. Eindelijk, Goddank, vond ik het ding in mijn kastje. Hoe had ik dat nu kunnen vergeten! Verlicht kroop ik weer onder de dekens. Maar ook hierna wilde de slaap niet komen. Nu moest ik er weer uit naar de w.c. Ik nam mijn tabak mee. Op de corridor ontmoette ik Piet Pronk. Hij was er wel voor te vinden, om een cigaret op te steken en zoo zaten we samen op de gamellen te rooken. Na een poosje stapte Pier weer op. Dat was nu niet de bedoeling, ik wilde nog even gezelschap hebben. Op het dringend aanbod van een nieuwe cigaret, kwam hij terug en ging weer zitten. Maar na een half uur werd het toch te koud en zoo verdwenen we weer in het driekwart duister van de barak.

Op mijn krib ben ik wat rechtop gaan zitten en weer stak ik een cigaret op. Achter mij begon er eentje te hoesten: de brave Geesink werd wakker.

‘Moet je een rookertje, Geesink,’ vroeg ik.

‘Verdomd graag’, klonk het klaar wakker.

Prettig, die afleiding, maar het zou beter zijn, als ik wat in slaap kon komen. Geesink vertelde van zijn huis en zijn werk; met een half oor luisterde ik naar zijn verhalen, toch blij, dat ik gezelschap had in mijn wakende toestand. Na nog eens de w.c. bezocht te hebben, ben ik blijkbaar toch in slaap gevallen.

Al voor de bel was ik klaar wakker. De ochtend begon buiten al door te breken. Wat zou deze dag mij brengen, de vrijheid of de roode lap? Ik was nu veel kalmer geworden en voelde mij volkomen geconcentreerd op de vlucht. ‘Ik wil en ik zal!’

Mijn vrienden lagen nog in diepe slaap. Wat zullen zij straks van mij zeggen, als de tocht gelukt zal zijn? Zouden ze het goed opnemen? Onwezenlijk, de gedachte, straks misschien ver van hen weg te zijn. We waren hier al zoo aan elkaar vergroeid in het gezamenlijk leed.

[p. 172]

Daar gaat de bel! De meesten worstelen nog met hun slaap, die hun toch onherroepelijk ontglipt; ze zouden hem zoo graag nog wat vasthouden. Nu blijven ze wat nadoezelen. Ik ga mij flink wasschen, straks moet ik er buiten toch netjes uitzien! Zou de tocht eigenlijk wel doorgaan, nu Herman naar Den Haag is? Maar ik ben in een wonderlijke stemming Mijn weg zal mij wel gewezen worden, al zal ik onuitsprekelijk dankbaar zijn, als die weg naar de vrijheid voert! Mocht het anders zijn, soit, dan is dat de voor mij af te leggen weg. Ik heb nu alles bij mij en zoo stap ik naar buiten toe. De lucht is prachtig blauw; jammer, ik had zoo gehoopt, dat er mist zou hangen! Nog eens neem ik van mijn vrienden afscheid. Dick Gerritsen, die mij daar ziet staan, loopt op mij toe:

‘Zeg Kees, als je nog eens wat tabak over hebt, denk dan weer aan mij!’

‘Natuurlijk, Dick! Maar luister eens, zou je mij een genoegen willen doen?’

‘Zeg maar, wat er is.’

‘Kijk, ik ga met mijn kruiwagen naar buiten voor een “contact”, je snapt me wel, hè? Mocht dat op de Schieszstand plaats vinden en de Arbeitsführer zou mij daar lastig vallen, zeg hem dan, dat jij gisteren een bijl van mij geleend hebt en dat je die op de Schieszstand hebt laten liggen. Ik zoek er dan zoogenaamd naar.’

Dat wil hij wel doen. Nu ben ik bij een eventueele aanhouding op de Schieszstand gedekt, wel niet voor 100%, maar toch voor een groot gedeelte.

Zou ik dit nu werkelijk alles voor het laatst meemaken? Daar loopen Tito, Berg en de Wit-Rus naar de keuken. Ik wensch jullie vandaag een extra lang ontbijt toe, Heeren! De Blockführers maken zich al klaar voor het appèl; ook de Appelführer komt nu naar de poort toe.

Daar loopt een Blockführer naar de bel. Misschien de laatste belklanken voor mij. Zou ik straks het belgelui voor mijn vlucht nog hooren? Dan is het alarm! Foei, wat zal dat een drukte geven!

Even voor het appèl heb ik mijn nummer op de ziekenlijst laten plaatsen; natuurlijk heb ik dit niet zelf gedaan, maar een ander gevraagd, mijn nummer aan den assistent-Blockoudste op te geven. Aan alle kanten ben ik nu gedekt.

En daar staan we op het appèl! Met gesloten oogen concentreer ik mij op de wedstrijd en nog eens bid ik om kracht en kalmte. Het

[p. 173]

is nu zeven minuten over acht. Wat duurt alles toch ontzettend lang!

Om veertien minuten over acht staan we op het Arbeitsappèl en daar zie ik Herman staan bij de hoek van de garage. Goddank, hij is dus teruggekomen! Heel langzaam steekt hij zijn hand op. Goed zoo, Herman, ik zal hem opzetten, hoor! Je kunt op mij rekenen, als jij maar bij de laatste post gaat staan.

16 minuten over acht. De cross begint. Daar start ik. Eerst naar de Blockhut. Jan de Vries laat ons prachtig voorgaan en nu marcheeren wij naar de garage. Op dit oogenblik loopt Herman langs mij heen en geeft mij een knipoog. Ik kijk nog even om en zie hem vrij haastig naar de Arbeitstor loopen. Mooi, die loopt naar zijn post! Onder het afmarcheeren naar de garage vertel ik de garageploeg dat er gisterenavond een feest in de garage gehouden is. Meer hoef ik niet te vertellen, want dat ruikt naar peukjes. Hoe langer hoe harder gaat het en daar verdwijnen zij in looppas. Als een haas ren ik naar de kleine kelder, ontsluit de deur, trek de kruiwagen eruit, gooi de groote mand er op en het heele zaakje rijd ik achter de Schreibstube langs. Het is nog stil om en bij de Arbeitstor, maar kalm loop ik achter mijn kruiwagen aan, of het de gewoonste zaak van de wereld is. De Arbeitstor ben ik uit en loop nu onder de torenpost door. Ook deze kom ik goed voorbij. Herman staat ginds druk te praten met de laatste post, de man aan de ingang van het smalle pad. Rustig loop ik op hen af en rijd de kruiwagen langs hen heen. Goddank, ook gelukt! Ik loop nu op het pad, dat naar de Kieschgrübe leidt en ben buiten de postenketen.

Nu het moeilijkste gedeelte van de heele tocht! Bij de Kieschgrübe rijd ik de wagen half ik het kreupelhout, neem de mand eruit en loop in half gebukte houding de Schieszstand over. De mand houd ik voor mijn scharende beenen. Een kwart van de afstand heb ik nu achter de rug, maar het gevaarlijkste deel komt nog. Tot zoover gaat alles goed. Ik loop door - hier is de gevaarlijke plaats, waar de post tegenover de hoofdwacht mij kan zien! Op dit oogenblik verlies ik mijn rechterklomp ... Liggen laten! Nee, niet liggen laten, ze mogen niets van mij vinden, geen enkele aanwijzing. Ik haal dat ellendige ding terug.

Verder gaat het. Driekwart van de afstand is achter de rug. Sneller en sneller gaan mijn beenen en daar glijd ik in de beschermende bladeren van het eikenhakhout. Het gevoel, een kogel in

[p. 174]

mijn rug te kunnen krijgen, is van mij afgegleden, dat gevaar is voorbij.

De mand trek ik een eind de boschjes in. Nu doe ik mijn klompen uit, mijn muts af en daar sluip ik in een snel tempo door het hout. De weg heb ik goed in mijn hoofd. Verder gaat het. De zwiepende slagen van de takken voel ik niet, ik weet maar één ding: vooruit en zoo snel mogelijk naar haar toe, die op de weg staat te wachten! Daar bereik ik het smalle pad; hier rechtsaf weer de beschermende boschjes in, vliegensvlug er door heen en dan ben ik in het hooge hout. Het bosch is hier vrij open. Volgens het kaartje moet ik nu vlak bij het punt zijn, waar zich de drie samengegroeide berken bevinden. Maar wat zie ik voor mij! Een lange strook berken doemt voor mij op. Hoe moet ik hier in Godsnaam drie ineengegroeide berken vinden! Die zijn natuurlijk vanaf de weg goed te onderscheiden te zijn geweest, maar van hieruit zal ik ze zeker niet kunnen vinden. Gelukkig weet ik ongeveer de plaats, waar ze staan moeten. Deze kant uit! Halt! Ik duik in het groen. Voor mij zijn werklui bezig met het aanleggen van een pad. Goddank heeft niemand mij gezien. Dan ben ik toch te ver gegaan. Opeens weet ik niet meer, wat te doen, een ellendige twijfel overvalt mij. En dan schiet het door mij heen - fluiten! Ons familiefluitje, waarmee wij elkaar altijd roepen! Ik fluit. Scherp luister ik, of ik nog iets anders hoor dan het ritselen van de bladeren en het doffe geluid van het loopen en praten van de mannen daar op eenige afstand van mij. Ja ... ja! Het antwoord, weliswaar zwak, maar goed te onderscheiden. De werklui hebben niets gehoord, of ze letten er niet op. Ik sluip in de richting van het fluiten, dat in de vorm van een liedje blijft voortduren. Nee, nu ga ik toch niet goed, het geluid wordt zwakker. Hoe is dat nu mogelijk, ik weet zeker, dat het van die kant vandaan kwam! Weer fluit ik en weer hoor ik het antwoord, maar nu duidelijker. Nu ga ik goed. Afwisselend fluitend en luisterend snel ik zoo vlug mogelijk door het hooge onderhout, dat tusschen de berken groeit, mij wringend door de takken, die mij met hun natte bladeren in het gezicht slaan. Nu moet ik vlak bij de weg zijn! Twee struiken duw ik uit elkaar ... daar staat zij, mijn vrouw. Zij zegt niets, maar wijst naar een bepaalde plaats, waar ik heen moet gaan. Hier vind ik een koffer en een fiets. Klompen uit, schoenen aan. Broek, jas, regenjas over mijn uniform. Das om, hoed op, bril op mijn neus. Klompen en muts in het koffertje. Fiets in de hand, over het

[p. 175]

greppeltje en daar rijden wij de Berg op. Van opwinding kan ik niets zeggen. Ook mijn vrouw rijdt zwijgend naast mij. De mannen, die ik vanuit het bosch gezien heb, zie ik nu aan de weg werken. Ze letten niet op ons. Wat zou er ook te zien zijn aan twee vreedzame burgers, die daar voorbij fietsen!