Dagboekfragmenten 1940-1945

Reserve-luitenant bij de artillerie, 31 jaar
Tussen Tilburg en Breda
11 Mei 1940

- ‘Gilze Rijen!’ wordt ons toegeroepen. Ik schakel in, rijd langzaam op, langs onze andere wagens vóór ons:

‘Gilze Rijen; afstanden 100 meter!’...

Gas! --

Het is nu 17.00 uur. Vanmorgen kwamen we hier om 11.00 uur aan. 6 kostbare uren zijn verloren gegaan, waarin er niets gebeurde, dan domweg ter plaatse blijven, op het ongunstigst denkbare punt - zonder doel - zonder voorbereiding tot een doel - om tenslotte ineens naar voren gestuurd te worden toen het te laat was. Niet eens behoorlijk eten heeft de troep gehad, hoewel de kloosterlingen zich tot het uiterste inspanden en velen van brood voorzagen. Maar geen inkoop en uitdeeling van behoorlijk eten! omdat alles officieel door de Verplegings Officier van het Regiment moest geschieden, die in het begin niet aanwezig was - in plaats van ons het dan zelf te laten doen! Een vasthouden aan een vredestijd-garnizoensregeling om wanhopig van te worden!

6 uren doelloos tijdverlies en geen eten. Dat was Tilburg. -

Wij rijden hard. Houden groote afstanden - er komen vliegtuigen. Voor ons uit, en achter ons razen de infanterieauto's. Sommigen zijn hun kop kwijt, zien de groote afstand vóór onze wagen, halen ons

[p. 24]

in en gaan vóór ons rijden. Nieuwe auto's volgen, begrijpen niet, dat ze afstand moeten houden: ‘àfstand, verdomme!’

Er is niets meer aan te doen. De terugtocht van de Peel Divisie is geworden tot een wilde vlucht. In mijn hoofd spookt een verslag over de vernietiging van terugtrekkende divisies in Polen. ‘Die Verfolgung fliehender Abteilungen der geschlagenen Division wurde von unserer Luftwaffe erfolgreich aufgenommen’, staat er dan in het Duitsche legerbericht.

Daar komen ze al opzetten. Ver voor ons zien we wagens naar de rechter wegkant zwenken, stoppen, de menschen springen er af.

Ik rem af - naar rechts - onder de boomen - deuren open - van de weg af - springen! de sloot over - in de struiken - ‘Verder, niet te dicht bij de weg’! - liggen, kòp weg - ‘doodstil houden!’ Vliegtuigen razen boven ons, mitrailleurs ratelen langs ons heen - ergens verder vallen bommen. ‘Niet bewegen!’ - Dan, even voorzichtig het hoofd oprichten - gaan ze weg - ja, ze verdwijnen -

‘Vlug!’ We springen op - uit de struiken - de sloot over - de weg op. ‘Instappen, vlug!’ De Kapitein en Nijdam achterin, ik weer achter het stuur - starten - gas! - 30 - 50 - 80 km! Verder! Verder! We halen enkele infanteriewagens in - ‘We moeten onze wagens in de gaten houden - daar gaan ze!’ de witte autobus rijdt ver voor ons, daar rijdt een van onze 2 munitie-wagens.

Ze remmen al weer af - stoppen! Met de volle voetkracht trap ik de rem in - stuur naar rechts - open die deuren - verdomd, die jas blijft haken - vooruit dat hek over - pas op! - gezichten omlaag, die zijn van boven zichtbaar - hou je stil! - Hijgend liggen we daar, ik voel mijn hart als een moker slaan - ik merk dat ik in een doornstruik gedoken ben, gezicht en handen vol schrammen - Kan niet verdommen - Godallemachtig, ze komen hier vlak boven: ‘Hou je doodstil!’ Ze dreunen boven ons langs, vóór ons langs, achter langs, draaien, de mitrailleurs knetteren vlak bij ons - làngs ons, bomexplosies wat verder op - Voorzichtig kijken, ze schijnen weg te gaan, ja, daar ginds gaan ze weg - ‘Opstaan, vooruit!’ Weer opspringen - naar de weg - hek over - de berm op - instappen! Ik duw mijzelf, hijgend, met overjas en uitrusting om, achter het stuur - starten - dicht die deur, verdomme, er zit een kogelgat in de voorruit! hebben we even gezwijnd! Verder, gas! - 30 - 50 - 80 km. Verder, verder!

Letten op onze wagens! Bij een dergelijke vlucht gaat alle ver-

[p. 25]

band verloren. We moeten onze menschen ‘bij elkaar’ houden. Bij een leidersfunctie behoort verantwoordelijkheidsgevoel en zelf-discipline. Het kost moeite, goed dan kost het maar moeite, we moeten onze auto's in de gaten houden. Daar gaat één munitiewagen - waar is de witte bus? Kijk, daar staan een paar uitgebrande auto's!

Vliegtuigen! de colonne schuift alweer naar de kant - ik ook - d'r uit, d'r uit - verrek, die contactsleutel moet ik meenemen, er is al paniek genoeg, zoo meteen verdwijnt een ander met onze wagen - hier! die boerderij in - neen, niet zoo vlak bij de weg, verder het land in - Zóó zien ze ons - liggen, dekken! - Even ... neen, ze komen terug, altijd weer, op hun gemak, waarom ook niet? - er is geen afweer - deze terugtochtsweg is nergens gedekt door afweer, niets. En geen hulp in de lucht!

De Franschen. Op de grond zijn ze er tenminste. Terwijl wij terugvloeien, rijdt er telkens een Fransche wagen, motorrijder en nog een enkele pantserwagen naar Tilburg. Het is hun voorhoede, die voeling houdt, en onze terugtocht dekt! Standhouden zullen zij ook niet lang, daarvoor zijn er te weinig!

Een enkele Fransche Renault raast voorwaarts. Wij zien hem vanuit onze dekking. Nu worden de weer terugkomende vliegtuigen ook hem te machtig - hij stopt naast een boom - als de weerlicht eruit - tijd voor dekking zoeken in het land is er niet meer - daar staan ze, roerloos stil rechtop naast den boom -

Eindelijk, het gevaar is geweken - wij springen te voorschijn en zien nog juist hoe ze met een vlugge lenige beweging in hun Renault glijden - zzzoeff! op 't zelfde oogenblik is hij al weg - naar voren!

Het zijn goed getrainde lieden, om de donder niet bang. Een Fransche motorrijder raast voorbij, een sigaret hangt tusschen zijn lippen, met één hand stuurt hij, met de andere grijpt hij zijn mitrailleur en vuurt op een voorbijkomend vliegtuig. Dat is training, routine, lèf!

Wij jagen weer voort - 80 km. Onze auto's, waar zijn onze auto's? - daar zie ik weer één munitie-auto. Ze zitten vóór ons - even doorrijden, we kunnen ze toch beter vóórkomen om ze op te vangen, anders raken we ze kwijt.

Ik zie weer een vliegtuig in de verte, komt hij op ons af? Kan niet verdommen, nog maar even vasthouden - 80 - 90 - 100 km -

[p. 26]

neen, het wordt ernst, hij duikt! ‘Remmen!’ Kgggggggg (hou vast dat stuur!) - we staan weer - d'r uit, d'r uit - vlug, vlug! Hier is een bosch, mooi, d'r in! - verder van de weg af - ‘doorlopen, verspreiden!’ - we zien een soort loopgraaf tusschen de boomen onder de struiken. Hierheen! - We duiken neer - ‘lig stil, doodstil!’ - het bloed bonst in mijn hoofd, ik zie een oogenblik niets meer. De motoren knetteren boven ons, de mitrailleurs ratelen venijnig, bommen explodeeren. We hebben weer gezwijnd, we liggen hier vrij goed gedekt - doe die sporen uit, al die kerels met sporen, die blinken in het zonlicht! Haastig doe ik ze zelf uit - We wachten en wachten - neen, nog niet opstaan, ze komen terug, weer knetteren ze over ons heen!

Het gaat maar door, al maar door. Tèlkens weer, tèlkens opnieuw - telkens, goddank làngs ons heen. Ik krijg het gevoel, dat het me niets meer kan schelen, dat ik blijf liggen en er verder mee ophoud, mee te doen met deze krankzinnige oorlog, die geen strijd meer is, maar een zenuwsloopend opgejaagd worden, verder, zonder tegenweer, zonder respijt, zonder rust, zonder een oogenblik herademing. Ik kijk op mijn polshorloge - het is zoowat 19.00 uur - al bijna een uur liggen we hier! Daar razen ze weer met hun mitrailleurs en bommen. Ik voel dat mijn zenuwen de paniekgrens bijna bereikt hebben - ik verdom het verder, ik blijf hier liggen tot het donker, als ik dan nog leef, moeten ze me maar vinden - Neen goddorie dat gebeurt niet! We moeten volhouden! We moeten hier weg! We liggen vlak bij het kruispunt Gilze Rijen, daarom gaat het hier zoo heftig toe. Gilze Rijen is ondoenlijk als verzamelplaats, het is zelfmoord! Bovendien, de Kapitein heeft het commando Gilze Rijen niet gehoord, terwijl Nijdam zeker meent, dat er gezegd werd: richting Gilze Rijen. Goed, dan gaan we door naar Breda! Daar moet toch eindelijk de volgende verdedigingslinie zijn. Daar moeten we heen, ons oorspronkelijk plan, niet blijven zweven in het niemandsland. - Eindelijk! is het even rustiger. Terug naar onze auto's - de andere klimmen al op de hunne:

‘Doorrijden naar Breda - we rijden door naar Breda, houdt ons in de gaten - doorrijden naar Breda!’

De meesten van onze auto's hebben we gehad. De heele Peel Divisie vloeit overigens terug op Breda. Zullen maar hopen dat we ook de anderen nog oppikken. Vooruit! Profiteeren van dit rustige moment - en weer razen we als gekken de weg af.

[p. 27]

Het gaat een tijd lang goed - neen, alweer mis, daar komen ze weer - stoppen! ---

12 maal hebben we deze uitstapmanoeuvre moeten houden - 12 maal!

Breda komt in 't zicht - weer even is het rustig - we jagen voort - 90 km - nog éven vasthouden!

Dan minder ik gas: Breda!