Gedichten (2 delen)

[123] Troost aan Sirikzee, oover 't verlies van Pieter Wittewrongel, Kerkenleeraar, hier beroepen (p. 214)

toelichting

De bekende predikant Petrus Wittewrongel (1609-1662) werd op 31 juli 1638 bevestigd in Amsterdam. Voorheen had hij in Zierikzee gestaan, waar hij in 1636 was beroepen (nnbw iv, 1480-1481). Six lijkt dit gedicht enige jaren later te hebben gemaakt, ná 1644, blijkens de vermelding van paus Innocentius x (r. 37), wiens pontificaat eerst in dat jaar aanving. In 1638 was Urbanus viii paus. Het is echter ook mogelijk dat Six het gedicht in 1638 maakte en er later wijzigingen of toevoegingen in aanbracht. In gedicht no. [391] prijst hij de predikant wegens zijn latere optreden tegen de Amsterdamse schouwburg. Deze troost staat op p. 152-154 van zijn bundel.

[p. 229]

annotatie
titel	hier: nl. in Amsterdam
1	't eiland: het eiland Schouwen
2	uw heilge vlam: de gloed van uw geloof
3	om: omwille van
5	die Son: die zon van uw geloof
	geduurich: aanhoudend, nog altijd
6	uw yvrich koor: dwz. uw toegewijde gemeente
7	Een glans: Een lichtende plek (van de gloed van het geloof)
	daalen: wijken, weggaan
8	Wittewrongels Son: de zon, die Wittewrongel was voor uw gemeente
10	saus: dwz. toonaangevend lid
11	Braaf laat den naadruk van den stempel: Op verheffende wijze de indruk van de stempel nalaat
12	lieflyk braadt: weldadig inbrandt
13	Besaanryke: Met bezaansmasten gevulde
14	haar Godsdienstigh sielenschip: dwz. zijn gemeente
15	In zee: dwz. Op de zee van het menselijk leven
	op zoo een stuurmans mennen: door het sturen van zo'n stuurman (wnt ix, 542 noemt het gebruik van dit mennen ongewoon)
16	Min vreesde: Minder te vrezen heeft gekregen
17	Hy breekt de locht met pek behangen: Hij doorbreekt de met pekdamp (van de zonde) bezwangerde lucht
18	mist: hierachter is breekt uit r. 17 samengetrokken
19	licht, aan die: licht (als een vuurbaak) die mensen bij, die; laat licht schijnen voor die mensen, die
	in groot verlangen: in grote ongelegenheid verkerend
20	Schier hadden d'echte streek vermist: De juiste koers bijna waren kwijtgeraakt
21	't spoor der saalge baanen: de route van de vaart van het heil
22-23	swart Van: dwz. bezaaid met
23	door veele ommelaanen: langs vele omwegen
24	werd: wordt, moet worden
25	deilt: deelt ... rond
	geen schaarse maaten: geen krap drinkrantsoen
26	schipperlyk: door de schipper uitgereikt (wnt xiv, 724, deze plaats)
27	oovervloeit: stroomt over (wnt xi, 2182). Six bedoelt het geestelijk eten en drinken waarvan Wittewrongel overstroomt.
28	graage: hongerende en dorstende
29	gulde mond: weergave van ‘chrysostomus’
	ontsypt: Uit ... vloeien druppels van (wnt x, 2068)
	een Wrongel: een heilzaam melkvocht (toespeling op Wittewrongels naam), metaforisch voor: zijn stichtelijke woorden
30	puik van Nectargeur: de heerlijkst geurende nectar
	verkleint: nietig doet lijken (wnt xx, 305, deze plaats)
31	ongel: een soort heilzaam vet (wnt x, 1604)
32	ontreint: dat ... verontreinigd is
34	's onderaarschen vyands ryk: het rijk van de duivel, de hel
35	Ambroos: Ambrozijn, godenspijs
	Godgenooten: godegelijken, goden (wnt v, 256)

[p. 230]

36	Heeft ... geen gelyk: Haalt het niet, Blijft verre ten achter
37	Dat [...] stutte: Laat ... ondersteunen
	Innocent: Innocentius x, paus van 1644-1655
	syn myter: dwz. zijn pauselijk gezag
38	Op synen giergen aflaats koop: Door middel van zijn geldzuchtige handel in aflaten (in woordspel zal koop ook een klankvariant van kop zijn)
39	Dat [...], dat [...] dutte: Laat ... bij hun onjuiste denkbeelden blijven (wnt iii, ii, 3680, deze plaats)
	Arremyn: Arminius, de Arminiaan
40	Menno met syn Weederdoop: de Mennoniet met zijn wederdoop
41-42	Socyn vermindere Messias Voldoeningh: Al hecht Socinus geen waarde aan de leer van de voldoening door Christus (wnt xx, 1406). Het Socianisme verwerpt de satisfactieleer (vgl. Van Slee, 1914, p. 18).
42	tot syn eeuwge schaa: tot schade van zijn zieleheil
43-44	Dien ... spaa: Op Wie het geslacht van Juda, zo beklagenswaardig halsstarrig, te laat nog blijft wachten, wegens (de voorzegging van) Jesaja. Six bedoelt de joden. Dien verwijst naar Messias. Blijkens het metrum en de trema is Esaïas vierlettergrepig.
45	sien in: krijgen inzicht in
	veelerlei gesintheit: vele overtuigingen (of: de veelheid aan overtuigingen)
46	Van droomerye, en boos gescheur: vooropgeplaatste bepaling bij r. 47 (chiastisch verbonden)
49	Als: Wanneer (afhankelijk van Wy sien in, r. 45)
	Pauwels brief, te Room, geschreven: de in Rome geschreven brief van Paulus (nl. die aan de Hebreeën)
50	Naa Salem: Naar Jeruzalem gezonden
	bloed: geslacht, volk
51	d'oude kerk: de Oude Kerk in Amsterdam
	net: zeer precies
	werd ontweeven: wordt ontrafeld, in preken wordt verklaard (door Wittewrongel)
52	Van 't hoofdscheel af, tot op den voet: Van de kruin tot de voet, geheel en al (wnt vi, 990-991)
53-54	Met ... preeken: In welk een wijze gedaante verschijnen ons de preken die klinken
55	looft: meent, dat
	d'Apostel: nl. Paulus zelf
56	by: Paulus
56-57	stond, Vrymoedigh: onbeschroomd stond
57	ingeblaasen: geïnspireerd
58	Cesareesche hof: het rechtshof van stadhouder Festus te Cesaréa (Handelingen 25)
59	Daar: Waar
59-60	dit ... stof: gij raast, Paulus, door het geleerde onderwerp wordt u aan 't dwalen gebracht (vgl. Handelingen 26:24: ‘Gij raast, Paulus, de grote geleerdheid brengt u tot razernij’)
61	Agrip: de koning Agrippa, aanwezig bij de zitting
	orakelachtich: als bij Goddelijke ingeving
62	horst uit: uitriep (vgl. Handelingen 26:28)

[p. 231]

63	ingewand: innerlijk
65	Metaale: Helder sprekende (vgl. gulde mond, chrysostomus, r. 29)
	doordringh uw spraaken: doe uw woorden ... diep indringen(?)
66	Uit saalicheits verborgen licht: Afkomstig uit het licht van de zaligheid, dat de mens verborgen blijft (bepaling bij spraaken)
67	syn nierenvet: zijn diepste innerlijk (vgl. ook Spreuken 23:16)
	blaaken: gloeien
68	parst: zet ... aan, dwingt
	waare: waarheid sprekende
69	't geestlik Helikon der Zeeuwen: de Zeeuwse geestelijke Helikon, de verblijfplaats der Zeeuwse geestelijke Apollo's (vgl. de volgende regel)
70	een Kristen Apolloon: een christelijke Apollo, een christelijke ‘god van de dichtkunst’, een predikant die aanzet tot waar dichtwerk
71-72	wie ... soon: wie van ons zou er dan toe overgaan te schreeuwen: ‘Geen Zeeuwen meer, geen zoon van Zeeland meer!’ Six wil zeggen: dan zou toch iedereen van harte een volgende Zeeuwse dominee voor Amsterdam willen winnen.
73	licht: allicht, wel zeker
74	buuren: nl. Hollanders
75-76	om harders armen, Verleegen: die (dan) de bescherming van een herder moet ontberen
76	brengt, in: leidt tot
77	wat al: een hoe grote ... niet
79	Was, aan ons vee: Betekende, voor onze gemeente
	uw laatst verkiesen: uw vorige keuze, nl. uw keuze om Wittewrongel uit Zierikzee te beroepen
80	broeders: nl. Zeeuwen
	werd: wordt
81	duldeloos: weerbarstig (wnt iii, ii, 3648, deze plaats), dwz. boos, ontstemd (?)
81-82	Niet ... schat: Acht uw geliefde voormalige hoeder niet geheel verloren (voor u)
83	Wat Amstel moet, in jaaren, hooren: Dat, waarvoor Amsterdam jaren nodig zal hebben om het te beluisteren (nl. Wittewrongels preken)
84	loflik: op prijzenswaardige wijze
	werden kort omvat: in beknopte vorm vervat worden
85	wit van ou' vermaalde doeken: papier uit oud vermalen textiel, lompenpapier
86	harssigh swart van Kosters staaf: de harshoudende inkt gedrukt met het letterstaafje (het zetsel uit losse gegoten letters) van Laurens Jansz. Coster. Aan drukinkt voegde men harsgom toe om de inkt de juiste dikte en cohesie te verlenen. Six voorziet dus een publikatie van Wittewrongels preken.
87	kont: zult ... kunnen
	doorsoeken: bestuderen, doornemen
88	drukkers gaaf: begaafdheid van de boekdrukkers, gave van de boekdruk