'Wie schaft er op de woorden?' Over de beschrijving en het beschrijvende bij Stijn Streuvels

[p. 57]

1 Beschrijven en zintuiglijkheid. ‘Ja, hij heeft die allerhoogste gave’

Beschrijving en zintuiglijkheid zijn twee nauw samenhangende aspecten. Zeker ‘kijken’ is iets wat in de literatuur over het beschrijvende steeds weer opduikt. “Toute description littéraire est une vue” (Barthes in Hamon 1991:252¹⁸). In de stilistiek is men begaan met het visualiserende vermogen van taal. Hamon wijst op het belang van het “voir” om een beschrijving in de loop van het verhaal in te schakelen. Met Zola zijn observatie en beschrijving gezamenlijk veel meer op de voorgrond gekomen. Fraussen en Verschuere, de auteurs van het handboek Stijl, opstel, dichtkunst. Stijlleer en letterkundige theorie voor middelbaar onderwijs dat zijn eerste druk beleefde in 1934, definiëren “beschrijven” als volgt: “met woorden voorstellen, uitbeelden, schilderen, de dingen in hun uiterlijke verschijning, zoals ze onze zintuigen treffen, vooral zoals wij ze zien en horen” (Fraussen en Verschuere 1957:99). Deze link tussen beschrijving en kijken hoeft overigens niet te verbazen. In een van de meest voor de hand liggende definities van het concept ‘beschrijving’ - namelijk ‘zeggen hoe iets eruit ziet’ - zit dit verband al vervat. In wat volgt onderzoek ik daarom hoe in de Streuvelskritiek over kijken/beschrijving wordt gedacht. Vier kwesties komen aan bod: ten eerste de discussie over hoe de auteur ziet, ten tweede het zogenaamde hypotypose-effect, ten derde wat Hamon noemt delegatie, en ten vierde de schildersmetaforiek.

18 In 1991 publiceert Philippe Hamon een lijvige bloemlezing onder de zichzelf verklarende titel La Description littéraire. De l'Antiquité à Roland Barthes: une anthologie. Daarin neemt hij relevante teksten (of fragmenten eruit) op van uiteenlopende auteurs. In mijn proefschrift verwijs ik naar deze teksten als “[auteursnaam] in Hamon 1991”, wat dus niet hetzelfde betekent als “[auteursnaam], zoals geciteerd in Hamon” gezien het feit dat het hier niet om een tekst van Hamon zelf gaat. Hamon laat aan elk fragment een kort woordje uitleg voorafgaan over de context en de auteur ervan. Ik verwijs dan ook naar zijn boek voor meer opheldering over minder bekende namen uit wier werk ik citeer.