Schoonheid als eigenbelang

[p. 162]

Dialoog over Coster

CHARLES: - Johnny, nu je er toch bent, wie was Dirk Coster precies?

Johnny: - Is, bedoel je. Hij leeft nog.

Charles: - Dat is nu net het gekke. Ik lees in alle kranten van alle literaire autoriteiten artikelen. Ze doen nogal enthousiast over zijn 60e verjaardag, maar 't is net of ze een dode herdenken. Ik snap dat niet.

Johnny: - Ik wel. Dood of levend, dat maakt geen verschil. Zolang Holland onsterfelijk is, is Dirk Coster onsterfelijk, of hij nu 60 of 600 jaar wordt. Coster en Holland hebben met dood en leven niets te maken.

Charles: - Alles goed en wel. Maar al die artikelen, en al die autoriteiten, dat zegt toch iets. Die beschouwingen over deze miskende figuur komen toch van...

Johnny: - de eveneens miskende broeders. Miskend door dood en leven, man. Om een gemeente te hebben en te houden heeft een dominee miskenning nódig. Iedere dominee is miskend in deze zondige, onbekeerlijke en hardvochtige wereld. Vergeet niet, dat wij het volk der predikanten zijn. Laten we ons geen illusies daarover maken, zelfs niet tegenover onszelf. Maar er is één verschil. Je hebt twee soorten dominees: zij, die voor hun preken instaan en het ras, dat mooi preekt zonder verplichtingen. En verder heb je natuurlijk de kosters, die de toeristen over de dominees inlichten.

Charles: - Flauwe variaties op Ter Braak en Du Perron.

Johnny: - En wat zou dat?

[p. 163]

Charles: - Dat ik jóúw mening over Coster wil horen, niet die van je geestelijke vaders.

Johnny: - Je zult in ieder geval stiefvaders moeten zeggen.

Charles: - Ik hoop het voor je. Maar goed, wat mij frappeert is dit: Ik ben dadelijk bereid om aan te nemen, dat Dirk Coster een miskende figuur is, dat hij een belangrijke miskende figuur is zelfs. Maar op voorwaarde, dat dit door iemand wordt beweerd, die zegt: kijk, ik heb een essay van Coster gelezen en nu zit mij dat in mijn body; het is best, ik raak het niet weer kwijt, want zo en zo. Maar wat lees je? Geleuter over zijn miskendheid, dat hij straks weer gaat publiceren en eigenlijk zo'n beste man is.

Johnny: - ‘Braaf, goedaardig en weerloos...’

Charles: - Ja en dat wij hem toch ook ér bij moeten rekenen, want dat hij tenslotte ook papier literair heeft laten bedrukken.

Johnny: - Natuurlijk. Omdat arsenicum ook bij de schepping hoort, moet je het eten, want anders ben je subjectief. Voor ons is dat overigens het beste motief om ons toch maar niet met de schrijvers over Coster af te geven. Zelfs de motieven van deze heren interesseren me niet, als ze niet meer te vertellen hebben dan dat Dirk Coster er óók is. Wie zouden er verder allemaal óók zijn?

Charles: - Je hebt gelijk. Koos Schuur had laatst in het Groninger Dagblad ook zo'n stukje over Hendrik de Vries, waarin hij De Vries een van de allerallerbelangrijkste dichters noemde op dezelfde toon als wanneer hij had geschreven dat Brooks het beste naaigaren maakt. Dat zegt alles over Schuur en niets over De Vries.

[p. 164]

Intussen wil ik nog steeds weten wat jíj van Coster denkt.

Johnny: - Dat weet je al: hetzelfde als Du Perron en Ter Braak.

Charles: - Lafaard, verdoemelijke epigoon.

Johnny: - Ik geef de voorkeur aan: luiaard. Na ‘Uren met Dirk Coster’ - in de ongekuiste uitgave - was ik zo overtuigd, dat het me nutteloos leek om Du Perron te gaan narijden.

Charles: - Je hebt dus Coster niet eens gelezen, epigoon?

Johnny: - Helaas moet ik toegeven, dat ik van hem veel gelezen heb. Behalve luiheid heb ik een tweede kwaal: een nauw geweten.

Charles: - Nogmaals, wat heb jíj dan op Dirk Coster tegen?

Johnny: - Het enige dat Du Perron met goed fatsoen niet op hem tegen kon hebben - dat deze kanselacrobaat de stompzinnigheid opbrengt om van het ‘Gebed bij de harde dood’ te beweren, dat het een ‘eentonig opgejaagd en zoekend geprevel’ is. Genoemd gedicht wordt vervolgens gecensureerd als ‘troosteloos doch soms aangrijpend’.

Charles: - Wat bedoel je daarmee?

Johnny: - Bedoelen, bedoelen?? Man, heb jij niet geslapen vannacht?

Charles: - Best. Maar ik wil wat over Coster praten en op jouw manier is het veel te gauw afgelopen.

Johnny: - Charly, nu in alle ernst, maar zullen we niet iets anders gaan doen? Hoeveel tijd brengen we er al niet door met literatuur. En per slot van rekening heb je in een Ter Braak, een Marsman nog een excuus, nee een reden, wanneer je in een angstdroom je hooggeleerde

[p. 165]

ziet verschijnen. Hij kan je toch moeilijk kwalijk nemen, dat je eet om te kunnen leven. Maar Coster?? Weet je misschien, dat wij beiden geacht worden een dissertatie te schrijven?

Charles: - Weet jij misschien, dat ik een fles Jamaica rhum op de kop heb getikt. Ik ben ernstig, Johnny. Die fles wordt vanavond feestelijk geopend en jij bent de enige genodigde. Maar eerst wil ik over Coster praten.

Johnny: - Dat is chantage. Maar wat moet ik eigenlijk zeggen? Dat Coster niet weet dat het leven in onze tijd - laten we niet generaliseren - een zooi is en dat de kunst een bedroefd gelukssurrogaat of anders een vloekend verweer is?

Charles: - Bijvoorbeeld. Maar als hij dat dan niet in de gaten heeft, wat dan wel?

Johnny: - Hij heeft niets in de gaten, maar vindt alles interessant. En per slot van rekening is het leven een vervloekte boel, de rhum inbegrepen. Waar of niet? Maar Dirk Coster vind alles zo diep ende diep, zo prachtig, zo ontroerend, zo rillig. Het leven stinkt en doet pijn? Welnee mijn beste, die stank en die pijn zijn er alleen om er literatuur van te maken. Waarvan moesten de kunstenaars anders leven? En waarvan moesten de critici anders over de schrijvers schrijven? De ellende is er om de kunst. En Dirk Coster is er om van de ellende te genotteren.

Charles: - Dat doe jij ook als je Bloem leest.

Johnny: - Waarachtig niet. Een kwestie van accent man, een accent dat werelden splijt. Mag ik Slauerhoff citeren? ‘Neen, als ik schrijf dan is 't voor de onbekenden, die in hun stilte zitten met het boek en in mijn ramp ver-

[p. 166]

geten hun ellende. Soms zeggen: Ja, zo is het! met een vloek - Van vreugd gespeenden en aan leed gewenden, díe zijn het die 'k met norse woorden zoek.’ Moet je Coster over Slauerhoff horen: ‘een starende ernst, doorsuisd van eeuwigheid.’ Of het nu Slauerhoff is, doorsuisd van eeuwigheid, of het moderne zakenleven, ‘doorknald van revolverschoten’ - dat doet er allemaal niet toe. Men moet genotteren en deze onfrisse rillingen moeten schoon worden verwoord. Costers criticasterij is voor mij een opgeschroefde vorm van leedvermaak. Hij zelf noemt het iets als de ethische kijk op de literatuur. Zoek overal den mens, delireer over Dop Bles, Bloem, Pauwels, Hamsun, Dostojewski, Dideriksz, Ine van Dillen, Elsschot, Besnard en wordt dan niet krankzinnig over zoveel echte en geposeerde wanhopigheid, maar vind den MENS. Enfin, laat hij doen wat hij wil, maar van Slauerhoff en Du Perron afblijven. Die hebben geen leedvermaak nodig. Zij zijn doodgewone insiders in het leven, Coster de outsider die door commentaren meent er in en er af te kunnen komen.

Charles: - Je overdrijft, maar je hebt gelijk. Maar ik heb je tenminste op stoom kunnen brengen. Wat ìk in Coster niet kan verdragen, zijn zijn adjectieven. Die zijn onsmakelijk. Een criticus bestaat bij de gratie van het koele intellect, de steenkoude analyse. Men mag zijn hartstocht alleen tussen de woorden voelen, want warmte leidt tot transpiratie, en dan kan een criticus niet steriel werken. Wanneer je een critiek schrijft, moet de patient per slot van rekening weten waarom hij uitgekleed wordt. Coster kleedt iemand uit en weet bij gebrek aan een mes niets beters te doen dan het slachtoffer te

[p. 167]

befoemelen met zijn zweterige volzinnen en adjectieven. Dat is vies. Het is dezelfde methode, die kunstcritici toepassen: ze kalken het schilderij waarover ze het hebben, eenvoudig over.

Johnny: - En deze klamme armoede wordt verstopt achter woord-brocaat.

Charles: - Blijf billijk. De man is intellectueel zo armoedig als de mieren. Maar hij heeft een kleine compensatie, die wij niet mogen negeren.

Johnny: - O, ja?

Charles: - Ja. Hij wijst op de ziel.

Johnny: - Met dezelfde transpirerende wijsvinger van daareven.

Charles: - Blijf koel, anders gaat de jouwe ook nog uitslaan. Ik ben het volkomen met je eens, dat de man schromelijk tekortschiet op het punt van intellect en zo.

Johnny: - En zo? Wat?

Charles: - En intuïtie.

Johnny: - En

Charles: - Gevoel voor proporties.

Johnny: - En

Charles: - Stijl.

Johnny: - Blijft er nog iets over?

Charles: - Ja zeker. Ik zei je al, dat wat men de ziel pleegt te noemen bij Coster niet, zoals bij de meesten op het ogenblik, wordt verwaarloosd.

Johnny: - Vooral ziel. Nee, die wordt niet verwaarloosd, maar vervalst.

Charles: - Dat moet je bewijzen.

Johnny: - Het is al bewezen. Dacht jij misschien, dat men zonder intuïtie, zonder proportie-besef, zonder stijl

[p. 168]

iets over de ziel kon zeggen dat hout snijdt? Op dat terrein heb je die dingen meer nodig dan waar ook. Vooral de criticus, want wat kan hij anders doen dan de psychische grootheden, die in een roman of gedicht zijn terechtgekomen, door analyse bewust maken? Met grote woorden blijf je ook waar het de ziel betreft outsider. Met enormiteiten als ‘bijna-sterven’ en ‘bijna-zwijgen’, godsdienst met een hoofdletter en parafrases die trillen van adjectieven raak je hart, ziel noch geest. Coster is vlees noch vis, d.w.z. hij vervalst beide.

Charles: - Wat is volgens jou de ziel dan?

Johnny: - Hoogspanning. Gevaarlijk. Toegang tot het terrein voor onbevoegden verboden.

Charles: - En Coster zou een onbevoegde zijn?

Johnny: - Ja.

Charles: - Waarom?

Johnny: - Omdat hij te veel praat. Als er gevaar dreigt, spreekt men weinig, maar duidelijk.

Charles: - Ja. Och, zie je, jij weet best, dat ik er net zo over denk als jij. Maar ik heb soms een schuldig gevoel tegenover Coster. Het staat voor mij vast, dat we zonder de ziel niet uitkomen. Goed, ik weet wel, dat je met dat begrip de afschuwelijkste hoererij kunt bedrijven. Maar je begrijpt me. Ik wil net als Coster een vernieuwing door de ziel.

Johnny: - Wablief?

Charles: - Ja, waarachtig. Met het geschipper van Ter Braak gaat het een tijdje goed tot het ogenblik, dat er niets meer te schipperen valt. Dan kantelt het schip, of je krijgt op het laatste ogenblik als door een wonder nog de ballast van de ziel, die het evenwicht herstelt.

[p. 169]

Johnny: - Dat klinkt nogal kosterlijk. Hoe zou je dit schone, maar wankele beeld gewoon willen formuleren?

Charles: - Dat weet ik niet.

Johnny: - Maar wat doe je dan?

Charles: - Mijn mond houden, behalve in een persoonlijk gesprek. Ondertussen behoef je je dus geen zorgen te maken: ik houd mijn mond en over Coster schrijft men al als over een dode. De sentimentele ziel zal je dus geen overlast meer veroorzaken.

Johnny: - Jij weet niet wat je zegt? Coster dood? Al zou deze brave man geen letter meer publiceren, dan nog kon je de juichkreet aanheffen: Hij leeft! Hij is opgestaan! Coster is gereïncarneerd in Voeten en onsterfelijk kan het geleuter doorzaniken. Leve de ziel als doekje voor het bloeden.

Charles: - Als testimonium paupertatis. Leve Dirk Coster!

Femina (komt binnen): - Hebben jullie het over Dirk Coster? Dat is toch die meneer van scheurkalenderteksten voor oudere dames?

Charles: - Dat is waar ook...

Femina: - Jongens, zouden jullie niet eens aan het werk gaan en dat zogenaamd wetenschappelijke boek van jullie afmaken?

Johnny (staat op): - Dat is waar ook.

Charles: - Johnny, je denkt toch aan vanavond? Onze fles móét leeg.

Johnny: - Vast en zeker. Tot de ziel zichtbaar wordt...

Voor Wim Nagel