Logo DBNL
Nederduytsche spraakkonst (1712)

Nederduytsche spraakkonst

(1712)–Willem Séwel–rechtenstatus Auteursrechtvrij

waarin de gronden der Hollandsche taale naauwkeuriglyk opgedólven, en zelfs voor geringe verstanden, zo ten aanzien der spellinge als bewoordinge, duydelyk aangeweezen zyn


Vorige Volgende

Van de * Woordschikkinge.

DE Woordschikking is een gedeelte der Spraakkonst waardoor men de woorden gevoegelyk leert t'zamenschikken. Hoewel nu myn voorneemen niet is, den ganschen trant der Latynsche Syntaxis te vólgen, te meer dewyl ik reeds al nu en dan, daar 't eenigsins te passe quam, iets van de Woordschikkinge gemeld hebbe, nógtans zal ik van eenige spreekwyzen, waarin men veeltyds groote misslagen bespeurt, eenige onderrechting geeven, en beginnen met de Naamwoorden.

De † Noemer wordt vereyscht by Werkwoorden die niet overganklyk zyn, als Zyn, Loopen, Zitten, Gaan, Staan: want men zegt. Ik ben reeds een bedaagd man. Daar loopt een paerd. Op dien stoel zat de Koning. Daar gaat een groot man. Ginder staat een ós. Een § overgangklyk Werkwoord is een woord dat van den éénen persoon (óf zaak) tót den anderen overgaat, hoedaanig de meeste Werkwoorden zyn, als Begeeren, maaken, krabben, stooten, schoppen, eeten, drinken, enz. waarvan straks meer, onder den Accusativus.

Het geslacht behoort ontrent de Byvoegelyke Naamwoorden wel in acht genomen te worden, als Een vroom Man. Eene goede Vrouw. Een sterk Paerd. Een Gódvruchtig en geleerd man. Hoewel nu het Byvoegelyk Naamwoord doorgaans voor het Zelfstandige staan moet, nógtans gebeurt het wel dat men één óf meer Byvoegelyke Naamwoorden achter een Zelfstandig voegt, als, Een mensch raazende van ongeduld. Een paerd moedig en sterk, en snel in 't loopen. Zy was eene Vrouw doorschrander en sneedig. Van den gemeenen regel wyken ook af deeze vólgende Spreekwyzen: Den nacht voorleden. Zyn leeven lang. Een uur lang. Een pond zwaar. Drie ellen lang. Zes duym breed. Zeven voet hoog. Acht voet diep. Een hand vol.

De Genitivus (want de Latynsche benaamingen der Naamvallen acht ik dat myn Leezer nu al verstaat, al kent hy geen Latyn,) wordt veel gebruykt om iemands eygendom óf bezit óf maaksel aan te wyzen, als, De aarde is des Heeren. Wiens mes is dat? Des Koopmans waaren. Het geld der koopluyden. Iemands oordeel begeeren: Elks goeddunken: 't Is ieders zin niet: Het heeft wat schyns. De eygenschap der deugd: De diepte der zee: De bekoorlykheyd der waereld. Het verstand dier vrouwe is groot. Schuddet het stóf uwer voeten af. Matth. X. 14. Hy is één van de Reeders van dat Schip; De Man van 't huys is dood. Davids Psalmen, óf De Psalmen van David. Het is eens goeden Herders, de kudde te scheeren, en niet te villen. 't Schrift

van dien brief is Willems hand. Dat werk is Jakobs maaksel. Góds Woord; Góds Vólk; Salomons Tempel: waarvoor men ook zegt, Het woord Góds; Het vólk Góds; De Tempel Salomons. Welk laatste van sommigen gewraakt wordt: evenwel is het zo doorgedrongen, te zeggen De Spreuken Salomons; 't Evangelium van Mattheus, de Zendbrief van Paulus aan de Romeynen, dat hoewel ik 't eerste goedkeure, ik 't laatste nógtans niet verwerpen kan.

Wanneer het gebeurt dat 'er twee Genitivi achter den anderen noodig zyn, dan voegt het best den éénen, door van, en den anderen door des uyt te drukken, als De Zendbrieven van Paulus den Apostel des Heeren: want hier te zeggen van den Heere, maakt een wangeluyd. Men leest Rom. VIII. 2. De wet des Geests des leevens; maar beter waar het in 't Neêrduytsch bewoord, indien 'er stond, De Wet van den Geest des leevens.

Nóg eenige andere wyzen van spreeken zyn 'er, waarin de Genitivus by goede Schryveren gebruykt wordt, als Een teug biers; Een roemer wyns; Een dronk waters; Een kool vuurs; Veel goeds; Iets quaads: Weynig gelds; Gelds genoeg; Vol waters: Goed kinds; Goed paerds Een ends wegs. Voorts, Wees onzer genadig. Die zyn kruys niet opneemt, en my naavólgt, (zegt Christus) is myns niet waerdig. Matth. 10. 38. Om uws ongeloofs wille Matth. 17. 20. Om myns naams wille, Matt. 19. 29. Ontferm u myner Matth. 15. 22. Ontferm u

onzer. Luk. 17. 13. Wees onzer indachtig. Heere gedenk myner, Luk. 23. 42. Gedenkt uwer voorgangeren, Heb. XIII. 7. Hy toonde zich t'zyner bystand gereed.

Zo zegt men ook, Myns bedunkens: Goeds moeds: Bloots voets; Bloots hoofds, Luyds keels. Ik ging myns weegs. Hy is flinks. Eens 's weeks: Driemaal 's jaars: Tweemaal 's daags. s'Mórgens; 's Avonds; 's Nachts. Spóttender wyze. Onvoorziens; Onverhoeds.

Het woord Wille vereyscht mede eenen Genitivus, als, Om des menschen wille. Om des woords wille. Om der leerlingen wille, Om der toehoorderen wille. Dóch men zegt ook, Om zynent wille, Om haarent wille, Om hunnent wille; want Om hunner wille, schynt het gebruyk niet toe te laaten. Op diergelyke wyze bedient men zich ook van de woordtjes Wege en Halve, als Van mynent wege. Van haarent wege. Mynent halve, Onzent halve, Hoewel men ook zegt, Vrindschaps halve.

De Dativus gebruykt men dus. Hy is zynen vader gelyk. Den vólke iets voordraagen. Het plakkaat wierdt den vólke opentlyk voorgeleezen, 't Lachgen is den mensche eygen: Het is den menschen gezét eenmaal te sterven. Heb. 9. 27. Die zaak is allen gemeen. Hy is der waereld nóg niet gesturven. Ten eeuwigen leeven overgevoerd. Ter helle vaaren. Ten grave gaan. Ten vuure gedoemd. Ten oordeel gedagvaard. Ik heb het hem gezegd. Hy heeft het my gegeeven. Een zoon die hem lief was. Wees my genadig.

't Is hem ontnomen. Ik ben openbaar geworden den genen die na my niet en vraagden, Rom. X. 20. 't Is den lande onttrokken. De degen wierdt hem ontnomen. Men moet Gode meer gehoorzaam zyn dan den menschen. Hand. V. 29. Deezen geeven alle de Profeeten getuygenis X. 43. Boodschapt dit Jakobus ende den broederen. XII. 17. Gode zyn alle zyne werken van eeuwigheyd bekend. XV. 18. Ontrent de middernacht baden Paulus en Silas, ende zongen Gode lófzangen. XVI. 25. Dat Christus de eerste uyt de opstandinge der dooden zynde, een licht zoude verkondigen deezen vólke, ende den Heydenen. XXVI. 23. Gode dienstbaar gemaakt zynde. Rom. VI. 22. Wy weeten dat den genen die Gód lief hebben, alle dingen mede werken ten goede. VIII. 28. Zy zwoeren d'één den anderen. Gen XXVI. 31. Men ziet hieruyt dat schoon het woordtje aan veeltyds een teken van den, Dativus is, het doorgaans nógtans voorbygegaan wordt, Aldus zegt men De Kaper quam het oorlogschip op zy, dat is, aan het oorlogschip.

De Accusativus wordt vereyscht by * overgangklyke Werkwoorden, als De Smidt maakt eenen hamer. Zy krabde haaren man. Hy sloeg zynen zoon. De kaerel stiet my. Zy bespótte hem. De ós schopte den jongen. Ik brandde mynen vinger. Hy wierp den steen weg. Zy at eenen appel. Hy drinkt liefst rooden wyn. Ik heb hem niet gezien, Vólg my. Ik hoorde hem niet. Zalig is hy die den Heere bemint, dat is, die den Heere liefde toedragt. Zalig is hy

dien de Heere bemint, dat is, die van den Heere bemind wordt. Want te zeggen, Ik bemin myn vader, is niet goed, 't en zy men 'er door verstaa, Ik bemin [hem of haar], ô Myn vader: anders moet het zyn Ik bemin mynen vader, en dan betekent het, Myn vader wordt van my bemind.

Hy plantte eenen wyngaard, en zettede eenen tuyn daar om. Mark. 12. 1. Hy zondt eenen dienstknecht tót de landlieden. vs. 2. Zy namen en sloegen hem. vs. 3. Laat ons hem dooden. vs. 7. Zy verlieten hem. vs. 12. Jesus den Nazarener eenen man van Gode, deezen hebt gy genomen ende gedood; welken Gód opgewekt heeft. Hand. II. 22, 23, 24. De God onzer vaderen heeft zyn kind Jesus verheerlykt, welken gy overgeleverd hebt, ende hebt hem verlooghend; gy hebt den Heyligen en rechtvaerdigen verlooghend; ende den Vórst des leevens hebt gy gedood, III. 13, 14, 15. De Heere uw God zal u eenen Profeet verwekken; dien zult gy hooren in alles wat hy tót u spreeken zal. III. 22. Zy vonden eenen zekeren tooveraar, eenen valschen Profeet. XIII. 6. God heeftze overgegeeven in eenen verkeerden zin. Rom. I. 28. Zo God voor ons is, wie zal tegen ons zyn? Die ook zynen eygenen zoon niet gespaard heeft. VIII. 31. 32. Het † onovergangklyk Werkwoord Sterven. Beheerscht ook eenen Accusativus, als Hy sturf eenen harden dood. Dus mag men ook zeggen, Eenen zwaaren dienst dienen.

De Vocativus dient alleen om te roepen, óf ie-

mand aan te spreeken, als O Gód, wees my zondaar genadig. Luk. 18. 13. Vader, niet myne wille, maar de uwe geschiede. Luk. 22. 42. Gy adderen gebroedsels, wie heeft u aangeweezen te vlieden van den toekomenden toorn? Matth. 3. 7. Gaa weg, Satan. Matth. 4. 10. Heere, gy Zoon Davids, ontferm u myner. Matth. 15. 22. Heere help my. vs. 25. Verheerlyk my, gy Vader, by u zelven. Joh. 17. 5. Komt, gy gezegende myns Vaders, Matth. 25. 34. Gaat weg van my, gy vervloekte, in het eeuwige vuur vs. 41. Saul, Saul, wat vervolgt gy my? Wie zyt gy, Heere? Hand. 9. 4. 5. O gy kind des duyvels. Hand. 13. 10 Gód zal u slaan, gy gewitte wand. Hand. 23. 3. Gelooft gy, ô Koning Agrippa, de Profeeten? XXVI. 27.

De Ablativus vertoont zich in deeze spreekwyzen: Daar is een brief van hem gekomen. Ik heb een boek van mynen broeder gekreegen. Alle dingen zyn my overgegeeven van mynen Vader. Matth. 11. 27. Dit gebód heb ik van mynen Vader ontfangen. Joh. 10. 18. Zy wierdt zwanger bevonden uyt den Heyligen Geest. Matth. I. 18. Ik zag hem ten hove. Ten derden dage. Ten tyde myner jeugd. Daar ter stede. Ter goeder uure. Op eenen Sabbatdag Matth. 12. 11. Behoorlyker wyze. Ik quam onverrichter zaake te rugge. Hy riep met luyder keele; waarvoor men ook zegt, Luyds keels. Herodes doodde Jacobus met den zwaerde. Hand. XII. 2. Van de zonde vry gemaakt zynde Rom. VI. 22.

De getallen schynen zich ook in den Ablati-

vus óf Accusativus te laaten buygen. als In, tweën In driën. Aan vieren; Aan zessen. enz. Hy quam met zyn vyven. Zy waaren met hun zévenen.

Hoewel de Byvoegelyke Naamwoorden buygelyk zyn, nógtans worden zy somtyds onbuygelyk, wanneer ze als Zelfstandige gebruykt worden: want hoewel men zegt, Eene verstandige vrouw: en Ryke luyden, nógtans zegt men, Zy is verstandig: Die luyden waaren ryk. Sommige willen dat de Byvoegelyke Naamwoorden, als ze de plaats van Zelfstandige bekleeden, ook als Zelfstandige moeten geboogen worden: dóch het komt veelen wat oneygentlyk voor, dat men in den Nominativus zegt, de Voornaamsten, in stede van de Voornaamste: maar in Dativo en Accusativo plurali te zeggen den Voornaamsten, en de Voornaamsten, is volkomen regelmaatig. Aldus zegt men, De rechtvaerdige zyn Gode aangenaam; en Het loon der rechtvaerdigen: alsmede De zyne haaten hem; en De haat der zynen. Evenwel schynt het inschikkelyk, dat men in deezen zin Rechtvaerdigen in den Nominativus zegt, omdat dit Naamwoord, schoon Byvoegelyk, hier nógtans als een Zelfstandig gebruykt wordt; maar indien men zegt, De menschen zyn Góds Schepselen, de onrechtvaerdige zo wel als de rechtvaerdige, dan acht ik 't beter de n daar af te laaten, dan te zeggen de Onrechtvaerdigen en rechtvaerdigen; en zulke gevallen komen 'er dikwils, dat een Byvoegelyk Naamwoord wel eenigen schyn van een

Zelfstandig heeft, dan als men 't wel inziet, niet anders dan Byvoegelyk behoort aangemerkt te worden.

Ook worden de Byvoegelyke Naamwoorden dikwils gebruykt als Bywoorden, als, Ik heb hem trouw gediend. Ik heb hartig gegeeten. Hy deed het heel traag. Dit komt overeen met de Latynsche spreekwyze, Se matutinus agebat.

De Byvoegelyke en Zelfstandige Naamwoorden moeten in geslacht, getal, en naamval, met elkanderen overeenkomen, als Een sterk man. Eene zwakke vrouw. Een jong kind. Een groot paerd. Een wel bezeyld schip. Vette óssen. Groene velden. De pligt eens vroomen mans. Eenen grooten boom omhakken.

Hoewel onze taal een duydelyk onderscheyd tusschen het eenvoudig en meervoudig getal heeft; nógtans lydt het gebruyk dat men zegt, Vyftig jaar' oud; Honderd pond' zwaar; Drie voet' lang: Drie honderd gulden s'jaars. Tien duyzend mann'. Acht duym' breed.

Ontrent de Voornaamwoorden staat waar te neemen, dat men insgelyks op 't geslacht lette, als Myn vader, Myne moeder, en Myn paerd. wyders dat de Betrekkelyke met het voorgaande Naamwoord in geslacht en getal overeenkomen moeten, hoewel niet altyd in naamval, als het vólgende Werkwoord eenen anderen naamval beheerscht, als De brief, welken gy my gegeeven hebt, heeft my behaagd. De man wiens vrouw doorgegaan is. Hy heeft eene vrouw wier

schranderheyd boven andere uytmunt. De schaapen, die op stal stonden, wierden met boonen gemest. Hy heeft de óssen, welke hy geweyd had, tót eenen goeden prys verkóft.

Een groote misslag is het dat men tusschen de Aanwyzende Voornaamwoorden hen en haar, en de Bezittende, hunne en haare geen onderscheyd maakt. Onze beste Schryvers, 't is waar, slaan dit verschil naauwkeurig gade: want hen en hunne zyn manlyk, en haar en haare vrouwelyk: Hierom moet men zeggen: De menschen in 't gemeen letten 'er niet op, en 't is hen zwaarlyk wys te maaken. De vrouwen zagen 't wel; maar men kon 't haar evenwel niet doen begrypen: Alsmede, De mannen hebben hunne papieren, en de vrouwen haare handschoenen op de tafel laaten leggen. Uwe maan zal haar licht niet intrekken Jes. 60. 20.

Als men op dit onderscheyd niet let, zoud 'er eene twyfelachtigheyd uyt de reede ontstaan konnen: want als men te gelyk spreekt van manspersoonen en eene vrouw die beyde koophandel dryven, en men zegt dan, (gelyk my zulks eens in zeker gedrukt schrift is voorgekomen,) De winst uyt haaren koophandel gesprooten ..... dan is die spreekwyze twyfelachtig; en geeft niet klaar te verstaan, óf de handel der mannen, dan óf die der Vrouwe daarmede gemeend wordt. Aldus vertelt men ook een kluchtig geval wegens 't Voornaamwoord haare, naamelyk, dat eene órdinancie in zekere stad uytgekomen zyn-

de ‘Dat de Advokaaten met haare mantels op de Pleytzaal zouden hebben te verschynen,’ zeker Advokaat, neemende 't woord haare voor haaire, daarop eenen Turksch-greyne mantel, als zynde een stóf van kemelshaair, liet maaken, en daarmede op de Zaal verscheen.

Het is ook quaalyk gezegd, Ik vrees dat zy haar zullen vergissen: want men moet zeggen, dat zy zich vergissen zullen. Insgelyks is 't niet goed dat men zegt. Hy heeft hem bezeerd, zo men door hem den persoon zelven verstaat, want dan moet het zich zyn; dóch is 't een ander, dan moet het hem weezen.

Men leest Jak. I. 27. De zuyvere en onbevlekte Gódsdienst is .... hem zelven onbesmet bewaaren van de werreld: maar dewyl dit zo wel opzigt heeft op de vrouwen als op de mannen, zoud het my beter gevallen indien 'er stonde zich zelven, 't welk beyde de geslachten insluyt, en ook overeenstemt met het Grieksch woord ἑαυτον [heauton] waarvoor men in 't Latyn zegt se ipsum. Men heeft my wel tegen geworpen dat het woordtje zich alleen voldoende is in een Verbum transitivum, en dat men daarom wel zeggen mag, zich bezeeren, dóch niet zich vergissen: maar zo dit doorgaat, dan zou men ook niet moogen zeggen, Zich ergens na toe begeeven, óf Zich ergens bevinden; 't welk nógtans, 't één zo wel als 't ander, by goede Schryvers gebruykelyk is.

In plaatse van het Voornaamwoord welke, zegt men somtyds wat, als Wat man kan dat doen? Wat vrouw zou zulks durven bestaan? Wat woorden zyn magtig die zaak naar behooren uyt te drukken? Wat voor luyden zyn dat. Wat mans kinderen waaren dat? in plaats van Welken mans.

Men zegt ook, Ik was gisteren tót zynent, dat is, in zyn huys. Ik meen tot uwent aan te komen: Wanneer zyt gy laatst tot mynent geweest. Om onzent wille: Om haarent wille: Mynent halve, Uwent halve.

Het Voornaamwoord De gene kan men dikwils gevoeglyk voorbygaan; want men zegt wel, De gene die ons quamen zien; Maar de gene schynt daar eenigsins overtóllig; óf zo 'er een Voornaamwoord noodig is, kan men zeggen, Zy, die ons quamen zien. Evenwel voegt het niet quaalyk dat men zegt, De Heere bewaart de genen die hem vreezen, waarvoor men ook zeggen kan, De Heere bewaartze die hem vreezen. Dit woordtje ze wanneer het niet gebruykt wordt voor zy, maar voor hen óf haar, behoort altoos aan 't Werkwoord gehecht te zyn, als, Ik hebze niet gezien. Wy vondenze niet t'huys: dóch voor zy gebruykt wordende, behoort het op zichzelven te staan, als, Waar zyn ze? Konnen ze niet komen?

De Ledekens Het en Dat worden dikwils in 't meervoudig getal gebruykt, als, Het waare vroome luyden. Dat zyn sterke paerden.

De Werkwoorden Ik Ben, Ik Word, Ik Gaa, Ik Staa, Ik Loop, Ik Zit, Ik Blyf, vereyschen eenen Nominativus, als, Ik ben een zwak man. De toorn is een korte dulheyd. Zy wordt eene bedaagde vrouw. Hy wierdt een geleerd man. Hy gaat recht overend. Wy stonden'er droog. Gy loopt langzaam. Hy zit stil. Het land blyft onbeweegelyk.

Het grootste gedeelte der † Overgangklyke Werkwoorden beheerscht eenen Accusativus, (gelyk onder de Naamwoorden pag. 331, reeds met verscheydene voorbeelden getoond is,) als Eenen hond slaan. Eenen ós dooden Eenen vogel vangen. Zy haat haaren man. Men bondt hem vast. Ik bragt haar t'huys. En hoewel 't woord Spreeken geen ‡ Overgangklyk Werkwoord is, nógtans zegt men, Ik heb hem gesprooken. Ik sprak uwen vader gisteren; gelyk men ook zegt, Zy wist haaren man aardig te bepraaten.

Werkwoorden die eene geeving, toepassing, en ontneeming betekenen, beheerschen eenen Dativus, als, Hy heeft zynen kinderen eenige boeken gegeeven. Dat boek is my vereerd. Hy beloofde zynen kinderen elk een boek. Dit boek is aan den Burgermeester opgedraagen. Het quam haar toe. Hem alleen komt 'er de eere van toe. Zy hebben den rooveren den buyt ontweldigd. De prooi wierdt den wolf ontjaagd. Men poogde het my te ontneemen, Zy heeft haaren minnaar zyne ontrouw verweeten. Hy zócht haar in alles te believen. Zy woud hem niet te wille

zyn. Hy moet my ten dienste staan. 't Kan my geen genoegen geeven. Ik durf dat mynen vader niet vergen. Adams persoonlyke zonde allen zynen naakomelingen te laste leggen. Het behaagde den vólke: Tracht Gode te behaagen: Dat bedryf behaagt my niet: Hy heeft zynen ouderen bestolen. Ik wil hem niet benaadeelen. 't Komt my niet toe. Het betaamt haar niet. Het zou my verdrieten. Hy heeft het my afgenomen. Zyn uurwerk is hem ontstolen. Men heeft den vólke die zaak voorgedraagen. Het is my afgeperst. De brief ontviel hem. Der dienstbaarheyd onderworpen. Heb. 2. 15.

Eenige Werkwoorden zyn 'er die eenen Genitivus beheerschen, als, Ontferm u onzer: Gedenk myner: Hy bekreunt zich des niet; Hy wierdt des verwittigd. Zy schaamde zich zyner. De woorden Ontfermen en Gedenken neemen ook wel een Voorzetsel by zich, in welken gevalle het Naamwoord of 't Voornaamwoord van het Voorzetsel beheerscht wordt, als Hy ontfermde zich over haar. Ik schaamde my over haar. Gedenk aan uwen Schepper in de dagen uwer jongelingschap. Pred. XII. 1.

Men heeft ook Werkwoorden die, behalve den Accusativus dien ze beheerschen, eenen Ablativus by zich neemen, als, Onze Zaligmaaker is gekomen om ons van den dood te verlóssen. Hy heeft hen uyt de dienstbaarheyd verlóst, en van slaavernye bevryd. Wie zal my verlóssen uyt het lighaam deezes doods! Rom. VII. 24. De dood heeft haar van eenen dronkaard ontslagen.

Als men onderstellender, óf aanbeveelender, óf wenschender wyze spreekt, moet het Werkwoord in de Aanvoegende óf Wenschende wyze gesteld worden, als, Ik meen u nóg te spreeken, eer ik vertrekke. Dat hy my eerst vraage, óf ik gereed ben. Men zie wel toe dat men 'er niet meê spótte. Hy gedoogt niet dat ik haar bezoeke, óf by haar kome. Ach, zeyze, dat hy tóch haast wederkome. Gave Gód dat ik hem nóg eens zage. De Lydzaamheyd hebbe een volmaakt werk. Jak. I. 4. Indien iemand van u wysheyd ontbreekt, dat hyze van Gód begeere. vs. 5.

Etlyke Werkwoorden vereyschen de Voornaamwoorden My, U, Ons, Zich, als, Ik verwonder my. Gy verwondert u t'onrecht. Ik schaam my. Schaam u wat. Men behoort zich te schaamen. Hy schaamde zich des niet. Ik wil my zulks niet vermeeten. Hy vermat zich zaaken die boven zyn vermoogen waaren. Hy ontzag zich niet dat te doen.

Veele Werkwoorden, beheerschen een ander Werkwoord der Onbepaalende Wyze, als, Hy beval hem te zwygen. Zy dwong hem haaren zin te doen. Ik meen morgen by u te komen. Zy gaf my te verstaan. Hierby kan men nóg deeze vólgende voegen. Hy heeft gezegd het te zullen doen. Hy oordeelde dien toeleg onmoogelyk te zyn. Hy zeyde niet daar van te weeten. Hy meende het niet te konnen doen. Waar voor men anders zegt: Hy zeyde dat hy het doen zoude. Hy oordeelde dat die toeleg onmoogelyk was. Hy zeyde dat hy 'er niet van

wist. Hy meende dat hy 't niet doen konde. Van de Spreekwyzen, daar twee Infinitivi op malkanderen vólgen, als, Ik heb haar hooren zeggen, enz. is pag. 294. reeds gehandeld.

Nóg zyn 'er spreekwyzen waarin men de woorden Gaan, Komen, Staan, byna op een overtóllige wyze gebruykt, als Ik gaa my wat vertreeden. Hy most gaan werken, (dat is, aan zyn werk gaan). Het ging 'er op een loopen. Hy quam te struykelen. Men quam uyt hem te hooren. Eer men zulks komt te doen. Alsdan komt de mensch te verstaan. Hy staat nooit weder te komen. Maar ontrent dusdaanige spreekwyzen moet men omzigtig zyn, dat men die niet te veel gebruyke; want dan worden ze walgelyk. Dóch men mag vryelyk zeggen: Gy moet daar niet lang staan kyken. Het stondt geschapen dat wy haar moogelyk nooit weder gezien zouden hebben. Het komt my op tien guldens te staan. Zy sloeg aan 't quynen. Ik wil u gebeden hebben.

Noopende het gebruyk van het woord Gaan in deeze spreekwyze, Gaa doe het aanstonds; óf Ik zal 't gaan doen, zou men moogen zeggen dat zulks al zeer oud is; want by Virgilius vindt men I nunc & verbis virtutem elude superbis. en by Terentius Mea Glycerium, cur te is perditum? en by andere Latynsche Schryveren ontbreeken 'er ook geene voorbeelden van.

Nóg hebben we eene spreekwyze die van de gemeene woordschikking eenigsins schynt af te wyken, als Hem wierdt aangezegd dat hy zich daar

voor zoud hebben te wachten, en dat hy zich naar zynen last zoud hebben te schikken. Men zeyd haar dat zy zonder verzuym zoud hebben te gehoorzaamen.

Sommige Infinitivi, welke men als Zelfstandige Naamwoorden gebruykt, worden ook geboogen, en neemen in den Genitivus eene s aan, als Willens en weetens: ('t en waare men dit voor Deelwoorden nam, en schreeve Willends en Weetends.) Myns weetens niet. Myns bedunkens. De reden zyns zeggens. Verachtens waerdig. Des drinkens zat. Naa een uur vechtens. Martha was zeer beezig met veel dienens. Luk. X. 40.

Men zegt Dank weeten, vólgens 't Fransch Sçavoir gré, en ook Dank wyten: Het eerste schynt goed, en 't laatste niet quaad.

 

De Deelwoorden konnen somtyds zeer gevoeglyk gebruykt worden; maar men moet zórg draagen dat zulks niet te veel geschiede, want dan ontzenuwen zy den styl, en maaken eene lamme reede, daar ze anders dienen tót verkorting der bewoordinge, gelyk als, Toen ik de deur uytging zag ik hem, 't welk men door een Deelwoord dus kan verkorten, Ter deure uytgaande zag ik hem, óf Uyt de deur gaande zag ik hem. Zo zegt men ook, Op het veld komende, vond ik het gras nat. In zee gekomen, beliep ons een stórm. En in plaats van, De mislagen, die daarin overgebleeven waaren, heb ik verhulpen, kan men cier-

lyk zeggen, De misslagen, daarin overgebleeven, heb ik verhulpen.

 

Sommige Bywoorden beheerschen eenen Genitivus, als Niets geheels: Veel waters: Tyds genoeg: Ik had niet gelds genoeg. Men zegt ook wel, Toen ter tyd, vólgens 't Latyn, Tunc temporis.

Het woord Altoos wordt somtyds wel gebruykt om iets heel krachtig uyt te drukken, als, Ik weet 'er altoos niet van. Ik zag het altoos niet.

 

De t'Zamenvoegsels, Dat, Opdat, Als, Indien, vereyschen doorgaans dat het vólgende Werkwoord in de Aanvoegende Wyze gesteld worde, als Hy wilde niet toestaan dat zy onder zyne oogen quame. Vergun my dat ik my verantwoorde. 't Is te duchten dat zy niet komen zal. Alzo lief heeft Gód de werreld gehad, dat hy zynen eenig gebooren Zoon gegeeven heeft, opdat een iegelyk die in hem gelooft niet en verderve, maar het eeuwige leeven hebbe. Joh. 3. 16. Zo dra als ik daar gekomen zoude zyn. Zy zouden 't niet geloofd hebben, indien ik 'er niet zelf gekomen waare. Ik zoud het gedaan hebben, indien gy 't niet belét hadt.

 

De Voorzetsels neemen gemeenlyk eenen Accusativus óf Ablativus by zich, als Aan den muur; Achter den boom: By hem. By lichten dage. By leevenden lyve. By tween. By half vyven.

Door zynen raad. Naa hem: De vrouw met haaren man: Om den tuyn leyden: Onder den blaauwen hemel: Op de tafel. Tegen mynen voet: Tegen den avond. Tegens dien tyd. Tót den grond toe: Vólgens zynen raad. Hy stondt voor my. Wegens dien man wierdt 'er niets gesprooken: Hy quam zonder haar.

Op gebruykt men ook dus. Op het Duytsch: Op zyn Engelsch.

Te, Ten, en Ter worden dus gebruykt, Hy woont te Rótterdam: Dit boek is te Amsterdam gedrukt: want Tót dient eygentlyk om de beweeging na iets, óf na eene plaats uyt te drukken, als, Hy quam tót ons. Hy bleef 'er tót den avond. Dóch men zegt ook, Hy is tót mynent, dat is, ten mynen huyze. en Hy was tót vaders, dat is, in 't huys van onzen vader Wyders staat aan te merken, dat Te en Ten by Onzydige óf Manlyke, en Ter by Vrouwelyke Naamwoorden gevoegd worden, als Te Water, Te Lande, Ter Zee; Te paerde, Te voet. Te Schepe. Te water en te brood zitten. T'zyner bystand. Ten dage, Ten toon stellen. Ten deele, Ten eersten, Ten goede houden. Ten hoogsten. Ten hemel. Ten eeten. Ter plaatse. Iemand ter dood brengen: Hier ter stede: Ter kamere van Amsterdam. Eens ter weeke. Ter helle vaaren.

 

Van de Tusschenwerpsels valt niet zonderlings te zeggen. Wee en Foei schynen eenen Dativus te beheerschen, als, Wee my! Foei u! en achter Och óf, moet het Werkwoord

in de Wenschende Wyze gesteld worden, als Och óf Gód gave!

 

NOopende de Woordschikkinge in 't algemeen, staat aan te merken, dat het Naamwoord doorgaans naa het Werkwoord geplaatst wordt, als Zy zoende haaren man: Hy vatte haar by de hand: Hy bemint zynen broeder; dóch somtyds vervalt die órde, want men mag niet zeggen, De kinderen behooren te beminnen hunne ouders; maar de kinderen moeten hunne ouders beminnen. Zy verzoeken ons hen by te staan.

De Helpwoorden Zal, en Heeft óf Hebben, als zy op meer dan één Werkwoord opzigt hebben, behooren achter aan te komen, onaangezien men by eenen van de Voorstanderen onzer taale leest, Daar ons geen slang op den weg ontmoeten, nóch met zyn kop lang vermorzeld, in de hielen zal byten Dit laatste zou goed zyn, indien de woorden, op den weg ontmoeten, niet voorgingen; maar dewyl het hulpwoord zal daar ook op ziet, most het de reede besluyten, en indien 'er stondt byten zal, dan was alles wel. 't Zelfde kan van 't vólgende gezegd worden. Die voor de kranke en gequetste soldaaten goede zórge gedraagen, hunne gasthuyzen ingeruymd, en hun by hunne zieken herberg hebben verschaft. Immers slaat hebben zo wel op gedraagen en ingeruymd, al op verschaft, en paste daarom best het sluytwoord der reede geweest te zyn.

Hoe de woorden eener reede zich somtyds met goeden val verscheydentlyk laaten verplaatsen, heeft de Latynsche Schryver van de Spraakkonstige Schets der Nederduytsche taale zeer fraai aangeweezen in dit gezég, 1 Ik, 2 breng, 3 heden, 4 aan de bruyd, 5 den bloemkrans, 6 van de Hófstede, 7 te huys.

Eén en 't zelfde woord kort achter één te gebruyken, geeft niet alleen een haatelyk wangeluyd, maar is ook walgelyk; hierom moet men zich dan van een ander woord, dat de zelfde kracht heeft, bedienen: Het woordtje want, kan men somtyds uytdrukken door naardien; voor maar kan men zeggen dóch óf dan; en voor zyn, kan men weezen gebruyken, als, Hy zal daar konnen zyn, eer 't voor haar moogelyk is aldaar te weezen.

Niemand verbeelde zich dat alle deeze voorgaande regelen der Spraakkonst in 't gemeen spreeken behooren waargenomen te worden; want dat zou zonder groote gemaaktheyd niet konnen geschieden: maar in 't schryven acht ik dat men 'er zich wel naar schikken mag; zonder daarom te meenen dat alle Schryvers zich juist in alles naar mynen styl moeten voegen: want ik meen dat goede Neêrduytsche Schryvers in sommigen opzigte zo wel in styl moogen verscheelen, als eertyds Cicero, Sallustius, Caesar, Livius, &c. in 't Latyn, mids dat men de geslachten, en 't enkeld en meervoudig ge-

tal, behoorlyk in acht neeme. Ook acht ik dat de gemeene wyze van spreeken noodzaakelyk van die des Predikstoels behoort te verscheelen, en dat men iets vertellende, geensins den trant van eenen Redenaar moet vólgen; want dat gebrék in sommigen veroorzaakt wel dat 'er dan gezegd wordt: Hy lykt wel te preeken; óf, Hy is veel te gemaakt in zyn spreeken; óf Hy spreekt als een Quakzalver. Zo behoeft men ook in eenen gemeenzamen brief niet overnaauwkeurig te zyn, óf te verre van den gemeenen spreektrant af te wyken, behoudelyk dat men platte straattaal vermyde: by voorbeeld dat men niet schryve Hoeneer in plaatse van wanneer, Ik zel voor Ik zal, en Teugen in stede van tegen. Dóch in den schryfstyl van verhévener zaaken dunkt my dat men zich niet alleen van laffe spreekwyzen niet bedienen mag, maar dat men ook het gemeen gebruyk van spreeken, 't welk echter niet ganschelyk verworpen moet worden, vólgens Horatius,

 
Si volet usus,
 
Quem penes arbitrium est, & jus & norma loquendi,

niet altoos stiptelyk behoeft op te vólgen: want hoewel het Latyn van Terentius met recht voor cierlyk gehouden wordt, en men zich in de gemeene spraak, óf in gemeenzaame brieven, met lóf daaraan mag houden, evenwel twyfel ik óf diergelyk een spreekwyze als men in de Andria

vindt, Davo istuc dedam jam negoti, veylig van eenen Historischryver óf Redenaar mag gevólgd worden, 't en waare vertellender wyze, teweeten, dat iemand zo gezegd had. Even zo acht ik dat men in de gemeene Nederduytsche spreekwyze zich niet te veel aan de spraakkonstige régelen moet binden: want het zoud inderdaad vry gemaakt schynen, buyten een vertoog, te zeggen, Ik ben daar by eenen quaadaardigen mensche geweest: Ook schynt het niet inschikkelyk, zich in de gemeene spraak te bedienen van de woordtjes, Invoege, Dermaate, enz. die evenwel in de Schryftaal menigmaal zeer wel luyden. Dóch voor oneygentlyke spreekwyzen moet men zich in 't algemeen wachten, 't en zy die door 't gebruyk genoegzaam gewettigd zyn: want door de gewoonte schynt het geensins ongerymd te zeggen Het jaar zeventienhonderd twaalf, in plaats van het zeventienhonderdste en twaalfde. Zo acht men 't ook niet wanschikkelyk te zeggen, De lucht betrekt, in stede van De lucht wordt met wolken betrokken óf overtoogen; welk laatste nógtans in een verheven styl somtyds al zo wel luydt als 't andere. Ook past het wel dat de styl naar de zaaken geschikt is: en men acht het als iets fraais in Virgilius, dat hy zyne bewoordingen veeltyds naar de eygenschap der zaaken gericht heeft. Ik heb dit hier en daar in myne Nederduytsche Vertaalinge der Bybelsche Historie, 't Amsterdam by P. Mortier uyt-

gegeeven in den jaare MDCC. ook waargenomen, onder andere daar de zevende plaag van Egipte beschreeven wordt, alwaar ik my voordachtelyk van korte en schielyke spreekwyzen bediend heb, als, De lucht betrekt met dikke wolken, de donders klateren, de bliksems schieten neêr, de hagel valt van alle kanten, enz. Ook heb ik in myne overzettinge der werken van Flavius Josephus, by den gemelden Mortier in 't jaar MDCCIV. uytgegeeven, my bevlytigd om de vertoogen, welke men by dien Schryver vindt, met eene verhevene taale uyt te drukken; gelyk onder andere in kracht van bewoordinge uytmunten de Vertoogen van Eleazar om die van Massada tót eenen vrywilligen dood, óf zelfsmoord, te beweegen, als te zien is by dien Historischryver, door my vertaald, pag. 709, 710, 711, 712.

Naar dat dan de stóffe en de schryfwyze is, behoort ook de Styl geschikt te zyn: want in eenen gemeenzaamen brief, welke eene soort van tzaamspreekinge tusschen afweezenden is, moet men, gelyk reeds gezegd is, niet verre van de gemeene spreektaal afwyken, maar zich aan laage, hoewel zuyvere, spreekwyzen houden: dóch anders is 't gelegen met een vertoog, óf als men eene Historie schryft, waarin de Heer P. C. Hooft ons een uytmuntend voorbeeld naagelaaten heeft: ook voert hy in de vertoogen, in zyne Nederlandsche Historie inge-

lascht, menigmaal een ongemeen krachtige en hoogdraavende taal, zeer eygentlyk naar den inhoud der zaaken gericht. De deftigheyd van bewoordinge is insgelyks van J. Barklay, den Schryver der Argenis, zeer fraai waargenomen; zulks dat zyn verheven Latynsche styl my menigmaal in myne jonge jaaren niet minder bekoorde, dan de stóffe die hy verhandelt: weshalve ik in die tyd, om my zelven in 't Latyn wat te oefenen, schoon ik onmagtig was de hoogdraavendheyd van de Argenis naa te vólgen, nógtans een sterk denkbeeld daarvan hebbende, eens eene geschiedenis beschreef, welke ik, nóg een kind zynde, had hooren vertellen van zekere my wel bekende en schrandere Vrouw, die eenigen tyd in Brabant gewoond hebbende, dit geval als eene waare en gebeurde zaak verhaalde, 't welk my, door de zonderlingheyd van 't bedryf, zo vast in de geheugenisse was geprent, (uytgenomen dat de naam van 't gewest des gemelden landschaps my ontschooten is,) dat ik 'er een verhaal van opstelde, indiervoege gelyk 't alhier vólgt, zynde de naamen der Vrouwspersoonen daar in vermeld, door my verzierd, zo om verwarringe te vermyden, als om eene onaangenaame herhaaling, óf omschryving, voor te komen. En dewyl ik 't al lang geleeden aan verscheydene persoonen niet alleen vertoond, maar ook één óf meer afschriften daar van weg gegeeven hebbe, zal ik 't zelve hier invoegen, eensdeels omdat ik

geloove dat het veelen niet onbehaagelyk voorkomen zal, en ten anderen, op dat niet iemand naa mynen dood dit eenen anderen Autheur toeschryven mogte.

Foemineae Fortitudinis Specimen insigne

PArentum nostrorum memoriâ quendam Dynasten in Brabantia praedium, quod ruri possidebat amplum, habitasse famâ accepimus: ferturque illum, quum aliquando certis de causis comitante uxore urbem adire secum statuisset, duabus, quas solas domi reliquerit, ancillis summa cum interminatione in mandatis dedisse, ne ipsis absentibus cuipiam aedes suas ingrediundi copiam facerent; id quod illae se operam daturas abeunti hero suo pollicitae sunt.

Caeterum heris discessis, dieque in vesperam inclinante, advenit nescioquae, speciem gravidae prae se ferens; quam verbis supplicibus etiam atque etiam rogantem, uti eam noctem vel in horreo pernoctare sibi liceret, famulae unde & quaenam esset,

interrogaverunt; quibus illa: Se pauperculam, uterum gerentem, ac procul dubio jamjam enixuram esse, debili voce respondit; addens insuper, periculum fore, ne sub dio noctem agitando, sibi prae dolore penè languenti maximum accideret malum. Quae verba cum ingenti motione animi prolata puellarum alteram, cui Antianirae nomen, ad tantam misericordiam allexêre, ut sociam de muliere admittenda aggressa sit. Neanis autem (id illi nomen) herilis mandati memor, se nullo modo id permissuram firmissimè asseverabat: nam si quid mali nobis inde eveniat, inquit, quibus purgationibus, quaeso, culpam a nobis dimovebimus? Multis tandem verbis ultro citroque habitis, Antianira age, insit, quia neutiquam rei tam piae assensum praebare velis, in me solam id recipio, pro damno quod inde contigerit sidejussuram. Exin se convertit ad queribundam, eam bono animo esse jubens, simulque introitum promitens.

Pons autem subductilis, quo labentis ante aream rivi orae jungebantur, erat eo-

dem tempore sursum libratus, quem continuò demisit, eique sic aditum patefecit; quae simulac in domum introgressum esset, statim se lassam ac dolore confectam praedicare, nihilque magis quam secessum capitis deponendi gratiâ desiderare Tum Antianira, si vis, inquit, cubitum deducemus te in conclave superius, nostro cubiculo imminens, unde clamando, si fortè partus urgeret, facile nos excites: id cum illa sibi gratissimum fore respondisset, ad cubiculum ab ancillis deducta est, praeeunte Antianira, Neanide vero cum lucerna poné sequente. Verùm per scalas ascendendo, gradu sanè testudineo ibat, quasi foetu perfecto gravis, quod quidem ipsi exitio fuit: quippe tunicas infernè oculis perlustrans Neanis, eam non praegnantem, sed sicarium, sclopetis & pugionibus, caeterisque id genus armatum, advertit; unde terrore non mediocri quamvis perculsa, pavorem tamen quantum poterat dissimulans, personatam istam adjuvante socia ad spondam perduxit; eique demum negligenter in lecto depositae (nam vestibus exutis recubituram

se negaverat) haustum vini calidi mox deferendum Antianira cum Neanide abiens spopondit.

Verùm enimvero ut primum ipsis solis tutò data copia fandi, Neanis metu penè exanimata in hujusmodi ferè verba erumpit: Actum est, periimus! in quantum malum, Antianira, conjecisti nos stulta tua misericordia, quae advenam admittendo, latroni omnimoda tela sub vestibus gestanti fores reclusisti! His Antianira auditis quonam animo ad rem tam stupendam fuerit, cogitatione melius quam magna verborum vi comprehendi potest. Attamen quoniam id quod factum erat infectum reddi nequibat, multa cum animo suo volventi tandem virilis audaciae facinus patrandi sedit sententia: adeoque dictum ac factum Neanidem jussit ut vinum calefaciendum curaret, idque infunderet capacissimo argenteo poculo quod una manu capi non posset, ipsa interim in remotam domus partem ad cultrum acuendum secedens; quem postquam exacutum sinu condiderat, sumto vino latronem adiit, qui craterem sibi porrectum u-

traque manu prehendens ori admovit, avidèque bibit, nihil mali suspicatus, cum illa ferrum quod veste latebat aperiens, id ipsum illius jugulo adigit, eumque sic confecit. Hic fuit feralis exitus illius qui aliis necem moliebatur.

His ita gestis, Neanidem sic alloquitur Antianira: Nebulonem istum, quem tantopere horrebas, mea manu occubuisse vides, minimè tamen ob id securas nos existimes oportet: nam certo certius est, illi non defuisse plures hujus sceleris socios, nocte concubia circa aedes, ut fores sibi aperiantur, fistulis canturos; quamobrem quae nos maneant, multo graviora opinor, nisi in tempore aliquod huic malo remedium adhibeamus. Agedum igitur, luminibus per totam domum dispositis, tu saltans, atque sursum deorsum cursitans, fidibus cane, dum ego clavichordium plectens melos clara voce moduler, quò isti de spe sua decidant, credituri scilicet familiam nostram rediisse, suique sodalis propositum quassatum fuisse.

Complexa hunc sermonem Neanis, ô callidam inventionem ait, quam sine cuncta-

tione, antequam improvisas nos adoriantur, exsequendam censeo; ergo

Tolle morus, semper nocuit differre paratis.

Lucentibus igitur candelis è vestigio in singula conclavia illatis, quaeque se ad suas partes applicuit; tantumque strepitum hae solae saltatione & cantu excitarunt, ut aedes convivis undique repletas putasses.

Interea dum haec aguntur, ex compâcto adfuit latronum turma ad introitum tentandum; sed consilium suum explosum rati, singuli denique abierunt, non sine ingenti ancillarum gaudio, quae inter spem & metum fluctuando noctem istam transegerunt.

Postquam verò solis orientis jubar tenebras, & quae easdem comitantur curas fugaverat, facinoris perpetrati, astuque repulsi furum impetûs nuncium hero suo miserunt; qui talium certior factus, excubias in proximam noctem apud praedium suum agendas, absque ulla mora curavit, nullus dubitans quin ejusdem sodalitii aliquot illuc redirent; quae res falsum ipsum minimè habuit; quippe quidam intempesta nocte ti-

biis canentes hesternum quidem socium suum quaesicum, ast in manus satellitum exoptata praeda venere.

Caeterum quomodo in hos animadversum sit, quia nobis haud satis liquet, id potius silentii nostro velo involvemus, imponentes simul qualicunque huic narratiunculae sinem, sequentibus hisce versibus corollarii loco adjectis.

 
RObora vimque animi si fortè in virgine quaeras,
 
Exemplum ecce ingens Antianira dedit.
 
Tingere mucronem gestit nam sanguine scurrae,
 
Gutture & abscisso tollere lumen ei.
 
Nec satis hoc: sceleris sociorum eludere foedus
 
Tentat, & inceptum nec malè cessit opus.
 
Quippe astu solo furum glomeramen abegit,
 
Obstructamque plagis exuit ipsa domum.
 
Atque his foemineum, docuit metuenda virago,
 
Non semper maribus cedere molle genus.
 
Scilicet heic virtusque animusque emicuit ultra
 
Sexum, namque viros reddidit attonitos.

Zie daar, Lezer, die Latyn verstaat, eene wonderbaare geschiedenis; maar dewyl ik te gemoet zie, dat ik hierdoor de nieuwsgierigheyd der gener welke dier taale onkundig zyn, zal opgewekt hebben, zal ik my nu, hen ten gevalle, in eenen taamelyk bedaagden ouderdom begeeven tót het vertaalen van 't gene ik byna veertig jaaren geleeden in 't Latyn met vermaak beschreef. Dit dan is 'er de zin van, schoon de Duytsche styl zo verheven niet is, als de Latynsche.

 

DOor vertellinge is ons ter oore gekomen, dat ten tyde onzer ouderen zeker Heer in Brabant, die op eene groote Hófstede, welke hy op 't land bezat, woonde, willende eens, om eenige zaaken te verrichten, met zyne echtgenoot na de stad toegaan, aan zyne twee meyden, welke hy alleen t'huys liet, strengelyk beval, niemand by hun afweezen in te laaten, 't welk zy beloofden te zullen naakomen. Maar de Heer en Vrouw vertrokken zynde, en de avond beginnende te vallen, quam 'er eene zwangere vrouw, zo 't voor het oog scheen,

die zeer deemoedig badt om dien nacht, alwaare 't maar in de schuur, te moogen slaapen. De meyden haar toen vraagende wie, en van waar zy was, gaf zy met eene flaauwe stemme tót antwoord, dat ze eene arme vrouwe was, die kraamen most, en den slag reeds op den hals had, zo dat zy, die van pyn schier bezweek, voor eenen zwaaren ramp beducht was, byaldien ze dien nacht onder den blaauwen hemel zoude moeten overbrengen. Zy dit met eene groote ontsteltenisse zeggende, bewoog daardoor ééne van de meyden, die ik Klaare zal noemen, dermaate tót mededoogen, dat deeze tegens haare maat begon te spreeken van dit vrouwmensch in te laaten. Maar Katryn (dus noem ik de andere) gedachtig wat haar van haaren Heer belast was, zeyde ronduyt dat zy dit in geenen deele toelaaten zoude: want, sprak ze, zo ons daardoor iets quaads overquame, eylíeve, wat zouden wy t'onzer verschooninge konnen inbrengen? Dóch naa veele woorden over en weêr, zeyde Klaare, wel aan, dewyl gy tót zulk een goed werk niet wilt bewilligen, zo neem ik 't over my alleen, en zal instaan voor 't quaad dat 'er van zoude moogen komen. Thans zich keerende na deeze die'er stondt te kermen, beval zy haar goeds moeds te weezen, en beloofde haar te zullen inlaaten: waarop zy de valbrug, die toen opgehaald was, aanstonds neêrliet, en alzo den ingang

verleende aan haar, die, zo dra men in huys getreeden was, zeer klaagde van vermoeidheyd en pyn, en zeyde dat ze nergens meer na verlangde, dan wat te moogen gaan leggen om te rusten. Hierop zeyde Klaare, wy zullen u, zo gy wilt, te bedde brengen op eene zaal boven onze slaapplaats, daar gy, zo de arbeyd u mogte overkomen, ons gemaklyk kont wakker roepen. Zy geantwoord hebbende dat dit haar zeer aangenaam zoude zyn, wierdt van de meyden na de slaapkamer gebragt, gaande Klaare vooraan, en Katryn met eene kaers van achtere vólgende. Dóch in 't opgaan van de trap ging zy zeer langzaam, als iemand die op haar uyterste was; maar dit strekte tót haar verderf; want Katryn haar onder de rókken bekykende, bemerkte dat ze geen zwangere vrouw, maar eenen moordenaar, met pistoolen, pooken, en ander geweer gewapend, voorhad. Hierover niet weynig verschrikt, ontveynsde zy evenwel haare vreeze zo veel zy konde, en leydde, met hulpe van haare makker, deeze vermomde na de ledekant; en naa dat die zich zonder eenigen toestel op 't bedde neêrgestrekt had, (want uyt haare kleederen wou zy niet gaan leggen) beloofde Klaare, in 't weggaan met Katryn, haar straks wat heete wyn te zullen brengen.

Dóch zo dra deeze beyde vry alleen konden spreeken, borst Katryn, schier half dood van

schrik, in dusdaanige woorden uyt: Och 't is met ons gedaan, wy zyn om hals! O tót wat een zwaar ongeval, Klaare, hebt gy ons door uwe zótte meêdoogendheyd gebragt? dewyl gy door eene vreemde in te laaten, de deur geopend hebt voor eenen moordenaar, die met allerhande moordgeweer onder zyne kleêren gewapend is. Hoe verbaasd Klaare op 't hooren van dit zeggen gestaan heeft, kan men beter met zyne gedachten begrypen, dan met woorden uytdrukken. Nógtans doordien 't gene reeds gedaan was, nu niet ontdaan kon worden, besloot zy eyndelyk, naa een veelvoudig overleg, een stoute en manlyke daad te onderneemen, en beval opstaandevoet aan Katryn, den wyn heet te maaken, en dien dan in zekeren zilveren kroes te gieten, welke zo wyd was dat men hem met ééne hand niet vatten konde; gaande zy zelve ondertusschen na achtere in eenen afgelegen hoek van 't huys om een mes te slypen; 't welk zy wel scherp gewét, en by zich gestoken hebbende, den wyn nam, en 'er meê na den moordenaar toe ging, die den beker, hem toegereykt, met beyde zyne handen aanvattende, aan den mond zettede, en 'er wakker uyt dronk, zonder eenigen argwaan, terwyl zy 't mes, dat ze by zich gestoken had, voor den dag haalende, hem 'er met een vaerdt de keel mede afsneedt, en hem alzo van kant hielp. Dit was het doodelyk eynde van hem die anderen den dood brouwde.

Naa dat Klaare dit aldus geklaard had, sprak zy Katryn in deezer voege aan: Dien schelm, voor welken gy zo byster bevreesd waart, ziet gy nu door myne hand ontlyfd; maar daarom moet gy niet denken dat wy nu veylig zyn: want wees vry verzekerd dat hy makkers gehad heeft, die te nacht hier aan 't huys zullen komen fluyten, om van hem ingelaaten te worden; zo dat ik acht dat wy 't zwaarste nóg te verwachten hebben, indien wy 'er in tyds niet een schut voor schieten. Wakker dan, laaten we overal, 't gansche huys door, brandende kaersen zetten, en loop gy op en neér, alle de kamers in en uyt, al zingende en dansende, en op de fiool speelende, terwyl ik op de klavecimbel slaande, een deuntje helder opzinge; waardoor die fielten, in hunne hoope te leur gesteld, zullen denken dat ons vólk weder t'huys gekomen, en den aanslag van haaren makker alzo mislukt is. Katryn dit aangehoord hebbende, Hey, dat 's braaf bedacht, zeyd ze, laat ons zonder vertoeven dit maar gaan doen; want uytstel, als men gereed is, valt doorgaans quaalyk uyt. Naa dat zy dan alle de vertrekken met lichten bezét hadden, begon elk zyne ról te speelen, en deeze twee maakten met dansen en zingen zulk een geraas, dat men gemeend zoude hebben dat het huys vol gasten was.

Terwyl dit nu aldus geschiedde, quam de bende der struykrooveren vólgens afspraak aan,

om te zien óf zy 'er binnen konden komen; maar vermoedende dat hun toeleg ontdekt was, gingen zy ten laatsten alle weg, tót groote blydschap der gemelde meyden, welke dien nacht tusschen hoope en vreeze overbragten. Dóch naa dat de zon opgegaan was, en door haar licht de duysternis, en met ééne de zorg die dezelve verzelt, verdreeven had, lieten zy haaren Heere boodschappen wat voor een feyt door haar bedreeven was, en hoe zy door list den aanval der dieven afgeweerd hadden. Hy hieraf verwittigd, stelde tegens den vólgenden nacht eene wacht by zyne hófstede, niet twyfelende óf daar zouden wel eenige van dat rót wederkomen; en dit ontschoot hem ook niet: want by den donker quàmen 'er etlyke van 't gespuys weêr fluyten, om te zien óf zy iets van hunnen makker verneemen konden; maar in plaats daarvan, wierden zy door die van 't Gerecht gevangen genomen. Dóch naardien my niet bekend is wat men deeze gasten deed, zal ik zulks met stilzwygen voorbygaan, en daar mede deeze vertelling eyndigen.

 

Het Gedichtje dat in 't Latyn achter dit verhaal vólgt, hoewel ik my met het ontwerpen daarvan in myne jeugdige jaaren wat vermaakte, acht ik nu niet der pyne waerd te vertaalen.

Om nu den draad deezer verhandelinge van den

styl welke reeds op 't eynde loopt, en door dit invoegsel afgebroken is, nóg eens weder op te vatten, staat my wyders te zeggen, dat in het schikken der woorden ook acht gegeeven moet worden dat men dubbelzinnigheyd vermyde, 't en waare zulks met voordacht geschiedde; anders zoud iemand onze meening tegen onzen zin konnen verdraaijen, gelyk my heugt dat zeker leezer eenen Schryver eens van valsche leere verdacht hieldt, omdat hy in zeker boekje gezegd vondt wegens Adam en Eva, Daar komt eene vrouw, welke hem van Gód gegeeven was, om hem te temteeren. Maar had de vertaaler gesteld, Eene vrouw, welke hem van Gód gegeeven was, komt daarop om hem te verzoeken, dan kon 'er geen verkeerden zin uyt getrokken geweest zyn; hoewel 't ook waar is, dat indien die Leezer verstands genoeg gehad hadde om op de tekens der zinscheydinge te letten, hy zulk eenen misslag niet begaan konde hebben: welke opmerking dan van zulk een groote aangelegenheyd zynde, zo zal ik ook omstandig handelen


Vorige Volgende