Nederduytsche spraakkonst

waarin de gronden der Hollandsche taale naauwkeuriglyk opgedólven, en zelfs voor geringe verstanden, zo ten aanzien der spellinge als bewoordinge, duydelyk aangeweezen zyn

[p. 241]

Van de Werkwoorden.

EEn ^* Werkwoord is een Spraakdeel, betékenende te zyn, doen, óf lyden, als Ik Ben, Ik Bemin, Ik word gehaat. Hierom verdeelt men de Werkwoorden in ^† Bedryvende, ^‡ Lydende, en ^§ Geenerleye.

De Bedryvende betékenen het doen van iets, als Onderwyzen, Hooren, Leezen, Slaan, Verachten.

De Lydende betékenen eene aandoening óf lyding van iets, als Onderweezen worden, Gehoord worden, Geleezen worden, Geslagen worden, Veracht worden.

De Geenerleye óf Onzydige Werkwoorden betékenen eygentlyk nóch doen nóch lyden, als Blinken, Glinsteren, Flikkeren, Daalen, Stinken, Vaaren, Staan , Woonen, Blyven, Vertrekken,

Komen, Leeven, Durven. Tót de Onzydige behooren ook Klimmen, Loopen, en Zitten, omdat zy niet in Lydende veranderd konnen worden; want men mag niet zeggen. Ik word geklommen, Ik word geloopen, en Ik word gezeten.

Ook zyn 'er Bedryvende en te gelyk Onzydige Werkwoorden, als Beginnen, Branden, Droogen, Veranderen, Bederven: want men zegt. Een

* Verbum.

† Activa.

‡ Passiva.

§ Neutra.

[p. 242]

werk beginnen, en De zomer begint eerst. Hy brandt zynen vinger; en 't Hout brandt wel. Erwten droogen; en 't Nat linnen droogt langzaam Zyne stem veranderen, en 't Weer verandert. Dat verzwakt hem, en Hy zal verzwakken: Een mes bederven; en Laat de spys niet bederven. Even gelyk men in 't Latyn zegt Incipit ver, en Incipere facinus. Variare vocem, en Variant Scriptores. Differt colore, en Differre negotium. Van dit slach is ook het woord Scheuren, want men leest Job. XXVI. 7. Hy bindt de wateren in zyne wolke, en nógtans scheurt de wolk daar onder niet: daar men nógtans ook vindt Gen. XXXVII. 34. Toen scheurde Jakob zyne kleederen. In den eersten zin dan schynen die woorden eene lyding te betekenen; gelyk ook het woord Sterven meer eene lyding dan een bedryf is.

De Werkwoorden zyn Persoonlyk en Onpersoonlyk : Persoonlyk is Hooren, waarvan men kan zeggen Ik Hoor, Gy Hoort, Hy Hoort, Wy Hooren. En Onpersoonlyk zyn Betaamen, Donderen, Bliksemen, Regenen, Verdrieten, Vriezen: want men mag níet zeggen, Ik Betaam, ik Donder, Ik Regen, Ik Verdriet, Ik Vries; maar Het betaamt niet, óf 't Betaamt my; Het dondert, Het regende; Het verdriet my, 't Verdroot hem; Het vroor fel.

Dóch hier staat aan te merken dat men hier ter plaatse ten aanzien der woorden Donderen, Bliksemen, Regenen, maar spreekt als menschen,

[p. 243]

gelyk ook met dit gansche werkje niet anders beoogd wordt dan onderrechtingen te geeven wegens de menschelyke taal; maar anders is 't gelegen met de Gódlyke: want hoewel van wege Gód gezegd wordt, 2. Sam. XXII. 14. De Heere donderde van den Hemel. En Psalm. CXLIV. 6. Heere bliksemt bliksem, En Matth. V. 45. Hy regent over rechtvaerdigen en onrechtvaerdigen; zo zyn dit nógtans bedryven die geensins van 't menschelyk vermoogen afhangen. En des niettegenstaande leest men ook Gen. XIX. 24. Toen deed de Heere zwavel en vuur over Sodom en over Gomorra regenen. En hoewel men in eenen Figuurlyken zin zoude konnen zeggen van een' mensche, Hy spreekt niet, maar hy dondert, nógtans komt zulks hier niet te passe: want van figuurlyke spreekwyzen staat hiernaa gehandeld te worden.

Veele Werkwoorden zyn afgeleyd van Naamwoorden, als

Van Adem	Ademen
Van Antwoord	Antwoorden
Van Balsem	Balsemen
Van Doel	Doelen
Van Dood	Dooden
Van Egge	Eggen
Van Ente	Enten
Van Fluyt	Fluyten
Van Gulp	Gulpen

[p. 244]

Van Houw	Houwen
Van Kamp	Kampen
Van Krab	Krabben
Van Laster	Lasteren
Van Lym	Lymen
Van Munt	Munten
Van Nagel	Nágelen
Van Oorlóg	Oorlogen
Van Pand	Panden
Van Ploeg	Ploegen
Van Pomp	Pompen
Van Put	Putten
Van Sabel	Sabelen
Van Smeer	Smeeren
Van Stórm	Stórmen
Van Stut	Stutten
Van Treede	Treeden
Van Visch	Visschen
Van Water	Wateren
Van Ys	Yzen
Van Zadel	Zadelen
Van Zalf	Zalven
Van Zegen	Zégenen
Van Zwalp	Zwalpen

Van Hand komt Behandigen, en van Hals, Onthalzen, mitsgaders het Kóppelwoord Rekhalzen: van Hoofd spruyt Onthoofden; en van Lyf komt Ontlyven; dat is De ziel van 't lyf berooven: Van 't woord Glorie zegt men ook (gelyk door die van de

[p. 245]

Kamer in liefde bloeijende is aangemerkt) Glooren, als Het vuur gloort; en Die drank gloort in de borst.

Naardien nu zeer veele Werkwoorden dus van Naamwoorden afgeleyd worden, wat ongerymdheyd steekt 'er dan tóch in, dat gelyk van 't Naamwoord Natuur het Werkwoord Natuuren gemaakt wordt, men ook alzo het woord Leeraaren, als afgeleyd van Leeraar, tracht door te zetten; te meer, doordien dit geen nieuwigheyd is, gelyk sommige, uyt onkunde, het genoemd hebben? Want behalven dat de Kamer in Liefde bloeijende, te Amsterdam, dit woord voor meer dan honderd twintig jaaren goedgekeurd heeft, zo vindt men 't ook verscheydenmaal in de Ontleedinge van Kabrolius, door V. F. Plemp vertaald, en in den jaare 1633 t'Amsterdam gedrukt. Ook heeft men dit woord ten hoogsten van noode, om de gebreklykheyd van 't woord Leeren, 't welk zo wel voor docere, als voor discere, wordt gebruykt, voor te komen: want Leeren is eygentlyk, kennis van iets bekomen; en dat men het ook voor Onderwyzen gebruykt, schynt zynen oorsprong te hebben uyt de Hoogduytsche woorden Lernen en Lehren, welk laatste Onderwyzen betékent, en 't eerste is discere, waarvoor de Engelschen zeggen Learn, 't welk buyten twyfel afkomstig is van 't Hoogduytsch woord Lernen, waarvoor wy zeer gevoegelyk konnen zeggen Leeren. Gelyk nu Leeraaren van Leeraar afgeleyd wordt, zo komt van Meester

[p. 246]

ook Meesteren, 't welk men gebruykt voor geneezen, omdat men gewoon is eenen Wondheeler, by uytneemendneyd, eenen Meester te noemen, even als men eenen Arts met den naam van Doctor noemt, waarvan insgelyks de werkwoorden Dókteren en Verdókteren gevórmd worden: want men zegt. Hy heeft lang te vergeefs gedokterd: en Zy heeft veel gelds verdókterd en vermeesterd. Ondertusschen denke niemand, dat met het bybrengen deezer wyzen van spreeken beweerd wordt dat deeze woorden cierlyk Duytsch zyn; veel min dat men die iemand wil opdringen voor Spreekwyzen onzer taale, gelyk my naagegeeven wordt, met byvoeginge dat ze zyn opgeraapt uyt den drek der verachtelykste straattaal, en klap van oude wyven. Doch hoe verachtelyk men die woorden ook afmaalt, nógtans schynen ze in de gemeene spraak, óf in eenen brief-styl, al zo wel door den beugel te konnen, als dat men Hoeren en Pryen tót Werkwoorden maakt, gelyk door die van 't Konstgenootschap Nil volentibus arduum is geschied; want in 't spel van Gierige Geêraard vindt men wegens hem gezegd, Hy hoerde en pryde; om daardoor te betekenen dat hy voor hoer en pry uytscholdt. Alles dan wat hier met de woorden. Dokteren en verdokteren beoogd wordt, dient slechts om aan te toonen hoe 't gebruyk het ééne woord uyt het ander doet voortkomen. Ook schynen deeze woorden zo wel voor Duytsch te konnen doorgaan,

[p. 247]

als Kóster dat van 't Latynsch Custos komt; en Kantoor van 't Fransch Comptoir; voor 't welk Geleerde Liefhebbers onzer taale zich niet ontzien hebben in 't Duytsch te spellen Kantoor. En ik zie geen reden, waarom men in onze spraak zich juist aan de Fransche spellinge van Comptoir moet houden; dewyl dit zo veel zeggen wil als Rekenkamer; daar nu nógtans eene menigte van Kantooren gansch geen Rekenkamertjes, maar alleenelyk Schryf- óf aanteken-plaatsen zyn. Men maakt mede geen zwaarigheyd te spellen bresse, schoon de Franschen daarvoor schryven breche: Zo gaat ook het woord Mennen voor goed Duytsch, schoon het afkomstig schynt van 't Fransch Mener. En of Lievery van 't Fransch Livree komt, dan of dit uyt dat gesprooten is, staat nog in geschil, hoewel 't laatste my waarschynelykst voorkomt.

Het woord Erinneren is ook één van die, welke sommigen, zo 't schynt, niet gevallen; dóch

Vondel heeft het gevoegelyk in 't Neêrduytsch gebruykt; en wy moogen hem onbeschroomd

daarin naavólgen, mids dat het niet al te dikwils, maar met bescheydenheyd, geschiede: want dit woord komt my immer zo naadrukkelyk voor, en is van veel minder omslags, dan Te binnen brengen, óf In de gedachten brengen, welke bewoordingen daarom evenwel gansch niet te verwerpen zyn,

De meeste Werkwoorden zyn op zeer veele zaaken toepasselyk, als Achten, Beschikken, Doen, Dwingen, Geeven, Houden, Inbeelden, Jaagen, Kennen, Leeren, Maaken, Neemen, Openen, Plukken, Rekken, Schenden, Treffen, Vatten, Werken, Zetten, enz. Maar des niettegenstaande zyn 'er in onze taale ook etlyke Werkwoorden, die maar tót een eenige zaak óf bedryf gebruykelyk zyn, als Balderen, Biggelen, Kabbelen,

[p. 248]

Prevelen, Quylen, Reutelen, Ritselen, Ronken, Schateren, Sissen, Snerken, Snorken, Suysen, Verbedden, Verhaairen, enz. sommige van welke men in 't Engelsch, (gelyk ik in 't maaken van myn

Groot Engelsch en Nederduytsch Woordenboek bevonden heb) niet zonder omschryvinge uytdrukken kan.

Men maakt in de Spellinge onderscheyd tusschen Vercieren en verzieren; en nógtans schynt

het één uyt het ander te spruyten; want verdichten bestaat in optooijen, en wat is verzieren tóch anders dan iets dat valsch is zodaanig te vercieren óf op te pronken dat het naar waarheyd gelykt? En daarom noemt men zulks ook stóffeeren.

De Werkwoorden worden door verscheydene Wyzen en Tyden veranderd óf verschikt, welke Verschikking in 't Latyn CONJUGATIO genoemd wordt, en by die benaaming best bekend is. Dóch alle die Wyzen en Tyden, en derzelver betékenissen, alhier omstandig te beschryven, acht ik noodeloos; dewyl men uyt de Voorbeelden, welke hier staan te vólgen, zulks best zal konnen begrypen. Nademaal nu tót het veranderen der Werkwoorden zekere Hulpwoorden noodig zyn, zal ik de verandering daarvan laaten vooraf gaan, en beginnen met het gebreklyk Hulpwoord Zullen.

[p. 249]

Tegenwoordige Tyd.

Eenv	Meerv.
Ik Zal	Wy Zullen
Gy Zult	Gylieden Zult
Hy Zal	Zy Zullen

Onbepaalde Tyd.

Eenv.	Meerv.
Ik Zou óf Zoude	Wy Zouden
Gy Zoudt	Gylieden Zoudet
Hy Zou óf Zoude	Zy Zouden

De Onbepaalende Wyze is Zullen, en het Deelwoord Zullende.

Het Helpwoord Hebben wordt aldus veranderd.

^* De Aantoonende Wyze.

Tegenwoordige Tyd.

Eenv.	Meerv.
Ik Heb	Wy hebben
Gy Hebt	Gylieden Hebt
Hy, Zy, óf Het Heeft	Zy Hebben

Onvólmaakte Verleeden Tyd.

Eenv.	Meerv.
Ik Had	Wy Hadden
Gy Hadt	Gylieden Hadt
Hy Had	Zy Hadden

* Indicativus Modus.

[p. 250]

Volmaakte Verleeden Tyd.

Eenv.	Meerv.
Ik Heb Gehad	Wy Hebben Gehad
Gy Hebt Gehad	Gylieden Hebt Gehad
Hy Heeft Gehad	Zy Hebben Gehad

Meer dan Volmaakte Verleden Tyd.

Eenv.	Meerv.
Ik Had Gehad	Wy Hadden Gehad
Gy Hadt Gehad	Gylieden Hadt Gehad
Hy Had Gehad	Zy Hadden Gehad

Toekomende Tyd.

Eenv.	Meerv.
Ik Zal Hebben	Wy Zullen Hebben
Gy Zult Hebben	Gylieden Zult Hebben
Hy Zal Hebben	Zy Zullen Hebben

Onbepaalde Tyd.

Eenv.	Meerv.
Ik Zou Hebben	Wy Zouden Hebben
Gy Zoudt Hebben	Gylieden Zoudet Hebben
Hy Zoud Hebben	Zy Zouden Hebben

De^* Gebiedende Wijze

Eenv.	Meerv.
Heb, óf Heb Gy	Hebben we, óf Laat ons Hebben

* Modus Imperativus.

[p. 251]

Hy Hebbe, óf LaatHem	Hebt, óf Hebt Gylieden
Hebben	Laat ze Hebben

De ^* Aanvoegende, óf Wenschende Wyze.

Eenv.	Dat Ik Hebbe,	Gy Hebt, Hy Hebbe.
Meerv.	Dat Wy Hebben,	Gyl Hebbet, Zy Hebben

Onvolmaakte Verleeden Tyd.

Eenv.
Dat Ik Hadde	óf Had Ik
Dat Gy Hadt	óf Had Gy
Dat Hy Hadde	óf Had Hy

Meerv.
Dat Wy Hadden	óf Hadden Wy
Dat Gylieden Haddet	óf Hadt Gylieden
Dat Zy Hadden	óf Hadden Zy

Volmaakte Verleeden, en meer dan Volmaakte Verleeden Tyd.

Dat Ik Gehadt Hebbe en Hadde, óf Had Ik Gehad

Dat Gyl. Gehad Hebt en Hadt, óf Hadt Gy Gehad

Dat Hy Gehad Heeft en Hadde, óf Had Hy Gehad

Meerv.

Dat Wy Gehad Hebben en Hadden, óf Hadden Wy Gehad

Dat Gyl. Gehad Hebt en Haddet, óf Haddet Gyl. Gehad

Dat Zy Gehad Hebben en Hadden, óf Hadden Zy Gehad

* Subjunctivus vel Optativus

[p. 252]

Toekomende Tyd.

Eenv.	Meerv.
Als óf Dat Ik Hebben Zal	Als óf Dat Wy Hebben Zullen
Als óf Dat Gy Hebben Zult	Als óf Dat Gyl. Hebben Zult
Als óf Dat Hy Hebben Zal	Als óf Dat Zy Hebben Zullen

Tweede Toekomende Tyd.

Eenv.

Als Ik Gehad zal hebben

Als Gy Gehad zult hebben

Als Hy Gehad zal hebben

Meerv.

Als Wy Gehad zullen hebben

Als Gylieden gehad zult hebben

Als Zy Gehad zullen hebben

Onbepaalde Tyd.

Eenv.

Schoon Ik Gehad zoud hebben

Schoon Gy Gehad zoudt hebben

Schoon Hy Gehad zoud hebben

Meerv.

Schoon Wy Gehad zouden hebben

Schoon Gyl. Gehad zoudet hebben

Schoon Zy Gehad zouden hebben

[p. 253]

De ^*Onbepaalende Wyze.

Tegenwoordige Tyd.	Hebben
Verleeden Tyd	Gehad Hebben
Toekomende Tyd.	Te Zullen Hebben

Deelwoorden.

Tegenwoordige Tyd.	Hebbende
Verleeden Tyd	Gehad
Toekomende Tyd	Zullende Hebben

Het Zelfstandig Werkwoord Zyn óf Weezen, voornaamelyk gebruykt tót behulp der Lydende Werkwoorden, wordt alsdus verschikt.

De Aantoonende Wyze.

Tegenwoordige Tyd.

Eenv.	Meerv.
Ik Ben	Wy Zyn
Gy Bent óf Zyt	Gylieden Zyt
Hy, Zy, Het Is	Zy Zyn

Onvolmaakte Verleeden Tyd.

Eenv.	Meerv.
Ik Was	Wy Waaren
Gy Waart	Gyl. Waart
Hy, Zy, Het Was	Zy Waaren

* Modus Infinitivus

[p. 254]

Volmaakte Verleeden Tyd.

Eenv.	Meerv.
Ik Ben Geweest	Wy Zyn Geweest
Gy Bent óf Zyt Geweest	Gyl. Zyt Geweest
Hy, Zy, Het Is Geweest	Zy Zyn Geweest

Meer dan Volmaakte Verleeden tyd.

Eenv.	Meerv.
Ik Was geweest	Wy Waaren geweest
Gy Waart geweest	Gylieden Waart geweest
Hy Was geweest	Zy Waaren geweest.

Toekomende Tyd.

Eenv.	Meerv.
Ik Zal Zyn óf Weezen	Wy Zullen Zyn óf Weezen
Gy Zult Zyn óf Weezen	Gyl. Zult Zyn óf Weezen
Hy Zal Zyn óf Weezen	Zy Zullen Zyn óf Weezen

De Gebiedende Wyze.

Eenv.	Meerv.
Wees óf Wees Gy	Zyn we, óf Laaten we Zyn
Dat Hy Zy	Weest óf Zyt Gylieden
	Laat ze Zyn

[p. 255]

De Aanvoegende óf Wenschende Wyze.

Tegenwoordige Tyd.

Dat Ik Ben óf Zy	Dat Wy Zyn
Dat Gy Zyt	Dat Gyl. Zyt
Dat Hy Is óf Zy	Dat Zy Zyn

Onvolmaakte Verleeden Tyd.

Eenv.	Meerv.
Dat óf Als Ik Waare	Dat óf Als Wy Waaren
Dat óf Als Gy Waart	Dat óf Als Gyl. Waart óf Waaret
Dat óf Als Hy Waare	Dat óf Als Zy Waaren

Volmaakte Verleeden Tyd.

Eenv.	Meerv.
Dat Ik Geweest Ben óf Zy	Dat Wy Geweest Zyn
Dat Gy Geweest Zyt	Dat Gyl. Geweest Zyt
Dat Hy geweest Is óf Zy	Dat Zy Geweest Zyn

Meer dan Volmaakte Verleeden Tyd.

Eenv.	Meerv.
Dat óf Als Ik Geweest waare	Dat óf Als Wy Geweest waaren
Dat óf Als Gy Geweest waart	Dat óf Als Gyl. Geweest waart
Dat óf Als Hy Geweest waare	Dat óf Als Zy Geweest waaren

[p. 256]

Toekomende Tyd.

Eenv.

Dat, óf Indien, óf Als Ik Zyn óf Weezen zal

Dat, óf Indien, óf Als Gy Zyn óf weezen zult

Dat, óf Indien, óf Als Hy zyn óf weezen zal

Meerv.

Dat, óf Indien, óf Als Wy zyn óf Weezen zullen

Dat, óf Indien, óf Als Gyl. zyn óf weezen zult

Dat, óf Indien, óf Als Zy zyn óf weezen zullen

Tweede Toekomende Tyd.

Eenv.

Als Ik Zal Geweest zyn

Als Gy zult Geweest zyn

Als Hy zal Geweest zyn

Meerv.

Als Wy zullen Geweest zyn

Als Gyl. zult Geweest zyn

Als Zy zullen Geweest zyn.

Onbepaalde Tyd.

Eenv.

Ik Zou óf zoude zyn óf Weezen

Gy zoudt zyn óf Weezen

Hy zou óf zoude zyn óf Weezen

[p. 257]

Meerv.

Wy zouden zyn óf Weezen

Gyl. zoudet zyn óf Weezen

Zy zouden zyn óf Weezen

De Onbepaalende Wyze.

Tegenwoordig.	Zyn óf Weezen
Verleeden.	Geweest zyn
Toekomend.	Zullen zyn

Deelwoorden.

Tegenwoordig.	Zynde óf Weezende
Verleeden.	Geweest
Toekomend.	Zullende zyn óf weezen

Somtyds zegt men ook Geweezen, vólgens de Hoogduytsche wyze, als De geweezen Koning: Zyne geweezene vrouw: dóch dan schynt het hier een Byvoegelyk Naamwoord te zyn.

Het Hulpwoord Worden óf Werden, 't welk gebruykt wordt om de lyding van iets te betékenen, wordt door zyne Wyzen en Tyden dus veranderd.

De Aantoonende Wyze.

Tegenwoordige Tyd.

Eenv.	Meerv.
Ik Word óf werd	Wy worden
Gy wordt	Gyl. wordt
Hy, zy, óf het wordt	Zy worden.

[p. 258]

Onvolmaakte Verleeden Tyd.

Eenv.	Meerv.
Ik wierd	Wy wierden
Gy wierdt	Gyl. wierdt
Hy wierdt	Zy wierden

Volmaakte Verleeden Tyd.

Eenv.	Meerv.
Ik Ben Geworden	Wy zyn Geworden
Gy zyt Geworden	Gyl. zyt Geworden
Hy is geworden	Zy zyn Geworden

Meer dan Volmaakte Verleeden Tyd.

Eenv.	Meerv.
Ik was Geworden	Wy waaren Geworden
Gy waart Geworden	Gyl. Waart Geworden
Hy was Geworden	Zy waaren Geworden

Toekomende Tyd.

Eenv.	Meerv.
Ik zal worden	Wy zullen worden
Gy zult worden	Gyl. zult worden
Hy zal worden	Zy zullen worden

De Gebiedende Wyze.

Eenv.	Meerv.
Word óf werd Gy	Worden we
Hy worde	Wordt óf werdt Gylieden
	Dat zy worden

[p. 259]

De Aanvoegende óf Wenschende Wyze.

Tegenwoordige Tyd.

Eenv.	Meerv.
Dat Ik worde	Dat Wy worden
Dat Gy wordt	Dat Gyl. wordt óf wordet
Dat Hy worde	Dat Zy worden

Onvolmaakte Verleeden Tyd.

Eenv.	Meerv.
Dat óf Als Ik wierde óf wierd.	Dat óf Als Wy wierden
Dat óf Als Gy wierdt	Dat óf Als Gyl. wierdt óf wierdet
Dat óf Als Hy wierde	Dat óf Als Zy wierden

Volmaakte Verleeden Tyd.

Eenv.	Meerv.
Dat Ik Geworden ben óf zy	Dat Wy Geworden zyn
Dat Gy Geworden zyt	Dat Gyl, Geworden zyt
Dat Hy Geworden is óf zy	Dat Zy geworden zyn

Meer dan Volmaakte Verleeden Tyd.

Eenv.

Dat Ik Geworden waare

Dat Gy Geworden waart

Dat Hy Geworden waare

Meerv.

Dat Wy Geworden waaren

Dat Gyl. Geworden waart

Dat Zy Geworden waaren

[p. 260]

Anders.

Eenv.

Toen Ik Geworden was

Toen Gy Geworden waart

Toen Hy Geworden was

Meerv.

Toen Wy Geworden waaren

Toen Gyl. Geworden waart

Toen Zy Geworden waaren

Toekomende Tyd.

Eenv.	Meerv.
Als óf Dat Ik worden zal	Als óf Dat Wy worden zullen
Als óf Dat Gy worden zult	Als óf Dat Gyl. worden zult
Als óf Dat Hy worden zal	Als óf Dat Zy worden zullen

Tweede Toekomende Tyd.

Eenv.	Meerv.
Indien Ik worden zoude	Indien Wy worden zouden
Indien Gy worden zoud	Indien Gyl. worden zoudet
Indien Hy worden zoude	Indien Zy worden zouden

Onbepaalde Tyd.

Eenv.

Als Ik zoude Geworden zyn

Als Gy zoudt Geworden zyn

Als Hy zoude Geworden zyn

[p. 261]

Meerv.

Als Wy zouden Geworden zyn

Als Gyl. zoudt Geworden zyn

Als Zy zouden Geworden zyn.

De Onbepaalende Wyze.

Tegenwoordig	Worden
Verleeden	Geworden zyn
Toekomende	Zullen worden

Deelwoorden.

Tegenwoordig	Wordende
Verleeden	Geworden
Toekomende	Zullende worden

Daar zyn nóg andere Hulpwoorden, als Konnen, Moeten, Moogen. Dóch ik acht onnoodig meer daaraf alhier te zeggen, dan dat Konnen in den Tegenwoordigen Tyd der Aantoonende Wyze heeft, Ik Kan, Gy kont, Hy kan; Wy konnen, Gyl. kont, Zy konnen. In den Onvolmaakten Verleeden Tyd, Ik Kon óf Konde, óf Kost, Gy Konde óf Kost, Hy Kon óf Kost; Wy Konden, Gyl. kondet, Zy konden. In den Volmaakten Verleeden Tyd: Ik Heb Gekonnen: In den Onvolmaakten Verleeden Tyd: Ik Had Gekonnen: In den Toekomende Tyd, Ik Zal Konnen: De Deelwoorden zyn Konnende, en Ge-

[p. 262]

konnen. Het woord Moeten, heeft in den Onvolmaakten Verleeden Tyd, Ik Most: en in den Volmaakten Verleeden Tyd, Ik heb gemoeten. En Moogen heeft in den Tegenwoordigen Tyd, Ik Mag, Gy Moogt, Hy Mag; Wy Moogen, enz. In den Onvolmaakten Verleeden Tyd, Ik Mogt; en in den Volmaakten Verleeden Tyd, Ik Heb Gemoogen. Ik gaa nu over tót de Verschikking van een Bedryvend en Lydend Werkwoord, waaruyt men het noodig gebruyk der voorgaande Hulpwoorden zal zien. Dóch ik zal hier niet reppen van Vier Conjugatien, vólgens den Latynschen trant, gelyk eens iemand ontrent het Nederduytsch heeft willen doen; maar hoe ongerymd, zal uyt het vervólg blyken; want het verschil der Verschikkinge bestaat voornaamelyk in den Onvolmaakten Verleeden Tyd, die op veelerley wyze naar de verscheydene hoedaanigheden der woorden uytgedrukt wordt, gelyk ik door eene menigte van Voorbeelden zal toonen: zo dat men uyt dien hoofde zou konnen zeggen, dat 'er acht Conjugatien in 't Nederduytsch zyn. Maar ik acht dat men uyt het voorbeeld van een eenig Werkwoord de Verschikking van alle vry wel zal konnen begrypen: want zelfs het verschil der Onvolmaakte verleeden Tyd is niet zo regelmaatig, dat men eenen vasten regel daar ontrent voorschryven kan; naardien de woorden Hoopen, Koopen, en Loopen eveneens in klank luyden, en nógtans in den

[p. 263]

Onvolmaakten Verleeden Tyd zeer veel verscheelen, als Ik Hoopte, Ik Kóft, Ik Liep. Zo is 't ook gelegen met Meeten, Weeten, Zweeten: wánt men zegt, Ik Mat, Ik Wist, Ik Zweette. Hierom zal ik een Voorbeeld geeven, van het woord Leeren, vólgens 't welk men alle andere, als men slechts weet hoe de Onvolmaakte Verleeden Tyd is, in hunne Wyze en Tyden Verschikken kan.

De Aantoonende Wyze.

Tegenwoordige Tyd.

Eenv.	Meerv.
Ik Leer,	Wy Leeren
Gy Leert,	Gylieden Leert
Hy óf zy Leert	Zy Leeren

Onvolmaakte Verleeden Tyd.

Eenv.	Meerv.
Ik Leerde	Wy Leerden
Gy Leerde	Gyl. Leerdet
Hy Leerde	Zy Leerden

Volmaakte Verleeden Tyd.

Eenv.	Meerv.
Ik heb Geleerd	Wy hebben Geleerd
Gy hebt Geleerd	Gyl. hebt Geleerd
Hy heeft Geleerd	Zy hebben Geleerd

[p. 264]

Meer dan Volmaakte Verleeden Tyd.

Eenv.	Meerv.
Ik had Geleerd	Wy hadden Geleerd
Gy hadt Geleerd	Gyl. hadt Geleerd
Hy had Geleerd	Zy hadden Geleerd

Toekomende Tyd.

Eenv.	Meerv.
Ik zal Leeren	Wy zullen Leeren
Gy zult Leeren	Gyl. zult Leeren
Hy zal Leeren	Zy zullen Leeren

Tweede Toekomende óf Onbepaalde Tyd.

Eenv.	Meerv.
Ik zou Leeren	Wy zouden Leeren
Gy zoudt Leeren	Gyl. zoudt Leeren
Hy zou Leeren	Zy zouden Leeren

De Gebiedende Wyze.

Eenv.	Meerv.
Leer óf Leer Gy	Leeren we
Hy Leere	Leert, óf Leert Gylieden
	Dat zy Leeren

[p. 265]

De Aanvoegende óf Wenschende Wyze.

Tegenwoordige Tyd.

Eenv.	Meerv.
Dat Ik Leere	Dat Wy Leeren
Dat Gy Leert	Dat Gylieden Leert
Dat Hy Leert óf Leere	Dat Zy Leeren

Onvolmaakte Verleeden Tyd.

Eenv.	Meerv.
Dat óf Schoon Ik Leerde	Dat óf Schoon Wy Leeren
Dat óf Schoon Gy Leert	Dat óf Schoon Gyl. Leerdet
Dat óf Schoon Hy Leerde	Dat óf Schoon Zy Leerden

Tweede Onvolmaakte Verleeden óf Onbepaalde Tyd.

Eenv.	Meerv.
Toen Ik Leeren zoude	Toen Wy Leeren zouden
Toen Gy Leeren zoudt	Toen Gyl Leeren zoudet
Toen Hy Leeren zoude	Toen Zy Leeren zouden

Volmaakte Verleeden Tyd.

Eenv.

Dat óf Hoewel Ik Geleerd heb óf hebbe

Dat óf Hoewel Gy Geleerd hebt

Dat óf Hoewel Hy Geleerd heeft óf hebbe

[p. 266]

Meerv.

Dat óf Hoewel Wy Geleerd hebben

Dat óf Hoewel Gyl. Geleerd hebt

Dat óf Hoewel Zy Geleerd hebben

Meer dan Volmaakte Verleeden Tyd.

Eenv.

Indien óf Dat Ik Geleerd had óf hadde

Indien óf Dat Gy Geleerd hadt

Indien óf Dat Hy Geleerd had óf hadde

Meerv.

Indien óf Dat Wy Geleerd hadden

Indien óf Dat Gyl. geleerd haddet

Indien óf Dat Zy geleerd hadden

Toekomende Tyd.

Eenv.	Meerv.
Als Ik Leeren zal	Als Wy Leeren zullen
Als Gy Leeren zult	Als Gyl. Leeren zult
Als Hy Leeren zal	Als Zy Leeren zullen

Tweede Toekomende Tyd.

Eenv.

Als Ik Geleerd zal hebben

Als Gy geleerd zult hebben

Als Hy geleerd zal hebben

[p. 267]

Meerv.

Als Wy Geleerd zullen hebben

Als Gyl geleerd zult hebben

Als Zy geleerd zullen hebben

Derde Toekomende, óf Onbepaalde Tyd.

Eenv.

Schoon Ik Geleerd zoud hebben

Schoon Gy geleerd zoudt hebben

Schoon Hy geleerd zoud hebben

Meerv.

Schoon Wy Geleerd zouden hebben

Schoon Gyl. geleerd zoudet hebben

Schoon Zy geleerd zouden hebben

De Onbepaalende Wyze.

Tegenwoordig	Leeren
Verleeden	Geleerd hebben
Toekomende	Te zullen Leeren

Deelwoorden.

Tegenwoordig	Leerende
Verleeden	Geleerd
Toekomende	Zullende Leeren

Dit woord Leeren in een Lydend woord verkeerd, is Geleerd worden, het welk aldus verschikt wordt.

[p. 268]

De Aantoonende Wyze.

Tegenwoordige Tyd.

Ik Word Geleerd	Wy Worden Geleerd
Gy wordt geleerd	Gylieden wordt geleerd
Hy, zy, wordt geleerd	Zy worden geleerd

Alhier staat aan te merken, dat als men 't woord Ik Ben gebruykt, zulks de betékenis iets verandert; want Ik Ben Geleerd, is niet alleen te zeggen, dat men onderrechting bekomen heeft, maar ook, dat men een Geleerde is, immers heeft zulks plaats als men zegt, Hy is Geleerd. Echter zyn'er eenige Onzydige Werkwoorden die het woord Ik Ben tót zich neemen, als Ik ben gebleeven. Ik was vertrokken, Ik ben geklommen, Ik was gekomen, Ik was gedaald.

Onvolmaakte Verleeden Tyd.

Eenv.	Meerv.
Ik wierd Geleerd	Wy wierden Geleerd
Gy wierdt Geleerd	Gyl. wierdt Geleerd
Hy wierdt Geleerd	Zy wierden Geleerd

Volmaakte Verleeden Tyd.

Eenv.	Meerv.
Ik Ben Geleerd geweest	Wy Zyn Geleerd geweest
Gy Zyt Geleerd geweest	Gyl, Zyt Geleerd geweest
Hy Is Geleerd geweest	Zy Zyn Geleerd geweest

[p. 269]

Meer dan Volmaakte Verleeden Tyd.

Eenv.	Meerv.
Ik was Geleerd Geweest	Wy waaren Geleerd Geweest
Gy waart Geleerd Geweest	Gyl. waart Geleerd Geweest
Hy was Geleerd Geweest	Zy waaren Geleerd Geweest

Toekomende Tyd.

Eenv.

Ik zal Geleerd worden

Gy zult geleerd worden

Hy zal geleerd worden

Meerv.

Wy zullen Geleerd worden

Gyl. zult geleerd worden

Zy zullen geleerd worden

Tweede Toekomende óf Onbepaalde Tyd.

Eenv.	Meerv.
Ik Zou Geleerd worden	Wy Zouden Geleerd worden
Gy Zoudt Geleerd worden	Gyl. Zoudt Geleerd worden
Hy Zou Geleerd worden	Zy Zouden Geleerd worden

De Gebiedende Wyze.

Eenv.	Meerv.
Word Geleerd	Wordt [gylieden] Geleerd
Dat hy Geleerd worde	Dat zy Geleerd worden

[p. 270]

De Aanvoegende óf Wenschende Wyze.

Tegenwoordige Tyd.

Als of Dat Ik Geleerd word óf worde

Als óf Dat Gy Geleerd wordt

Als of Dat Hy Geleerd wordt óf worde

Meerv.

Als of Dat Wy Geleerd worden

Als óf Dat Gyl. Geleerd wordet

Als of Dat Zy Geleerd worden

Onvolmaakte Verleeden Tyd.

Eenv.

Dat Ik Geleerd wierd óf wierde

Dat Gy Geleerd wierdt

Dat Hy Geleerd wierd

Meerv.

Dat Wy Geleerd wierden

Dat Gyl. Geleerd wierdet

Dat Zy Geleerd wierden

Volmaakte Verleeden Tyd.

Eenv.	Meerv.
Dat Ik Geleerd geweest ben, óf zy	Dat Wy Geleerd geweest zyn
Dat Gy Geleerd geweest zyt	Dat Gyl. Geleerd geweest zyn
Dat Hy Geleerd geweest is, óf zy	Dat Zy Geleerd geweest zyn

[p. 271]

Anders.

Eenv.

Was ik Geleerd geweest

Waart gy geleerd geweest

Was hy geleerd geweest

Meerv.

Waaren wy Geleerd geweest

Waart gyl Geleerd geweest

Waaren zy Geleerd geweest

Meer dan Volmaakte Verleeden Tyd.

Eenv.

Indien óf Dat Ik geleerd geweest waare

Indien óf Dat Gy Geleerd geweest waart

Indien óf Dat Hy Geleerd geweest waare

Meerv.

Indien óf Dat Wy Geleerd geweest waaren

Indien óf Dat Gyl. Geleerd geweest waart

Indien óf Dat Zy Geleerd geweest waaren

Tweede meer dan Volmaakte Verleeden, óf Onbepaalde Tyd.

Eenv.

Als Ik Geleerd geweest zoude zyn

Als Gy Geleerd geweest zoudt zyn

Als Hy Geleerd geweest zoude zyn

[p. 272]

Meerv.

Als Wy Geleerd geweest zouden zyn

Als Gyl Geleerd geweest zoudet zyn

Als Zy Geleerd geweest zouden zyn

Toekomende Tyd.

Eenv.

Als Ik Geleerd zal worden

Als Gy Geleerd zult worden

Als Hy Geleerd zal worden

Meerv.

Als Wy Geleerd geweest zullen worden

Als Gyl. Geleerd zult worden

Als Zy Geleerd zullen worden

Tweede Toekomende óf Onbepaalde Tyd.

Indien Ik Geleerd zoude worden

Indien Gy Geleerd zoudt worden

Indien Hy Geleerd zoude worden

Meerv.

Indien Wy Geleerd zouden worden

Indien Gyl. Geleerd zoudet worden

Indien Zy Geleerd zouden worden

Derde Toekomende Tyd.

Eenv.

Als Ik Geleerd zal Geworden zyn

Als Gy Geleerd zult Geworden zyn

Als Hy Geleerd zal Geworden zyn

[p. 273]

Meerv.

Als Wy Geleerd zullen Geworden zyn

Als Gyl. Geleerd zult Geworden zyn

Als Zy Geleerd zullen Geworden zyn

Vierde Toekomende óf Onbepaalde Tyd.

Eenv.

Indien Ik Geleerd zou Geworden zyn

Indien Gy Geleerd zoudt Geworden zyn

Indien Hy Geleerd zou Geworden zyn

Meerv.

Indien Wy Geleerd zouden Geworden zyn

Indien Gyl. Geleerd zoudet Geworden zyn

Indien Zy Geleerd zouden Geworden zyn

De Onbepaalende Wyze.

Tegenwoordig	Geleerd worden
Verleeden	Geleerd geworden
Toekomend	Geleerd te zullen worden

Deelwoorden

Tegenwoordig	Geleerd, Geleerd wordende
Verleeden	Geleerd Geworden zynde
Toekomend	Zullende Geleerd worden

[p. 274]

Om nu den Leerling te vaster begrip van deeze Verschikkinge te doen hebben, zal ik nóg een voorbeeld van deeze vólgende woorden laaten vólgen.

De Aantoonende Wyze.

Tegenwoordige Tyd.

Eenv.	Meerv.
Ik Vermaan	Wy Vermaanen
Ik Antwoord	Wy Antwoorden
Ik Bind	Wy Binden
Ik Gebied	Wy Gebieden
Ik Gaa	Wy Gaan
Ik Treed	Wy Treeden
Gy Vermaant	Gylieden Vermaant
Gy Antwoordt	Gylieden Antwoordt
Gy Bindt	Gylieden Bindt
Gy Gebiedt	Gylieden Gebiedt
Gy Gaat	Gylieden Gaat
Gy Treedt.	Gylieden Treedt
Hy óf Zy Vermaant	Zy Vermaanen
Hy óf Zy Antwoordt	Zy Antwoorden
Hy óf Zy Bindt	Zy Binden
Hy óf Zy Gebiedt	Zy Gebieden
Hy óf Zy Gaat	Zy Gaan
Hy óf Zy Treedt	Zy Treeden.

[p. 275]

Onvolmaakte Verleeden Tyd.

Eenv.	Meerv.
Ik Vermaande	Wy Vermaanden
Ik Antwoordde	Wy Antwoordden
Ik Bond	Wy Bonden
Ik Gebood	Wy Gebooden
Ik Ging	Wy Gingen
Ik Trad	Wy Traden
Gy Vermaande	Gylieden Vermaandet
Gy Antwoordde	Gylieden Antwoorddet
Gy Bondt	Gylieden Bondt
Gy Geboodt	Gylieden Geboodt
Gy Gingt	Gylieden Gingt óf Ginget
Gy Tradt	Gylieden Tradt óf Tradet
Hy óf Zy Vermaande	Zy Vermaanden
Hy óf Zy Antwoordde	Zy Antwoordden
Hy óf Zy Bondt	Zy Bonden
Hy óf Zy Geboodt	Zy Gebooden
Hy óf Zy Ging	Zy Gingen
Hy óf Zy Tradt	Zy Traden

Volmaakte Verleeden Tyd.

Eenv.	Meerv.
Ik heb Vermaand	Wy hebben Vermaand
Ik heb Geantwoord	Wy hebben Geantwoord
Ik heb Gebonden	Wy hebben Gebonden
Ik heb Gebooden	Wy hebben Gebooden
Ik heb of ben Gegaan	Wy hebben of zyn Gegaan
Ik heb of ben Getreeden	Wy hebben of zyn Getreeden

[p. 276]

Gy hebt Vermaand	Gyl hebt Vermaand
Gy hebt Geantwoord	Gyl hebt Geantwoord
Gy hebt Gebonden	Gyl hebt Gebonden
Gy hebt Gebooden	Gyl hebt Gebooden
Gy hebt of zyt Gegaan	Gyl. hebt of zyt Gegaan
Gy hebt of zyt Getreeden	Gyl. hebt of zyt Getreeden
Hy of zy heeft Vermaand	Zy hebben Vermaand
Hy of zy heeft Geantwoord	Zy hebben Geantwoord
Hy of zy heeft Gebonden	Zy hebben Gebonden
Hy of zy heeft Gebooden	Zy hebben Gebooden
Hy of zy heeft of is Gegaan	Zy hebben of zyn Gegaan
Hy of zy heeft of is Getreeden	Zy hebben of zyn Getreeden

Meer dan Volmaakte Verleeden Tyd.

Eenv.	Meerv.
Ik had Vermaand	Wy hadden Vermaand
Ik had Geantwoord	Wy hadden Geantwoord
Ik had Gebonden	Wy hadden Gebonden
Ik had Gebooden	Wy hadden Gebooden
Ik had of was Gegaan	Wy hadden of waaren Gegaan
Ik had of was Getreeden	Wy hadden of waaren Getreeden
Gy hadt Vermaand	Gyl. hadt Vermaand
Gy hadt Geantwoord	Gyl. hadt Geantwoord
Gy hadt Gebonden	Gyl. hadt Gebonden
Gy hadt Gebooden	Gyl. hadt Gebooden
Gy hadt of waart Gegaan	Gyl. hadt of waart Gegaan
Gy hadt of waart Getreeden	Gyl. hadt of waart Getreeden
Hy of zy heeft Vermaand	Zy hebben Vermaand
Hy of zy heeft Geantwoord	Zy hebben Geantwoord
Hy of zy heeft Gebonden	Zy hebben Gebonden
Hy of zy heeft Gebooden	Zy hebben Gebooden
Hy of zy heeft of is Gegaan	Zy hebben of zyn Gegaan
Hy of zy heeft of is Getreeden	Zy hebben of zyn Getreeden

[p. 277]

Toekomende Tyd.

Eenv.	Meerv.
Ik zal Gy zult Hy of zy zal Vermaanen	Wy zullen Gyl. zult Zy zullen Vermaanen
Ik zal Gy zult Hy of zy zal Antwoorden	Wy zullen Gyl. zult Zy zullen Antwoorden
Ik zal Gy zult Hy of zy zal Binden	Wy zullen Gyl. zult Zy zullen Binden
Ik zal Gy zult Hy of zy zal Gebieden	Wy zullen Gyl. zult Zy zullen Gebieden
Ik zal Gy zult Hy of zy zal Gaan	Wy zullen Gyl. zult Zy zullen Gaan
Ik zal Gy zult Hy of zy zal Treeden	Wy zullen Gyl. zult Zy zullen Treeden

Tweede Toekomende óf Onbepaalde Tyd.

Eenv.	Meerv.
Ik zou Gy zoudt Hy of zy Zou Vermaanen	Wy zouden Gyl. zoudt Zy zouden Vermaanen
Ik zou Gy zoudt Hy of zy Zou Antwoorden	Wy zouden Gyl. zoudt Zy zouden Antwoorden
Ik zou Gy zoudt Hy of zy Zou Binden	Wy zouden Gyl. zoudt Zy zouden Binden
Ik zou Gy zoudt Hy of zy Zou Gebieden	Wy zouden Gyl. zoudt Zy zouden Gebieden
Ik zou Gy zoudt Hy of zy Zou Gaan	Wy zouden Gyl. zoudt Zy zouden Gaan
Ik zou Gy zoudt Hy of zy Zou Treeden	Wy zouden Gyl. zoudt Zy zouden Treeden

De Gebiedende Wyze.

Eenv.	Meerv.
Vermaan Gy	Vermaanen We
Antwoord Gy	Antwoorden We
Bind Gy	Binden We
Gebied Gy	Gebieden We
Gaa Gy	Gaan We
Treed of Tree Gy	Treeden We

Hy of Zy Vermaane	Vermaant Gylieden	Dat Zy Vermaanen
Hy of Zy Antwoorde	Antwoordt Gylieden	Dat Zy Antwoorden
Hy of Zy Binde	Bindt Gylieden	Dat Zy Binden
Hy of Zy Gebiede	Gebiedt Gylieden	Dat Zy Gebieden
Hy of Zy Gaa	Gaat Gylieden	Dat Zy Gaan
Hy of Zy Treede	Treedt Gylieden	Dat Zy Treeden

[p. 278]

De Aanvoegende, óf Wenschende Wyze.

Tegenwoordige Tyd.

Eenv.	Meerv.
Dat Ik Vermaane	Dat wy Vermaanen
Dat Ik Antwoorde	Dat wy Antwoorden
Dat Ik Binde	Dat wy Binden
Dat Ik Gebiede	Dat wy Gebieden
Dat Ik Gaa	Dat wy Gaan
Dat Ik Treede	Dat wy Treeden
Dat Gy Vermaant	Dat Gyl. Vermaant
Dat Gy Antwoordt	Dat Gyl. Antwoordt
Dat Gy Bindt	Dat Gyl. Bindt
Dat Gy Gebiedt	Dat Gyl. Gebiedt
Dat Gy Gaat	Dat Gyl. Gaat
Dat Gy Treedt	Dat Gyl. Treedt
Dat hy of zy Vermaant of Vermaane	Dat zy Vermaanen
Dat hy of zy Antwoort of Antwoorde	Dat zy Antwoorden
Dat hy of zy Bindt of Binde	Dat zy Binden
Dat hy of zy Gebiedt of Gebiede	Dat zy Gebieden
Dat hy of zy Gaat of Gaa	Dat zy Gaan
Dat hy of zy Treedt of Treede	Dat zy Treeden

Onvolmaakte Verleeden Tyd.

Eenv.	Meerv.
Dat, of Schoon, Ik Vermaande	Dat, of Schoon wy Vermaanden
Dat, of Schoon, Ik Antwoordde	Dat, of Schoon wy Antwoordden
Dat, of Schoon, Ik Bond	Dat, of Schoon wy Bonden
Dat, of Schoon, Ik Gebood	Dat, of Schoon wy Gebooden
Dat, of Schoon, Ik Ging of Ginge	Dat, of Schoon wy Gingen
Dat, of Schoon, Ik Trad of Trade	Dat, of Schoon wy Traden

[p. 279]

Eenv.	Meerv.
Dat, of Schoon Gy Vermaande	Dat, of Schoon Gyl. Vermaandet
Dat, of Schoon Gy Antwoordde	Dat, of Schoon Gyl. Antwoorddet
Dat, of Schoon Gy Bondt	Dat, of Schoon Gyl. Bondt of Bondet
Dat, of Schoon Gy Geboodt	Dat, of Schoon Gyl. Geboodt of Geboodet
Dat, of Schoon Gy Gingt	Dat, of Schoon Gyl. Ginget
Dat, of Schoon Gy Tradt	Dat, of Schoon Gyl. Tradet
Dat, of Schoon Hy of zy Vermaande	Dat, of Schoon hy of zy Vermaanden
Dat, of Schoon Hy of zy Antwoordde	Dat, of Schoon hy of zy Antwoordden
Dat, of Schoon Hy of zy Bond	Dat, of Schoon hy of zy Bonden
Dat, of Schoon Hy of zy Gebood	Dat, of Schoon hy of zy Gebooden
Dat, of Schoon Hy of zy Ging	Dat, of Schoon hy of zy Gingen
Dat, of Schoon Hy of zy Trad of Trade	Dat, of Schoon hy of zy Traden

Tweede Onvolmaakte Verleeden óf Onbepaalde Tyd.

Eenv.	Meerv.
Toen Ik Vermaanen Zoude.	Toen Wy Vermaanen zouden
Toen Ik Antwoorden Zoude.	Toen Wy Antwoorden zouden
Toen Ik Binden Zoude.	Toen Wy Binden zouden
Toen Ik Gebieden Zoude.	Toen Wy Gebieden zouden
Toen Ik Gaan Zoude.	Toen Wy Gaan zouden
Toen Ik Treeden Zoude.	Toen Wy Treeden zouden
Toen Gy Vermaanen Zoudt.	Toen Gyl. Vermaanen Zoudet.
Toen Gy Antwoorden Zoudt.	Toen Gyl. Antwoorden Zoudet.
Toen Gy Binden Zoudt.	Toen Gyl. Binden Zoudet.
Toen Gy Gebieden Zoudt.	Toen Gyl. Gebieden Zoudet.
Toen Gy Gaan Zoudt.	Toen Gyl. Gaan Zoudet.
Toen Gy Treeden Zoudt.	Toen Gyl. Treeden Zoudet.
Toen Hy of Zy Vermaanen Zoude	Toen zy Vermaanen Zouden.
Toen Hy of Zy Antwoorden Zoude	Toen zy Antwoorden Zouden.
Toen Hy of Zy Binden Zoude	Toen zy Binden Zouden.
Toen Hy of Zy Gebieden Zoude	Toen zy Gebieden Zouden.
Toen Hy of Zy Gaan Zoude	Toen zy Gaan Zouden.
Toen Hy of Zy Treeden Zoude	Toen zy Treeden Zouden.

[p. 280]

Volmaakte Verleeden Tyd.

Eenv.	Meerv.
Dat, of Hoewel Ik Vermaand Heb of hebbe	Dat of Hoewel Wy Vermaand Hebben.
Dat, of Hoewel Ik Geantwoord Heb of hebbe	Dat of Hoewel Wy Geantwoord Hebben.
Dat, of Hoewel Ik Gebonden Heb of hebbe	Dat of Hoewel Wy Gebonden Hebben.
Dat, of Hoewel Ik Gebooden Heb of hebbe	Dat of Hoewel Wy Gebooden Hebben.
Dat, of Hoewel Ik Gegaan Heb of ben	Dat of Hoewel Wy Gegaan Hebben of zyn
Dat, of Hoewel Ik Getreeden Heb of ben	Dat of Hoewel Wy Getreeden Hebben of zyn
Dat, of Hoewel, Gy Vermaand Hebt	Dat, of Hoewel, Gyl. Vermaand Hebt
Dat, of Hoewel, Gy Geantwoord Hebt	Dat, of Hoewel, Gyl. Geantwoord Hebt
Dat, of Hoewel, Gy Gebonden Hebt	Dat, of Hoewel, Gyl. Gebonden Hebt
Dat, of Hoewel, Gy Gebooden Hebt	Dat, of Hoewel, Gyl. Gebooden Hebt
Dat, of Hoewel, Gy Gegaan Hebt of zyt	Dat, of Hoewel, Gyl. Gegaan Hebt of zyt
Dat, of Hoewel, Gy Getreeden Hebt of zyt	Dat, of Hoewel, Gyl. Getreeden Hebt of zyt
Dat, of Hoewel, hy of zy Vermaand Heeft of hebbe.	Dat, of Hoewel, zy Vermaand Hebben.
Dat, of Hoewel, hy of zy Geantwoord Heeft of hebbe.	Dat, of Hoewel, zy Geantwoord Hebben.
Dat, of Hoewel, hy of zy Gebonden Heeft of hebbe.	Dat, of Hoewel, zy Gebonden Hebben.
Dat, of Hoewel, hy of zy Gegaan Heeft of is	Dat, of Hoewel, zy Gegaan Hebben of zyn
Dat, of Hoewel, hy of zy Getreeden Heeft of is	Dat, of Hoewel, zy Getreeden Hebben of zyn

Meer dan Volmaakte Verleden Tyd.

Eenv.	Meerv.
Indien of Dat Ik Vermaand Had of hadde.	Indien of Dat Wy Vermaand Hadden
Indien of Dat Ik Geantwoord Had of hadde.	Indien of Dat Wy Geantwoord Hadden
Indien of Dat Ik Gebonden Had of hadde.	Indien of Dat Wy Gebonden Hadden
Indien of Dat Ik Gebooden Had of hadde.	Indien of Dat Wy Gebooden Hadden
Indien of Dat Ik Gegaan Had of waare	Indien of Dat Wy Gegaan Hadden of waaren
Indien of Dat Ik Getreeden Had of waare	Indien of Dat Wy Getreeden Hadden of waaren

[p. 281]

Indien of Dat Gy Vermaand Hadt	Indien of Dat Gyl. Vermaand Haddet.
Indien of Dat Gy Geantwoord Hadt	Indien of Dat Gyl. Geantwoord Haddet.
Indien of Dat Gy Gebonden Hadt	Indien of Dat Gyl. Gebonden Haddet.
Indien of Dat Gy Gebooden Hadt	Indien of Dat Gyl. Gebooden Haddet.
Indien of Dat Gy Gegaen hadt of waart	Indien of Dat Gyl. Gegaan Haddet of waart
Indien of Dat Gy Getreeden hadt of waart	Indien of Dat Gyl. Getreeden Haddet of waart
Indien of Dat hy of zy Vermaand Had of hadde.	Indien of Dat Zy Vermaand Hadden.
Indien of Dat hy of zy Geantwoord Had of hadde.	Indien of Dat Zy Geantwoord Hadden.
Indien of Dat hy of zy Gebonden Had of hadde.	Indien of Dat Zy Gebonden Hadden.
Indien of Dat hy of zy Gebooden Had of hadde.	Indien of Dat Zy Gebooden Hadden.
Indien of Dat hy of zy Gegaan Hadde of waare	Indien of Dat Zy Gegaan Hadden of waaren
Indien of Dat hy of zy Getreeden Hadde of waare	Indien of Dat Zy Getreeden Hadden of waaren

Toekomende Tyd.

Eenv.	Meerv.
Als Ik Vermaanen Zal	Als wy Vermaanen Zullen
Als Ik Antwoorden Zal	Als wy Antwoorden Zullen
Als Ik Binden Zal	Als wy Binden Zullen
Als Ik Gebieden Zal	Als wy Gebieden Zullen
Als Ik Gaan Zal	Als wy Gaan Zullen
Als Ik Treeden Zal	Als wy Treeden Zullen
Als Gy Vermaanen Zult	Als Gyl. Vermaanen Zult.
Als Gy Antwoorden Zult	Als Gyl. Antwoorden Zult.
Als Gy Binden Zult	Als Gyl. Binden Zult.
Als Gy Gebieden Zult	Als Gyl. Gebieden Zult.
Als Gy Gaan Zult	Als Gyl. Gaan Zult.
Als Gy Treeden Zult	Als Gyl. Treeden Zult.
Als Hy of Zy Vermaanen Zal	Als zy Vermaanen Zullen
Als Hy of Zy Antwoorden Zal	Als zy Antwoorden Zullen
Als Hy of Zy Binden Zal	Als zy Binden Zullen
Als Hy of Zy Gebieden Zal	Als zy Gebieden Zullen
Als Hy of Zy Gaen Zal	Als zy Gaan Zullen
Als Hy of Zy Treeden Zal	Als zy Treeden Zullen

[p. 282]

Tweede Toekomende Tyd.

Eenv.	Meerv.
Als Ik Vermaand Zal hebben.	Als wy Vermaand Zullen hebben.
Als Ik Geantwoord Zal hebben.	Als wy Geantwoord Zullen hebben.
Als Ik Gebonden Zal hebben.	Als wy Gebonden Zullen hebben.
Als Ik Gebooden Zal hebben.	Als wy Gebooden Zullen hebben.
Als Ik Gegaan Zal hebben of zyn	Als wy Gegaan Zullen hebben of zyn.
Als Ik Getreeden Zal hebben of zyn	Als wy Getreeden Zullen hebben of zyn
Als Gy Vermaand Zult hebben.	Als Gyl Vermaand Zult hebben.
Als Gy Geantwoord Zult hebben.	Als Gyl Geantwoord Zult hebben.
Als Gy Gebonden Zult hebben.	Als Gyl Gebonden Zult hebben.
Als Gy Gebooden Zult hebben.	Als Gyl Gebooden Zult hebben.
Als Gy Gegaan Zult hebben of zyn	Als Gyl Gegaan Zult hebben of zyn
Als Gy Getreeden Zult hebben of zyn	Als Gyl Getreeden Zult hebben of zyn
Als Hy of zy Vermaand Zal hebben	Als zy Vermaand Zullen hebben
Als Hy of zy Geantwoord Zal hebben	Als zy Geantwoord Zullen hebben
Als Hy of zy Gebonden Zal hebben	Als zy Gebonden Zullen hebben
Als Hy of zy Gebooden Zal hebben	Als zy Gebooden Zullen hebben
Als Hy of zy Gegaan Zal hebben of zyn	Als zy Gegaan Zullen hebben of zyn
Als Hy of zy Getreeden Zal hebben of zyn	Als zy Getreeden Zullen hebben of zyn

Derde Toekomende, óf Onbepaalde Tyd.

Eenv.	Meerv.
Schoon Ik Vermaand Zoud hebben	Schoon Wy Vermaand Zouden hebben
Schoon Ik Geantwoord Zoud hebben	Schoon Wy Geantwoord Zouden hebben
Schoon Ik Gebonden Zoud hebben	Schoon Wy Gebonden Zouden hebben
Schoon Ik Gebooden Zoud hebben	Schoon Wy Gebooden Zouden hebben
Schoon Ik Gegaan Zoude hebben of zyn	Schoon Wy Gegaan Zouden hebben of zyn
Schoon Ik Getreeden Zoude hebben of zyn	Schoon Wy Getreeden Zouden hebben of zyn

[p. 283]

Schoon Gy Vermaand Zoudt hebben	Schoon Wy Vermaand Zoudt hebben
Schoon Gy Geantwoord Zoudt hebben	Schoon Wy Geantwoord Zoudt hebben
Schoon Gy Gebonden Zoudt hebben	Schoon Wy Gebonden Zoudt hebben
Schoon Gy Gebooden Zoudt hebben	Schoon Wy Gebooden Zoudt hebben
Schoon Gy Gegaan Zoudt hebben of zyn	Schoon Wy Gegaan Zoudt hebben of zyn
Schoon Gy Getreeden Zoudt hebben of zyn	Schoon Wy Getreeden Zoudt hebben of zyn
Schoon Hy of zy Vermaand Zoude hebben	Schoon zy Vermaand Zouden hebben
Schoon Hy of zy Geantwoord Zoude hebben	Schoon zy Geantwoord Zouden hebben
Schoon Hy of zy Gebonden Zoude hebben	Schoon zy Gebonden Zouden hebben
Schoon Hy of zy Gebooden Zoude hebben	Schoon zy Gebooden Zouden hebben
Schoon Hy of zy Gegaan Zoude hebben of zyn	Schoon zy Gegaan Zouden hebben of zyn
Schoon Hy of zy Getreeden Zoude hebben of zyn	Schoon zy Getreeden Zouden hebben of zyn

De Onbepaalende Wyze.

Tegenwoordig	Vermaanen
Tegenwoordig	Antwoorden
Tegenwoordig	Binden
Tegenwoordig	Gebieden
Tegenwoordig	Gaan
Tegenwoordig	Treeden
Verleeden	Vermaand hebben
Verleeden	Geantwoord hebben
Verleeden	Gebonden hebben
Verleeden	Gebooden hebben
Verleeden	Gegaan hebben óf zyn.
Verleeden	Getreeden hebben óf zyn.
Toekomende	Te zullen Vermaanen
Toekomende	Te zullen Antwoorden
Toekomende	Te zullen Binden
Toekomende	Te zullen Gebieden
Toekomende	Te zullen Gaan
Toekomende	Te zullen Treeden

[p. 284]

Deelwoorden

Tegenwoordig	Vermaanende
Tegenwoordig	Antwoordende
Tegenwoordig	Bindende
Tegenwoordig	Gebiedende
Tegenwoordig	Gaande
Tegenwoordig	Treedende
Verleeden	Vermaand
Verleeden	Geantwoord
Verleeden	Gebonden
Verleeden	Gebooden
Verleeden	Gegaan
Verleeden	Getreeden
Toekomende	Zullende Vermaanen
Toekomende	Zullende Antwoorden
Toekomende	Zullende Binden
Toekomende	Zullende Gebieden
Toekomende	Zullende Gaan
Toekomende	Zullende Treeden.

Sommige Werkwoorden, als Haaten, Laaten, Eeten, Weeten, Stooten, enz. hebben in het Meervoudig getal der gebiedende wyzen, Haatet, Laatet, Eetet, Weetet, Stootet.

Hoe nu de voorgaande woorden Lydender wyze verschikt moeten worden, kan men uyt het voorbeeld van de woord' Geleerd worden zien; alleen staat alhier aan te merken, dat men ten aanzien van het woord Antwoorden niet zegt, Ik word

[p. 285]

geantwoord, maar wel My wordt geantwoord, óf My wierdt geantwoord. De zelfde aanmerking vindt ook eenigsins plaats in 't woord Gebieden; want howel men zeggen kan, Wy worden Gebooden, nógtans zoud ik liever zeggen, Ons wordt gebooden. De woorden Gaan en Treeden zyn wel eenigermaate bedryvende Werkwoorden, maar evenwel niet eygentlyk aan lydinge onderworpen; en moogen derhalve wel onder de Onzydige geteld worden; onaangezien het somtyds beter voegt te zeggen Ik ben gegaan, dan Ik heb gegaan; gelyk men ook zegt, Ik ben getreeden, dat is, voortgegaan: want, Ik heb getreeden, is zo veel als Ik heb getrapt; in welken zin men ook lydender wyze zeggen kan, Ik wierd getreeden; óf De druyven wierden in eene kuyp getreeden.

Volgens deeze voorbeelden van Conjugatie konnen alle andere Werkwoorden door hunne Wyzen en Tyden verschikt worden, mids dat men gade slaa dat de woorden in den Tegenwoordigen Tyd der ^* Aantoonende Wyze doorgaans in den tweeden en derden persoon van 't Eenvoudig, en alleen in den tweeden persoon van 't Meervoudig getal, eene T aanneemen, als Ik Woon, Gy Woont, Hy Woont: Wy Woonen, Gylieden Woont, Zy Woonen. Zo ook, Ik Benyd, Gy benydt, Hy benydt: Wy benyden, Gyl. benydt, Zy benyden. En Ik Adem, Gy ademt, Hy ademt: Wy ademen, Gyl. ademt, Zy ademen, enz. Als mede, Ik Blaas, Gy

* Indicativus.

[p. 286]

blaast, Hy blaast: Wy blaazen, Gyl. blaast, Zy blaazen. En Ik Hoor, Gy hoort, Hy hoort: Wy hooren, Gyl. hoort, Zy hooren. Daarby staat ook aan te merken dat de Onvolmaakte Verleeden Tyd in verscheydene woorden merkelyk verscheelt: want schoon het voegen van den uytgang de, aan den Tegenwoordigen Tyd der ^‡ Aantoonende Wyze, de regelmaatige vórming schynt, om den Onvolmaakten Verleeden Tyd uyt te beelden, als Ik Leer, Ik Leerde. Ik Hoor, Ik Hoorde; zo maaken nógtans veele Werkwoorden den Onvolmaakten Verleeden Tyd anders, als blykt aan het woord Spreeken, 't welk heeft, Ik Sprak, Gy spraakt, Hy sprak: Wy spraken, Gylieden spraakt, Zy spraken Het woord Treeden heeft Ik trad, Gy tradt, Hy tradt: Wy traden, Gylieden tradt, Zy traden. Het woord Leezen heeft Ik Las, Gy laast, Hy las: Wy lazen, Gylieden laast, zy lazen. 't Woord Zien heeft, Ik zag, Gy zaagt, Hy zag: Wy zagen, Gylieden zaagt, Zy zagen. Het woord Komen heeft, Ik Quam, Gy quaamt, Hy quam: Wy quamen, Gyl. quaamt, Zy quamen. En Neemen heeft, Ik Nam, Gy naamt, Hy nam: Wy namen, Gyl. naamt, Zy namen. Dus wyken ook veele andere Werkwoorden van den gemeenen Regel af, gelyk hiernaa door eene menigte van voorbeelden, ter plaatse daar van de ^* Worteltyden gehandelt wordt, zal blyken. Ondertusschen acht ik dat iemand, die maar een wey-

‡ Indicativus.

* Tempora Radicalia.

[p. 287]

nig opmerkend is, uyt deeze aangetoonde voorbeelden wel zal konnen begrypen, hoe wanschikkelyk het is, dat men in den Onvolmaakten Verleeden Tyd tusschen 't Eenvoudig en Meervoudig getal geen onderscheyd maakt; het welk nógtans veel geschiedt, zelfs van Schryvers die men moet bekennen schrander te zyn: maar iemand, die zich zulk een quaade gewoonte niet heeft aangewend, komt het zeer walgelyk voor, als hy leest, Om dat ik oordeelden. Waar op ik hem antwoorden. Ik meenden hem te zien. Men hoorden U niet, enz. Waarvoor een kundige schryft, Oordeelde, antwoordde, meende, en hoorde. De woorden Sterven, en Verwerven, hebben in den Onvolmaakten Verleeden Tyd der Aantoonende wyze, Hy Sturf, Ik verwurf; en dien zelfden Tyd der Aanvoegende Wyze kan men dus uytdrukken: Zy meenden dat ik stierf. Het kóste me veel moeite eer ik het verwierf.

De Tegenwoordige Tyd der ^‡ Aantoonende Wyze, wordt gemaakt van de ^* Onbepaalende Wyze door 't afsnyden van den uytgang en; als van Deelen, Ik Deel: Gelooven, Ik geloof: Leeven, Ik Leef: Leezen, Ik Lees: Beminnen, Ik Bemin: Verneemen, Ik Verneem: Klóppen, Ik Klóp: Vatten, Ik Vat: Snyden, Ik Snyd óf Sny: Voeg hierby, Doen, Ik Doe: Gaan, Ik Gaa: Staan, Ik Staa: Slaan, Ik Slaa, enz. Sommige willen dat men den Tegenwoordigen Tyd der ^‡ Aantoonende

‡ Indicativus.

* Infinitivus.

‡ Indicativus.

[p. 288]

Wyze deezer woorden dus zal schryven, Ik Deele, Ik Geloove, Ik Leeve, Ik Leeze, Ik Beminne, Ik Verneeme, enz. Maar behalve dat dit een lamme spraak schynt, wat onderscheyd zal men dan maaken, om de ^† Aanvoegende óf Wenschende Wyze uyt te beelden: Immers is het veel beter dat men dat onderscheyd in acht neeme, dewyl onze taal zulks toelaat, Als, Ik Deel eenpaarig; Hy wil niet dat ik Deele. Ik Geloof u wel; Meent gy dat ik u Geloove. Ik leef Gerust; Hy benydt my dat ik gerust Leeve. Ik Lees veel; Zy wil niet dat ik veel Leeze. Ik Bemin haar; Staa toe dat ik haar Beminne. Ik Verneem'er niets van; Vergun my dat ik 'er nâ verneeme. Ik vind dit onderscheyd tusschen de Aantoonende en de Aanvoegelyke wyze al waargenomen by Melis Stoke: want dus zingt die aaloude Kronykschryver in zynen Opdragt.

Omdat ic niet en wille
Dat mine sinnen yet leggen stille,
Ende verderven met ledichede,
Wil ic alhier ter stede
Seggen wie die Graven waren.
.........
Hem bid ic die noyt began,
Ende die over gemeene man,
Om berechten sette Lantsheren,
Dat hi my dat moete leren,
Dat ic die waarheyt so verclare,
Dat men weten moet dat ware.

† Subjunctivus.

[p. 289]

In zyne Inleydinge:

Hier lat' ic van den Kaerlingen
Myn scriven bliven, ende mine dingen,
Eende heb u bi dien gheseit
Die reden, die hier is voerleit.

Elders ^* Laat hy zich dus hooren:

Hier keer ic t'onsen Graven weder,
Dortien jaar (dus is 't getelt)
Had hi Holland in sijn gewelt.

Men brengt hier tegen in, dat men door te zeggen, Ik Bemin, Ik Hoor, Ik Vermaan enz. geen onderscheyd maakt tusschen de Gebiedende wyze en den Tegenwoordigen tyd der Aantoonende wyze; dewyl men gebiedende zegt, Hoor my. Dóch dit zy zo: ondertusschen dunkt my dat daar minder aan gelegen is, dan dat 'er geen verschil tusschen den Aantoonende en de Aanvoegende wyze gemaakt wordt; omdat men, ter oorzaake van de byvoeginge en aflaatinge van het Voornaamwoord Ik, in het verschil van de Gebiedende en de Aantoonende wyze niet doolen kan, gelyk men zou konnen in het onderscheyd tusschen de Aanvoegende en de Aantoonende Wyze in den eersten Persoon, nademaal 'er in onze taale veele Werkwoorden zyn, die

* Pag mihi 29.

[p. 290]

door de byvoeginge van de E in de Aantoonende wyze eene twyfelachtigheyd konnen baaren; by voorbeeld, als men zegt, Ik wachte u met verlangen, dan zal dit ligtelyk konnen genomen worden voor Ik wachtede; en schoon men in 't schryven daarvoor stelt Ik wachtte, nógtans zyn 'er veele Leezers en Schryvers, die dit naauwkeurig onderscheyd niet waarneemende, daardoor in verbysteringe zouden konnen gebragt worden; waarvan men geen gevaar loopt, als men in de Aantoonende wyze zegt, en ook schryft, Ik wacht. In dezelfde dubbelzinnigheyd vervalt men als men schryft Ik werd in plaatse van Ik wierd; want veele schryven altoos, Werden in stede van Worden, zich inbeeldende, zo 't schynt, dat het laatste niet deftig genoeg is, alhoewel Werden in de gemeene spraak my zeer gemaakt voorkomt, gelyk ook als ik iemand hoor zeggen, Ik hoore u niet; Ik weete het niet; Ik hebbe hem niet gezien, enz. Maar ik vind'er gansch geen gemaaktheyd in, als men zegt, Maak dat ik zulks nooit weêr hoore. Hierby komt nóg, dat de woorden Gaan, Doen, Slaan, Staan, Zien, enz. geen onderscheyd tusschen de Aantoonende en Gebiedende wyze toelaaten. Hoewel nu het oud gebruyk van Ik Geloove, Ik Meene, enz. schynt te pleyten; even zo doet het ook voor Gaane en Doene, al zo wel als voor Ane en Ave, in stede van Aan en Af; en wil men dit voorstaan, dan valt 'er vooral niet te zeggen tegen Zeepe.

[p. 291]

Zoone, Mensche, Neeve, enz. in den Nominativus.

Hoe sterk nu ook dit onderscheyd tusschen de Aantoonende en Aanvoegende wyze is tegengesprooken geweest, zo vind ik echter dat ik het alleen, en ook de eerste geensins ben, die geoordeeld heb dat het grondwoord van Maaken en van Hooren, enz. was Ik maak, ik hoor, enz. want de zeer geleerde en arbeydzaame Taalkundige E vander Hoogt, in de Voorreede van zyn Grieksch Woordenboek over het N. Testament, met zeer bondige redenen getoond hebbende, dat ons en in de Naamwoorden het teken van het Meervoudig getal was, en dat als men dat teken wegneemt van Zalen, delen, Zonen, buren, men dan maar behoudt deeze valsche grondwoorden Zal, del. zon, bur, in plaatse van Zaal, deel, zoon, buur, geeft dan vervólgens te verstaan, dat het zelfde en in onze Werkwoorden het teken is van de Onbepaalende wyze, en ook van de Meervoudige eerste en derde persoonen. ‘Dit, zegt hy, leert my dan spellen Smaaken, eeten, brengen, dringen, werken, enz. want derzelver grondwoorden zyn. Ik smaak, eet, breng, dring, werk, enz.’ Hieruyt blykt het immers klaar, dat onaangezien de bekende Anonymus Batavus in de Boekzaal van May en Juny, des jaars 1708. my durft verwyten, de fabrykzieke opwerping van dat kóstelyk onderscheyd, dat men daar mee aanwyst tusschen de aantoonende wyze

[p. 292]

en de aanvoegende óf wenschende, ik nógtans de eerste opwerper van dat onderscheyd niet geweest ben; maar dat, by geleerder dan ik, al lang voor my aangetoond is, dat het op goede reden steunde. En immers zoud het een zéer lamme spraak zyn, indien men zeyde, Ik wille dat gy dit doet; maar daar steekt gansch geen ongerymdheyd in als men zegt, Dat hy 't vry wille, ik begeer het niet.

En tót een verder bewys dat ik de Vinder van die Fabrykzieke opwerpinge niet ben, dient dat niet alleen in de Tweespraak van de Nederduytsche Letterkonst, nu al verre over de honderd en twintig jaaren oud, de grondwoorden gezegd worden te zyn, Ik Blaf, gryns, kaauw, knor, pryk, slok, zucht, zuyp. enz. maar men vindt ook dat de geleerde Simon Stevin, één van de opbouwers onzer taale, in zyne Beginselen der Weegkonst, te Leyde gedrukt in 't jaar MDLXXXVI, geevende vooraf een kort bericht van den aalouden oorsprong der Duytsche taale, een geheele lyst opgesteld heeft van over de zevenhonderd Duytsche werkwoorden, die éénsilbig in den eersten persoon zyn, als onder andere, Ik Acht, Ban, Bid, Bind, Byt, Bloos, Breek, Buk, Dank, Dool, Droom, Eer, Eet. Eysch, Fluyt, Gaap, Groet, Haal, Heb, Hoor, Jaag, Kan, Kerm, Klim, Knars, Kruyp, Lach', Leg, Lieg, Loop, Maak, Meng, Muyt, Naai, Neem, Noop, Oogst, Pers Pis, Ploeg, Praat, Put, Quel, Quets, Quist,

[p. 293]

Raak, Reys, Rym, Roem, Schaak, Scheer, Schenk, Schreeuw, Schryf, Slaap, Smoor, Snork, Stel, Steel, Stryk, Tast, Toon, Troost, Twist, Val, Vast, Veyns, Vraag, Waan, Wacht, Walg, Was [Cresco], Wasch [Lavo], Ween, Werp, Woon, Wyk. Achter deeze Lyst heeft de gemelde Schryver nóg een veel grooter gevoegd van eenlédige Naamwoorden; welke verzameling tót een bewys kan dienen, dat de byvoeging van de Letter e achter de woorden Baan, biecht, blaas, brug, eer, hemd, kaers, klagt, mensch, plaats, quaal, vrees, wolk, enz. niet oorsprongklyk, maar van een laater uytvindsel is; en dat de aflaating van de achterste E in den Nominativus der woorden Biechte, blaaze, eere, kaerse, mensche. enz. eene wederkeering is tot het aaloude gebruyk.

Daar zyn 'er die den Subjunctivus dus uytdrukken, Zie óf hy dat gedaan hebbe. Maar my dunkt het veel beter dat men zegge, Zie óf hy dat gedaan heeft: want de Subjunctivus wordt duydelyk uytgedrukt door de verplaatsing van 't Hulpwoord Heeft: doordien men in de Aantoonende wyze zegt, Hy heeft het gedaan; Hy is vertrokken: En men drukt de Aanvoegende Wyze volkomenlyk uyt als men, zegt, Zie óf hy dat gedaan heeft, Ik heb verstaan dat hy vertrokken is. Maar om de ^* Wenschende Wyze te betékenen, is het noodig te zeggen, Dat hy zyne wil hebbe; Dat hy te vreede gesteld zy, óf worde. Uyt het gezeyde zal

* Optativus.

[p. 294]

men wel konnen begrypen dat ik het onnoodig achte, het woord Werd tót het betékenen van den Onvolmaakte Verleeden Tyd der Aantoonende Wyze te gebruyken, in plaatse van Wierd; onaangezien men zulks by den Historischryver Hooft, en eenige andere Schryveren, doorgaans vindt: want tót betékeninge van de Aanvoegende wyze heeft men niet anders te doen, dan het woordtje Wierd te verplaatsen, als, Ik wierd daar toe verzócht; En Eer ik daartoe verzócht wierd. Waaruyt dan zonneklaar blykt, dat men zich van zulk een arm behulp, als Werd voor het Praeteritum Imperfectum Indicativi, en Wierd alleen voor het Imperfectum Subjunctivi, (de Ongeletterden gelieven my dit Latyn ten goede te houden) niet behoeft te bedienen. Nóg staat my alhier te melden, dat onze taal zékere bewoordingen, óf tzamenvoeging van twee Infinitivi heeft, welke andere taalen niet toelaaten, als Ik heb hem zien sterven. Ik heb hooren zeggen. Ik heb haar weezen haalen. Ik heb 't hem doen brengen. Ik heb hem laaten staan. Ik heb het niet moogen doen. Ik heb 'er niet konnen byzyn. Ik heb 't 't niet willen hooren. Ik heb 't niet durven spreeken: want in dien zin te gebruyken de Deelwoorden Gezien, Gehoord, Geweest, Gelaaten, Gemoogen, Gekonnen, Gewild en Gedurfd, laat de eygenschap onzer taale niet toe. Maar des niettegenstaande zegt men evenwel Ik heb 't begonnen te doen. Ik heb 't gevreesd te zien.

[p. 295]

Om nu de Werkwoorden door alle tyden naar behooren te veranderen, moet men derzelver ^† Wortel-tyden weeten, welke nu staan te vólgen.

I. De regelmaatigste wyze om den Onvolmaakten Verleeden Tyd te betékenen, geschiedt, gelyk reeds gezegd is, door de sillabe de achter den Tegenwoordigen Tyd te voegen, als

Ik Adem	Ik Ademde	Geademd	Ademen
Ik Anker	ik ankerde	geankerd	ankeren
Ik Baar	ik baarde	gebaard	baaren
Ik Bouw	ik bouwde	gebouwd	bouwen
Ik Cyfer	ik cyferde	gecyferd	cyferen
Ik Daal	ik daalde	gedaald	daalen
Ik Derf	ik derfde	gederfd	derven
Ik Dien	ik diende	gediend	dienen
Ik Eer	ik eerde	geëerd	eeren
Ik Eyndig	ik eyndigde	geëyndigd	eyndigen
Ik Erf	ik erfde	geërfd	erven
Ik Faamroof,	ik faamroofde	gefaamroofd	faamrooven
Ik Flikker	ik flikkerde	geflikkerd	flikkeren
Ik Gier	ik gierde	gegierd	gieren
Ik Graauw	ik graauwde	gegraauwd	graauwen
Ik Handel	ik handelde	gehandeld	handelen
Ik Hoor	ik hoorde	gehoord	hooren
Ik Huur	ik huurde	gehuurd	huuren
Ik Jammer	ik jammerde	gejammerd	jammeren

† Tempora Radicalia.

[p. 296]

Ik Kaauw	ik kaauwde	gekaauwd	kaauwen
Ik Klaag	ik klaagde	geklaagd	klaagen
Ik Leef	ik leefde	geleefd	leeven
Ik Louter	ik louterde	gelouterd	louteren
Ik Mazel	ik mazelde	gemazeld	mazelen
Ik Moedig	ik moedigde	gemoedigd	moedigen
Ik Nader	ik naderde	genaderd	naderen
Ik Nies	ik niesde	geniesd	niezen
Ik Oordeel	ik oordeelde	geoordeeld	oordeelen
Ik Ordineer	ik órdineerde	geórdineerd	órdineeren
Ik Pel	ik pelde	gepéld	pellen
Ik Plonder	ik plonderde	geplonderd	plonderen
Ik Queel	ik queelde	gequeeld	queelen
Ik Quyn	ik quynde	gequynd	quynen
Ik Rammel	ik rammelde	gerammeld	rammelen
Ik Reken	ik rekende	gerekend	rékenen
Ik Reys	ik reysde	gereysd	reyzen
Ik Scheur	ik scheurde	gescheurd	scheuren
Ik Sluymer	ik sluymerde	gesluymerd	sluymeren
Ik Tem	ik temde	getemd	temmen
Ik Tuymel	ik tuymelde	getuymeld	tuymelen
Ik vloei	ik vloeide	gevloeid	vloeijen
Ik Vrees	ik vreesde	gevreesd	vreezen
Ik Waag	ik waagde	gewaagd	waagen
Ik Woon	ik woonde	gewoond	woonen
Ik Yl	ik ylde	geyld	ylen
Ik Ys	ik ysde	geysd	yzen
Ik Yver	ik yverde	geyverd	yveren
Ik Zaai	ik zaaide	gezaaid	zaaijen
Ik Zegel	ik zegelde	gezegeld	zégelen

[p. 297]

By deeze kan men voegen

Ik Jaag	ik jaagde en joeg	gejaagd	jaagen
Ik Vraag	ik vraagde en vroeg	gevraagd	vraagen
Ik ráad	ik raadde en ried	geraaden	raaden

II. De vólgende Verandering is, al men te, by den Tegenwoordige Tyd voegt, als

Ik Buk	ik bukte	gebukt	bukken
Ik Doop	ik doopte	gedoopt	doopen
Ik Druk	ik drukte	gedrukt	drukken
Ik Eysch	ik eyschte	geëyscht	eyschen
Ik Fóp	ik fopte	gefópt	fóppen
Ik Gis	ik giste	gegist	gissen
Ik Hink	ik hinkte	gehinkt	hinken
Ik Hoop	ik hoopte	gehoopt	hoopen
Het Jeukt	het jeukte	gejeukt	jeuken
Ik Jók	ik jókte	gejókt	jókken
Ik Kef	ik kefte	gekeft	keffen
Ik Kap	ik kapte	gekapt	kappen
Ik Lesch	ik leschte	gelescht	lesschen
Ik Merk	ik merkte	gemerkt	merken
Ik Naak	ik naakte	genaakt	naaken
Ik Oogst	ik oogste	geoogst	oogsten
Ik Pas	ik paste	gepast	passen
Ik Predik	ik predikte	gepredikt	prediken
Ik Queek	ik queekte	gequeekt	queeken
Ik Quets	ik quetste	gequetst	quetsen
Ik Raak	ik raakte	geraakt	raaken

[p. 298]

Ik Schimp	ik schimpte	geschimpt	schimpen
Ik Tróts	ik trótste	getrótst	trótsen
Ik Visch	ik vischte	gevischt	visschen
Ik Vloek	ik vloekte	gevloekt	vloeken
Ik Wensch	ik wenschte	gewenscht	wenschen
Ik Yk	ik ykte	geykt	yken
Ik Zeep	ik zeepte	gezeept	zeepen
Ik Zwik	ik zwikte	gezwikt	zwikken
Ik Zwets	ik zwetste	gezwetst	zwetsen

Hierby konnen gevoegd worden

Ik Lach	ik lachte en loeg	gelacht en gelachgen	lachgen
Ik Tref	ik trefte en trof	getreft en getroffen	treffen

III. De Derde Verandering is van Werkwoorden, die in den Tegenwoordigen Tyd eydigen in d óf t, en welker Onvolmaakte Verleeden Tyd gemaakt wordt door het verdubbelen dier letteren, dus dde, óf tte, óf door ede, achter den Tegenwoordige Tyd te voegen, als

Ik Antwoord	ik antwoordde óf antwoordede	geantwoord	antwoorden
Ik Acht	ik achtte óf achtede	geacht	achten
Ik Bloed	ik bloedde óf bloedede	gebloed	bloeden
Ik Boet	ik boette óf boetedde	geboet	boeten

[p. 299]

Ik Dood	ik doodde of doodede	gedood	dooden
Ik Fluyt	ik fluytte óf fluytede	gefluyt	fluyten
Ik Groet	ik groette óf groetede	gegroet	groeten
Ik Hoed	ik hoedde óf hoedede	gehoed	hoeden
Ik Haat	ik haatte óf haatede	gehaat	haaten
Ik Jagt	ik jagtte óf jagtede	gejagt	jagten
Ik Kleed	ik kleedde óf kleedede	gekleed	kleeden
Ik Knót	ik knótte óf knóttede	geknót	knótten
Ik Laad	ik laadde óf laadede	gelaaden	laaden
Ik Lust	ik lustte óf lustede	gelust	lusten
Ik Myd	ik mydde óf mydede	gemyd	myden
Ik Muyt	ik muytte óf muytede	gemuyt	muyten
Ik Nood	ik noodde óf noodigde	genood	nooden
Ik Net	ik nette óf nettede	genét	netten
Ik Pacht	ik pachtte óf pachtede	gepacht	pachten

[p. 300]

Ik Quist	ik quistte óf quistede	gequist	quisten
Ik Red	ik redde óf reddede	gered	redden
Ik Rust	ik rustte óf rustede	gerust	rusten
Ik Smeed	ik smeedde óf smeedede	gesmeed	smeeden
Ik Schat	ik schatte óf schattede	geschat	schatten
Ik Troost	ik troostte óf troostede	getroost	troosten
Ik Uyt	ik uytte óf uytede	geuyt	uyten
Ik Voed	ik voedde óf voedede	gevoed	voeden
Ik Vast	ik vastte óf vastede	gevast	vasten
Ik Wied	ik wiedde óf wiedede	gewied	wieden
Ik Wacht	ik wachtte óf wachtede	gewacht	wachten
Ik Zift	ik ziftte óf ziftede	gezift	ziften
Ik Zucht	ik zuchtte óf zuchtede	gezucht	zuchten
Ik Zweet	ik zweette óf zweetede	gezweet	zweeten

[p. 301]

IV. De Vierde Verandering is van Werkwoorden welker y van den Tegenwoordige Tyd veranderd wordt in ee, om den Onvolmaakten Verleeden Tyd te vórmen; en als men dan Ge daarvoor, en en daar achter stelt, zo wordt het Deelwoord van den Verleeden Tyd daaruyt gemaakt, als

Ik Byt	ik beet	gebeeten	byten
Ik Blyf	ik bleef	gebleeven	blyven
Ik Dryf	ik dreef	gedreeven	dryven
Ik Glyd	ik gleed	gegleeden	glyden
Ik Gryp	ik greep	gegreepen	grypen
Ik Kryg	ik kreeg	gekreegen	krygen
Ik Kryt	ik kreet	gekreeten	kryten
Ik Kyk	ik keek	gekeeken	kyken
Ik Kyf	ik keef	gekeeven	kyven
Ik Lyd	ik leed	geleeden	lyden
Ik Nyg	ik neeg	geneegen	nygen
Ik Nyp	ik neep	geneepen	nypen
Ik Prys	ik prees	gepreezen	pryzen
Ik Quyt	ik queet	gequeeten	quyten
Ik Ryd	ik reed	gereeden	ryden
Ik Ryg	ik reeg	gereegen	rygen
Ik Rys	ik rees	gereezen	ryzen
Ik Ryt	ik reet	gereeten	ryten
Ik Schryf	ik schreef	geschreeven	schryven
Ik Schyn	ik scheen	gescheenen	schynen
Ik Slyt	ik sleet	gesleeten	slyten
Ik Smyt	ik smeet	gesmeeten	smyten
Ik Stryd	ik streed	gestreeden	stryden

[p. 302]

Ik Styg	ik steeg	gesteegen	stygen
Ik Vryf	ik vreef	gevreeven	vryven
Ik Wyk	ik week	geweeken	wyken
Ik Wys	ik wees	geweezen	wyzen
Ik Wyt	ik weet	geweeten	wyten
Ik Zwym	ik zweem	dóch de Volmaakte Verleeden Tyd is bezwymd	zwymen.

Van deeze zyn uytgezonderd

Ik Hyg	ik hygde	gehygd	hygen
Ik Hys	ik hyste	gehyst	hyssen
Ik Krysch	ik kryschte	gekryscht	kryschen
Ik Kryg (oorlóg)	ik krygde	gekrygd	krygen
Ik Lyn	ik lynde	gelynd	lynen
Ik Lym	ik lymde	gelymd	lymen
Ik Myd	ik mydde	gemyd	myden
Ik Myn	ik mynde	gemynd	mynen
Ik Pyp	ik pypte	gepypt	pypen
Ik Rym	ik rymde	gerymd	rymen
Ik Twyn	ik twynde	getwynd	twynen
Ik Vyl	ik vylde	gevyld	vylen

V. De Vyfde Verandering is als uy van den Tegenwoordigen Tyd in oo veranderd wordt in den Onvolmaakten Verleeden Tyd, als

Ik Buyg	ik boog	geboogen	buygen
Ik Druyp	ik droop	gedroopen	druypen
Ik Duyk	ik dook	gedooken	duyken

[p. 303]

Ik Kruyp	ik kroop	gekroopen	kruypen
Ik Luyk	ik look	gelooken	luyken
Ik Ruyk	ik rook	gerooken	ruyken
Ik Schuyf	ik schoof	geschooven	schuyven
Ik Snuyt	ik snoot	gesnooten	snuyten
Ik Sluyt	ik sloot	geslooten	sluyten
Ik Stuyf	ik stoof	gestooven	stuyven
Ik Zuyg	ik zoog	gezoogen	zuygen
Ik Zuyp	ik zoop	gezoopen	zuypen

Van deeze zyn uytgezonderd

Ik Buyl	ik buylde	gebuyld	buylen
Ik Huys	ik huysde	gehuysd	huyzen
Ik Huyl	ik huylde	gehuyld	huylen
Ik Kuyp	ik kuypte	gekuypt	kuypen
Ik Pruyl	ik pruylde	gepruyld	pruylen
het Puylt	het puylde	gepuyld	puylen
Ik Ruyl	ik ruylde	geruyld	ruylen
Ik Ruym	ik ruymde	geruymd	ruymen
het Ruyscht	het ruyschte	geruyscht	ruyschen
Ik Spuyt	ik spuytte	gespuyt	spuyten
Ik Stuyt	ik stuytte	gestuyt	stuyten
het Suyst	het suysde	gesuysd	suyzen
Ik Wuyf	ik wuyfde	gewuyfd	wuyven

Merk dat Kluyven en Schuylen hebben kluyfde óf kloof, en gekluyfd óf geklooven: en schuylde óf school, en geschuyld óf geschoolen.

[p. 304]

VI. De Zesde Verandering is als de Werkwoorden, om den Onvolmaakten Verleeden Tyd uyt te drukken, in in on veranderen, als

Ik Bind	ik bond	gebonden	binden
Ik Blink	ik blonk	geblonken	blinken
Ik Ding	ik dong	gedongen	dingen
Ik Drink	ik dronk	gedronken	drinken
Ik Dwing	ik dwong	gedwongen	dwingen
Ik Klink	ik klonk	geklonken	klinken
Ik Spin	ik spon	gesponnen	spinnen
Ik Spring	ik sprong	gesprongen	springen
Ik Stink	ik stonk	gestonken	stinken
Ik Vind	ik vond	gevonden	vinden
Ik Win	ik won	gewonnen	winnen
Ik Wind	ik wond	gewonden	winden
Ik Wring	ik wrong	gewrongen	wringen
Ik Zing	ik zong	gezongen	zingen
Ik Zink	ik zonk	gezonken	zinken

By deeze mag men voegen

Ik Glim	ik glom	geglommen	glimmen
Ik Klim	ik klom	geklommen	klimmen
Ik Krimp	ik kromp	gekrompen	krimpen

VII. De Zevende Verandering is als men ie in oo verwisselt, als

[p. 305]

Ik Bedrieg	ik bedroog	bedroogen	bedriegen
Ik Gebied	ik gebood	gebooden	gebieden
Ik Geniet	ik genoot	genooten	genieten
Ik Giet	ik goot	gegooten	gieten
Ik Kies	ik koos	gekoozen	kiezen
Ik Lieg	ik loog	geloogen	liegen
Ik Schiet	ik schoot	geschooten	schieten
Ik Vlied	ik vlood	gevlooden	vlieden
Ik Vlieg	ik vloog	gevloogen	vliegen
Het Vriest	het vroor	gevrooren	vriezen
Ik Verlies	ik verloor	verlooren	verliezen
Ik Bied	ik bood	gebooden	bieden
Ik Zied	ik zood	gezooden	zieden

Van deeze zyn uytgezonderd

Ik Nies	ik niesde	geniesd	niezen
Ik Wieg	ik wiegde	gewiegd	wiegen

VIII. De Achtste Verandering is, als ee veranderd wordt in a; zynde het Lydend Deelwoord onregelmaatig, als

Ik Breek	ik brak	gebroken	breeken
Ik Beveel	ik beval	bevolen	beveelen
Ik Eet	ik at	gegeeten	eeten
Ik Geef	ik gaf	gegeeven	geeven
Ik Genees	ik genas	geneezen	geneezen
Ik Lees	ik las	geleezen	leezen
Ik Meet	ik mat	gemeeten	meeten

[p. 306]

Ik Neem	ik nam	genomen	neemen
Ik Spreek	ik sprak	gesprooken	spreeken
Ik Steek	ik stak	gestoken	steeken
Ik Steel	ik stal	gestolen	steelen
Ik Treed	ik trad	getreeden	treeden
Ik Vergeet	ik vergat	vergeeten	vergeeten
Ik Vreet	ik vrat	gevreeten	vreeten

Van deeze zyn uytgezonderd

Ik Beef	ik beefde	gebeefd	beeven
Ik Deel	ik deelde	gedeeld	deelen
Ik Eer	ik eerde	geëerd	eeren
Ik Kleed	ik kleedde	gekleed	kleeden
Ik Leef	ik leefde	geleefd	leeven
Ik Leer	ik leerde	geleerd	leeren
Ik Queel	ik queelde	gequeeld	queelen
Ik Sneef	ik sneefde	gesneefd	sneeven
Ik Smeer	ik smeerde	gesmeerd	smeeren
Ik Streef	ik streefde	gestreefd	streeven
Ik Teer,	ik teerde	geteerd,	teeren
Ik Veeg	ik veegde	geveegd	veegen
Ik Vrees	ik vreesde	gevreesd	vreezen
Ik Weef,	ik weefde	geweeven	weeven
Ik Zweet	ik zweette	gezweet	zweeten

Uyt deeze acht Veranderingen en haare verscheydene uytzonderingen blykt het, dat het zeer ongerymd is, het Nederduytsch aan Vier Conjugatien, volgens het Latyn, te bepaalen:

[p. 307]

want als iemand maar één Werkwoord wel kan Conjugeeren, dan kan hy ze alle naar de Tyden verschikken, byaldien hy hunnen Onvolmaakten Verleeden Tyd, nevens het Deelwoord der Verleedene Tyd, maar weet. Hierom is het dat ik zulk een menigte daarvan in de voorgaande lysten verzameld hebbe, om aan onkundigen een duydelyke leerwyze voor te stellen. Ondertusschen staat aan te merken, dat hoewel de lettergreep Ge doorgaans het téken is van het Deelwoord des Verleeden Tyds, de Werkwoorden nógtans die met Be, Ge, óf Ver, beginnen, daarvan uytgezonderd zyn, als Beminnen, Bemind: Begeeren, Begeerd: Bezoeken, Bezócht: Gebruyken, Gebruykt: Gelooven, Geloofd: Geschieden, Geschied: Verachten, Veracht: Verslinden, Verslonden: Verteeren, Verteerd.

In t'Zamengezette woorden wordt deeze sillabe Ge naa het Voorzetsel geplaatst, als Aanwyzen, Aangeweezen: Afbreeken, Afgebroken: Doordringen, Doorgedrongen: Ingaan, Ingegaan: Mededeelen, Medegedeeld: Neêrslaan, Neêrgeslagen: Naaspeuren, Naagespeurd: Omkeeren, Omgekeerd: Ophouden, Opgehouden: Overzetten, Overgezét: Toeschryven, Toegeschreeven: Uytwerpen, Uytgeworpen, Voorstellen, Voorgesteld: Voortbrengen, Voortgebragt: Wederkomen, Wedergekomen: t'Zamenstellen, t'Zamengesteld.

Des niettegenstaande zyn 'er veele t'Zamengezette woorden die deeze lettergreep Ge verwerpen, als Doorgronden, Doorgrond; Doorschie-

[p. 308]

ten, Doorschooten: (want doorgeschooten is met een beschót afgeschooten). Herstellen, Hersteld: Omringen, Omringd: Ondervinden, Ondervonden: Ontkennen, Ontkend: Onthoofden, Onthoofd: Volharden, Volhard: Volbrengen, Volbragt: Wederleggen, Wederlegd.

Daar zyn ook verscheydene t'Zamengezette woorden, welker Onbepaalende Wyze, en het Lydend Deelwoord, eveneens zyn, als Doorloopen, Doorstooten, Geneezen, Herroepen, Onthouden, Ontkomen, Ontloopen, Ontslaapen, Verlaaten. Want men zegt, De Heelmeesters konden haar niet geneezen; en Zyne wonde wierdt geneezen. Hy mag haar niet verlaaten; en Zy heeft hem verlaaten.

Noopende de t'Zamengezette woorden is dit insgelyks aanmerkelyk, dat de Voorzetsels dikwils daarvan gescheyden worden, dóch niet in de Onbepaalende en Aanvoegende Wyzen; maar in de Aantoonende Wyze is zulks zeer gemeen, als Zy gingen tzamen: Wy quamen aan 't huys: Hy week van den Heere af: Ik wys veele zaaken, die andere voorbygegaan zyn, aan. Dóch indien men deeze bewoordingen tót de Wenschende óf Aanvoegende Wyze overbrengt, dan heeft die scheyding geen plaats, als Ik wenschte dat wy tzamengingen: 't Was laat eer wy daar aanquamen: Hy ontkende dat hy daarvan afweek: 't Is een zwaarder werk dan veele denken, dat ik alles dus omstandiglyk aanwyze.

[p. 309]

Nu zyn 'er nóg veele Werkwoorden welker ^✝ Worteltyden onregelmaatig zyn, en niet onder de acht voorgaande lysten konnen gebragt worden, als,

Ik Bak	ik bakte	gebakken en niet gebakt	bakken
Ik Blaas	ik blies	geblaazen	blaazen
Ik Bederf	ik bedurf	bedurven	bederven
Ik Bid	ik bad	gebéden	bidden
Ik Braad	ik bried	gebraaden	braaden
Ik Breng	ik bragt	gebragt	brengen
Ik Denk	ik dacht	gedacht	denken
Ik Doe	ik deed	gedaan	doen
Ik Draag	ik droeg	gedraagen	draagen
Ik Gaa	ik ging	gegaan	gaan
Ik Hang	ik hing	gehangen	hangen
Ik Heb	ik had	gehad	hebben
Ik Help	ik hielp	gehulpen	helpen
Ik Houd (teneo)	ik hield	gehouden	houden
Ik Houw (caedo)	ik hieuw	gehouwen	houwen
Ik Jaag	ik joeg	gejaagd	jaagen
Ik Kan	ik kon	gekonnen	konnen
Ik Kom	ik quam	gekomen	komen
Ik Koop	ik kóft	gekóft	koopen
Ik Laat	ik liet	gelaaten	laaten
Ik Lach	ik loeg	gelachgen	lachgen
Ik Leg (jaceo)	ik lag	gelegen	leggen
Ik Leg (pono)	ik leyd	gelegd	leggen
Ik Loop	ik liep	geloopen	loopen

✝ Tempora radicalia.

[p. 310]

Ik Mag	ik mogt	gemoogen	moogen
Ik Melk	ik molk	gemolken	melken
Ik Moet	ik most	gemoeten	moeten
Ik Raad	ik ried	geraaden	raaden
Ik Roep	ik riep	geroepen	roepen
Ik Scheer	ik schoor	geschooren	scheeren
Ik Schep	ik schiep	geschaapen	scheppen

Merk, als Scheppen betékent putten óf opscheppen, dan heeft het schepte en geschept.

Ik Scheld	ik schold	gescholden	schelden
Ik Slaa	ik sloeg	geslagen	slaan
Ik Slaap	ik sliep	geslaapen	slaapen
Ik Smelt	ik smolt	gesmolten	smelten
Ik Staa	ik stond	gestaan	staan
Ik Sterf	hy sturf	gesturven	sterven
Ik Stoot	ik stiet	gestooten	stooten
Ik Trek	ik trok	getrokken	trekken
Ik Vaar	ik voer	gevaaren	vaaren
Ik Val	ik viel	gevallen	vallen
Ik Vang	ik ving	gevangen	vangen
Ik Vecht	ik vocht	gevochten	vechten
Ik Verlaat	ik verliet	verlaaten	verlaaten
Ik Vlecht	ik vlocht	gevlochten	vlechten
Ik Vraag	ik vroeg	gevraagd	vraagen
Ik Was (cresco)	ik wies	gewassen	wassen
Ik Wasch (lavo)	ik wiesch óf waschte	gewasschen	wasschen
Ik Weet	ik wist	geweeten	weeten

[p. 311]

Ik Weeg	ik woog	gewoogen	weegen
Ik Werf	ik wierf óf worf	geworven	werven
Ik Werk	ik wrócht óf werkte	gewrócht óf gewerkt	werken
Ik Werp	ik wierp	geworpen	werpen
Ik Word	ik wierd	geworden	worden
Ik Wreek	ik wreekte	gewrooken	wreeken
Ik Zeg	ik zeyd	gezegd óf gezeyd	zeggen
Ik Zend	ik zond	gezonden	zenden
Ik Zie	ik zag	gezien	zien
Ik Zit	ik zat	gezeeten	zitten
Ik Zoek	ik zócht	gezócht	zoeken
Ik Zweer	ik zwoor	gezwooren	zweeren
Ik Zwel	ik zwol	gezwollen	zwellen
Ik Zwelg	ik zwolg	gezwolgen	zwelgen

Sommige deezer Onregelmaatige Werkwoorden zouden onder één hoofddeel konnen betrokken worden, als Bid, zit. Blaas, slaap. Braad, raad. Bederf, sterf, werf, werp. Draag, vaar, vraag. Hang, vang. Loop, stoot. Melk, scheld, smelt, vecht, zend, zwel, zwelg. en Scheer, weeg.

[p. 312]

Onpersoonlyke Werkwoorden

worden alleenlyk in den derden persoon verschikt, en zyn bekend door de voorzetting van het Ledeken Het. Sommige zyn Bedryvende, als

Het Regent	Het Behoort
Het Regende	Het Schynt
Het heeft Geregend	Het Blykt
Het had Geregend	Het Vriest
Het zal Regenen	Het Waait
Laat het Regenen	Het Dondert

Zie de Aanmerking op deeze woorden pag. 242. en 243.

Sommige zyn Lydende, als

Het Berouwt my	Het Verdriet my
Het heeft my berouwd	Het heeft my verdrooten
Het Walgt my	Het Jammert my
Het Walgde my	Het heeft my gejammerd
Het Spyt my	Het Lust my
Het Speet my

Etlyke Persoonlyke Werkwoorden worden ook in Onpersoonlyke veranderd, als,

Men Zegt,

Men Hoort,

Men kan 't niet zien,

Men zeyd dat men 't niet wist,

Mag men 't wel weeten?

Men behoeft 'er geen geloof aan te slaan

Men staat zich moede,

Het wordt gezegd,

Het wordt geloofd.