Nederduytsche spraakkonst

(1708)–Willem Séwel– rechtenstatus

waarin de gronden der Hollandsche taale naauwkeuriglyk opgedólven, en zelfs voor geringe verstanden, zo ten aanzien der spellinge als bewoordinge, duydelyk aangeweezen zyn

Van de Werkwoorden.

Een Ga naar voetnoot* Werkwoord is een Spraakdeel, betékenende te zyn, doen, óf lyden, als Ik Ben, Ik Bemin, Ik word gehaat. Hierom verdeelt men de Werkwoorden in Ga naar voetnoot† Bedryvende, Ga naar voetnoot‡ Lydende, en Ga naar voetnoot§ Geenerleye.

De Bedryvende betékenen het doen van iets, als Onderwyzen, Hooren, Leezen, Slaan, Verachten.

De Lydende betékenen eene aandoening óf lyding van iets, als Onderweezen worden, Gehoord worden, Geleezen worden, Geslagen worden, Veracht werden.

De Geenerleye óf Onzydige Werkwoorden betékenen eygentlyk nóch doen nóch lyden, als Blinken, Flikkeren, Klimmen, Daalen, Stinken, Vaaren, Staan, Woonen, Blyven, Vertrekken, Komen, Durven.

De Werkwoorden zyn Persoonlyk en Onpersoonlyk: Persoonlyk is Hooren, waarvan men kan zeggen Ik Hoor, Gy Hoort, Hy Hoort, Wy Hooren. En Onpersoonlyk zyn Betaamen, Donderen, Regenen, Verdrieten, Vriezen. want men mag niet zeggen, Ik Betaam, Ik Donder, Ik Regen, Ik Verdriet, Ik Vries; maar Het Betaamt niet, óf 't Betaamt my; Het Dondert, Het regende; Het verdriet my, 't Verdroot hem; Het vroor fel. Het huys wordt bewoond.

Veele Werkwoorden zyn afgeleyd van Naamwoorden, als

Van Adem	Ademen
Van Antwoord	Antwoorden
Van Balsem	Balsemen
Van Doel	Doelen
Van Egge	Eggen
Van Ente	Enten
Van Fluyt	Fluyten
Van Gulp	Gulpen
Van Houw	Houwen

Van Kamp	Kampen
Van Krab	Krabben
Van Laster	Lasteren
Van Lym	Lymen
Van Munt	Munten
Van Nagel	Nágelen
Van Oorlóg	Oorlogen
Van Pand	Panden
Van Put	Putten
Van Sabel	Sabelen
VanVan Smeer	Smeeren
Van Stórm	Stórmen
Van Stut	Stutten
Van Treede	Treeden
Van Visch	Visschen
Van Water	Wateren
Van Ys	Yzen
Van Zadel	Zadelen
Van Zalf	Zalven
Van Zegen,	Zégenen
Van Zwalp	Zwalpen

Van Hand komt Behandigen, en van Hals, Onthalzen, mitsgaders het Kóppelwoord Rekhalzen.

Naardien nu zeer veele Werkwoorden dus van Naamwoorden afgeleyd worden, wat ongerymdheyd steekt 'er dan tóch in, dat men het woord Leeraaren, als afgeleyd van Leeraar, tracht door te zetten, te meer, vermids dit geen nieuwigheyd is, gelyk sommige, uyt onkunde, het genoemd hebben? Want behalven dat de Kamer in Liefde bloeijende, te Amsterdam, dit woord voor meer dan honderd

twintig jaaren goedgekeurd heeft, zo vindt men 't ook verscheydenmaal in de Ontleedinge van Kabrolius, door V. F. Plemp vertaald, en in den jaare 1633. t'Amsterdam gedrukt. Ook heeft men dit woord ten hoogsten van noode, om de gebreklykheyd van 't woord Leeren, 't welk zo wel voor docere, als voor discere, wordt gebruykt, voor te komen: want Leeren is eygentlyk, kennis van iets te bekomen; en dat men het ook voor Onderwyzen gebruykt, schynt zynen oorsprong te hebben uyt de Hoogduytsche woorden Lernen en Lehren, welk laatste Onderwyzen betékent, en 't eerste is discere, waarvoor de Engelschen zeggen Learn, 't welk buyten twyfel afkomstig is van 't Hoogduytsch woord Lernen, waarvoor wy zeer gevoeglyk konnen zeggen Leeren. Dóch de tweevoudige betékenis, welke men aan dat woord geeft, te willen verschoonen met het Fransch Apprendre, is by my van geen' klem; doordien wy die gebreklykheyd zeer bequaamlyk met het woord Leeraaren konnen vervullen. Want dat een ander op eenen bultzak slaapt, behoeft ons niet te beletten een bed te gebruyken als wy 't bekomen konnen. Gelyk nu Leeraaren van Leeraar afgeleyd wordt, zo komt van Meester ook Meesteren, 't welk men gebruykt voor geneezen, omdat men gewoon is eenen Wondheeler, by uytneemendheyd, eenen Meester te noemen, even als men eenen Arts met den naam van Doctor noemt, waarvan insgelyks de werkwoorden Dókteren en Verdócteren gevórmd worden: want men zegt Hy heeft lang te vergeefs gedokterd: en Zy heeft veel gelds verdókterd en vermeesterd. Het woord Erinneren is ook één van die,

welke sommigen, zo 't schynt, niet gevallen; Dóch Vondel heeft het gevoegelyk in 't Neerduytsch gebruykt; en wy moogen hem onbeschroomd daarin naavólgen, mids dat het niet al te dikwils, maar met bescheydenheyd, geschiede: want dit woord komt my immer zo naadrukkelyk voor, en is van veel minder omslags, dan Te binnen brengen, óf In de gedachten brengen, welke bewoordingen daarom evenwel gansch niet te verwerpen zyn.

De meeste Werkwoorden zyn op zeer veele zaaken toepasselyk, als Achten, Beschikken, Doen, Dwingen, Geeven, Houden, Inbeelden, Jaagen, Kennen, Leeren, Maaken, Neemen, enz. Maar des niettegenstaande zyn 'er in onze taale ook etlyke Werkwoorden, die maar tót een eenige zaak óf bedryf gebruykelyk zyn, als Balderen, Biggelen, Kabbelen, Prévelen, Reutelen, Ritselen, Sissen, Snorken, Suysen, Verbedden enz. sommige van welke men in 't Engelsch, (gelyk ik in 't maaken van myn Groot Engelsch en Nederduytsch Woordenboek bevonden heb) niet zonder omschryvinge uytdrukken kan.

Men maakt in de Spellinge onderscheyd tusschen Vercieren en verzieren; en nógtans schynt het één uyt het ander te spruyten; want verdichten bestaat in optooijen, en wat is verzieren tóch anders dan iets dat valsch is zoodanig te vercieren óf op te pronken dat het naar waarheyd gelykt, en daarom noemt men zulks ook stóffeeren.

De Werkwoorden worden door verscheydene Wyzen en Tyden veranderd óf verschikt, welke Verschikking in 't Latyn CONJUGATIO genoemd

wordt, en by die benaaming best bekend is. Dóch alle die Wyzen en Tyden, en derzelver betékenissen, alhier omstandig te beschryven, acht ik noodeloos; dewyl men uyt de Voorbeelden, welke hier staan te vólgen, zulks best zal konnen begrypen. Nademaal nu tót het veranderen der Werkwoorden zekere Hulpwerkwoorden noodig zyn, zal ik de verandering daarvan laaten vooraf gaan, en beginnen met het gebreklyk Helpwoord Zullen.

Tegenwoordige Tyd.

Eenv.	Meerv.
Ik Zal	Wy Zullen
Gy Zult	Gylieden Zult
Hy Zal	Zy Zullen

Onbepaalde Tyd.

Eenv.	Meerv.
Ik Zou óf Zoude	Wy Zouden
Gy Zoudt	Gylieden Zoudet
Hy Zou óf Zoude	Zy Zouden

De Onbepaalende Wyze is Zullen, en het Deelwoord Zullende.

Het Helpwoord Hebben wordt aldus veranderd.

Ga naar voetnoot* De Aantoonende Wyze.

Tegenwoordige Tyd.

Eenv.	Meerv.
Ik Heb	Wy hebben
Gy Hebt	Gylieden Hebt
Hy, Zy, óf Het Heeft	Zy Hebben

Onvólmaakte Verleeden Tyd.

Eenv.	Meerv.
Ik Had	Wy Hadden
Gy Hadt	Gylieden Hadt
Hy Had	Zy Hadden

Volmaakte Verleeden Tyd.

Eenv.	Meerv.
Ik Heb Gehad	Wy Hebben Gehad
Gy Hebt Gehad	Gylieden Hebt Gehad
Hy Heeft Gehad	Zy Hebben Gehad

Meer dan Volmaakte Verleeden Tyd.

Eenv.	Meerv.
Ik Had Gehad	Wy Hadden Gehad
Gy Hadt Gehad	Gylieden Hadt Gehad
Hy Had Gehad	Zy Hadden Gehad

Toekomende Tyd.

Eenv.	Meerv.
Ik Zal Hebben	Wy Zullen Hebben
Gy Zult Hebben	Gylieden Zult Hebben
Hy Zal Hebben	Zy Zullen Hebben

Onbepaalde Tyd.

Eenv.	Meerv.
Ik Zou Hebben	Wy Zouden Hebben
Gy Zoudt Hebben	Gylieden Zoudet Hebben
Hy Zoud Hebben	Zy Zouden Hebben

De Ga naar voetnoot* Gebiedende Wyze.

Eenv.	Meerv.
Heb, óf Heb Gy	Hebbenwe, óf Laat ons Hebben
Hy Hebbe, óf Laat Hem Hebben	Hebt, óf Hebt Gylieden
	Laat ze Hebben

De Ga naar voetnoot† Aanvoegende, óf Wenschende Wyze.

Tegenwoordige Tyd.

Eenv.	Dat Ik Hebbe, Gy Hebt, Hy Hebbe.
Meerv.	Dat Wy Hebben, Gyl. Hebbet, Zy Hebben

Onvolmaakte Verleeden Tyd.

Eenv.
Dat Ik Hadde	óf	Had Ik
Dat Gy Hadt	óf	Hadt Gy
Dat Hy Hadde	óf	Had Hy
Meerv.
Dat Wy Hadden	óf	Hadden Wy
Dat Gylieden Haddet	óf	Hadt Gylieden
Dat Zy Hadden	óf	Hadden Zy

Volmaakte Verleeden, en meer dan Volmaakte Verleeden Tyd.

Eenv.

Dat Ik Gehad Hebbe en Hadde, óf Had Ik Gehad

Dat Gy Gehad Hebt en Hadt, óf Hadt Gy Gehad

Dat Hy Gehad Heeft en Hadde, óf Had Hy Gehad

Meerv.

Dat Wy Gehad Hebben en Hadden, óf Hadden Wy Gehad

Dat Gyl. Gehad Hebt en Haddet, óf Haddet Gyl. Gehad

Dat Zy Gehad Hebben en Hadden, óf Hadden Zy Gehad

Toekomende Tyd.

Eenv.	Meerv.
Als óf Dat Ik HHebben Zal	Als óf DatWy Hebben Zullen
Als óf Dat Gy Hebben Zult	Als óf Dat Gyl. Hebben Zult
Als óf Dat Hy Hebben Zal	Als óf Dat Zy Hebben Zullen

Tweede Toekomende Tyd.

Eenv.

Als Ik Gehad zal hebben

Als Gy Gehad zult hebben

AlsHy Gehad zal hebben

Meerv.

Als Wy Gehad zullen hebben

Als Gylieden gehad zult hebben

Als Zy gehad zullen hebben

Onbepaalde Tyd.

Eenv.

Schoon Ik Gehad zoud hebben

Schoon Gy Gehad zoudt hebben

Schoon Hy Gehad zoud hebben

Meerv.

Schoon Wy Gehad zouden hebben

Schoon Gyl. Gehad zoudet hebben

Schoon Zy Gehad zouden hebben.

De Ga naar voetnoot* Onbepaalende Wyze.

Tegenwoordige Tyd.	Hebben
Verleeden Tyd	Gehad Hebben
Toekomende Tyd.	Te Zullen Hebben.

Deelwoorden.

Tegenwoordige Tyd	Hebbende
Verleeden Tyd	Gehad
Toekomende Tyd	Zullende Hebben

Het Zelfstandig Werkwoord Zyn óf Weezen, voornaamelyk gebruykt tót behulp der Lydende Werkwoorden, wordt aldus verschikt.

De Aantoonende Wyze.

Tegenwoordige Tyd.

Eenv.	Meerv.
Ik Ben	Wy Zyn
Gy Bent óf Zyt	Gylieden Zyt
Hy, Zy, Het Is	Zy Zyn

Onvolmaakte Verleeden Tyd

Eenv.	Meerv.
Ik Was	Wy Waaren
Gy Waart	Gyl. Waart
Hy, Zy, Het Was	Zy Waaren

Volmaakte Verleeden Tyd.

Eenv.	Meerv.
Ik Ben Geweest	Wy Zyn Geweest
Gy Bent óf Zyt Geweest	Gyl. Zyt Geweest
Hy, Zy, Het Is Geweest	Zy Zyn geweest

Meer dan Volmaakte Verleeden tyd.

Eenv.	Meerv.
Ik Was geweest	Wy Waaren geweest
Gy Waart geweest	Gylieden Waart geweest
Hy Was geweest	Zy Waaren geweest.

Toekomende Tyd.

Eenv.	Meerv.
Ik Zal Zyn óf Weezen	Wy Zullen Zyn óf Weezen
Gy Zult Zyn óf Weezen	Gyl. Zult Zyn óf Weezen
Hy Zal Zyn óf Weezen	Zy Zullen Zyn óf Weezen

De Gebiedende Wyze.

Eenv.	Meerv.
Wees óf Wees Gy	Zyn we, óf Laaten we Zyn
Dat Hy Zy	Weest óf Zyt Gylieden
	Laat ze Zyn

De Aanvoegende óf Wenschende Wyze.

Tegenwoordige Tyd.

Dat Ik Ben óf Zy	Dat Wy Zyn
Dat Gy Zyt	Dat Gyl. Zyt
Dat Hy Is óf Zy	Dat Zy Zyn

Onvolmaakte Verleeden Tyd.

Eenv.	Meerv.
Dat óf Als Ik Waare	Dat óf Als Wy Waaren
Dat óf Als Gy Waart	Dat óf Als Gyl.Waart óf Waaret
Dat óf Als Hy Waare	Dat óf Als Zy Waaren

Volmaakte Verleeden Tyd.

Eenv.	Meerv.
Dat Ik Geweest Ben óf Zy	Dat Wy Geweest Zyn
Dat Gy Geweest Zyt	Dat Gyl. Geweest Zyt
Dat Hy Geweest Is óf Zy	Dat Zy Geweest Zyn

Meer dan Volmaakte Verleeden Tyd.

Eenv..	Meerv.
Dat óf Als Ik Geweest waare	Dat Wy Geweest waaren
Dat óf Als Gy Geweest waart	Dat Gyl. Geweest waart
Dat óf Als Hy Geweest waare	Dat Zy Geweest waaren

Toekomende Tyd.

Eenv.

Dat, óf Indien, óf Als Ik Zyn óf weezen zal

Dat, óf Indien, óf Als Gy zyn óf weezen zult

Dat, óf Indien, óf Als Hy zyn óf weezen zal

Meerv.

Dat, óf Indien, óf Als Wy zyn óf weezen zullen

Dat, óf Indien, óf Als Gyl. zyn óf weezen zult

Dat, óf Indien, óf Als Zy zyn óf weezen zullen

Tweede Toekomende Tyd.

Eenv.

Als Ik zal Geweest zyn

Als Gy zult Geweest zyn

Als Hy zal Geweest zyn

Meerv.

Als Wy zullen Geweest zyn

Als Gyl. zult Geweest zyn

Als Zy zullen Geweest zyn.

Onbepaalde Tyd.

Eenv.

Ik zou óf zoude zyn óf Weezen

Gy zoudt zyn óf Weezen

Hy zou óf zoude zyn óf Weezen

Meerv.

Wy zouden zyn óf Weezen

Gyl. zoudet zyn óf Weezen

Zy zouden zyn óf Weezen

De Onbepaalende Wyze.

Tegenwoordig.	Zyn óf Weezen
Verleeden.	Geweest zyn
Toekomend.	Zullen zyn

Deelwoorden.

Tegenwoordig.	Zynde óf Weezende
Verleeden.	Geweest
Toekomend.	Zullende zyn óf weezen

Het Hulpwoord Worden óf Werden, 't welk gebruykt wordt om de lyding van iets te betékenen, wordt door zyne Wyzen en Tyden dus veranderd.

De Aantoonende Wyze.

Tegenwoordige Tyd.

Eenv.	Meerv.
Ik Word óf werd	Wy worden
Gy wordt	Gyl. wordt
Hy, zy, óf het wordt	Zy worden.

Onvolmaakte Verleeden Tyd.

Eenv.	Meerv.
Ik wierd	Wy wierden
Gy wierdt	Gyl. wierdt
Hy wierdt	Zy wierden

Volmaakte Verleeden Tyd.

Eenv.	Meerv.
Ik Ben Geworden	Wy zyn Geworden
Gy zyt Geworden	Gyl. zyt Geworden
Hy Is Geworden	Zy zyn Geworden

Meer dan Volmaakte Verleeden Tyd.

Eenv.	Meerv.
Ik was Geworden	Wy waaren Geworden
Gy waart Geworden	Gyl. waart Geworden
Hy was Geworden	Zy waaren Geworden

Toekomende Tyd.

Eenv.	Meerv.
Ik zal worden	Wy zullen worden
Gy zult worden	Gyl. zult worden
Hy zal worden	Zy zullen worden

De Gebiedende Wyze.

Eenv.	Meerv.
Word óf werd Gy	Worden wy
Hy worde	Wordt óf werdt Gylieden
	Dat zy worden

De Aanvoegende óf Wenschende Wyze.

Tegenwoordige Tyd.

Eenv.	Meerv.
Dat Ik worde	Dat Wy worden
Dat Gy wordt	Dat Gyl. wordt óf wordet
Dat Hy worde	Dat Zy worden

Onvolmaakte Verleeden Tyd.

Eenv.	Meerv.
Dat óf Als Ik wierde óf wierd	Dat óf Als Wy wierden
Dat óf Als Gy wierdt	Dat óf Als Gyl. wierdt óf wierdet
Dat óf Als Hy wierde	Dat óf Als Zy wierden

Volmaakte Verleeden Tyd.

Dat Ik Geworden ben óf zy	Dat Wy Geworden zyn
Dat Gy Geworden zyt	Dat Gyl. Geworden zyt
Dat Hy Geworden is óf zy	Dat Zy Geworden zyn

Meer dan Volmaakte Verleeden Tyd.

Eenv.

Dat Ik Geworden waare

Dat Gy Geworden waart

Dat Hy Geworden waare

Meerv.

Dat Wy Geworden waaren

Dat Gyl. Geworden waart

Dat Zy Geworden waaren

Anders.

Eenv.

Toen Ik Geworden was

Toen Gy Geworden waart

Toen Hy Geworden was

Meerv.

Toen Wy Geworden waaren

Toen Gyl. Geworden waart

Toen Zy Geworden waaren

Toekomende Tyd.

Eenv.	Meerv.
Als óf Dat Ik worden zal	Als óf Dat Wy worden zullen
Als óf Dat Gy worden zult	Als óf Dat Gyl. worden zult
Als óf Dat Hy worden zal	Als óf Dat Zy worden zullen

Tweede Toekomende Tyd.

Eenv.	Meerv.
Indien Ik worden zoude	Indien Wy worden zouden
Indien Gy worden zoudt	Indien Gyl. worden zoudet
Indien Hy worden zoude	Indien Zy worden zouden

Onbepaalde Tyd.

Eenv.

Als Ik zoude Geworden zyn

Als Gy zoudt Geworden zyn

Als Hy zoude Geworden zyn

Meerv.

Als Wy zouden Geworden zyn

Gyl. zoudt Geworden zyn

Zy zouden Geworden zyn.

De Onbepaalende Wyze.

Tegenwoordig	Worden
Verleeden	Geworden zyn
Toekomende	Zullen worden.

Deelwoorden.

Tegenwoordig	Wordende
Verleeden	Geworden
Toekomende	Zullende worden

Daar zyn nóg andere Hulpwoorden, als Konnen, Moeten, Moogen. Dóch ik acht onnoodig meer daaraf alhier te zeggen, dan dat Konnen in den Tegenwoordigen Tyd der Aantoonende Wyze heeft, Ik Kan, Gy kont, Hy kan; Wy konnen, Gyl. kont, Zy konnen. In den Onvolmaakten Verleeden Tyd, Ik Kon óf Konde, óf Kost, Gy Konde óf Kost, Hy Kon óf Kost; Wy Konden, Gyl. kondet, Zy konden. In den Volmaakten Verleeden Tyd: Ik Heb Gekonnen: In den Onvolmaakten Verleeden Tyd: Ik Had Gekonnen: In den Toekomenden Tyd, Ik Zal Konnen: De Deelwoorden zyn Konnende, en Gekonnen. Het woord Moeten, heeft in den Onvolmaakten Verleeden Tyd, Ik Most: en in den Volmaakten Verleeden Tyd, Ik Heb Gemoeten. En Moogen heeft in

den Tegenwoordigen Tyd, Ik Mag, Gy Moogt, Hy Mag; Wy Moogen, enz. In den Onvolmaakten Verleeden Tyd, Ik Mogt; en in den Volmaakten Verleeden Tyd, Ik Heb Gemoogen. Ik gaa nu over tót de Verschikking van een Bedryvend en Lydend Werkwoord, waaruyt men het noodig gebruyk der voorgaande Hulpwoorden zal zien. Dóch ik zal hier niet reppen van Vier Conjugatien, vólgens den Latynschen trant, gelyk eens iemand ontrent het Nederduytsch heeft willen doen; maar hoe ongerymd, zal uyt het vervólg blyken; want het verschil der Verschikkinge bestaat voornaamelyk in den Onvolmaakten Verleeden Tyd, die op veelerley wyze naar de verscheydene hoedaanigheden der woorden uytgedrukt wordt, gelyk ik door eene meenigte van Voorbeelden zal toonen: zo dat men uyt dien hoofde zou konnen zeggen, dat 'er acht Conjugatien in 't Nederduytsch zyn. Maar ik acht dat men uyt het voorbeeld van een eenig Werkwoord de Verschikking van alle genoeg zal konnen begrypen: want zelfs het verschil der Onvolmaakte Verleeden Tyd is niet zo regelmaatig, dat men eenen vasten regel daar ontrent voorschryven kan; naardien de woorden Hoopen, Koopen, en Loopen eveneens in klank luyden, en nógtans in den Onvolmaakten Verleeden Tyd zeer veel verscheelen, als Ik Hoopte, Ik Kóft, Ik Liep. Zo is 't ook gelegen met Meeten, Weeten, Zweeten; want men zegt, Ik mat, Ik Wist, Ik Zweette. Hierom zal ik maar een Voorbeeld geeven, van het woord Leeren, vólgens 't welk men alle andere, als men slechts weet hoe de Onvolmaakte Verleeden Tyd is, in hunne Wyzen en Tyden Verschikken kan.

De Aantoonende Wyze.

Tegenwoordige Tyd.

Eenv.	Meerv.
Ik Leer,	Wy Leeren
Gy Leert,	Gylieden Leert
Hy óf zy Leert	Zy Leeren

Onvolmaakte Verleeden Tyd.

Eenv.	Meerv.
Ik Leerde	Wy Leerden
Gy Leerde	Gyl. Leerdet
Hy Leerde	Zy Leerden

Volmaakte Verleeden Tyd.

Eenv.	Meerv.
Ik heb Geleerd	Wy hebben Geleerd
Gy hebt geleerd	Gyl. hebt Geleerd
Hy heeft Geleerd	Zy hebben Geleerd

Meer dan Volmaakte Verleeden Tyd.

Eenv.	Meerv.
Ik had Geleerd	Wy hadden Geleerd
Gy hadt Geleerd	Gyl. hadt Geleerd
Hy had Geleerd	Zy hadden Geleerd

Toekomende Tyd.

Eenv.	Meerv.
Ik zal Leeren	Wy zullen Leeren
Gy zult Leeren	Gyl. zult Leeren
Hy zal Leeren	Zy zullen Leeren

Tweede Toekomende óf Onbepaalde Tyd.

Eenv.	Meerv.
Ik zou Leeren	Wy zouden Leeren
Gy zoudt Leeren	Gyl. zoudt Leeren
Hy zou Leeren	Zy zouden Leeren.

De Gebiedende Wyze.

Eenv.	Meerv.
Leer óf Leer Gy	Leeren we
Hy Leere	Leert, óf Leert Gylieden
	Dat zy Leeren

De Aanvoegende óf Wenschende Wyze.

Toekomende Tyd.

Eenv.	Meerv.
Dat Ik Leer óf Leere	Dat Wy Leeren
Dat Gy Leert	Dat Gylieden Leert
Dat Hy Leert óf Leere	Dat Zy Leeren

Onvolmaakte Verleeden Tyd.

Eenv.	Meerv.
Dat óf Schoon Ik Leerde,	Dat óf Schoon Wy Leerden
Dat óf Schoon Gy Leerde	Dat óf Schoon Gyl. Leerdet
Dat óf Schoon Hy Leerde	Dat óf Schoon Zy Leerden

Tweede Onvolmaakte Verleeden Tyd.

Eenv.	Meerv.
Toen Ik Leeren zoude	Toen Wy Leeren zouden
Toen Gy Leeren zoudt	Toen Gyl. Leeren zoudet
Toen Hy Leeren zoude	Toen Zy Leeren zouden

Volmaakte Verleeden Tyd.

Eenv.

Dat óf Hoewel Ik Geleerd heb óf hebbe

Dat óf Hoewel Gy Geleerd hebt

Dat óf Hoewel Hy Geleerd heeft óf hebbe

Meerv.

Dat óf Hoewel Wy Geleerd hebben

Dat óf Hoewel Gyl. Geleerd hebt

Dat óf Hoewel Zy Geleerd hebben

Meer dan Volmaakte Verleeden Tyd.

Eenv.

Indien óf Dat Ik geleerd had óf hadde

Indien óf Dat Gy geleerd hadt

Indien óf Dat Hy geleerd had óf hadde

Meerv.

Indien óf Dat Wy geleerd hadden

Indien óf Dat Gyl. geleerd haddet

Indien óf Dat Zy geleerd hadden

Toekomende Tyd.

Eenv.	Meerv.
Als Ik Leeren zal	Als Wy Leeren zullen
Als Gy Leeren zult	Als Gyl. Leeren zult
Als Hy Leeren zal	Als Zy Leeren zullen

Tweede Toekomende Tyd.

Eenv.

Als Ik geleerd zal hebben

Als Gy geleerd zult hebben

Als Hy geleerd zal hebben

Meerv.

Als Wy geleerd zullen hebben

Als Gyl. geleerd zult hebben

Als Zy geleerd zullen hebben

Derde Toekomende Tyd.

Eenv.

Schoon Ik geleerd zoud hebben

Schoon Gy geleerd zoudt hebben

Schoon Hy geleerd zoud hebben

Meerv.

Schoon Wy geleerd zouden hebben

Schoon Gyl. geleerd zoudt hebben

Schoon Zy geleerd zouden hebben

De Onbepaalende Wyze.

Tegenwoordig	Leeren
Verleeden	Geleerd hebben
Toekomende	Te zullen Leeren

Deelwoorden.

Tegenwoordig	Leerende
Verleeden	Geleerd
Toekomend	Zullende Leeren

Dit woord Leeren in een Lydend woord verkeerd, is Geleerd worden, het welk aldus verschikt wordt.

De Aantoonende Wyze.

Tegenwoordige Tyd.

Ik word geleerd	Wy worden geleerd
Gy wordt geleerd	Gylieden wordt geleerd
Hy, zy, wordt geleerd	Zy worden geleerd

Alhier staat aan te merken, dat als men 't woord Ik Ben gebruykt, zulks de betékenis iets verandert; want Ik Ben Geleerd, is niet alleen te zeggen dat men onderrechting bekomen heeft, maar ook, dat men een Geleerde is, immers heeft zulks plaats als men zegt, Hy is Geleerd. Echter zyn 'er eenige Onzydige Werkwoorden die het woord Ik Ben tót zich

neemen, als Ik ben gebleeven. Ik was vertrokken, Ik ben geklommen, Ik was gekomen, Ik was gedaald.

Onvolmaakte Verleeden Tyd.

Eenv.	Meerv.
Ik wierd Geleerd	Wy wierden Geleerd
Gy wierdt Geleerd	Gyl. wierdt Geleerd
Hy wierdt Geleerd	Zy wierden Geleerd

Volmaakte Verleeden Tyd.

Eenv.	Meerv.
Ik Ben Geleerd geweest	Wy Zyn Geleerd geweest
Gy Zyt Geleerd geweest	Gyl, Zyt Geleerd geweest
Hy Is Geleerd geweest	Zy Zyn Geleerd geweest

Meer dan Volmaakte Verleeden Tyd.

Eenv.	Meerv.
Ik was Geleerd Geweest	Wy waaren Geleerd Geweest
Gy waart Geleerd Geweest	Gyl. waart Geleerd Geweest
Hy was Geleerd Geweest	Zy waaren Geleerd Geweest

Toekomende Tyd.

Eenv.

Ik zal geleerd worden

Gy zult geleerd worden

Hy zal geleerd worden

Meerv.

Wy zullen Geleerd worden

Gyl. zult geleerd worden

Zy zullen Geleerd worden

Tweede Toekomende Tyd.

Eenv.	meerv.
Ik Zou Geleerd worden	Wy Zouden Geleerd worden
Gy Zoudt Geleerd worden	Gyl. Zoudt Geleerd worden
Hy Zou Geleerd worden	Zy Zouden Geleerd worden

De Gebiedende Wyze.

Eenv.	Meerv.
Word Geleerd	Wordt [gylieden] geleerd
Dat hy Geleerd worde	Dat zy Geleerd worden

De Aanvoegende óf Wenschende Wyze.

Tegenwoordige Tyd.

Als óf Dat Ik Geleerd word óf worde

Als óf Dat Gy Geleerd wordt

Als óf Dat Hy Geleerd word óf worde

Meerv.

Als óf Dat Wy Geleerd worden

Als óf Dat Gyl. Geleerd wordt

Als óf Dat Zy Geleerd worden

Onvolmaakte Verleeden Tyd.

Eenv.

Dat Ik Geleerd wierd óf wierde

Dat Gy Geleerd wierdt

Dat Hy Geleerd wierd

Meerv.

Dat Wy Geleerd wierden

Dat Gyl. Geleerd wierdet

Dat Zy Geleerd wierden

Volmaakte Verleeden Tyd.

Eenv.	Meerv.
Dat Ik Geleerd ben óf zy	Dat Wy Geleerd zyn
Dat Gy Geleerd zyt	Dat Gyl. Geleerd zyt
Dat Hy Geleerd is óf zy	Dat Zy Geleerd zyn

Anders.

Eenv.

Was ik Geleerd geweest

Waart gy Geleerd geweest

Was hy Geleerd geweest

Meerv.

Waaren wy Geleerd geweest

Waart gyl. Geleerd geweest

Waaren zy Geleerd geweest

Meer dan Volmaakte Verleeden Tyd.

Eenv.

Indien óf Dat Ik Geleerd waare

Indien óf Dat Gy Geleerd waart

Indien óf Dat Hy Geleerd waare

Meerv.

Indien óf Dat Wy Geleerd waaren

Indien óf Dat Gyl. Geleerd waart

Indien óf Dat Zy Geleerd waaren

Tweede meer dan Volmaakte Verleeden Tyd.

Eenv.

Als Ik Geleerd geweest zoude zyn

Als Gy Geleerd geweest zoudt zyn

Als Hy Geleerd geweest zoude zyn

Meerv.

Als Wy Geleerd geweest zouden zyn

Als Gyl. Geleerd geweest zoudet zyn

Als Zy Geleerd geweest zouden zyn

Toekomende Tyd.

Eenv.

Als Ik Geleerd zal worden

Als Gy Geleerd zult worden

Als Hy Geleerd zal worden

Meerv.

Als Wy Geleerd zullen worden

Als Gyl. Geleerd zult worden

Als Zy Geleerd zullen worden

Tweede Toekoménde Tyd.

Eenvoudig.

Indien Ik Geleerd zoude worden

Indien Gy Geleerd zoudt worden

Indien Hy Geleerd zoude worden

Meerv.

Indien Wy Geleerd zouden worden

Indien Gyl. Geleerd zoudet worden

Indien Zy Geleerd zouden worden

Derde Toekomende Tyd.

Eenv.

Als Ik Geleerd zal Geworden zyn

Als Gy Geleerd zult Geworden zyn

Als Hy Geleerd zal Geworden zyn

Meerv.

Als Wy Geleerd zullen Geworden zyn

Als Gyl. Geleerd zult Geworden zyn

Als Zy Geleerd zullen Geworden zyn

Vierde Toekomende Tyd.

Eenv.

Indien Ik Geleerd zou Geworden zyn

Indien Gy Geleerd zoudt Geworden zyn

Indien Hy Geleerd zou Geworden zyn

Meerv.

Indien Wy Geleerd zouden Geworden zyn

Indien Gyl. Geleerd zoudet Geworden zyn

Indien Zy Geleerd zouden Geworden zyn

De Onbepaalende Wyze.

Tegenwoordig	Geleerd worden
Verleeden	Geleerd worden
Toekomend	Geleerd te zullen worden

Deelwoorden.

Tegenwoordig	Geleerd, Geleerd wordende
Verleeden	Geleerd Geworden zynde
Toekomend	Zullende Geleerd worden

Vólgens dit voorbeeld van Conjugatie konnen alle andere Werkwoorden door hunne Wyzen en Tyden verschikt worden, mids dat men gade slaa dat de woorden in den Tegenwoordigen Tyd der Ga naar voetnoot* Aantoonende Wyze doorgaans in den tweeden en derden persoon van 't Eenvoudig, en alleen in den tweeden persoon van 't Meervoudig getal, eene T aanneemen, als Ik Woon, Gy Woont, Hy Woont: Wy Woonen, Gylieden Woont, Zy Woonen. Zo ook, Ik Benyd, Gy benydt, Hy benydt: Wy benyden, Gyl. benydt, Zy benyden, En Ik Adem, Gy ademt, Hy ademt: Wy ademen, Gyl. ademt, Zy ademen, enz. Als mede, Ik Blaas, Gy blaast, Hy blaast: Wy blaazen, Gyl. blaast, Zy blaazen. En Ik Hoor, Gy hoort,

Hy hoort: Wy hooren, Gyl. hoort, Zy hooren. Daarby staat ook aan te merken dat de Onvolmaakte Verleeden Tyd in verscheydene woorden merkelyk verscheelt: want schoon het voegen van den uytgang de, aan den Tegenwoordigen Tyd der Ga naar voetnoot* Aantoonende Wyze, de regelmaatigste vórming schynt, om den Onvolmaakten Verleeden Tyd uyt te beelden, als Ik Leer, Ik Leerde: Ik Hoor, Ik Hoorde; zo maaken nógtans veele Werkwoorden den Onvolmaakten Verleeden Tyd anders, als blykt aan het woord Spreeken, 't welk heeft, Ik Sprak, Gy spraakt, Hy sprak: Wy spraken, Gylieden spraakt, Zy spraken. Het woord Treeden heeft Ik Trad, Gy tradt, Hy tradt: Wy traden, Gylieden tradt, Zy traden. Het woord Leezen heeft Ik Las, Gy laast, Hy las: Wy lazen, Gylieden laast, zy lazen. 't Woord Zien heeft, Ik zag, Gy zaagt, Hy zag: Wy zagen, Gylieden zaagt, Zy zagen. En het woord Komen heeft, Ik Quam, Gy quaamt, Hy quam: Wy quamen, Gyl. quaamt, Zy quamen. Dus wyken ook veele andere Werkwoorden van den gemeenen Regel af, gelyk hiernaa door eene menigte van voorbeelden, ter plaatse daar van de Ga naar voetnoot† Wortel-tyden gehandeld wordt, zal blyken. Ondertusschen acht ik dat iemand, die maar een weynig opmerkend is, uyt deeze aangetoonde voorbeelden wel zal konnen begrypen, hoe wanschikkelyk het is, dat men in den Onvolmaakten Verleeden Tyd tusschen 't Eenvoudig en Meervoudig getal geen onderscheyd maakt; het welk nógtans veel geschiedt, zelfs van Schryvers die men moet bekennen schrander te zyn: maar iemand, die zich

zulk een quaade gewoonte niet heeft aangewend, komt het zeer walgelyk voor, als hy leest, Om dat ik oordeelden. Waar op ik hem antwoorden. Ik meenden hem te zien. Men hoorden U niet, enz. Waarvoor een kundige schryft, Oordeelde, antwoordde, meende, en hoorde. De woorden Sterven, en Verwerven, hebben in den Onvolmaakten Verleeden Tyd der Aantoonende wyze, Hy sturf, Ik Verwurf; en dien zelfden Tyd der Aanvoegende Wyze kan men dus uytdrukken: Zy meenden dat ik stierf. Het kóste my veel moeite eer ik het verwierf.

De Tegenwoordige Tyd der Ga naar voetnoot‡ Aantoonende Wyze, wordt gemaakt van de Ga naar voetnoot* Onbepaalende Wyze, door 't afsnyden van den uytgang en; als van Deelen, Ik Deel: Gelooven, Ik Geloof: Leeven, Ik Leef: Leezen, Ik Lees: Beminnen, Ik Bemin: Verneemen, Ik Verneem: Klóppen, Ik Klóp: Vatten, Ik Vat: Snyden, Ik Snyd óf Sny: Voeg hierby, Doen, Ik Doe: Gaan, Ik Gaa: Staan, Ik Staa: Slaan, Ik Slaa, enz. Sommige willen dat men den Tegenwoordigen Tyd der Aantoonende Wyze deezer woorden dus zal schryven, Ik Deele, Ik Geloove, Ik Leeve, Ik Leeze, Ik Beminne, Ik Verneeme, enz. Maar behalve dat dit een lamme spraak schynt, wat onderscheyd zal men dan maaken, om de Ga naar voetnoot† Aanvoegende óf Wenschende Wyze uyt te beelden: Immers is het veel beter dat men dat onderscheyd in acht neeme, dewyl onze taal zulks toelaat, Als, Ik Deel eenpaarig; Hy wil niet dat ik Deele. Ik Geloof u wel; Meent gy dat ik u Geloove. Ik leef Gerust; Hy benydt my

dat ik gerust Leeve. Ik Lees veel; Zy wil niet dat ik veel Leeze. Ik Bemin haar; Staa toe dat ik haar Beminne. Ik Verneem 'er niets van; Vergun my dat ik 'er nâ verneeme. Ik vind dit onderscheyd tusschen de Aantoonende en de Aanvoegelyke wyze al waargenomen by Melis Stoke: want dus zingt die aaloude Kronykschryver in zynen Opdragt.

 
Omdat ik niet en wille
 
Dat mine sinnen yet leggen stille,
 
Ende verderven met ledichede,
 
Wil ic alhier ter stede
 
Seggen wie die Graven waren.
 
Hem bid ic die noyt began,
 
Ende die over gemeene man,
 
Om berechten sette Lantsheren,
 
Dat hi my dat moete leren,
 
Dat ic die waarheyt so verclare,
 
Dat men weten moet dat ware.

In zyne Inleydinge:

 
Hier lat' ic van den Kaerlingen
 
Mijn scriven bliven, ende mine dingen,
 
Ende heb u bi dien gheseit
 
Die reden, die hier is voerleit.

Elders Ga naar voetnoot* laat hy zich dus hooren:

 
Hier keer ic t'onsen Graven weder,
 
Dortien jaar (dus is 't getelt)
 
Had hi Holland in sijn gewelt.

Daar zyn 'er die den Subjunctivus dus uytdrukken, Zie óf hy dat gedaan hebbe. Maar my dunkt het veel beter dat men zegge, Zie óf hy dat gedaan heeft: want de Subjunctivus wordt duydelyk uytgedrukt door de verplaatsing van 't Hulpwoord Heeft: doordien men in de Aantoonende wyze zegt, Hy heeft het gedaan; Hy is vertrokken: En men drukt de Aanvoegende Wyze volkomenlyk uyt als men, zegt, Zie óf hy dat gedaan heeft, Ik heb verstaan dat hy vertrokken is. Maar om de Ga naar voetnoot* Wenschende Wyze te betékenen, is het noodig te zeggen, Dat hy zyne wil hebbe; Dat hy te vreede gesteld zy, óf worde. Uyt het gezeyde zal men wel konnen begrypen dat ik het onnoodig achte, het woord Werd tót het betékenen van den Onvolmaakten Verleeden Tyd der Aantoonende Wyze te gebruyken, in plaatse van Wierd; onaangezien men zulks by den Historischryver Hooft, en eenige andere Schryveren, doorgaans vindt: want tót betékeninge van de Aanvoegende wyze heeft men niet anders te doen, dan het woordtje Wierd te verplaatsen, als, Ik wierd daartoe verzócht; En Eer ik daartoe verzócht wierd. Waaruyt dan zonneklaar blykt, dat men zich van zulk een arm behulp, als Werd voor het Praeteritum Imperfectum Indicativi, en Wierd alleen voor het Imperfectum Subjunctivi, (de Ongeletterden gelieven my dit Latyn ten goede te houden) niet behoeft te bedienen. Nóg staat my alhier te melden, dat onze taal zékere bewoordingen, óf tzamenvoeging van twee Infinitivi heeft, welke andere taalen niet toelaaten, als Ik heb hem zien sterven. Ik heb hooren zeggen.

Ik heb haar weezen haalen. Ik heb 't hem doen brengen. Ik heb hem laaten staan. Ik heb het niet moogen doen. Ik heb'er niet konnen byzyn. Ik hebt 't niet willen hooren. Ik heb 't niet durven spreeken: want in dien zin te gebruyken de Deelwoorden Gezien, Gehoord, Geweest, Gelaaten, Gemoogen, Gekonnen, Gewild en Gedurfd, laat de eygenschap onzer taale niet toe. Maar des niettegenstaande zegt men evenwel, Ik heb 't begonnen te doen. Ik hebt gevreesd te zien.

Om nu de Werkwoorden door alle tyden naar behooren te veranderen, moet men derzelver Ga naar voetnoot† Wortel-tyden weeten, welke nu staan te vólgen.

I. De regelmaatigste wyze om den Onvolmaakten Verleeden Tyd te betékenen, geschiedt, gelyk reeds gezegd is, door de sillabe de achter den Tegenwoordigen Tyd te voegen, als

Ik Adem	Ik ademde	Geademd	Ademen
Ik Anker	ik ankerde	geankerd	ankeren
Ik Baar	ik baarde	gebaard	baaren
Ik Bouw	ik bouwde	gebouwd	bouwen
Ik Cyfer	ik cyferde	gecyferd	cyferen
Ik Daal	ik daalde	gedaald	daalen
Ik Derf	ik derfde	gederfd	derven
Ik Dien	ik diende	gediend	dienen
Ik Eer	ik eerde	geëerd	eeren
Ik Eyndig	ik eyndigde	geëyndigd	eyndigen
Ik Erf	ik erfde	geërfd	erven
Ik Faamroof,	ik faamroofde	gefaamroofd	faamrooven

Ik Flikker	ik flikkerde	geflikkerd	flikkeren
Ik Gier	ik gierde	gegierd	gieren
Ik Graauw	ik graauwde	gegraauwd	graauwen
Ik Handel	ik handelde	gehandeld	handelen
Ik Hoor	ik hoorde	gehoord	hooren
Ik Huur	ik huurde	gehuurd	huuren
Ik Jammer	ik jammerde	gejammerd	jammeren
Ik Kaauw	ik kaauwde	gekaauwd	kaauwen
Ik Klaag	ik klaagde	geklaagd	klaagen
Ik Leef	ik leefde	geleefd	leeven
Ik Louter	ik louterde	gelouterd	louteren
Ik Mazel	ik mazelde	gemazeld	mazelen
Ik Moedig	ik moedigde	gemoedigd	moedigen
Ik Nader	ik naderde	genaderd	naderen
Ik Nies	ik niesde	geniesd	niezen
Ik Oordeel	ik oordeelde	geoordeeld	oordeelen
Ik Ordineer	ik órdineerde	geórdineerd	órdineeren
Ik Pel	ik pelde	gepeld	pellen
Ik Plonder	ik plonderde	geplonderd	plonderen
Ik Queel	ik queelde	gequeeld	queelen
Ik Quyn	ik quynde	gequynd	quynen
Ik Rammel	ik rammelde	gerammeld	rammelen
Ik Reken	ik rekende	gerekend	rékenen
Ik Reys	ik reysde	gereysd	reyzen
Ik Scheur	ik scheurde	gescheurd	scheuren
Ik Sluymer	ik sluymerde	gesluymerd	sluymeren
Ik Tem	ik temde	getemd	temmen
Ik Tuymel	ik tuymelde	getuymeld	tuymelen
Ik vloei	ik vloeide	gevloeid	vloeijen
Ik Vrees	ik vreesde	gevreesd	vreezen
Ik Waag	ik waagde	gewaagd	waagen
Ik Woon	ik woonde	gewoond	woonen

Ik Yl	ik ylde	geyld	ylen
Ik Ys	ik ysde	geysd	yzen
Ik Yver	ik yverde	geyverd	yveren
Ik Zaai	ik zaaide	gezaaid	zaaijen
Ik Zegel	ik zegelde	gezegeld	zégelen

By deeze kan men voegen

Ik Jaag	ik jaagde en joeg	gejaagd	jaagen
Ik Vraag	ik vraagde en vroeg	gevraagd	vraagen
Ik raad	ik raadde en ried	geraaden	raaden

II. De vólgende Verandering is, als men te, by den Tegenwoordigen Tyd voegt, als

Ik Buk	ik bukte	gebukt	bukken
Ik Doop	ik doopte	gedoopt	doopen
Ik Druk	ik drukte	gedrukt	drukken
Ik Eysch	ik eyschte	geëyscht	eyschen
Ik Fóp	ik fópte	gefópt	fóppen
Ik Gis	ik giste	gegist	gissen
Ik Hink	ik hinkte	gehinkt	hinken
Ik Hoop	ik hoopte	gehoopt	hoopen
Het Jeukt	het jeukte	gejeukt	jeuken
Ik Jók	ik jókte	gejókt	jókken
Ik Kef	ik kefte	gekeft	keffen
Ik Kap	ik kapte	gekapt	kappen
Ik Lesch	ik leschte	gelescht	lesschen
Ik Merk	ik merkte	gemerkt	merken
Ik Naak	ik naakte	genaakt	naaken
Ik Oogst	ik oogstte	geoogst	oogsten
Ik Pas	ik paste	gepast	passen

Ik Predik	ik predikte	gepredikt	prediken
Ik Queek	ik queekte	gequeekt	queeken
Ik Quets	ik quetste	gequetst	quetsen
Ik Raak	ik raakte	geraakt	raaken
Ik Schimp	ik schimpte	geschimpt	schimpen
Ik Tróts	ik trótste	getrótst	trótsen
Ik Visch	ik vischte	gevischt	visschen
Ik Vloek	ik vloekte	gevloekt	vloeken
Ik Wensch	ik wenschte	gewenscht	wenschen
Ik Yk	ik ykte	geykt	yken
Ik Zeep	ik zeepte	gezeept	zeepen
Ik Zwik	ik zwikte	gezwikt	zwikken
Ik Zwets	ik zwetste	gezwetst	zwetsen

Hierbij konnen gevoegd worden

Ik Lach	ik lachte en loeg	gelacht en gelachgen	lachgen
Ik Tref	ik trefte en trof	getreft en getroffen	treffen

III. De Derde Verandering is van Werkwoorden, die in den Tegenwoordigen Tyd eyndigen in d of t, en welker Onvolmaakte Verleeden Tyd gemaakt word door het verdubbelen dier letteren, dus dde, óf tte, óf door ede, achter den Tegenwoordigen Tyd te voegen, als

Ik Antwoord	ik antwoordde óf antwoordede	geantwoord	antwoorden
Ik Acht	ik achtte óf achtede	geacht	achten

Ik Bloed	ik bloedde óf bloedede	gebloed	bloeden
Ik Boet	ik boette óf boetede	geboet	boeten
Ik Dood	ik doodde óf doodede	gedood	dooden
Ik Fluyt	ik fluytte óf fluytede	gefluyt	fluyten
Ik Groet	ik groette óf groetede	gegroet	groeten
Ik Hoed	ik hoedde óf hoedede	gehoed	hoeden
Ik Haat	ik haatte óf haatede	gehaat	haaten
Ik Jagt	ik jagtte óf jagtede	gejagt	jagten
Ik Kleed	ik kleedde óf kleedede	gekleed	kleeden
Ik Knót	ik knótte óf knóttede	geknót	knótten
Ik Laad	ik laadde óf laadede	gelaaden	laaden
Ik Lust	ik lustte óf lustede	gelust	lusten
Ik Myd	ik mydde óf mydede	gemyd	myden
Ik Muyt	ik muytte óf muytede	gemuyt	muyten
Ik Nood	ik noodde óf noodigde	genood	nooden
Ik Net	ik nette óf nettede	genét	netten

Ik Pacht	ik pachtte óf pachtede	gepacht	pachten
Ik Quist	ik quistte óf quistede	gequist	quisten
Ik Red	ik redde óf reddede	geréd	redden
Ik Rust	ik rustte óf rustede	gerust	rusten
Ik Smeed	ik smeedde óf smeedede	gesmeed	smeeden
Ik Schat	ik schatte óf schattede	geschat	schatten
Ik Troost	ik troostte óf troostede	getroost	troosten
Ik Uyt	ik uytte óf uytede	geuyt	uyten
Ik Voed	ik voedde óf voedede	gevoed	voeden
Ik Vast	ik vastte óf vastede	gevast	vasten
Ik Wied	ik wiedde óf wiedede	gewied	wieden
Ik Wacht	ik wachtte óf wachtede	gewacht	wachten
Ik Zift	ik ziftte óf ziftede	gezift	ziften
Ik Zucht	ik zuchtte óf zuchtede	gezucht	zuchten
Ik Zweet	ik zweette óf zweetede	gezweet	zweeten

IV. De Vierde Verandering is van Werkwoorden welker y van den Tegenwoordigen Tyd veranderd wordt in ee, om den Onvolmaakten Verleeden Tyd te vórmen; en als men dan Ge daarvoor, en en daar achter stelt, zo wordt het Deelwoord van den Verleeden Tyd daaruyt gemaakt, als

Ik Byt	ik beet	gebeeten	byten
Ik Blyf	ik bleef	gebleeven	blyven
Ik Dryf	ik dreef	gedreeven	dryven
Ik Glyd	ik gleed	gegleeden	glyden
Ik Gryp	ik greep	gegreepen	grypen
Ik Kryg	ik kreeg	gekreegen	krygen
Ik Kryt	ik kreet	gekreeten	kryten
Ik Kyk	ik keek	gekeeken	kyken
Ik Kyf	ik keef	gekeeven	kyven
Ik Lyd	ik leed	geleeden	lyden
Ik Nyg	ik neeg	geneegen	nygen
Ik Nyp	ik neep	geneepen	nypen
Ik Prys	ik prees	gepreezen	pryzen
Ik Quyt	ik queet	gequeeten	quyten
Ik Ryd	ik reed	gereeden	ryden
Ik Ryg	ik reeg	gereegen	rygen
Ik Rys	ik rees	gereezen	ryzen
Ik Ryt	ik reet	gereeten	ryten
Ik Schryf	ik schreef	geschreeven	schryven
Ik Schyn	ik scheen	gescheenen	schynen
Ik Slyt	ik sleet	gesleeten	slyten
Ik Smyt	ik smeet	gesmeeten	smyten
Ik Stryd	ik streed	gestreeden	stryden
Ik Styg	ik steeg	gesteegen	stygen
Ik Vryf	ik vreef	gevreeven	vryven

Ik Wyk	ik week	geweeken	wyken
Ik Wys	ik wees	geweezen	wyzen
Ik Wyt	ik weet	geweeten	wyten
Ik Zwym	ik zweem	dóch de Volmaakte Verleeden Tyd is bezwymd	zwymen.

Van deeze zyn uytgezonderd

Ik Hyg	ik hygde	gehygd	hygen
Ik Hys	ik hyste	gehyst	hyssen
Ik Krysch	ik kryschte	gekryscht	kryschen
Ik Kryg (oorlóg)	ik krygde	gekrygd	krygen
Ik Lyn	ik Lynde	gelynd	lynen
Ik Lym	ik lymde	gelymd	lymen
Ik Myd	ik mydde	gemyd	myden
Ik Myn	ik mynde	gemynd	mynen
Ik Pyp	ik pypte	gepypt	pypen
Ik Rym	ik rymde	gerymd	rymen
Ik Twyn	ik twynde	getwynd	twynen
Ik Vyl	ik vylde	gevyld	vylen

V. De Vyfde Verandering is als uy van den Tegenwoordigen Tyd in oo veranderd wordt in den Onvolmaakten Verleeden Tyd, als

Ik Buyg	ik boog	geboogen	buygen
Ik Druyp	ik droop	gedroopen	druypen
Ik Duyk	ik dook	gedooken	duyken
Ik Kruyp	ik kroop	gekroopen	kruypen
Ik Luyk	ik look	gelooken	luyken
Ik Ruyk	ik rook	gerooken	ruyken
Ik Schuyf	ik schoof	geschooven	schuyven

Ik Snuyt	ik snoot	gesnooten	snuyten
Ik Sluyt	ik sloot	geslooten	sluyten
Ik Stuyf	ik stoof	gestooven	stuyven
Ik Zuyg	ik zoog	gezoogen	zuygen
Ik Zuyp	ik zoop	gezoopen	zuypen

Van deeze zyn uytgezonderd

Ik Buyl	ik buylde	gebuyld	buylen
Ik Huys	ik huysde	gehuysd	huysen
Ik Huyl	ik huylde	gehuyld	huylen
Ik Kuyp	ik kuypte	gekuypt	kuypen
Ik Pruyl	ik pruylde	gepruyld	pruylen
het Puylt	het puylde	gepuyld	puylen
Ik Ruyl	ik ruylde	geruyld	ruylen
Ik Ruym	ik ruymde	geruymd	ruymen
het Ruyscht	het ruyschte	geruyscht	ruyschen
Ik Spuyt	ik spuytte	gespuyt	spuyten
Ik Stuyt	ik stuytte	gestuyt	stuyten
het Suyst	het suysde	gesuysd	suyzen
Ik Wuyf	ik wuyfde	gewuyfd	wuyven

Merk dat Kluyven en Schuylen hebben kluyfde óf kloof, en gekluyfd óf geklooven: en schuylde óf school, en geschuyld óf geschoolen.

VI. De Zelfde Verandering is als de Werkwoorden, om den Onvolmaakten Verleeden Tyd uyt te drukken, in in on veranderen, als

Ik Bind	ik bond	gebonden	binden
Ik Blink	ik blonk	geblonken	blinken

Ik Ding	ik dong	gedongen	dingen
Ik Drink	ik dronk	gedronken	drinken
Ik Dwing	ik dwong	gedwongen	dwingen
Ik Klink	ik klonk	geklonken	klinken
Ik Spin	ik spon	gesponnen	spinnen
Ik Spring	ik sprong	gesprongen	springen
Ik Stink	ik stonk	gestonken	stinken
Ik Vind	ik vond	gevonden	vinden
Ik Win	ik won	gewonnen	winnen
Ik Wind	ik wond	gewonden	winden
Ik Wring	ik wrong	gewrongen	wringen
Ik Zing	ik zong	gezongen	zingen
Ik Zink	ik zonk	gezonken	zinken

By deeze mag men voegen

Ik Glim	ik glom	geglommen	glimmen
Ik Klim	ik klom	geklommen	klimmen
Ik Krimp	ik kromp	gekrompen	krimpen

VII. De Zevende Verandering is als men ie in oo verwisselt, als

Ik Bedrieg	ik bedroog	bedroogen	bedriegen
Ik Gebied	ik gebood	gebooden	gebieden
Ik Geniet	ik genoot	genooten	genieten
Ik Giet	ik goot	gegooten	gieten
Ik Kies	ik koos	gekoozen	kiezen
Ik Lieg	ik loog	geloogen	liegen
Ik Schiet	ik schoot	geschooten	schieten
Ik Vlied	ik vlood	gevlooden	vlieden
Ik Vlieg	ik vloog	gevloogen	vliegen

het Vriest	het vroor	gevrooren	vriezen
Ik Verlies	ik verloor	verlooren	verliezen
Ik Bied	ik bood	gebooden	bieden
Ik Zied	ik zood	gezooden	zieden

Van deeze zyn uytgezonderd

Ik Nies	ik niesde	geniesd	niezen
Ik Wieg	ik wiegde	gewiegd	wiegen

VIII. De Achtste Verandering is, als ee veranded wordt in a; zynde het Lydend Deelwoord onregelmaatig, als

Ik Breek	ik brak	gebroken	breeken
Ik Beveel	ik beval	bevolen	beveelen
Ik Eet	ik at	gegeeten	eeten
Ik Geef	ik gaf	gegeeven	geeven
Ik Genees	ik genas	geneezen	geneezen
Ik Lees	ik las	geleezen	leezen
Ik Meet	ik mat	gemeeten	meeten
Ik Neem	ik nam	genomen	neemen
Ik Spreek	ik sprak	gesprooken	spreeken
Ik Steek	ik stak	gestoken	steeken
Ik Steel	ik stal	gestolen	steelen
Ik Treed	ik trad	getreeden	treeden
Ik Vergeet	ik vergat	vergeeten	vergeeten
Ik Vreet	ik vrat	gevreeten	vreeten

Van deeze zyn uytgezonderd

Ik Beef	ik beefde	gebeefd	beeven
Ik Deel	ik deelde	gedeeld	deelen

Ik Eer	ik eerde	geëerd	eeren
Ik Kleed	ik kleedde	gekleed	kleeden
Ik Leef	ik leefde	geleefd	leeven
Ik Leer	ik leerde	geleerd	leeren
Ik Queel	ik queelde	gequeeld	queelen
Ik Sneef	ik sneefde	gesneefd	sneeven
Ik Smeer	ik smeerde	gesmeerd	smeeren
Ik Streef	ik streefde	gestreefd	streeven
Ik Teer	ik teerde	geteerd	teeren
Ik Veeg	ik veegde	geveegd	veegen
Ik Vrees	ik vreesde	gevreesd	vreezen
Ik Weef	ik weefde	geweeven	weeven
Ik Zweet	ik zweette	gezweet	zweeten

Uyt deeze acht Veranderingen en haare verscheydene uytzonderingen blykt het, dat het zeer ongerymd is, het Nederduytsch aan Vier Conjugatien, volgens het Latyn, te bepaalen: want als iemand maar één Werkwoord wel kan Conjugeeren, dan kan hy ze alle naar de Tyden verschikken, byaldien hy hunnen Onvolmaakten Verleeden Tyd, nevens het Deelwoord der Verleedene Tyd, maar weet. Hierom is het dat ik zulk een menigte daarvan in de voorgaande lysten verzameld hebbe, om aan onkundigen een duydelyke leerwyze voor te stellen. Ondertusschen staat aan te merken, dat hoewel de lettergreep Ge doorgaans het téken is van het Deelwoord des Verleeden Tyds, de Werkwoorden nógtans die met Be, Ge, óf Ver, beginnen, daarvan uytgezonderd zyn, als Beminnen, Bemind: Begeeren, Begeerd: Bezoeken, Bezócht: Gebruyken, Gebruykt: Gelooven, Geloofd: Geschieden, Geschied: Verachten, Veracht: Verslinden, Verslonden: Verteeren, Verteerd.

In t'Zamengezette woorden wordt deeze sillabe Ge naa het Voorzetsel geplaatst, als Aenwyzen, Aangeweezen: Afbreeken, Afgebroken: Doordringen, Doorgedrongen: Ingaan, Ingegaan: Mededeelen, Medegedeeld: Neerslaan, Neergeslagen: Naaspeuren, Naagespeurd: Omkeeren, Omgekeerd: Ophouden, Opgehouden: Overzetten, Overgezét: Toeschryven, Toegeschreeven: Uytwerpen, Uytgeworpen: Voorstellen, Voorgesteld: Voortbrengen, Voortgebragt: Wederkomen, Wedergekoomen: t'Zamenstellen, t'Zamengesteld.

Des niettegenstaande zyn 'er veele t'Zamengezette woorden die deeze lettergreep Ge verwerpen, als Doorgronden, Doorgrond; Doorschieten, Doorschooten: (want doorgeschooten is met een beschót afgeschooten). Herstellen, Hersteld: Omringen, Omringd; Ondervinden, Ondervonden: Ontkennen, Ontkend: Onthoofden, Onthoofd: Volharden, Volhard: Volbrengen, Volbragt: Wederleggen, Wederlegd.

Daar zyn ook verscheydene t'Zamengezette woorden, welker Onbepaalende Wyze, en het Lydend Deelwoord, eveneens zyn, als Doorlopen, Doorstooten, Geneezen, Herroepen, Onthouden, Ontkomen, Ontloopen, Ontslaapen, Verlaaten. Want men zegt, De Heelmeesters konden haar niet geneezen; en Zyne wonde wierdt geneezen. Hy mag haar niet verlaaten; en Zy heeft hem verlaaten.

Noopende de t'Zamengezette woorden is dit insgelyks aanmerkelyk, dat de Voorzetsels dikwils daarvan gescheyden worden, dóch niet in de Onbepaalende en Aanvoegende Wyzen; maar in de Aantoonende Wyze is zulks zeer gemeen, als, Zy gingen

tzamen: Wy quamen aan 't huys: Hy week van den Heere af: Ik wys veele zaaken, die andere voorbygegaan zyn, aan. Dóch indien men deeze bewoordingen tót de Wenschende óf Aanvoegende Wyze overbrengt, dan heeft die scheyding geen plaats, als Ik wenschte dat wy tzamengingen: 't Was laat eer wy daar aanquamen: Hy ontkende dat hy daarvan afweek: 't Is een zwaarder werk dan veele denken, dat ik alles dus omstandiglyke aanwyze.

Nu zyn 'er nóg veele Werkwoorden welker Ga naar voetnoot† Worteltyden onregelmaatig zyn, en niet onder de acht voorgaande lysten konnen gebragt worden, als

Ik Bak	ik bakte	gebakken en niet gebakt	bakken
Ik Blaas	ik blies	geblaazen	blaazen
Ik Bederf	ik bedurf	bedurven	bederven
Ik Bid	ik bad	gebéden	bidden
Ik Braad	ik bried	gebraaden	braaden
Ik Breng	ik bragt	gebragt	brengen
Ik Denk	ik dacht	gedacht	denken
Ik Doe	ik deed	gedaan	doen
Ik Draag	ik droeg	gedraagen	draagen
Ik Gaa	ik ging	gegaan	gaan
Ik Hang	ik hing	gehangen	hangen
Ik Heb	ik had	gehad	hebben
Ik Help	ik hielp	gehulpen	helpen
Ik Houd (teneo)	ik hield	gehouden	houden
Ik Houw (caedo)	ik hieuw	gehouwen	houwen
Ik Jaag	ik joeg	gejaagd	jaagen
Ik Kan	ik kon	gekonnen	konnen
Ik Kom	ik quam	gekomen	komen

Ik Koop	ik kóft	gekóft	koopen
Ik Laat	ik liet	gelaaten	laaten
Ik Lach	ik loeg	gelachgen	lachgen
Ik Leg (jaceo)	ik lag	gelegen	leggen
Ik Leg (pono)	ik leyd	gelegd	leggen
Ik Loop	ik liep	geloopen	loopen
Ik Mag	ik mogt	gemoogen	moogen
Ik Melk	ik molk	gemolken	melken
Ik Moet	ik most	gemoeten	moeten
Ik Raad	ik ried	geraaden	raaden
Ik Roep	ik riep	geroepen	roepen
Ik Scheer	ik schoor	geschooren	scheeren
Ik Schep	ik schiep	geschaapen	scheppen

Merk, als Scheppen betékent putten óf opscheppen, dan heeft het schepte en geschept.

Ik Scheld	ik schold	gescholden	schelden
Ik Slaa	ik sloeg	geslagen	slaan
Ik Slaap	ik sliep	geslaapen	slaapen
Ik Smelt	ik smolt	gesmolten	smelten
Ik Staa	ik stond	gestaan	staan
Ik Sterf	hy sturf	gesturven	sterven
Ik Stoot	ik stiet	gestooten	stooten
Ik Trek	ik trok	getrokken	trekken
Ik Vaar	ik voer	gevaaren	vaaren
Ik Val	ik viel	gevallen	vallen
Ik Vang	ik ving	gevangen	vangen
Ik Vecht	ik vocht	gevochten	vechten
Ik Verlaat	ik verliet	verlaaten	verlaaten
Ik Vlecht	ik vlocht	gevlochten	vlechten

Ik Vraag	ik vroeg	gevraagd	vraagen
Ik Was (cresco)	ik wies	gewassen	wassen
Ik Wasch (lavo)	ik wiesch óf waschte	gewasschen	wasschen
Ik Weet	ik wist	geweeten	weeten
Ik Weeg	ik woog	gewoogen	weegen
Ik Werf	ik wierf óf worf	geworven	werven
Ik Werk	ik wrócht óf werkte	gewrócht óf gewerkt	werken
Ik Werp	ik wierp	geworpen	werpen
Ik Word	ik wierd	geworden	worden
Ik Wreek	ik wreekte	gewrooken	wreeken
Ik Zeg	ik zeyd	gezegd óf gezeyd	zeggen
Ik Zend	ik zond	gezonden	zenden
Ik Zie	ik zag	gezien	zien
Ik Zit	ik zat	gezeeten	zitten
Ik Zoek	ik zóch	gezócht	zoeken
Ik Zweer	ik zwoor	gezwooren	zweeren
Ik Zwel	ik zwol	gezwollen	zwellen
Ik Zwelg	ik zwolg	gezwolgen	zwelgen

Sommige deezer Onregelmaatige Werkwoorden zouden onder één hoofddeel konnen betrokken worden, als Bid, zit. Blaas, slaap. Braad, raad. Bederf, sterf, werf, werp. Draag, vaar, vraag. Hang, vang. Loop, sloot. Melk, scheld, smelt, vecht, zend, zwel, zwelg, en Scheer, weeg.

Onpersoonlijke Werkwoorden

Worden alleenlyk in den derden persoon verschikt, en zyn bekend door de voorzetting van het Ledeken Het. Sommige zyn Bedryvende, als

Het Regent	Het Behoort
Het Regende	Het Schynt
Het heeft Geregend	Het Blykt
Het had Geregend	Het Vriest
Het zal Regenen	Het Waait
Laat het Regenen	Het Dondert

Sommige zyn Lydende, als

Het Berouwt my	Het Verdriet my
Het heeft my berouwd	Het heeft my Verdrooten
Het Walgt my	Het Jammert my
Het Walgde my	Het heeft my gejammerd
Het Spyt my	Het Lust my
Het Speet my

Etlyke Persoonlyke Werkwoorden worden ook in Onpersoonlyke veranderd, als

Men Zegt,

Men Hoort,

Men kan 't niet zien,

Men zeyd dat men 't niet wist,

Mag men 't wel weeten?

Men behoeft 'er geen geloof aan te slaan,

Men staat zich moede,

Het wordt gezegd,

Het wordt geloofd.

voetnoot*: Verbum.

voetnoot†: Activa.

voetnoot‡: Passiva.

voetnoot§: Neutra.

voetnoot*: Indicativus Modus.

voetnoot*: Modus Imperativus.

voetnoot†: Subjunctivus vel Optativus.

voetnoot*: Modus Infinitivus.

voetnoot*: Indicativus.

voetnoot*: Indicativus.

voetnoot†: Tempora Radicalia.

voetnoot‡: Indicativus.

voetnoot*: Infinitivus.

voetnoot†: Subjunctivus.

voetnoot*: Pag mihi 29.

voetnoot*: Optativus.

voetnoot†: Tempora Radicalia.

voetnoot†: Tempora radicalia.

Vorige Volgende