Nederduytsche spraakkonst

waarin de gronden der Hollandsche taale naauwkeuriglyk opgedólven, en zelfs voor geringe verstanden, zo ten aanzien der spellinge als bewoordinge, duydelyk aangeweezen zyn

[p. 37]

Van de ^† Oorsprongkunde.

Door de Oorsprongskunde onderscheydt men de woorden in zekere^* Spraakdeelen, die by de Nederduytschen negen in getal zyn, en genoemd worden een Lédeken, (Articulus), Naamwoord, (Nomen), Voornaamwoord (Pronomen), Werkwoord, (Verbum), Deelwoord (Participium), Bywoord (Adverbium), tZamenvoegsel (Conjunctio), Voorzetsel (Praepositio), en Tusschenwerpsel (Interjectio).

Hiervan zyn de vyf eerste veranderlyk, en de vier laatste meerderdeels onveranderlyk.

† Etymologia.

* Partes Orationis.

Van de Ledekens

De ^¶ Lédekens dienen om een onderscheyd te maaken in de Geslachten, en de ^‡ Naamvallen, en zyn De, Het, Een.

De is van het Manlyk en Vrouwelyk, en Het van het Onzydig geslacht; want men zegt De Man, de boom, de berg; De Vrouw, de zee, de werreld, Het Kind, het wyf, het huys, het schip. Een is van het manlyk, Eene van het vrouwelyk, en Een insgelyks van het onzydig geslacht; want men zegt, Een man, een vogel; Eene vrouw, eene kamer; Een kind, een huys, een schip.

¶ Articuli

‡ Casus.

[p. 38]

Deeze Lédekens zyn onderworpen aan de ^* Buyginge, welke eene verandering is van den uytgang eens woords, in zekere ^† Naamvallen, die de Latynsche Spraakmeesters in zessen verdeeld, en aldus genoemd hebben, Nominativus, Genitivus, Dativus, Accusativus, Vocativus, Ablativus, waarvoor men op 't Duytsch kan zeggen, de Noemer, Teeler, Geever, Aanklaager, Roeper, Afneemer. Dewyl nu den Geleerden de Latynsche benaamingen best bekend zyn, en de ongeleerden niet zonder nader verklaaring een recht begrip uyt de verduytschte konnen krygen, zal ik mij doorgaans van deeze Latynsche naamen, als konstwoorden, bedienen, geloovende dat ik gemaklyker zal verstaan worden, dan óf ik de Duytsche gebruykte. Ook kan 't den Ongeleerden niet nadeelig zyn, dat zy deeze Latynsche benaamingen (waarvan by de Buyging der Naamwoorden breeder staat gehandeld te worden, om 'er den ongeletterden een rechtmaatig begrip van te geeven) leeren, en zich daaraan gewennen; naardien zy daardoor des te beter deeze óf geene spraakkonstige aanmerkingen van Taalliefhebbers zullen konnen verstaan. Ik kom dan tót de Buyging der Lédekens.

	'tEenvoudig getal, Manlyk geslacht.		't Meervoudig getal, manlyk geslacht.
Nom.	De	N.	De
Gen.	Des óf van den	G.	Der
Dat.	Den óf aan den	D.	Den óf aan de

* Declinatio.

† Casus.

[p. 39]

Acc.	Den	A.	De
Voc.	ô De	V.	ô De
Abl.	Van den	Ab.	Van de
	't Eenvoudig getal, Vrouwlyk geslacht.		't Meervoudig getal, Vrouwlyk geslacht.
Nom.	De	N.	De
Gen.	Der óf van de	G.	Der
Dat.	Der óf aan de	D.	Aan de
Acc.	De	A.	De
Voc.	ô De	V.	ô De
Abl.	Van de	Ab.	Van de
	Het Eenv. Onzydig gesl.		Het Meerv. Onzyd. gesl.
Nom.	Het	N.	De
Gen.	Des	G.	Der
Dat.	Het óf den	D.	Den
Acc.	Het	A.	De
Voc.	ô Het	V.	ô De
Abl.	Van het óf van den	Ab.	Van de

Het Lédeken Een is alleen van het Eenvoudig getal.

	Manlyk,	Vrouwlyk,	Onzydig.
Nom.	een	Eene	Een
Gen.	Eens	Eener	Eens
Dat.	Eenen	Eene	Een óf Eenen
Acc.	Eenen	Eene	Een
Voc.	ô Een	ô Eene	ô Een
Abl.	Van Eenen	Van Eene	Van Een óf Eenen.