Nieuwe testament (Noordnederlandse vertaling)

[Iacobi epistula]

I

Jacob, Godes knecht ende ons Heren Ihesu Cristi, ontbiet groete den xii gheslachte, die inder verstroyinghen sijn.

Broedere mijn, vermoedet dat al vroude te wesen, wanneer ghi in menigherhande becaringhen valt, wetende, dat die proevinghe des gheloves lijdsamheyt maket ende lijdsamheyt hevet volmaket werc, op dat ghi volmaect sijt ende gheheel in ghenen dinghen ontbrekende.

Ende soe wie van u wijsheyt behoeft, die eysche van Gode, die se allen menschen overvloyelic ghevet ende niet en verwijt, ende si sal hem ghegheven werden. Mer hi moetse eyschen inden ghelove, niet twivelende, want die twivelt, is ghelijc der vloet des meers, die vanden winde beweghet ende om ghedraghen wort. Daer om die mensche en vermoede niet, dat hi yet vanden Heer ontfanghen sal. Een twivoldich man inden ghemoede is onghestadich in allen sinen weghen.

Die verworpen brueder sal hem verbliden in sijnre verheffinghen ende die rike sal hem verbliden in sijnre oetmoedicheyt, want als die bloeme des hoys sal hi heen liden. Die sonne is mitter heetten op gheresen ende hevet dat hoye verdorret ende sijn bloeme is af ghevallen ende die scoenheyt sijns aensichs is te niet gheworden. Alsoe sal oec die rike in sinen weghen verdorren.

Salich is die man, die becaringhe lidet, want als hi gheproeft is, sal hi die crone des levens ontfanghen, die God den ghenen beloeft hevet, die hem minnen.

Nieman en segghe, als hi becaert wort: Ic werde van Gode becaert. Want God en is gheen inseynder der quader dingen, want hi en becaert nieman, mer een yeghelic wort becaert van sijnre ongheordineerder begherlicheyt of ghetoghen [ende] of ghelocket. Daer nae, als die begherlicheyt ontfanghen hevet, baert si die sonde, ende als die zonde volbracht wort, baert si den doet.

[fol. 126r]

Aldus, mijn alre lieveste broeders, en wilt niet dwalen.

Alle beeste gave ende alle volmaecste ghifte is van boven neder dalende vanden vader der lichte, bi welken vader gheen verwandelinge en is noch ommesceminghe der wilen. <Willichlike> heeft hi ons [inden] woerde der waerheyt ghebaret, op dat wij enich beghin sijn sijnre creaturen.

Wetet, mijn alre lieveste bruederen, eelc mensche wese snel te horen, mer traech te spreken ende traech te toerne, want gramscap des mans en werct die gherechticheyt Godes niet. Daer om werpet af alle onreynicheyt ende overvloeytheyt der quaetheyt, in sachtmoedicheyt ontfanghet dat inghesayde woert, dat uwe zielen beholden mach. Daer om weset werkers des woerdes ende niet hoerres alleen, ju selven bedrieghende. Want soe wie een hoerre des woerdes is ende ghene werker, die sal ghelijct werden den man die dat aensicht sijnre ghebuerten inden spieghel scouwede, want hi merkede hem selven ende ghinc heen ende toe handes vergat hi, hoe solc hi was. Mer soe wie inder ewe der volcomenre vriheyden scouwet ende daer in blivet ende gheen verghetel hoerre en wort, mer een volbrengher des wercs, dese sal in sinen werken salich wesen.

Mer soe wie waent, dat hi ghestelic is ende sijn tonghe niet en bedwinget, des menschen gheestelicheyt is onnutte voer Gode den vader. Dit is reyne gheestelicheyt ende onbevlecket: weduen ende wesen te vanden in haren drucke ende hem selven onbesmettet van deser werlt te houden.

II

Brueders, en wilt inden ontfanghenne der personen tghelove ons Heren Ihesu Criste der glorien niet hebben. Want ist datter in uwen convent comet een man die een guldenen rinc hevet ende in enen blinckenden clede, daer come oec een arm man in vuelen verworpen habite, ende ghi op hem ziet, die dat blinckende cleet aenghedaen hevet ende segghet hem: Sitte du weel al hier, mer den armen segghe ghi: Stant du al hier, of: Sitte onder die voetscemel mijnre voeten, oerdelt ghi niet bi u selven ende sijt richters gheworden der boser ghedachten?

Hoert, mijn alre lieveste brueders! Heeft God niet die armen in deser werlt uutvercoren rike te wesen inden ghelove ende erfghename des rijcs, dat God den ghenen ghelovet hevet, die hem mynnen? Mer ghi hebt den armen gheoneert. En drucken u die rike niet onder overmids moghenheyt ende si trecken u totten oerdelen? Ende en blasphemieren si niet dien goeden name, die over ons aengheropen is? Ist nochtan dat ghi die coninclike ewe na der scrifturen vervullet: Du solste dinen naesten minnen als di selven, ghi doet wel. Mer ist dat ghi die personen ontfanghet, ghi doet sonde ende sijt wederproe\vet

[fol. 126v]

vander ewe als overtreders. Ende soe wie alle die ewe holdet, mer hi misdoe in enen, hi isser alle sculdich gheworden. Want die gheseyt hevet: Du en solste gheen oncuscheyt doen, die hevet oec gheseyt: Du en salste niet doetslaen. Ende ist dattu gheen oncuuscheyt en doeste, mer du dodeste, du bist een overtreder der ewe gheworden. Spreket alsoe ende doet alsoe als ghi overmids die ewe [der vryheyt] beghinnende sijt gheordelt te werden, want ordel sonder ontfarmherticheyt sal den ghenen wesen, die gheen ontfarmherticheyt en doet. Ontfarmherticheyt wort verheven boven den ordel.

Bruedere mijn, wat batet of yeman seyt, dat hijt ghelove hevet, mer die werke niet en hevet? Mach hem tghelove beholden? Want ist dat brueder of suster naect sijn ende daghelix voedinghe behoeven ende yeman van u segghe hem: Gaet in vreden, wermet u, ende etet al sat, ende hem luden niet en ghevet die dinghen die den licham noottorftich sijn, wat salt baten? Alsoe is oec ghelove: heeftet die werke niet, het is doet in hem selven. Mer yeman mochte segghen: Du hebstet ghelove ende ic [heb] die werke: toghe mi dijn ghelove sonder die werken ende ic sal di uten werken mijn ghelove toeghen. Du gheloefste, datter een God is? Ende du doeste weel, die viande gheloven oec ende si verbernen. O ydel mensche, wiltu weten, dat dat ghelove sonder werken te vergheves is? Abraham, onse vader, die sinen sone Ysaac opten altaer offerde, is hi niet vanden werken gherechtverdighet? Siestu daer om dat dat ghelove sinen werken mede wrochte, ende vanden werken ist ghelove volmaect ende die scrifture vervullet, die seyt: Abraham ghelovede Gode ende et is hem toe gherechticheyden gherekent ende hi is een vrient Godes gheheyten. Sie ghi, dat die mensche vanden werken gherechverdicht wort ende niet alleen vanden ghelove. Des ghelijc oec dat meenwijf Raab, is si niet vanden werken gherechtverdicht, doe si die boden ontfinc ende ten anderen weghen uutliet? Want alsoe die licham doet is sonder gheest, alsoe is tghelove doot sonder werke.

III

Mijn broedere, en wilt niet vole meestere werden, wetende, dat ghi te meerre verdoemnisse aen nemet. In voel dinghen heb wise alle vertoernt. Soe wie mitten worden niet en misdoet, dat is een volmaket man: hi mach oec alden lichaem mitten breydel omme leyden. Ist dat wij der perde breydel inden monde doen, ons te consentieren, alle oeren lichaem leyden wij oec. Ende sich, die scepe, al sijn si groet ende al werden si van crachtighen winden ghevoert, si werden mit enen cleynen roederkijn omme ghedraghen, daer

[fol. 127r]

die cracht des stuermans wil. Alsoe is oec die tonghe een cleen lit ende verwecket quade dinghe. Sich hoe cleynen vuer enen groten busch ontfinghet. Ende dat vuer der tonghen is een ghemeenheyt der boesheyt; die tonghe is onder onse lede ghesettet, die alle den lichaem bevlect ende onsteket den loep onser ghebuerten, vanden viande ontfuncket. Alle nature der beesten ende der voghelen ende der serpenten ende voel andere werden ghedwonghen ende sijn ghetemmet vander menscheliker naturen, mer die tonghe en mach gheen mensche temmen. Het is een onrustich quaet, vol verghiffelics venijns. Inder tonghen benedien wij Gode ende den vader ende inder tonghen vermaledien wij die menschen, die toe der gheliicheyt Godes ghemaect sijn; uut den selven monde comet die benedixie ende die maledixie. Mijn bruedere, het en behoret niet, dat dese dinghen aldus ghescien. Mach die fonteyne uut enen gate zuet water ende bitter water uutvloyen? Mijn bruedere, mach die vigheboem druven maken of die wijngaert vighen? Alsoe en mach oec dat solte gheen zuete water maken.

Wie onder u wijs ende weel ghesedet is, die bewise sijn vliticheyt uut goeder wanderinghen in sachtmoedicheyt der wijsheyt. Ende ist dat ghi bitter minne hebt ende in uwen herten stridinghe sijn, en wilt u niet verheffelic verbliden ende loghenachtich wesen yeghens die waerheyt, want dese wijsheyt en is niet van boven neder dalende, mer si is eertsche, veelic ende viantlic, want daer nydinghe ende strydinge is, daer is onghestadicheyt ende alle quaet werc. Mer wijsheyt die van boven is, irst is si scamel, daer nae vreedsam, satich, licht te radene, den goeden consentierende, vol ontfarmherticheyden ende goede vruchten, onderscheyden[de] sonder gheveynstheyt. Mer die vruchte der gherechticheyt wort in vreden ghesayet den ghenen die vrede werken.

IIII

Waen comet stridinghe ende kivinghe in u? Comen si niet uwen begherlicheyden, die in uwen leden striden? Ghi begheert ende en hebtes niet, ghi verslaet ende benidet ende ghi en moghes niet vercrighen, ghi kivet ende ghi stridet ende ghi en moghes niet, daer om en hebdi niet ghebeden. Ghi biddet ende en ontfanges niet, om dat ghi qualic biddet dat ghijt in uwen begherten ontfanghet. Overspeelers, en wetet ghi niet, dat deser werlt vrientscap Godes viant is? Daer om soe wie deser werlt vrient wesen wille, die wort tot enen viant Godes gheset. Of waendi, dat die scrifture ydelic of te vergheves seyt: Die gheest, die in u woent, begheert die tot nydicheyden? Mer hi ghevet een meerre gracie. Daerom seyt die scrifture: God wederstaet den hoverdighen, mer den oetmoedighen ghevet hi gracie. Daer om weset Gode onderdanich, mer wederstaet den viande ende hi sal van u vlien. Ghenaket den Here, ende hi sal u ghenaken. Maket die hande reyn, ghi sonders, ende suvert die herten, ghi twivoldighe van ghemoede. Weset onsalich

[fol. 127v]

ende weenet, laet u lachen in weninghen verwandelt werden ende die bliscap in droefnisse. Weset veroetmoedicht inden aensichte Godes, ende hi sal u verheffen.

Mijn bruedere, en wilt malcander mit achter talen uwen goeden name niet verminderen. Die sinen brueder alsoe verminret of die sinen brueder veroerdelt, die vermindert die ewe ende oerdelt die ewe, ende ist dattu die ewe ordelst, soe en bistu gheen werker der ewe, mer een ordelerre. Want een is der ee setter ende richter, die verdoemen mach ende beholden. Mer wie bistu, die sinen naesten oerdelste?

Nu sich, ghi segt: Huden of morghen sollen wi in die stat gaen ende daer een jaer bliven ende copen ende sollen winninghe doen, die niet en weet, wat u morghen toecomende is. Want wat is u leven? Het is een roec, [ter] cleynen tijt scinende, ende daer nae salt gheeyndet werden. Daer om solt ghi segghen: ist dattet die Heer wil ende ist dat wij leven, soe sollen wij dit of dat doen. Mer nu verheffe ghi u in uwer hoverdie. Alle alsolc verheffinghe is bose. Daer om den ghenen die goet weet te doen ende niet en doet, het is hem zonde.

V

Ghi rike, doet nu, screyet, hulende in uwen onsalicheyden die u toe sollen comen. Juwe rijcdomme sijn vervuelt ende uwe cledere sijn vanden motten gheten, uwe gholt ende uwe silver is vermorschet ende sijn verschimmelinghe sal u wesen tot enen ghetughe ende sal uwe vleysch eten als dat vuer. Ghi hebt u die wrake te samen vergadert inden leesten daghen. Siet, dat loon der werclude, die uwe rike ghemaket hebben, dat van u vervalschet is, roepet ende hoer roepinghe is in ghegaen in die oren des Heren Sabaoth. Ghi hebt op ter eerden gheworscappet ende uwe herten in oncuyscheyden op ghevoedet. Inden daghe der dodinghe hebdi den gherechtighen toe ghehaelt ende hebten verslaghen ende hi en wederstont u niet.

Brueders, daer om weset lijdsom totter toecoemst ons Heren toe! Siet, die acker man verbeydet die costelike vrucht der eerden, duldelic lidende thent hi ontfanghe die irste vrucht ende die leeste. Weset ghi oec lijdsom ende stedighet uwe herten, want die toecoemst des Heren sal naken. Brueders, en wilt niet op malcander versuchten, op dat ghi niet verordelt en werdet. Siet, die richter staet voer die dore. Brueders, nemet die propheten, die inden name des Heren ghesproken hebben, totten exempel des [arbeydes] ende der doechsamheyt. Siet, wij heylighense die gheleden hebben; ghi hebt Jobs verdrachlicheyt ghehoert ende ghi [hebt] des Heren eynde ghesien, want die Heer is ontfarmhertich ende een ontfarmer. Mer, mine broedere, en wilt voer alle dinc niet zweren, noch bi den hemel noch bi der eerden noch anders ghenen eet. Juwe woert si: Het is, het is, neen, neen, op dat ghy

[fol. 128r]

onder die veroerdelinghe niet en valt.

Ist datter yeman van u bedrucket wort, die bidde mit enen effenen moede ende singe. Ist datter yeman van u ziec wort, die hale die priesters van der keerken in ende laetse bidden over hem, [hem] salvende mitten olyen inden name des Heren, ende tghebet des gheloven sal den zieken beholden ende die Heer sallen opverheffen, ende is hi in sonden, si sollen hem vergheven werden. Daer om biechtet malcander uwe zonden ende biddet voer malcander, op dat ghi beholden moget werden, want dat eenpaerlicke ghebet des gherechtighen is voel waert. Helyas was een mensche die lidelic was ghelijc ons, ende inden ghebeden bat hi, dattet opter erden niet reghenen en soude, ende drie jaer ende sees maende en reghendet niet, ende hi bat weder ende die hemel gaf reghen ende die eerde gaf oer vruchte.

Mijn bruedere, ist dat yeman van u vander waerheyt verdwaelt is ende dien yemant bekere, die sal weten, dat die enen sonder vander dwalinghen sijns weghes bekeren doet, die sal sijn ziel beholden vander doet ende decket die menichvoldicheyt der zonden.

Sunte Facobs epistel gaet uut. Hijer beghint sunte Peters eerste epistel.