Nieuwe testament (Noordnederlandse vertaling)

[I Ad Timotheum]

[Proloog]

Sunte Paulus screef dese naevolghende epistel tot Thymotheum, die eenre ghelovigher vrouwen zone was, mer sijn vader was heyden. Hi had een guet ghetuuch onder die brueders. Daer om nam oen Paulus mit hem, doe hi in Asyen voer, ende besneetten nae der joetscher ewe om der Joden wille, die hi daer vant, ende makeden bisscop ende lieten daer. Ende daer nae seynde hi hem dese epistel, nae deser manieren ghescreven: eerst gruet hine, dan vermaent hine, dat hi die valsche apostolen weder stae, daer nae leert hine vanden bisscoppeliken dienst, hoe sulc die priesteren ende die dyaconen behoert te wesen, die men wyen sal. Daer nae hoe solcke weduen men eren sal, ende daer nae, hoe dat hi hem in sijnre kerken hebben sal ende die regieren, ende biden ende vermaent hi, hoe dat hi die ydel nuwicheyden scuwen sal.

Dat prologus eyndet ende die epistel beghint.

I

Paulus, die apostel Ihesu Cristi nader ghebiedinghe Godes ons beholders ende [Ihesu Cristi,] onser hapen, ontbiedet Thymotheum, den ghemynden zone inden ghelove: ghenade ende ontfarmherticheyt ende vrede si di van Gode, den vader, ende Ihesu Cristo, onsen Heer.

Alsoe ic di bat, dattu bliven soldeste tot Ephesi, doe ic te Macedonien ghinc, ende du den somighen kondighen soldest dat si niet andersins en leerden noch andencken en solden den fabulen ende den gheslachten sonder eynde, die questien of stridinghe maken meer dan stichtinghe Godes, die inden ghelove is.

Dat eynde des ghebodes is mynne van eenre reynre herten ende goeder consciencien ende ongheveynsder gheloven, vanden welken die somighe af dwalende omghekeert sijn in ydel clappinghe, leerres der ewe willende wesen, ende en verstaen niet dat si spreken noch daer sijt mede willen proeven. Wij weten dat die ewe goet is, ist datse wie witlike ghebruuct, dat wetende, dat die ewe den gherechtighen niet ghesettet en is, mer den ongherechtighen ende den onghehoersamighen, den onghenadighen, den misdadighen, den sondighen, den bevlecten, den vaderslachtighen ende den moederslachtighen, den manslachtighen, den oncuyschen, den sondighers yeghen der naturen, den plaghers, den loghenaers, den meenedighen ende soe wat anders contrarie is der ganser leringhen, welke leringhe nae der ewangelien der glorien des heylighen Godes is, dat mi betrouwet is.

Ic doe den ghenen danc, die my ghestarct hevet in Cristo Ihesu, onsen Here, want hi my inden dienst settende ghetrouwe voersien hevet, die te voeren was een blasphemeer ende een persequerre ende ghewelt mit onrecht dede. Mer ic heb die ontfarmherticheyt Godes verkreghen, want ict inder ongheloven onwetende dede, ende

[fol. 112r]

die gracie onses Heren hevet over vloyet mitter gheloven ende mitter mynnen, die in Cristo Ihesu is. [Dit] is een warachtich woert ende alre ontfanclicheyden werdich, want Ihesus Cristus is in deser werlt ghecomen die sonders beholden te maken, welker sonders ic vorste bin. Mer daerom hebic ontfarmherticheyt verkreghen, op dat Ihesus Cristus in my, den voerbaersten sonder, alle liden in my veropenbaerde te leringhen den ghenen die in hem gheloven inden eiwighen leven.

Gode alleen, den onsienliken, den onsterfliken coninc der werlt, si eer ende glorie in ewen te ewen. Amen.

Kijnt Thymothee, dat ghebot bevele ic di nae den voergaenden prophecien in di, dattu daer in strideste een goede ridderscappe, ghelove hebbende ende een goede consciencie, welc consciencie die somich en weech wiseden ende sijn nevens den ghelove scipbrokich gheworden, daer Hymeneus af is ende Allexander, dien ic den viant over ghelevert hebbe, op dat si leren Gode en ghenen laster te doen.

II

Ic bidde daer om, dat ten alren irsten gheschien vermaninghen, bedinghen, eyschinghen, werke der danke voer alle menschen, voer coninghen ende voer allen menschen die inder hoecheyt ghesat sijn, op dat wij een rustich ende een stille leven moghen leyden in alre goedertierenheyt ende reynicheyt. Want dat is goet ende ghename voer Gode, onsen beholder, die allen menschen beholden wil werden ende tot kennissen der waerheyt te comen. God is [een ende] die middelaer Godes ende der menschen is die mensche Cristus Ihesus, die hem selven teenre verlosinghe ghegheven hevet voer hem allen, welken dinghen tghetuuch ghegheven is in sinen tiden, daer ic oec prediker ende apostel in ghesettet bin. Ic segghe die waerheyt, ic en lieghe niet, die een leerre der heydene bin inden ghelove ende inder waerheyt.

Daer om wil ic, dat die manne in elker stede beden ende reyne hande opbueren sonder toorn ende twivelachticheyt.

Des ghelike oec die wive in tameliken abite mit scaemten ende mit soberheyden, hem vercierende niet in ghekrispeden hare of golde of margarieten of duerbaer cledinghe, mer overmids goeden werken goedertierenheyt bewisende, dat betaemt den wiven. Dat wijf sal in stilheyden leren mit alre onderdanicheyt. Ic en ghehenghes den wiven niet te leren noch den manne te verheren, mer in stilheyden te wesen. Want Adam is irst ghemaect, Eva daer na. Ende Adam en is niet bedroghen, mer dat wijf was inder overtreet bedroghen, mer si sal beholden werden overmids voertbaringhe der kijndere, ist dat si inder minnen ende inden ghelove ende inder suveringhen bliven mit soberheyden.

III

Het is een waer woert: soe wie een biscopdom begheert, die begheert een goet werc.

[fol. 112v]

Daer om behoret den bisscop onbegripelic te wesen, eens wijfs man, sober ende vroet, verciert, scamel, gherne gast te ontfanghen, enen leerre, den wine niet ghegheven, gheen vechter te wesen, mer satich, niet kijfachtich, niet ghirich, sinen huse een goet vorst, onderdanige kijnder te hebben met alre reynicheyt. Mer soe wie sijn huus niet regieren en kan, hoe sal hi ter keerken Godes vliticheyt hebben? Niet nuweliken bekeert, op dat hi, in hoverdien verheven, in des viants oerdel niet en valle. Hem behoert oec een goet ghetuuch te hebben vanden ghenen die buten sijn, op dat hi niet en valle in confusien ende in des viants stricke.

Dien ghelijc behoert den dyaconen scamel te wesen, niet twi tonghich, niet voel totten wine ghekeert, niet volghende den leliken ghewinne, wetende die verborghenheyt des gheloves in puerre consciencien. Ende dese sollen irst gheprueft moeten werden ende alsoe dienen, ghenen laster hebbende. Des ghelijc behoert den wiven scamel te wesen, niet achter clappende, sober, in allen dinghen ghetrouwe. Die dyaken sollen eens wijfs man wesen, die horen kijnderen ende horen husen wal konnen voer wesen. Want die wel dienen, die sollen hem enen goeden graet verkrighen ende voel betrouwens inden ghelove, dat in Cristo Ihesu is.

Dese dinghen scrive ic di, ende hape cortelic toe di te comen. Mer ist dat ic langher beyde, dattu hier bynnen weetste, hoe die behoert te wanderen in den huse Godes, dat die kerke des levenden Godes is, een calumpne ende een vasticheyt der waerheyt. Ende die heymelicheyt der goedertierenheyt is apenbaerlic groet, die gheapenbaert is inden vleysche, die gherechtverdicht is inden gheest, hi is den enghelen gheapenbaert, hi is den menschen ghepredict, hi is ghelovet blivende in die werlt, hi is op ghenomen inder glorien.

IIII

Die Heylighe Gheest seytet my apenbaerlic, datter inden leesten tiden somich vanden ghelove sollen scheyden ende ghierlic oer oren bieden sollen den gheeste der dwalinghe ende der viande leringhe, loghene sprekende in gheveynstheden ende oer consciencie ghebrandet hebbende, verbiedende echtscap te makene, te hoeden vander spisen, die God den ghelovighen ende den ghenen die waerheyt kenneden, ghescapen hevet mit dancbaricheyden te ontfanghen, want alle creatuer Godes goet is ende daer en is niet en wech te werpen datmen mit werke der dancbaerheyde ontfanghet, want het wort gheheylicht overmids den woerde ende den ghebede.

Dese dinghen sech den bruederen ende du solst een guet dienre Ihesu Cristi wesen, op ghevoedt van den woerden des gheloves ende der goeder leringhe, die du vervolghet heves, mer scuwe onbequame ende ydele fabulen, ende oefene di selven tot goedertierenheyt. Want lichamlic oefeninghe is tot luttel dinghen nutte, mer goedertierenheyt is tot allen dinghen goet, hebbende belovinghe des levens, dat nu is ende dat toe comende is. Dit is een warachtich woert ende alre

[fol. 113r]

ontfanclicheyden werdich. Want daer in arbeyden wij ende liden laster, want wij hapen inden levenden Gode, die alre menschen beholder is, alre meest der ghelovigher.

Ghebiedet dese dinghe ende leerse. Nieman en versmae dine joncheyt, mer wes een exempel der ghelovigher inden woerde, inder wanderinghe, in minnen, in ghelove, in reynicheyden. Als ic come, wees vlitich inder lessen, inder toetroestinghe, inder leringhen. En wil die gracie, die in di is, niet versumen, die di ghegheven is mitter prophecien mitter in settinghe der hande vanden priesteren. Ghedenc dese dinghe, wes hier in, op dat dine nutticheyt allen menschen apenbaer si. Sich vlitelic an di ende dine leringhe, stant daer in, want doestu dat, soe soelstu di selven mede beholden ende die ghene die di horen.

V

Den olden en bestraffe niet, mer bidde hem als enen vader, die jonghelinghe alse brueders, die olde wive als moederen, die jonghe maghede alse susteren, in alre reynicheyt.

Eer die weduen, dat warachtighe weduwen sijn. Ist dat enighe wedue kinder of neven hebbe, si leer irst oer huus regieren ende oeren olders weder doen dat oer ghedaen is, want dat is voer Gode ghename. Die waerlic wedue is ende onghetroest, die hape in Gode ende stae nacht ende dach in eyschinghen ende in bedinghen, want wie in weelden levende is, die is doet. Ende dat ghebiede, dat si onberispelic sijn. Soe wie gheen sorghe en heeft der sijnre ende sonderlinghe der huusghenoten, die hevet tghelove versaect ende is arghere dan een onghelovich. Gheen wedue en moet ghecoren werden mijn dan van tseestich jaren ende die eens mans wijf gheweest hevet, ghetuuch hebbende in goeden werken, ist dat si die kijnder ghetruwelic op ghevoedt hevet, ist dat si die arme gheherbercht hevet, ist dat si der heyligher voet ghedwoghen hevet, ist dat si den ghenen die druc liden, ghedient hevet, ist dat se alle goet werc vervolghet hevet. Mer scuwe die jonghere wedue, want als si overtollichlic ghelevet hebben, dan willen si in Cristo echtscap aen nemen. Si sijn verdoemenisse hebbende, want si die irste trouwe ghebroken hebben. Mede sijn si oec ledich ende leren die huse om gaen, niet alleen ledich, mer oec vol woerde ende vol nuwer maren, sprekende dat niet en betaemt. Daer om willic, dat die jonghe wedue echtscap doen ende kijndere winnen ende moeder vanden ghesinde sijn ende den wedersaec gheen oersaec des quaet sprekens toe en gheven. Want somich isser nae den viant ghekeert. Ist dat yemant ghelovighers weduwen hevet, die diene hem, op dat die kerke niet belast en worde, op dat si ghenoech si den ghenen die warachtighe weduen sijn.

Priesters die wal regieren, die moeten twierhande eren werdich ghehadt wesen, alre meest die inden woerden ende inder leringhen arbeyden. Want die scrijfture seghet: Du en salste den arbeydende osse den mont niet toe binden, ende: Die werc man is sijns loens werdich. En wil

[fol. 113v]

yeghens den prister die wroeghinghe niet ontfanghen dan onder twe of drie ghetughe.

Die apenbaer sondighen, die berespe voer hem allen, op dat die andere oec vresen.

Ic ghetughet voer Gode ende voer Cristo Ihesu ende sinen vercoernen enghelen, dattu dese dinghen bewaerste ende du niet en doeste sonder onderproevinghe, te voren neyghende in die ander zide. Ende en lech die hande nyeman haestelic op noch en wes niet mede delende mitten vremden sonden. Behoedt di selven reyn.

En wil noch gheen water drinken, mer ghebruuct alluttel wijns om dijnre maghen ende om dine stadelike ziecheyden.

Somigher menschen sonden sijn apenbaer, voergaende totten oerdel, mer den somighen volghen oec die zonden nae. Des ghelijc somighe goede werke sijn apenbaer ende die hem anders hebben, en moghen niet verborghen wesen.

VI

Soe wat knechte onder dat jucke der eyghenscap sijn, die sollen oer heren alre eeren werdich achten, op dat des Heren name ende leringhe niet ghelastert en werde.

Mer die ghelovighe heren hebben, en versmaden si niet, want si sijn brueders, mer dienen hem liever, want si ghelovich sijn ende gheminnet van Gode, om dat [si] des weldoens delachtich sijn.

Leer dese dinghe ende vermaense. Soe wie anders leert ende den gansen sermoen ons Heren Ihesu Cristi niet en volghet, ende den ghenen die na goedertierenheyden der leringhen is, die is hoverdich ende niet wetende, mer quellende biden questien ende kivinge der woerde, uut welken gheboren werden nidicheyden, stridinghe, blasphemien, quade vermoedinghe, samenkibbelinghe der menschen, die oer reden te broken is ende vander waerheyt berovet sijn, wanende dat goedertierenheyt neringhe is. Mer het is een grote neringhe goedertierenheyt mit enen ghenueghen. Want in dese werlt en hebben wij niet ghebracht ende het en is gheen twivel, dat wij daer yet uutdraghen moghen. Hebben wij voetsel ende cledinghe, daer wij mede ghedect werden, mittien sijn wij vernoeghet. Want die rijc willen werden, die vallen in becoringhen ende des viants stricke ende in menighen begherten onnutte ende scadelic, die die menschen versincken in die verderfnisse ende in verliese. Want ghiricheyt is wortel alles quades, die die somighe begherden ende dwaelden vanden ghelove ende brochten hem selven in voel droefnissen.

Mer du, o mensche Godes, scuwe dese dinghe ende volch gherechticheyt, goedertierenheyt [, ghelove] ende minne, verduldicheyt, sachtmoedicheyt. Strijt den goeden strijt des gheloves, grijp aen ewich leven, daer du in gheropen bist ende beliet hebste goede belijnghe voer voel ghetughen. Ic ghebiede di voer Gode, die alle dinghe levendich maect in Cristo Ihesu, die tghetughe gaf onder Poncio Pylato, een goede belijnghe, dattu tghebot holdest sonder vlecke onberispelic totter toecoemst ons Heren Ihesu Cristi, welke toecoemst hi in sinen tiden apenbaren sal, die heylige ende alleen moghende coninc der coninghen ende heer der heren, die alleen hevet onsterflicheyt ende woent in een ontoegangelic licht, dien gheen mensche ghesien en hevet noch sien en mach, wien eer ende ewich ghebot moet wesen. Amen.

Ghebiet den riken deser

[fol. 114r]

werlt niet verheffelic te smaken, noch in dat onseker der rijcheyt te hapen, mer inden levenden Gode, die ons alle dinghe overvloylic ghevet te ghebruken; ghebiet hem wel te doen, in goeden werken rijc te werden, lichtelic te gheven, alle dinc ghemeen te maken, hem te vergaderen een goet fundament int toecomende, op dat si dat warachtighe leven ontfanghen.

O Thimothee, bewaer datter betrouwet is ende scuwe nuheyt der woerde die yeghens die ewe sijn ende die yeghensettinghe der const der valscher namen, welc die somighe biden ghelove gheloveden ende sijn uut ghevallen. Die ghenade si mit di. Amen.

Hier gaet uut die irste epistel ad Thimotheum, ende dat prologus vander ander beghinnet.